WITTGENSTEIN: “Τα όρια της γλώσσας μου καθορίζουν τα όρια του κόσμου μου”

«Η γλωσσολογία θέτει ως αξίωμά της την ύπαρξη ομοιογενών γλωσσικών κοινοτήτων, εφοδιασμένων με ενιαίους γλωσσικούς κώδικες που χρησιμοποιούνται κυρίως με αναφορική λειτουργία (Chomsky 1965:3-4) και κατακτώνται χωρίς την ορατή, τουλάχιστον, επίδραση του πολιτισμικού περιβάλλοντος» (Κονδύλη 1995:180)
Στον αντίποδα της γενετικής θεωρίας του Chomsky βρίσκεται η κοινωνιογλωσσολογία, βασική υπόθεση της οποίας είναι ότι γνωρίσματα της κοινωνικής δομής και της κοινωνικής συμπεριφοράς αντανακλώνται, μαρκάρονται και γενικά εκφράζονται στη γλώσσα.
Ο Sapir μάλιστα είχε εκφράσει τη γνώμη ότι η γλώσσα που μιλάει ένας λαός επηρεάζει τον τρόπο που ο λαός αυτός βλέπει τον κόσμο και επομένως ζούμε σε τόσους χωριστούς κόσμους όσες μιλάμε και γλώσσες (1949).
Ο μαθητής του Sapir, Benjamin Lee Whorf, ειδικεύτηκε στην Ινδιάνικη γλώσσα HOPI και δημοσίευσε άρθρα που συγκρίνουν τη γλώσσα αυτή με το μέσο τύπο των κοινών Ευρωπαϊκών γλωσσών. Συγκρίνοντας τις γλώσσες αυτές κατέληξε στη διαπίστωση ότι το γραμματικό σύστημα επηρεάζει τη σκέψη και τη συμπεριφορά των μελών της κοινωνίας, Οι Ευρωπαϊκές γλώσσες διαθέτουν μηχανισμούς για να δείχνουν τις έννοιες παρόν, παρελθόν, μέλλον. Έτσι, οι Ευρωπαίοι ρυθμίζουν τη ζωή τους με γνώμονα τις διαιρέσεις του χρόνου, διαθέτουν ημερολόγια, είναι σχολαστικοί με την ώρα και τα ραντεβού κλπ. Αντίθετα στον πολιτισμό των HOPI δεν υπάρχει καμία μανία με τη διαίρεση του χρόνου, εφόσον δεν εκφράζεται τέτοια στο γραμματικό σύστημα της γλώσσας τους. Όλα εκφράζονται σαν ένα συνεχές γίγνεσθαι και αυτό καθρεφτίζεται στις τελετουργίες τους και στην κοινωνική τους συμπεριφορά.
Ο Whorf λοιπόν, προχώρησε τη θεωρία του Sapir σε μια ακραία μορφή, γνωστή σήμερα ως υπόθεση Sapir-Whorf, όπου σχεδόν αρνιέται την ύπαρξη αντικειμενικού κόσμου πέρα από τα όρια της κάθε γλώσσας (1956). Σύμφωνα με τον Lyons η υπόθεση Sapir-Whorf «συνδυάζει το γλωσσικό ντετερμινισμό («Η γλώσσα καθορίζει τη σκέψη») με τη γλωσσική σχετικότητα («Δεν υπάρχει όριο στη δομική διαφοροποίηση των γλωσσών») (Lyons 1995 :333).
Έτσι έχουμε από τη μια πλευρά τη γενετική – μετασχηματιστική θεωρία που προτείνει μια «ακοινωνική θεωρία της γλωσσικής ικανότητας […] εξορίζοντας τους κοινωνικούς παράγοντες από τη γνώση και την εκμάθηση της γλώσσας» (Κονδύλη 1995:180) και από την άλλη τη θεωρία της γλωσσικής σχετικότητας που υποστηρίζει ότι η κάθε γλώσσα αντικατοπτρίζει μια κοσμοθεώρηση.
Ακόμη κι αν κανείς δε θέλει να υιοθετήσει τη δογματική υπόθεση Sapir-Whorf , δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η γλώσσα είναι σαφώς μέρος της πολιτισμικής συμπεριφοράς του ανθρώπου. Σύμφωνα με τη Φραγκουδάκη «η γλώσσα είναι φαινόμενο κοινωνικό και προϊόν της κοινωνικής διαδικασίας. Επιδρά στην κοινωνική δομή, κωδικοποιώντας και συμβολίζοντας την πραγματικότητα»(1987:154).
Άλλωστε, όπως λέει ο Mounin χρησιμοποιώντας το παράδειγμα του μικρού παιδιού που ονομάζει «τουτού» όλα τα τροχοφόρα, «ό,τι δεν το ονομάζουμε δεν υπάρχει ξεχωριστά»(1983:79). Ένα άλλο κλασικό πλέον παράδειγμα (Mounin,1983:80) αποτελεί ο αριθμός των λέξεων που έχουν τα αραβικά για την καμήλα εκεί που οι δυτικές γλώσσες έχουν μόνο μία. Αυτό συμβαίνει βέβαια, γιατί η καμήλα υπήρξε, και είναι ακόμη σε μερικές περιπτώσεις, σημαντικό στοιχείο του αραβικού πολιτισμού.
Δεχόμαστε λοιπόν ως γεγονός αναμφισβήτητο ότι υπάρχουν πολιτισμοί και κοινωνικές πραγματικότητες τελείως διαφορετικοί μεταξύ τους και ότι οι διαφορές αυτές φαίνονται καθαρά μέσα από τη γλώσσα.
«Ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στον κοινωνικό περίγυρο όπου μεγαλώνει ένα άτομο και στη γλώσσα είναι κοινός τόπος. Ακόμη, είναι γνωστό ότι η γλώσσα είναι ο πιο αποφασιστικός παράγοντας για τον καθορισμό της ταυτότητας του ατόμου, κοινωνικής, επαγγελματικής, πολιτιστικής, μορφωτικής και φυσικά εθνικής.” (Τοκατλίδου 1986:15)
Ωστόσο η ρήση του Wittgenstein “τα όρια της γλώσσας μου καθορίζουν τα όρια του κόσμου μου”, φαίνεται ότι χρειάζονται ορισμένες διευκρινίσεις. Καταρχήν ο συσχετισμός γλώσσας και πολιτισμού δεν είναι πάντοτε δυνατός, δεδομένου ότι υπάρχουν κοινότητες που μοιράζονται την ίδια γλώσσα χωρίς να μοιράζονται την ίδια κουλτούρα, όπως για παράδειγμα οι Ισπανοί και οι Ισπανόφωνοι της Λατινικής Αμερικής.
Επίσης, στο εσωτερικό μιας γλωσσικής κοινότητας είναι πιθανόν να συνυπάρχουν περισσότεροι από ένας κώδικες. Ο Harris (1980: 93-96) υποστηρίζει ότι η λαϊκή γλώσσα του Λονδίνου και η επίσημη αγγλική είναι δύο διαφορετικά γλωσσικά συστήματα, παρόλο που έχουν το κοινό όνομα αγγλική γλώσσα.
Τέλος, αξίζει να διευκρινιστεί ότι το γεγονός ότι μπορεί η γλώσσα να μεταδίδει «το σύνολο της εμπειρίας μας από τη μη γλωσσική πραγματικότητα» (Mounin,1983:82), δε σημαίνει ότι η ανθρώπινη σκέψη μπορεί να περιοριστεί στη «γλωσσική τομή της εμπειρίας που μας προτείνει η γλώσσα μας» (Mounin,1983:84). ‘Η, για να χρησιμοποιήσουμε το παράδειγμα του Mounin, «το γεγονός ότι όλες οι ευρωπαϊκές γλώσσες λένε : ο ήλιος ανατέλλει δεν φυλάκισε το Γαλιλαίο στο αστρονομικό σύστημα του Πτολεμαίου»(1983:82).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

CHOMSKY, N. (1965). Aspects of the Theory of Syntax, Boston : MIT Press
HARRIS, R. (1980). The language markers, London:Duckworth
SAPIR, E. (1949). Selected writings of Edward Sapir, Berkeley :University of California Press
WHORF, B. (1956). Language, thought and reality, Cambridge : Mit Press
ΚΟΝΔΥΛΗ Μ. (1995). Διχοτομήσεις στη γλωσσολογική θεωρία. Αναζητώντας την ιδεατή γλώσσα; In Μια πολυεπιστημονική θεώρηση της γλώσσας (σελ.173-191). Ηράκλειο : ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ
ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Γ. (1998). Θεωρητική Γλωσσολογία : Εισαγωγή στη σύγχρονη γλωσσολογία, ΑΘΗΝΑ
ΤΟΚΑΤΛΙΔΟΥ Β. (1986). Εισαγωγή στη διδακτική των ζωντανών γλωσσών, ΑΘΗΝΑ : ΟΔΥΣΣΕΑΣ

Σχετικά με ΤΟΠΑΛΙΔΟΥ ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ

Prof de français à Xanthi (Grèce), ville – carrefour de cultures, de langues et de traditions.

Ouverte à toute sorte d’approche en dehors des sentiers battus – projets, approche actionnelle, classe inversée, projets e-twinning, outils web2…

J’aimerais que mes élèves apprennent à réutiliser les acquis du cours dans des situations nouvelles, motivantes et différenciées, en dehors de la classe traditionnelle. .


Περισσότερες πληροφορίες
Κατηγορίες: LINGUISTIQUE-DIDACTIQUE DES LANGUES. Ετικέτες: , , , . Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.