Η πεμπτουσία της δημοκρατίας είναι η ελευθερία του τύπου,

η πεμπτουσία της διδασκαλίας στη σχολική τάξη είναι η αγάπη για το παιδί,

η πεμπτουσία της επιτυχίας είναι η επιθυμία να εργασθεί κάποιος σκληρά,

η πεμπτουσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας, η έμπνευση.

Με τη λέξη αυτή εννοούμε τη βαθύτερη ουσία, το πιο σημαντικό στοιχείο, το κατεξοχήν χαρακτηριστικό, το απόσταγμα, για να έχουμε εκείνο που κάθε φορά σχολιάζουμε.

Ο σημερινός λεκτικός τύπος ξεκίνησε ως όρος φιλοσοφικός. Αρχικά είχε τη μορφή δύο λέξεων, πέμπτη οὐσία. Η πέμπτη οὐσία ήταν το πέμπτο στοιχείο της φύσης, ο αιθέρας, ο αἰθήρ, που προσέθεσε ο Αριστοτέλης ως συστατικό του κόσμου μας. Τα υπόλοιπα τέσσερα, σύμφωνα με τους Ίωνες φυσικούς φιλοσόφους, ήταν το ὕδωρ, η γῆ, το χώμα, ο ἀήρ και το πῦρ. Ο Έλληνας ιστορικός, βιογράφος και δοκιμιογράφος Πλούταρχος (45 – 120), ήταν ιερέας στους Δελφούς για τριάντα χρόνια. Στο έργο του «Περὶ τοῦ Εἰ τοῦ ἐν Δελφοῖς» γράφει χαρακτηριστικά: τὸν δὲ πέμπτον οὐρανὸν οἱ δὲ φῶς οἱ δὲ αἰθέρα καλοῦσιν, οἱ δ’ αὐτὸ τοῦτο πέμπτην οὐσίαν (το πέμπτο στρώμα του ουρανού άλλοι το αποκαλούν φως, άλλοι το ονομάζουν αιθέρα, ενώ άλλοι με το ίδιο αυτό όνομα, δηλαδή, πέμπτη ουσία).

Το στοιχείο αυτό είναι ιδιαίτερο και ξεχωριστό, κατά τον Αριστοτέλη. Είναι ἀγέννητον, ἀγήρατον, ἄφθαρτον, αΐδιον (=αιώνιο), ἀναυξές (δεν αυξάνεται, δε μεγαλώνει) και ἀναλλοίωτον. Επιπλέον, το βρίσκει κανείς στον «ἀνώτατον τόπον», στο πιο υψηλό σημείο του ουρανού όπου κατοικεί η θεότητα. Άρα έχει πολύ μεγάλη αξία.

Στη συνέχεια οι δυο λέξεις έγιναν μία, η πέμπτη ουσία έγινε από τους λογίους πεμπτουσία και δηλώνει κάτι εξόχως ξεχωριστό.

Στα λατινικά του μεσαίωνα έχουμε την quinta essentia ως μεταφραστικό δάνειο από τα ελληνικά, που και αυτή με τη σειρά της έδωσε την αγγλική και γαλλική quintessence, με την ίδια σημασία στις αντίστοιχες γλώσσες.

Πηγή: Liberal Γλωσσάρι