Τα τελευταία χρόνια οι επιθετικές συμπεριφορές και ιδιαίτερα οι εκφοβιστικές συμπεριφορές στο σχολείο έχουν αυξηθεί ραγδαία, με αποτέλεσμα να έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης των ερευνητών, καθώς αποτελούν κοινωνικό πρόβλημα. Στην Ελλάδα υπολογίζεται πως 10-15% των μαθητών πέφτει θύμα βίας στο σχολείο και 5% των μαθητών είναι αυτοί οι οποίοι ασκούν βία, οι θύτες. Υπάρχει υπεροχή των αγοριών έναντι των κοριτσιών στην εκδήλωση σωματικής βίας, υποστηρίζεται βέβαια πως (τα κορίτσια) εμπλέκονται σε εκφοβισμό αλλά πιο έμμεσα και συγκαλυμμένα.

Ο Olweus, πρωτοπόρος Νορβηγός ερευνητής της ενδοσχολικής βίας, ορίζει ως εκφοβισμό την κατάσταση στην οποία ο μαθητής εκτίθεται για συνεχόμενο χρονικό διάστημα σε αρνητικές πράξεις ενός ή περισσότερων μαθητών, οι οποίες εκδηλώνονται με επιθετικές συμπεριφορές. Εκφοβισμός δηλαδή, σημαίνει βασανισμός με επαναλαμβανόμενες επιθέσεις, στηρίζεται στην έλλειψη σεβασμού του άλλου, στην καταστροφή της αξιοπρέπειας του μέσω της επίθεσης, η οποία περιλαμβάνει το τρίπτυχο «απομονώνω-αποδυναμώνω-καταστρέφω».

Συγκεκριμένα, η εκφοβιστική συμπεριφορά αφορά στην ύπαρξη ανισότητας σε επίπεδο δύναμης και εξουσίας μεταξύ δύο μερών και εκδηλώνεται με αρνητικές συμπεριφορές βίας από τη μία πλευρά, με σκοπό να δημιουργήσει συναισθήματα φόβου, ψυχικής έντασης ή και βλάβης στην άλλη πλευρά. Κατά την εμφάνιση εκφοβιστικής συμπεριφοράς δηλαδή μεταξύ του θύτη και του θύματος, αναπτύσσεται ανισορροπία δύναμης (συναισθηματικής, σωματικής, γνωστικής), ώστε το θύμα δεν μπορεί να αμυνθεί, με αποτέλεσμα να εντείνεται η ανισότητα. Το θύμα εκδηλώνει τις ψυχικές εντάσεις τις οποίες βιώνει με πόνο, θυμό, απόσυρση ή κλάμα. Ο θύτης αντίθετα παραμένει ψυχρός, χωρίς να αναπτύσσει ενσυναίσθηση για το θύμα, αδιαφορεί, πιστεύοντας ότι το ίδιο το θύμα ευθύνεται για την επίθεση και ότι κάτι τέτοιο του αξίζει, νιώθει δικαιωμένος και θεωρεί πως πρέπει να είναι πάντα κερδισμένος έχοντας και την συμπαράσταση των φίλων του. Συχνά η συμπεριφορά τους αυτή πηγάζει από τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ η ταπείνωση και ο εκφοβισμός του συμμαθητή τους αποτελεί το μέσο αναπλήρωσης αυτής της χαμένης αυτοεκτίμησης και της απόκτησης κύρους μεταξύ των συνομηλίκων τους.

Η εκφοβιστική συμπεριφορά μεταξύ των μαθητών εκδηλώνεται με διάφορες μορφές οι οποίες είναι:

• Άμεση / Σωματική: Χτυπάω, κλωτσάω, σπρώχνω, φτύνω, βάζω τρικλοποδιά, κλέβω, κρύβω, καταστρέφω τα πράγματα.
• Άμεση / Λεκτική: Κοροϊδεύω, προσβάλλω, βρίζω, κάνω σεξουαλικά υπονοούμενα ή/και χειρονομίες.
• Έμμεση / Κοινωνική: Εκβιάζω, απειλώ με σωματική βία και απαιτώ χρήματα ή πράγματα, διαδίδω φήμες, απομονώνω κοινωνικά, προδίδω τα μυστικά, προσβλητικά γκράφιτι.
• Ηλεκτρονική: μέσω κινητού τηλεφώνου ή διαδικτύου, απειλές, προσβολές, δυσφήμιση, κοινωνική απομόνωση, δημοσιοποίηση πληροφοριών και εικόνων χωρίς άδεια, ψεύτικη ταυτότητα για εκμαίευση πληροφοριών και γελοιοποίηση.

Οι λόγοι για τους οποίους εκδηλώνεται το φαινόμενο αυτό είναι σύνθετοι και συνιστούν μία αλληλεπίδραση μεταξύ ατομικών, διαπροσωπικών, κοινοτικών και κοινωνικών παραγόντων. Σημαντικό ρόλο κατέχουν τα ατομικά χαρακτηριστικά του θύτη και του θύματος, η κουλτούρα του σχολικού περιβάλλοντος, το οικογενειακό περιβάλλον, οι στάσεις των γονέων, παιδιών και εκπαιδευτικών απέναντι στη βία, η προβολή της βίας από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και γενικότερα κοινωνικά προβλήματα τα οποία ενισχύουν τέτοιου είδους συμπεριφορές.

Πέρα από τους λόγους και τις μορφές με τις οποίες εμφανίζεται ο σχολικός εκφοβισμός, υπάρχουν και σοβαρές συνέπειες, τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις δε, οι συνέπειες μπορεί να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες με τραγικά αποτελέσματα. Οι μαθητές που υφίστανται εκφοβισμό δε ζητούν βοήθεια, οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς επίσης δε συζητούν αρκετά με τα παιδιά τους.

Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πως η πρόληψη και η κατάλληλη αντιμετώπιση της σχολικής βίας είναι απαραίτητη μέσω στρατηγικών παρεμβάσεων. Τα παιδιά έχουν δικαίωμα να βρίσκονται σε ένα σχολικό περιβάλλον το οποίο τους παρέχει ασφάλεια και προστασία και ο πιο σημαντικός παράγοντας εξασφάλισης αυτού και αποτροπής της βίας είναι ο ενήλικας.

Καρβουνίδου Μαρία