Η νικοτίνη είναι το δραστικό αλκαλοειδές συστατικό των φύλλων του καπνού (Nicotiana tabacum), που ανήκει στην οικογένεια των σολανιδών (solanaceae). Η περιεκτικότητα σε νικοτίνη των ξηρών φύλλων του καπνού κυμαίνεται από 0,6 έως 3%. Η νικοτίνη δρα ως προστατευτική ουσία του φυτού έναντι των εντόμων.
Εθισμός (καταναγκαστική συνήθεια που επηρεάζει τη συμπεριφορά και τον ψυχισμό και είναι δύσκολο να διακοπεί):
Η νικοτίνη είναι μία από τις εθιστικές ουσίες της γης … είναι η ουσία που συνδέεται άμεσα με την εξάρτηση. Σύμφωνα με ερευνητές του πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης, ο εθισμός στη νικοτίνη επέρχεται ραγδαία, έπειτα από λίγες μόνο ημέρες καπνίσματος ακόμα και μικρού αριθμού τσιγάρου. Σύμφωνα με την έρευνα, τα συμπτώματα εξάρτησης από τη νικοτίνη παρουσιάζονται σε πολλούς καπνιστές πριν αυτοί ξεκινήσουν το καθημερινό κάπνισμα. Τέσσερεις στους πέντε καπνιστές δηλώνουν ότι θέλουν να σταματήσουν το κάπνισμα αλλά λίγοι είναι αυτοί που το καταφέρνουν χωρίς βοήθεια, καθώς η εξάρτηση που προκαλεί είναι ισχυρή. Η διακοπή του καπνίσματος, δηλαδή, είναι πολύ δύσκολη υπόθεση. Από μελέτες του τμήματος ψυχονευροανοσολογίας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ έχει δειχθεί ότι υπάρχει σωματική, νοητική και ψυχική εξάρτηση σε ισόποσες δόσεις σε κάθε καπνιστή ενώ παράλληλα κάθε καπνιστής εξαρτάται με διαφορετικό τρόπο και διαφορετική ένταση από το τσιγάρο και τη νικοτίνη.
Επίσης η νικοτίνη προκαλεί ανοχή. Αυτό σημαίνει ότι με την πάροδο του χρόνου ελαττώνεται η δράση της. Ο καπνιστής χρειάζεται όλο και περισσότερη νικοτίνη για να έχει την ίδια “ποσότητα ευχαρίστησης”.
Όταν καπνίζουμε: Κατά το κάπνισμα αναπτύσσεται θερμοκρασία 650-700ο C στο κύριο ρεύμα του καπνού (mainstream smoke) του τσιγάρου που εξατμίζει την νικοτίνη και κατακαίει το μεγαλύτερο ποσοστό της. Το “μέσο” τσιγάρο περιέχει 8-9 mg νικοτίνης, από τα οποία ο καπνιστής εισπνέει περίπου 1 mg.
Με την είσοδο των ατμών της νικοτίνης στους πνεύμονες απορροφάται ταχύτατα από το κυκλοφορούν αίμα και διαπερνά πολύ εύκολα τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, ένα είδος “φίλτρου” το οποίο προστατεύει το κεντρικό νευρικό σύστημα από βλαβερές ουσίες που θα εισέρχονταν στην κυκλοφορία του αίματος. Κατά μέσον όρο αρκούν μόλις 7 δευτερόλεπτα για να φθάσει η νικοτίνη στον εγκέφαλο μετά την εισπνοή του καπνού. Η ημιζωή της νικοτίνης στο σώμα είναι περίπου 2 ώρες και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Όταν εισέλθει η νικοτίνη στον εγκέφαλο προκαλεί την παραγωγή ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που ρυθμίζει το αίσθημα της ευχαρίστησης (μέσω ενδορφινών) . Σύντομα ο εγκέφαλος συνηθίζει να περιμένει τακτικές δόσεις νικοτίνης και υποφέρει από συμπτώματα στέρησης όταν η παροχή αυτή διακόπτεται.
Η νικοτίνη επηρεάζει τους νευροδιαβιβαστές. Κατά το κάπνισμα η νικοτίνη εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος και ενεργοποιεί τους νικοτινικούς υποδοχείς ακετυλοχολίνης (Ach) σαν να ήταν Ach, δηλαδή δρα ως αγωνιστής της Ach. Υπάρχει όμως μια ουσιώδης διαφορά … η δράση της δεν υπόκειται στους “ελέγχους” που υπόκειται η δράση της Ach. ‘Έτσι, υπάρχει παντού στο κυκλοφορούν αίμα και δεν καταστρέφεται αμέσως μετά τη δέσμευσή της στους υποδοχείς. Επειδή βρίσκεται ακριβώς παντού, δρα συγχρόνως σε πολλές διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου.
Η νικοτίνη εισέρχεται ευκολότατα στην κυκλοφορία του αίματος και μέσω του δέρματος, γεγονός που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή κατά την εργασία (π.χ. σε ψεκασμούς με νικοτινούχα σκευάσματα) με αυτήν. Αναφέρεται πως 1/60 γραμμαρίου νικοτίνης (λιγότερο από μισή σταγόνα) στη γλώσσα του ανθρώπου προκαλεί τον θάνατο.
Στερητικά συμπτώματα: Τα κύρια στερητικά συμπτώματα που εμφανίζονται σε κάθε προσπάθεια απεξάρτησης από τη νικοτίνη συνοψίζονται στα εξής:
- ευερεθιστότητα
- ανυπομονησία
- εχθρική συμπεριφορά
- άγχος
- κατάθλιψη
- ανησυχία
- βραδυκαρδία
- αύξηση όρεξης και απόκτηση βάρους
Μεταβολισμός της νικοτίνης: Η νικοτίνη μεταβολίζεται κατά 80-90% στο ήπαρ και σε μικρότερο ποσοστό στους πνεύμονες. Κατά κύριο λόγο μετατρέπεται σε κοτινίνη και σε μικρότερο ποσοστό σε Ν-οξείδιο της νικοτίνης.
Απομάκρυνση της νικοτίνης: Το αίμα απαλλάσσεται μέσω των νεφρών από τη νικοτίνη και τους μεταβολίτες της που έτσι αποβάλλονται με τα ούρα. Επίσης νικοτίνη εκκρίνεται και στο σάλιο και είναι χαρακτηριστική η πικρή γεύση που αισθάνονται στο στόμα τους (καμιά φορά “κατά κύματα”) οι καπνιστές. Από το σάλιο περνάει στο στομάχι και μέσω του λεπτού εντέρου η νικοτίνη επανέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος, γεγονός που ερμηνεύει ένα είδος διακυμάνσεων της συγκέντρωσής της στο αίμα κατά τη διακοπή του καπνίσματος.
Τι γίνεται στην εγκυμοσύνη: Κατά την εγκυμοσύνη, η νικοτίνη διαπερνά εύκολα τον πλακούντα και έχει βρεθεί στο αμνιωτικό υγρό που περιβάλλει το έμβρυο, όπως επίσης και στο αίμα των νεογνών. Ακόμη, νικοτίνη έχει βρεθεί και στο γάλα θηλασμού καπνιστριών.
Οξεία δηλητηρίαση από νικοτίνη: Οξεία δηλητηρίαση από νικοτίνη μπορεί να συμβεί: α)σε εργαζόμενους με νικοτινούχα φυτοφάρμακα, β)κατά τη μάσηση μεγάλης ποσότητας καπνού, γ) κατά την υπερβολική κατανάλωση νικοτινούχων υποκατάστατων του τσιγάρου (π.χ. τσίχλες νικοτίνης).
Στα συμπτώματα περιλαμβάνονται: ναυτία, εμετοί, σιελόρροια, ζάλη, σύγχυση και αδυναμία. Σε μεγαλύτερες δόσεις (>50-60 mg νικοτίνης για ενήλικες) παρουσιάζονται κατά σειρά: πτώση αρτηριακής πίεσης, δυσκολία αναπνοής, καρδιακή αρρυθμία, συσπάσεις, αδυναμία αναπνοής και τέλος θάνατος. Δεν υπάρχει αντίδοτο για περιπτώσεις οξείας δηλητηρίασης από νικοτίνη και η μόνη αντιμετώπιση βασίζεται στην καταπολέμηση των συμπτωμάτων και στην αναπνευστική υποστήριξη.
Νικοτίνη και καρκίνος: Η νικοτίνη διαπιστώθηκε ότι δεν είναι η ίδια καρκινογόνος ή μεταλλαξιγόνος ουσία. Ωστόσο, συνδέεται έμμεσα με τον καρκίνο διότι διαπιστώθηκε σε πειράματα ότι διεγείρει τους μηχανισμούς αγγειογένεσης και ο σχηματισμός νέων αγγείων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την τροφοδοσία με αίμα και επομένως την ανάπτυξη ενός κακοήθους όγκου. Αυτό σημαίνει ότι σε περίπτωση διάγνωσης καρκίνου σε καπνιστή, ανεξάρτητα του είδους του καρκίνου και του σταδίου του, πρέπει να διακόπτεται αμέσως το κάπνισμα.
Που χρησιμοποιείται στην βιομηχανία: 1)Η νικοτίνη έχει χρησιμοποιηθεί σε εντομοκτόνα σκευάσματα για ψεκασμούς καλλιεργειών σε θερμοκήπια. Έχει το πλεονέκτημα ότι τα επιβλαβή έντομα δεν αναπτύσσουν ανοχή απέναντί της και επίσης αναφέρεται ότι δεν βλάπτει χρήσιμα ή αβλαβή έντομα. Το γνωστότερο νικοτινούχο εντομοκτόνο είναι το ονομαζόμενο Black Leaf 40 (διάλυμα 40% θειικής νικοτίνης).
2)Ποσότητες νικοτίνης χρησιμοποιούνται από διάφορες φαρμακευτικές βιομηχανίες για την παρασκευή νικοτινούχων επιθεμάτων (“αυτοκόλλητα νικοτίνης”), ρινικών σπρέυ και άλλων σχετικών προϊόντων που βοηθούν στην απεξάρτηση από το κάπνισμα, μια αγορά που τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε “άνθηση”.
Συμπέρασμα:
Η νικοτίνη προκαλεί εθισμό και γίνεται μια σωματική εξάρτηση, μια καταναγκαστική συνήθεια … και αντίθετα με αυτό που πονηρά παρουσιάζουν οι διαφημίσεις, ότι δηλαδή το τσιγάρο είναι σύμβολο μαγκιάς και ελευθερίας, στην πραγματικότητα γινόμαστε υπόδουλοι σε αυτό, η μαγκιά μετατρέπεται σε μωρία, και ούτε ίχνος ελευθερίας δεν υπάρχει στον καπνιστή, αφού είναι υποχρεωμένος από τον εθισμό του να καπνίζει και να ξοδεύει τα χρήματά του, κάνοντας πλούσιους τους επιτήδειους εμπόρους καπνού, ενώ παράλληλα καταστρέφει τον εαυτό του.
Μεγάλη μαγκιά αυτό, έτσι; … “δεν βρίσκετε”;
Πηγές:
- International Programme on Chemical Sasfety (IPCS) INCHEM: “Nicotine“.
- NIDA (National Institute on Drug Abuse) Notes (July 1998).
- HowStuffWorks.com, Meeker-O’Connell A: “How nicotine works: Nicotine in the body“.
- Royal College of Physicians
- Michigan Department of Community Health: “Nicotine ingestion” (αρχείο PDF, 131 KB).
- Heeschen C, Jang JJ, Weis M, Pathak A, Kaji S, Hu RS, Tsao PS, Johnson FL, Cooke JP: “Nicotine stimulates angiogenesis and promotes tumor growth and atherosclerosis“, Nature Medicine 7:833-839, 2001.
- HowStuffWorks.com, Meeker-O’Connell A: “How nicotine works: Nicotine in the brain“.
- McGill University (Καναδά): “The brain from top to bottom“, “How drugs affect neurotransmitters“.
- Sharma S, Lertzman M: “Nicotine addiction” (e-Medicin, December 22, 2008).
Πρόσφατα σχόλια