«Αυτόχθονη – τοπική γνώση σε σχέση με τη βιώσιμη ανάπτυξη και τις ψηφιακές βιβλιοθήκες στην περιοχή της Κρήτης»

Το παρόν ιστολόγιο σχεδιάστηκε και υλοποιείται στο πλαίσιο της έρευνας «Αυτόχθονη – τοπική γνώση σε σχέση με τη βιώσιμη ανάπτυξη και τις ψηφιακές βιβλιοθήκες στην περιοχή της Κρήτης».Η έρευνα πραγματοποιείται στο πλαίσιο διπλωματικής εργασίας, στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών, στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Σκοπός του ιστολογίου είναι να διευκολύνει, να παρέχει πληροφορίες, οδηγίες και κατευθύνσεις στους συναδέλφους εκπαιδευτικούς που συμμετέχουν στην έρευνα.

Η έρευνα επικεντρώνεται στην τοπική γνώση της Κρήτης, την καταγραφή, ανάδειξη και αξιοποίηση της σε τομείς που σχετίζονται με τη βιώσιμη ανάπτυξη και τους τρόπους με τους οποίους θα εμπλακούν εκπαιδευτικοί, μαθητές, φορείς και γενικότερα η τοπική κοινωνία στην προώθηση και αξιοποίηση της τοπικής γνώσης με την υποστήριξη της ψηφιακής τεχνολογίας.

Σκοπός μας είναι μέσω της συνεργασίας μαθητών, εκπαιδευτικών, γονέων, φορέων και γενικότερα της τοπικής κοινωνίας, σε μια ανοιχτή διαδικασία συνεργασίας, αλληλοβοήθειας και ενσωμάτωσης στις καθημερινές πρακτικές, ώστε:

  • να μη χαθεί η πλούσια κληρονομιά της Κρήτης και των ανθρώπων της
  • να συμβάλλει στη βιώσιμη ανάπτυξη των ανθρώπων και των κοινοτήτων της Κρήτης
  • τα θέματα με τα οποία θα ασχοληθούμε και με τη χρήση ψηφιακών εργαλείων να διαμοιραστούν και να αποτελέσουν ένα αρχείο τοπικής γνώσης

Η έρευνα: η Κρητική γνώση

Οι μαθητές μαζί με τους συναδέλφους εκπαιδευτικούς, θα ερευνήσουν και θα καταγράψουν θέματα που σχετίζονται με την αυτόχθονη – τοπική γνώση της περιοχής σας και μπορεί να καλύπτουν τομείς όπως:

  • Γεωργία – κτηνοτροφία – δασοκομία (παραδοσιακές ποικιλίες, χλωρίδα και πανίδα, κρητικά βότανα και φυτά)
  • Κρητική διατροφή (τοπικά προϊόντα )
  • Τεχνοτροπία του νησιού – παραδοσιακά επαγγέλματα (υφαντική, οργανοποιία, παραδοσιακές στολές, κεραμική, ξυλογλυπτική, καλαθοπλεκτική, μαχαιροποιία)
  • Εναλλακτικές μορφές τουρισμού – αγροτουρισμός
  • Τοπικές παραδοσιακές μορφές ίασης και θεραπείας – Γνώση και χρήση φυτών, βοτάνων και ιαμάτων – Γητειές και γιατροσόφια
  • Λαϊκή παράδοση και πολιτισμός – Προφορικές παραδόσεις

Φυσικά, οι τομείς και τα θέματα μπορεί να υπερκαλύπτουν το ένα το άλλο καθώς η αυτόχθονη – τοπική γνώση παρουσιάζει την ολιστική θεώρηση ανθρώπου, κοινότητας, φυσικού περιβάλλοντος.

Η τοπική γνώση της Κρήτης, παράγοντας βιώσιμης ανάπτυξης του νησιού

Το νησί της Κρήτης κρατά μια μακραίωνη παράδοση, καθώς σύμφωνα και με τις αρχαιολογικές μελέτες κατοικείται εδώ και αιώνες, με τους κατοίκους της να έχουν αναπτύξει λαμπρό πολιτισμό. Η γνώση όλων αυτών των χρόνων βρίσκεται ακόμη και σήμερα, στους κατοίκους της Κρήτης και μπορεί να αποτελέσει βασικό παράγοντα βιώσιμης ανάπτυξης. Οι περιοχές που μπορεί να εφαρμοστεί η αυτόχθονη – τοπική γνώση της Κρήτης που μπορούν να συμβάλλουν στη βιώσιμη ανάπτυξη εκτείνονται σε μεγάλο εύρος. Πιθανές περιοχές που μπορεί να εφαρμοστεί η αυτόχθονη-τοπική γνώση για τη βιώσιμη ανάπτυξη στην περιοχή της Κρήτης (RCE Crete, 2010) μπορεί να περιλαμβάνουν τομείς όπως:

-Γεωργία και κηπουρική

-Αστρονομία

-Διαχείριση και επίλυση κρίσεων

-Δασοκομία

-Ανθρώπινη υγεία, παραδοσιακά φάρμακα και θεραπείες

-Γνώση των ζώων, των ψαριών και των οικολογικών συστημάτων

-Η αειφόρος χρήση των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος

-Τα παραδοσιακά συστήματα ταξινόμησης για τη ζωή και άλλους πόρους

-Τοπικά συστήματα και προφορικές παραδόσεις

-Πνευματικότητα

-Σύμβολα

-Παραδοσιακές τέχνες και τον πολιτισμό

Αντίστοιχες μπορεί να είναι και οι περιοχές που θα καλύπτει μια ψηφιακή βιβλιοθήκη με αυτόχθονη / τοπική γνώση.

Πρωτοβουλίες από φορείς αλλά και ιδιωτικές (συλλογικές ή ατομικές) πρωτοβουλίες, λαμβάνουν ήδη χώρα από άκρη σε άκρη στο νησί της Κρήτης, καθιστώντας την αυτόχθονη – τοπική γνώση της Κρήτης παράγοντα βιώσιμης ανάπτυξης, ενώ παρόμοιες ενέργειες υιοθετούνται για την ψηφιοποίηση της. Η Περιφέρεια και Δήμοι της Κρήτης, το Πανεπιστήμιο των Ορέων, το Περιφερειακό Κέντρο Εμπειρογνωμοσύνης στην Εκπαίδευση για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (RCE Crete) στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης, η Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, το Α.Τ.Ε.Ι. Κρήτης, ενώσεις αγροτικών συνεταιρισμών του νησιού, οι Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, γυναικείοι συνεταιρισμοί, αλλά και ιδιώτες ενεργούν προς την κατεύθυνση σύνδεσης αυτόχθονης-τοπικής γνώσης, βιώσιμης ανάπτυξης και ψηφιοποίησης, διάδοσης και διάχυσης της τοπικής γνώσης της Κρήτης.

Regional Center of Expertise on Education for Sustainable Development Crete. (2010). Cataloguing indigenous knowledge that empowers sustainability.http://www.edc.uoc.gr/unescochair/rcecrete/project7.html

 

Βιώσιμη ανάπτυξη και αυτόχθονη-τοπική γνώση

Ο όρος βιώσιμη ανάπτυξη (ΒΑ) έγινε γνωστός από την Παγκόσμια Διάσκεψη για την Ανάπτυξη και το Περιβάλλον σε μια αναφορά του 1987 με τίτλο: Το Κοινό μας Μέλλον (Our Common Future) γνωστή επίσης και ως αναφορά Brundtland. Εκεί αναφερόταν πολλά παγκόσμια προβλήματα και προτείνονταν δράσεις για να διασφαλιστεί ότι το μέλλον θα ήταν βιώσιμο. Η βιώσιμη ανάπτυξη ορίστηκε σαν η ανάπτυξη που «ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες».

Ένα πιο ανεπτυγμένο παράδειγμα της ΒΑ εγκρίθηκε κατά ανώτατο πολιτικό επίπεδο στην Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής για την ΒΑ στο Γιοχάνεσμπουργκ, το 2002. Η Πολιτική Διακήρυξη αναφέρει ότι «η βιώσιμη ανάπτυξη στηρίζεται σε τρεις αλληλένδετους και αλληλοενισχυόμενους πυλώνες» – την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος – τα οποία πρέπει να καθορίζονται σε τοπικό, εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο (UNESCO, 2010) Αυτό το νέο πρότυπο της αειφόρου ανάπτυξης καθορίζει σχέσεις μεταξύ της καταπολέμησης της φτώχειας, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ειρήνη και την ασφάλεια, την πολιτιστική ποικιλομορφία, τη βιοποικιλότητα, την επισιτιστική ασφάλεια, το καθαρό νερό και τις εγκαταστάσεις υγιεινής, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την προστασία του περιβάλλοντος και την βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων. Η άποψη της βιώσιμης ανάπτυξης επιδιώκει να εξασφαλίσει μια καλύτερη ποιότητα ζωής για όλους τώρα και για τις επόμενες γενιές (UNESCO, 2010).

Η αυτόχθονη-τοπική γνώση και τα συστήματα αυτόχθονης-τοπικής γνώσης είναι ολιστικά και συνδέονται  με την κοινωνία και το περιβάλλον. Με αυτή την έννοια, η αυτόχθονη-τοπική γνώση πληροί τους όρους της βιώσιμης ανάπτυξης και είναι σε θέση να ενισχύσει και να αναδιαμορφώσει τη βιωσιμότητα και τη βιώσιμη ανάπτυξη.

Η συμβολή της αυτόχθονης-τοπικής γνώσης στην βιώσιμη ανάπτυξη τυγχάνει αναγνώρισης και από έναν σημαντικό αριθμό διεθνών οργανισμών. Η Διακήρυξη του Ρίο, η Συνδιάσκεψη για τη Βιοποικιλότητα, τα έγγραφα που προέρχονται από την Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και μια σειρά από διεθνή όργανα και φόρουμ έχουν τονίσει την τρέχουσα (και μελλοντική) σχέση της αυτόχθονης-τοπικής γνώσης και της βιώσιμης ανάπτυξης.

World Commission on Environment and Development: Our Common Future. (1987). United Nations Documents. http://www.un-documents.net/our-common-future.pdf

Teaching and learning for a sustainable future, a multimedia teacher education programme. (2010). UNESCO. http://www.unesco.org/education/tlsf/mods/theme_c/mod11.html

 

Τι είναι η αυτόχθονη – τοπική γνώση;

Το νησί της Κρήτης κρατά μια μακραίωνη παράδοση, καθώς σύμφωνα και με τις αρχαιολογικές μελέτες κατοικείται εδώ και αιώνες, με τους κατοίκους της να έχουν αναπτύξει λαμπρό πολιτισμό. Η γνώση όλων αυτών των χρόνων βρίσκεται ακόμη και σήμερα, στους κατοίκους της Κρήτης. Η αυτόχθονη-τοπική γνώση αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο από διεθνείς φορείς και οργανισμούς ως παράγοντας ανάπτυξης των τοπικών κοινοτήτων. Μια σύνοψη των χαρακτηριστικών της αυτόχθονης γνώσης [1] είναι ότι η αυτόχθονη γνώση(Ellen and Harris στο Senanayake, 2006) :

  • είναι τοπική
  • είναι προφορική
  • είναι αποτέλεσμα της καθημερινότητας και των εμπειριών των ανθρώπων της κοινότητας
  • είναι περισσότερο εμπειρική παρά θεωρητική γνώση
  • είναι επαναλαμβανόμενη και αλλάζει συνεχώς, χωρίς να είναι το κάτι στατικό, παράγεται και αναπαράγεται από τους ανθρώπους της κοινότητας, διαμοιράζεται μεταξύ των ανθρώπων σε μεγαλύτερο βαθμό από άλλα είδη γνώσης
  • δεν υπάρχει στο σύνολο της σε μια περιοχή ή ένα άτομο
  • εντοπίζεται μέσα στις ευρύτερες πολιτιστικές παραδόσεις

Θέματα που σχετίζονται με την αυτόχθονη – τοπική γνώση μιας περιοχής, μπορεί να καλύπτουν τομείς όπως:

  • Γεωργία – κτηνοτροφία – δασοκομία (παραδοσιακές ποικιλίες, χλωρίδα και πανίδα, κρητικά βότανα και φυτά)
  • Κρητική διατροφή (τοπικά προϊόντα )
  • Τεχνοτροπία του νησιού – παραδοσιακά επαγγέλματα (υφαντική, οργανοποιία, παραδοσιακές στολές, κεραμική, ξυλογλυπτική, καλαθοπλεκτική, μαχαιροποιία)
  • Εναλλακτικές μορφές τουρισμού – αγροτουρισμός
  • Τοπικές παραδοσιακές μορφές ίασης και θεραπείας – Γνώση και χρήση φυτών, βοτάνων και ιαμάτων – Γητειές και γιατροσόφια
  • Λαϊκή παράδοση και πολιτισμός – Προφορικές παραδόσεις

Φυσικά, οι τομείς και τα θέματα μπορεί να υπερκαλύπτουν το ένα το άλλο καθώς η αυτόχθονη – τοπική γνώση παρουσιάζει την ολιστική θεώρηση ανθρώπου, κοινότητας, φυσικού περιβάλλοντος.

 


[1]

Senanayake, S.G.J.N. (2006), “Indigenous Knowledge as A Key to Sustainable Development”, The Journal of Agricultural Sciences, vol. 2, no. 1