Γλώσσα και Λογοτεχνία

Θέμα του διαλόγου στην Πολιτεία του Πλάτωνα είναι η φύση της δικαιοσύνης
και της αδικίας και, κατ’ επέκταση, αν και κατά πόσο ο δίκαιος ή ο άδικος είναι
ευτυχέστερος σε αυτή και στην άλλη ζωή. Ο Σωκράτης και ο Γλαύκων, ο μεγαλύτερος
αδελφός του Πλάτωνα, είχαν κατέβει στον Πειραιά για να παρακολουθήσουν τη γιορτή
της Βενδίδας, μιας θρακικής θεότητας που ταυτιζόταν με την Άρτεμη. Όταν επέστρεφαν
στην Αθήνα σταμάτησαν στο σπίτι του μέτοικου Κέφαλου.
Εκεί άρχισε η συζήτηση με έναυσμα το ερώτημα: τι είναι δικαιοσύνη; Ο Κέφαλος,
ο γηραιός οικοδεσπότης στο σπίτι του οποίου γίνεται η συζήτηση, έχει την αίσθηση ότι
έζησε μια δίκαιη ζωή και τώρα πια ήρεμα περιμένει το τέλος του χωρίς ενοχές και
φοβίες. Υποστηρίζει, λοιπόν, ότι η δικαιοσύνη είναι η εντιμότητα στις συναλλαγές. Ο
Πολέμαρχος ισχυρίζεται ότι δικαιοσύνη είναι να κάνεις καλό στους φίλους και κακό στους
εχθρούς. Ο σοφιστής Θρασύμαχος, περισσότερο ωμός, καταθέτει την άποψη ότι το
συμφέρον του ισχυρού καθορίζει τί είναι δίκαιο (τό τοῦ κρείττονος συμφέρον) Τούς
ορισμούς αυτούς αναίρεσε ο Σωκράτης .
Στη συνέχεια ο Γλαύκων και ο Αδείμαντος έθεσαν το πρόβλημα εξ αρχής: Ποιο
από τα δύο είναι προτιμότερο, η δικαιοσύνη ή η αδικία; Η δικαιοσύνη, υποστήριξε ο
Γλαύκων δεν είναι έμφυτο αγαθό στον άνθρωπο, αλλά αποτέλεσμα κοινωνικών
συμβιβασμών. Οι πολλοί και αδύνατοι δεν μπορούν να αδικήσουν, αντίθετα πάντοτε
υφίστανται τις αδικίες των λίγων και ισχυρών. Γιαυτό ζήτησαν τη δημιουργία νόμων
προκειμένου να προστατευθούν. Δίχως νόμους οι λίγοι έχοντας τη δύναμη αδικούσαν
χωρίς να τιμωρούνται, ενώ οι πολλοί δεν μπορούσαν να αντιδράσουν και να
αποφύγουν τις συνέπειες αυτών των αδικιών. Η φράση «μήτε ἀδικεῖν μήτε ἀδικεῖσθαι»>
φαίνεται παράλογη στην περίπτωση που κάποιος έχει τη δυνατότητα να αδικεί χωρίς να
τιμωρείται. Και κανένας δεν θα δεχόταν τον περιορισμό των νόμων, αν μπορούσε να
διαπράττει αδικίες, χωρίς οι άλλοι να τον βλέπουν. Σε αυτό το σημείο ο Πλάτωνας
εισάγει το μύθο του δαχτυλιδιού του Γύγη, ενός δαχτυλιδιού που καθιστούσε αόρατο τον
κατοχό του. Με αυτό τον τρόπο οι απόψεις του Γλαύκωνα για τη δικαιοσύνη θα
αποδειχθούν με τη βοήθεια του μύθου. Μύθος και λόγος προχωρούν παράλληλα και
φωτίζουν αμοιβαία ο ένας τον άλλον.