ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΟΥΜΕ blog ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΑΤΕ!! 

Παρακολουθήστε το βίντεο στον παρακάτω σύνδεσμο:

 ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΗ – Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΠΩΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΖΟΜΑΣΤΕ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΗΓΗ

Α. ΚΕΙΜΕΝΑ

1. ∆ιαβάζουμε με προσοχή την πηγή εστιάζοντας αρχικά στον τίτλο, καθώς αποδίδει το θέμα της. Προσέχουμε επίσης το πότε γράφτηκε και ποιος είναι ο συγγραφέας.
2. Υπογραμμίζουμε τα σημεία εκείνα που μας πληροφορούν για τον τόπο, το χρόνο και τα πρόσωπα.
3. Εντοπίζουμε και υπογραμμίζουμε τη βασική ιστορική πληροφορία που μας δίνει το κείμενο και διακρίνουμε το είδος της ( οικονομική, πολιτική, κοινωνική, πολιτισμική, θρησκευτική).
4. Μελετούμε την ερώτηση που έχει τεθεί και τη συνδυάζουμε με τις πληροφορίες που μας δίνει η πηγή. Συγχρόνως σκεπτόμαστε και όσα γνωρίζουμε γι’ αυτό το θέμα.
5. Γράφουμε την απάντησή μας με σαφήνεια και ακρίβεια .∆εν αντιγράφουμε σε καμία περίπτωση το κείμενο, αλλά απαντούμε με δικό μας λόγο που αποδεικνύει ότι έχουμε κατανοήσει το παράθεμα και τα ζητούμενα της ερώτησης. Επίσης, εάν η ερώτηση αναφέρει : «σύμφωνα με το κείμενο και τις ιστορικές σας γνώσεις » , φροντίζουμε να αναφέρουμε α) όσα δηλώνονται στο κείμενο της πηγής, β) όσα γνωρίζουμε για το συγκεκριμένο θέμα από το σχολικό βιβλίο της Ιστορίας και γ) τα δικά μας συμπεράσματα . Επίσης, καλό είναι να αναφερόμαστε εξ αρχής στο θέμα της πηγής : π.χ. : Το συγκεκριμένο κείμενο αναφέρεται σε…

Β. ΖΩΓΡΑΦΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ, ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΕΣ, ΑΦΙΣΕΣ

1. Προσέχουμε την απεικόνιση, τον τίτλο της , το χρόνο δημιουργίας και το δημιουργό ( οι πληροφορίες αυτές βοηθούν στην κατανόηση της πηγής).
2. Εντοπίζουμε το βασικό θέμα της απεικόνισης και τις λεπτομέρειες που το πλαισιώνουν.
3. Συνδυάζουμε τις πληροφορίες της πηγής με την ερώτηση που μας έχει τεθεί.
4. Τέλος, γράφουμε την απάντησή μας με ακρίβεια και σαφήνεια , όπως αναφέρεται και παραπάνω.

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ ΕΡΩΤΗΣΗ

Να σχολιάσετε τη θρησκευτική στάση που τήρησε ο Κωνσταντίνος στη διάρκεια της ζωής του – κατά πόσον δηλαδή αυτή υπαγορεύθηκε από θρησκευτικά ή πολιτικά κριτήρια – με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, αλλά και την άποψη που διατυπώνει ο ιστορικός Vasiliev στο παράθεμα του βιβλίου σας με τίτλο: Θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου (σελ.9)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Το κείμενο του Vasiliev έχει ως θέμα του τη θρησκευτική στάση του Κων/νου στη διάρκεια της ζωής του. Ο ιστορικός αναφέρει ότι ο Κων/νος ασπάστηκε το Χριστιανισμό μόλις τη χρονιά του θανάτου του. Μέχρι τότε, διατήρησε το αξίωμα του Ανώτατου Αρχιερέα της ρωμαϊκής θρησκείας. Στα πλαίσια μάλιστα αυτού του αξιώματος αναφερόταν στην Ημέρα του Ήλιου και στον Ανίκητο Ήλιο , εκφράσεις που αφορούσαν τον Πέρση θεό Μίθρα που λατρευόταν σε ολόκληρη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Είναι ενδεχόμενο ο συγκεκριμένος θεός να ήταν μια προσωποποίηση του Απόλλωνα. Σε κάθε περίπτωση, ο ιστορικός εκφράζει τη βεβαιότητα ότι ο Κωνσταντίνος ήταν αφοσιωμένος λάτρης του Μίθρα, όπως άλλωστε είχε μάθει από την οικογένειά του. Συνεπώς, ο Vasiliev δεν πιστεύει ότι η αλλαγή του Κων/νου και η εύνοια που έδειξε στο Χριστιανισμό οφειλόταν σε ειλικρινή θρησκευτική πίστη.

Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε, ο Κων/νος ευνόησε το Χριστιανισμό, καθώς θεώρησε ότι η νέα θρησκεία θα λειτουργούσε ενοποιητικά στο διαιρεμένο από τις διαμάχες κράτος του, ενώ συγχρόνως οι Χριστιανοί, που αποτελούσαν μια δυναμική πλειονότητα, θα υποστήριζαν και τη βασιλεία του ίδιου. Έτσι, όχι μόνο χρησιμοποίησε αρχικά το χριστόγραμμα ως δικό του στρατιωτικό και νομισματικό σύμβολο και καθιέρωσε στη συνέχεια την ανεξιθρησκία, αλλά φρόντισε επίσης για την ειρήνευση της χριστιανικής εκκλησίας και μεγάλου μέρους του κράτους του συγκαλώντας την 1η οικουμενική σύνοδο στη Νίκαια της Βιθυνίας που καταπολέμησε τις αιρέσεις. Βέβαια, δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε και την αντίδραση των συγκλητικών απέναντι στη νέα θρησκεία, γεγονός που αποτέλεσε ίσως αποτρεπτικό παράγοντα στο να την υιοθετήσει φανερά ο Κων/νος.

Συμπερασματικά λοιπόν και με βάση όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, ο Κων/νος ως διορατικός ηγέτης φαίνεται να πήρε αποφάσεις με πολιτικά κυρίως και όχι θρησκευτικά κριτήρια και κίνητρα .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • Ιστορία Μεσαιωνική και Νεότερη, βιβλίο εκπ/κού • Η Ιστορία μέσα και έξω από το σχολείο (υλικό από τη σειρά των 6 ημερίδων, ∆ημοτική Βιβλιοθήκη Θεσ/νίκης, Ιαν. – Φεβρ. 2005) • Τζεδάκη Λένα, Γενικές οδηγίες για την επεξεργασία των πηγών (2001)

                                                        ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΣΕΡ∆ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ – 4^ο  ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ –  Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

1. Σε ποιες περιόδους διαιρείται η μελέτη εξέλιξης του βυζαντινού κράτους; Πρωτοβυζαντινή (330-717), Μεσοβυζαντινή (717-1025), Υστεροβυζαντινή (1025-1453).
2. Όταν αναφερόμαστε στους πρώτους αιώνες του Βυζαντίου ποια χρονική περίοδο εννοούμε; Πρωτοβυζαντινή (330-717)
3. Όταν αναφερόμαστε στην περίοδο της Μεγάλης Ακμής του Βυζαντίου ποια χρονική περίοδο εννοούμε; Μεσοβυζαντινή (717-1025)
4. Όταν αναφερόμαστε στην Περίοδο Κρίσης του Βυζαντίου ποια χρονική περίοδο εννοούμε; Υστεροβυζαντινή (1025-1453)
5. Πώς αυτοαποκαλούνταν οι ίδιοι οι Βυζαντινοί και πώς ονόμαζαν το κράτος τους ; [Ρωμαίοι/Ρωμηοί, Ρωμανία, Πολιτεία/ Κράτος Ρωμαίων. Ο όρος Βυζάντιο είναι μεταγενέστερος.]

Κεφάλαιο 1^ο

Ι. Μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού Κράτου

1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

6. Ποιος ίδρυσε την Κωνσταντινούπολη; [Ο ρωμαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α΄]

7. Να αναφέρετε 2 λόγους για τους οποίους ο Κωνσταντίνος επέλεξε την Κωνσταντινούπολη; [μοναδική γεωπολιτική θέση: σταυροδρόμι Ασίας και Ευρώπης, Εύξεινου Πόντου και Μεσογείου, με μεγάλη εμπορική σημασία/ η Ανατολή διέθετε ακμαίο πληθυσμό και οικονομία/ Οι Χριστιανοί, στους οποίους στηρίχθηκε ο Κων/νος, ήταν πολυπληθέστεροι στην Ανατολή/ Οι μεγάλες πόλεις της Ανατολής υπέφεραν από συγκρούσεις που κλόνιζαν την ενότητα του κράτους και έπρεπε να ελεγχθούν από κοντά/ Από το Βυζάντιο μπορούσε να αποκρούσει ευκολότερα τους Γότθους (στο Δούναβη) και τους Πέρσες (στον Ευφράτη)]

8. Πότε ιδρύθηκε η Κωνσταντινούπολη; [Το 330]

9. Πώς λεγόταν το μονόγραμμα του Χριστού που υπήρχε αρχικά στις στρατιωτικές σημαίες και μετέπειτα στα νομίσματα; [Χριστόγραμμα]

10. Ποια η σημασία του Διατάγματος των Μεδιολάνων για τον Χριστιανισμό; [Αναγνώρισε στους Χριστιανούς ελευθερία άσκησης της λατρείας τους και εξίσωσε τα δικαιώματά τους με αυτά των άλλων θρησκειών.

11. Στην Α’ Οικουμενική Σύνοδο διατυπώθηκε η διδασκαλία της εκκλησίας έναντι των ….[αιρέσεων]

ΙΙ. ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

1. Ο Ιουστινιανός και το έργο του

12. Πότε έγινε αυτοκράτορας ο Ιουστινιανός; [527-565]

13. Ποιο ήταν το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού; [Ένα κράτος, μια εκκλησία, μια νομοθεσία]

14. Τι ήταν οι Δήμοι; [Έμοιαζαν με αθλητικά σωματεία, αλλά είχαν πολιτική ισχύ]

15. Τι ήταν η Στάση του Νίκα και ποια η έκβασή της; [Η εξέγερση των δήμων του Ιπποδρόμου κατά του Ιουστινιανού, την οποία κατέστειλε ο Ιουστινιανός με τη σύζυγό του Θεοδώρα.]

16. Ποια η συνεισφορά του Ιουστινιανού στο Δίκαιο; [Κωδικοποίησε το Ρωμαϊκό Δίκαιο και εξέδωσε τον Ιουστιανιάνειο Κώδικα]

17. Ποια αγγλική λέξη προδίδει ότι το Ιουστινιάνειο Δίκαιο αποτέλεσε τη βάση του Δικαίου της Νεότερης Ευρώπης; [justice]

18. Ποιος ήταν αυτοκράτορας όταν χτίστηκε η Αγία Σοφία; [Ο Ιουστινιανός]

19. Ποιος είναι ο αρχιτεκτονικός ρυθμός της Αγίας Σοφίας; [ βασιλική μετά τρούλου]

20. Ποιο είναι το λαμπρότερο κτίσμα της Βυζαντινής τέχνης; Γιατί; [Η Αγία Σοφία για το κάλλος (τρούλος, φώς…) και το μέγεθός της, υμνήθηκε και έγινε σύμβολο και πηγή έμπνευσης για τον Ελληνισμό]

2. Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610-717): εσωτερική μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης

21. Τι χαρακτήρα είχαν οι εκστρατείες του Ηρακλείου κατά των Περσών; [θρησκευτικό γιατί οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό.]

22. Γιατί ο θεματικός στρατός ήταν αποτελεσματικός; [ Γιατί υπερασπίζονταν τα στρατιωτικά κτήματα που τους είχαν παραχωρηθεί από το κράτος, τις οικογένειες και τα σπίτια τους, σε αντίθεση με τους μισθοφόρους που πολεμούσαν μόνο για τα χρήματα.]

23. Ποιον τίτλο πήρε πρώτος ο Ηράκλειος; [Βασιλεύς πιστός εν Χριστώ]

24. Ποια δυναστεία είχε την εξουσία όταν έγινε επίσημη γλώσσα της διοίκησης η ελληνική και ποια η σημασία του γεγονότος αυτού; [η δυναστεία του Ηρακλείου (610-717), με συνέπεια να ολοκληρωθεί σε συμβολικό επίπεδο το οριστικό τέλος τη Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και η αρχή της μεσαιωνικής ελληνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.]

25. Τι ήταν τα θέματα, πότε και γιατί ιδρύθηκαν; [διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό, ιδρύθηκαν επί των διαδόχων του Ηρακλείου (7^ος αι.) για την ενίσχυση της άμυνας της αχανούς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.]

26. Ποιοι στελέχωναν τους θεματικούς στρατούς; [ ελεύθεροι αγρότες – στρατιώτες]

27. Ποια ήταν η σημασία των θεματικών στρατών; [Δημιουργήθηκε ένα είδος εθνικού στρατού που αποδείχθηκε εξαιρετικά αποτελεσματικός για την άμυνα του κράτους.]

Κεφάλαιο 2^ο

Λαοί στον περίγυρο του Βυζαντινού Κράτους

Ι. Ο Βαλκανικός κόσμος κατά τον Μεσαίωνα

1.Οι Σλάβοι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο

28. Τι ήταν οι σκλαβηνίες; [Πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού διάσπαρτες ανάμεσα σε Έλληνες]

2.Οι Βούλγαροι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο

29. Ποιον αιώνα ιδρύθηκε το Βουλγαρικό κράτος; [7^ο αι.] 

ΙΙ. Ο κόσμος του Ισλάμ κατά την περίοδο του Μεσαίωνα: 1.Εξάπλωση των Αράβων

30. Τι σημαίνει Ισλάμ; [αφοσίωση και πίστη στο θέλημα του θεού]
31. Ποιος ίδρυσε τον Ισλαμισμό και πότε; [ο Μωάμεθ, περίπου 570-632]
32. Τι σημαίνει τζιχάντ; [ο ιερός πόλεμος που απαιτούσε το Κοράνι κατά των απίστων]
33. Ποιον αιώνα εξόρμησαν οι Άραβες κατά του Βυζαντίου; [7^ο αι.]
34. Να αναφέρεις 2 συνέπειες από την επέκταση των Αράβων. [ διάσπαση του μεσογειακού κόσμου που είχε ενοποιηθεί από τους Ρωμαίους, εδαφική συρρίκνωση, απώλεια αστικών κέντρων, ερήμωση περιοχών της αυτοκρατορίας που επέφερε μείωση της αγροτικής παραγωγής και επηρέασε αρνητικά το εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο του Βυζαντίου]
35. Ποιο κράτος ονομαζόταν χαλιφάτο; [το Αραβικό]

2.Το εμπόριο και ο πολιτισμός του Ισλάμ

36. Σε ποια θρησκεία υπάρχει ανεικονική τεχνοτροπία; [Ισλάμ]

37. Πώς αλλιώς λέγονται τα τεμένη; [τζαμιά]

38. Ποια ελληνικά έργα μετέφρασαν οι Άραβες; [ έλληνες σοφούς και κυρίως Αριστοτέλη και Νεοπλατωνικούς]

39. Αναφέρετε 3 επιστήμες στις οποίες διακρίθηκαν οι Άραβες. [Μαθηματικά: ινδική αρίθμηση, Γεωγραφία, Αστρονομία, Χημεία: θειϊκό οξύ, οινόπνευμα, Ιατρική]

40. Αναφέρετε 3 αραβικές λέξεις που δείχνουν την επίδραση του αραβικού πολιτισμού στον ελληνικό. [Άλγεβρα, τζίφρα, ταρίφα, αλχημεία, αλκάλιον, αλκοόλ, ρύζι , σιρόπι, τσεκ, μουσελίνα, ταμπουράς]

Κεφάλαιο 3^ο : Περίοδος της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου (717-1025)

Ι. Παγίωση της Βυζαντινής κυριαρχίας στα βαλκάνια και τη Μ. Ασία

1.Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής ελληνικής βυζαντινής αυτοκρατορίας

41. Τι ήταν οι κακώσεις του Νικηφόρου Α’; [Τολμηρά οικονομικά μέτρα που έλαβε προκειμένου να ανακάμψει το εμπόριο και να αυξηθούν τα έσοδα του κράτους.]

42. Ο χαρακτήρας της βυζαντινής οικονομίας ήταν… [αγροτικός]

43. Ποιες υποχρεώσεις είχαν οι αγρότες – στρατιώτες όταν κηρυσσόταν επιστράτευση; [Να παρουσιαστούν για υπηρεσία ενώπιον του στρατηγού με ένα άλογο ή μια πολεμική άμαξα και τον οπλισμό τους.]

2. Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων

44. Τι ήταν η εικονομαχία και πότε εκδηλώθηκε; [Η διαμάχη για τη λατρεία ή μη των εικόνων στην ορθοδοξία. 8^ο – 9^ο αι.]

45. Ποιος αυτοκράτορας υπήρξε πρωτεργάτης της εικονομαχικής κίνησης; [Ο Λέων Γ’ ο Ίσαυρος, 717-741]

46. Ποια τα επιχειρήματα των εικονομάχων; [α. Οι εικόνες είναι είδωλα και άρα αυτοί που τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες, β. Ο Θεός απαγορεύει την προσκύνηση των ανθρώπινων κατασκευασμάτων]

47. Αναφέρετε 2 αίτια που οδήγησαν στην απαγόρευση της λατρείας των εικόνων. [α. Η επιρροή του Λέοντα Γ’ (717-741) της δυναστείας των Ισαύρων , λόγω της καταγωγής του από τη Συρία από της ανεικονικές (=αντίθετες στη λατρεία των εικόνων) αντιλήψεις της ιουδαϊκής και ισλαμικής θρησκείας. γ. οι δεισιδαιμονίες και οι υπερβολές στη λατρεία των εικόνων, γ. η επιθυμία των Ισαύρων να περιορίσουν την επιρροή των μοναχών, γ. η ιδέα ότι η οι επιτυχίες των εχθρών του Βυζαντίου προέρχονταν από τη δίκαιη οργή του Θεού για ό,τι συνέβαινε στο χώρο της λατρείας.]

48. Ποια τα επιχειρήματα των εικονολατρών; [ Δεν προσκυνούμε την ύλη, π.χ. το ξύλο, γιατί όταν αυτό καταστραφεί το πετάμε, αλλά προσκυνούμε αυτό που εικονίζεται με σκοπό τη δοξολογία και την ανάμνηση των παθημάτων του Χριστού και των εικονιζόμενων προσώπων.]

49. Ποιος σημαντικός θεολόγος υπερασπίστηκε τη λατρεία των εικόνων; [Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός]

50. Πώς τιμωρήθηκαν οι εικονόφιλοι; [εξορίες, φυλακίσεις και δημεύσεις περιουσιών]

51. Πώς τερματίστηκε η α’ φάση της εικονομαχίας; [ Ζ’ Οικουμενική σύνοδος (787), η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία αποκατέστησε τις εικόνες διευκρινίζοντας ότι στις εικόνες απονέμεται μόνο τιμητική προσκύνηση]

52. Πώς τερματίστηκε η β’ φάση της εικονομαχίας; [σύνοδος 843 – αυγούστα Θεοδώρα, μητέρα Μιχαήλ Γ’- αποκατάσταση και αναστήλωση των εικόνων]

53. Αναφέρετε 2 αποτελέσματα της αναστήλωσης των εικόνων. [α. Νίκη της ελληνικής πνευματικής παράδοσης έναντι της ασιατικής. β. Τερμάτισε τις θρησκευτικές διαμάχες  και εγκαινίασε μια περίοδο γόνιμης συνεργασίας κράτους και εκκλησίας που αφοσιώθηκε στο ιεραποστολικό της έργο. γ. Πολλαπλασιασμός και πλουτισμός μοναστηριών. δ. περιορισμός στις υπερβολές και στη λατρεία των εικόνων και των λειψάνων.]

54. Ποιες συνέπειες είχε η εικονομαχία στην εξωτερική πολιτική του Βυζαντίου; [ Η εκκλησία της Ρώμης απομακρύνθηκε από το Βυζάντιο και αναζήτησε στήριξη στους Φράγκους.]

55. Ποιες συνέπειες είχε η εικονομαχία στην τέχνη; [Απαγορεύτηκε η παράσταση θείων προσώπων στους τοίχους των εκκλησιών και η ανάρτηση εικόνων και διατάχθηκε η καταστροφή τους. Πολλά έργα τέχνης καταστράφηκαν και οι εκκλησίες διακοσμήθηκαν με ζώα, φυτά και διακοσμητικά μοτίβα. Υποχώρησε η ενασχόληση με τα γράμματα. Μετά την επικράτηση των εικόνων καταστράφηκαν πολλά σημαντικά κείμενα των εικονομάχων.]

56. Να αναφέρετε 2 αρνητικά αποτελέσματα της εικονομαχίας. [ερ. 54, 55]

3. Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ και η αυγή της Νέας Εποχής

57. Τι ήταν η σχολή της Μαγναύρας, πότε ιδρύθηκε και ποιος τη διηύθυνε; [ήταν πανεπιστήμιο, ιδρύθηκε στα χρόνια της βασιλείας του Μιχαήλ Γ’ (περίπου μέσα 9^ου αι.) και τη διηύθυνε ο Λέων Φιλόσοφος ή Μαθηματικός ]

58. Η Μυριόβιβλος αποτελεί το σημαντικότερο έργο του ……….. [Πατριάρχη Φώτιου]

59. Τι ήταν οι Ακρίτες και ποιος ήταν ο γνωστότερος/ σημαντικότερος; [στρατιώτες που προστάτευαν τα ανατολικά σύνορα (άκραι) του Βυζαντίου/ ο πιο σημαντικός ήταν ο Διγενής Ακρίτας]

4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους

60. Ποια ήταν τα οφέλη για το Βυζάντιο από τον εκχριστιανισμό των Σλάβων; [Το Βυζάντιο θα μπορούσε να επεκτείνει την επιρροή και την πνευματική του ακτινοβολία στην κεντρική Ευρώπη]

61. Ποιοι ανέλαβαν την αποστολή εκχριστιανισμού των Σλάβων και με ποια ιδιότητα; [τα αδέρφια Κύριλλος (κατά κόσμο Κωνσταντίνος) και Μεθόδιος, ως έμπειροι διπλωμάτες και γνωστοί λόγιοι που γνώριζαν τη σλαβική και άλλες γλώσσες]

62. Με ποιον συγκρούστηκε η βυζαντινή εκκλησία για τον εκχριστιανισμό των Βουλγάρων; [με τον Πάπα/ Ρωμαϊκή εκκλησία]

63. Τι υποστήριζε το δόγμα filioque; [το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται όχι μόνο εκ του Πατρός αλλά και εκ του Υιού]

1. Η Βυζαντινή Εποποιΐα. Επικοί αγώνες και επέκταση της Αυτοκρατορίας

64. Πότε κυβέρνησε η Μακεδονική Δυναστεία; [867-1025]

65. Να αναφέρετε 3 αυτοκράτορες της Μακεδονικής Δυναστείας που ενσάρκωναν τον τύπο του στρατηγού-αυτοκράτορα. [Νικηφόρος Φωκάς, Ιωάννης Τζμισκής, Βασίλειος Β’]

66. Ποιος ήταν ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας που τερμάτισε νικηφόρα τους αγώνες με τους Βούλγαρους (τέλη 10^ου , αρχές 11^ου αι.); [ο Βασίλειος Β’( Βουλγαροκτόνος)]

67. Πώς συνδέονται η επικράτηση των Βυζαντινών επί των Αράβων και των Βουλγάρων και οι κατακτήσεις του βυζαντινού στρατού στα τέλη του 10^ου και στις αρχές του 11^ου αι. με την άνθηση της οικονομίας; [Νέα εδάφη, παραγωγικό δυναμικό και έσοδα/ η διακοπή αραβικών επιδρομών επέτρεψε την ειρηνική καλλιέργεια της γης/ πολλαπλασιάστηκαν η παραγωγή και τα νομισματικά αποθέματα του Βυζαντινού κράτους/ ευμάρεια και χλιδή/ ενίσχυση διεθνούς κύρους της αυτοκρατορίας/ αυτοπεποίθηση και περηφάνια υπηκόων]

6. Η ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισμός του Ρωσικού Κράτους

68. Πότε εμφανίστηκαν στο ιστορικό προσκήνιο οι Βάραγγοι και με ποια ονόματα έγιναν γνωστοί στους λαούς της Δύσης; [9^ο αι. μ.Χ. / έγιναν γνωστοί με τα ονόματα Βίκιγκς, Νορμαδοί, Ρως.]

69. Ο νέος λαός των Ρώσων αποτελούνταν από: Α. Βαράγγους και Σλάβους Β. Σλάβους         Γ. Άραβες

70. Να αναφέρετε 2 συνέπειες από τον εκχριστιανισμό των Ρώσων; [μια τεράστια έκταση εντάχθηκε στη σφαίρα επιρροής της Ορθοδοξίας και του Βυζαντινού πολιτισμού, γεγονός που επηρέασε τη νοοτροπία, τον πνευματικό και υλικό πολιτισμό των Ρώσων, εντατικοποίηση εμπορικών ανταλλαγών με Βυζάντιο, αύξηση βαράγγων και ρώσων μισθοφόρων στο βυζαντινό στρατό και στην αυτοκρατορική φρουρά. ]

71. Να αναφέρετε 3 λαούς που εκχριστιανίστηκαν.[ Σλάβοι, Βούλγαροι, Ρώσοι]

ΙΙ. Κοινωνία και Οικονομία: 1. Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία

72. Ποιοι ήταν οι Δυνατοί στο Βυζάντιο; [Η νέα βυζαντινή αριστοκρατία (8^ος-11^ος αι. μ.Χ.) που προήλθε από τη συγχώνευση της αριστοκρατία της γης (επαρχιακή) και αριστοκρατία των αξιωμάτων (αστική) και περιελάμβανε πολιτικούς, στρατιωτικούς, θρησκευτικούς άρχοντες, διαχειριστές της κρατικής, της αυτοκρατορικής, της εκκλησιαστικής και μοναστικής εξουσίας]
73. Ποιοι ήταν οι Πένητες στο Βυζάντιο; [ελεύθεροι γαιοκτήμονες, ακτήμονες γεωργοί (νοίκιαζαν τη γη για καλλιέργεια) και πάροικοι (ήταν δεμένοι με τη γη ή είχαν προσωπική εξάρτηση από τους κυρίους της)
74. Τι ήταν τα Συστήματα; [Συντεχνίες ή επαγγελματικά σωματεία στα οποία ήταν οργανωμένοι έμποροι και βιοτέχνες]
75. Τι είδους επιχειρήσεις εμφανίζονται στο Βυζάντιο τον 10^ο αι.; [επιχειρήσεις σχετικές με την επεξεργασία και την εμπορία ειδών πολυτελείας (μετάξι, μπαχαρικά, πολύτιμοι λίθοι)]
76. Με ποιους λαούς έρχονται σε επαφή οι βυζαντινοί έμποροι; [Βούλγαρους, Ρώσους, Ιταλικές πόλεις, ιδίως τη Βενετία και το Χαλιφάτο]
77. Πώς δημιουργήθηκε και από ποιους αποτελούνταν η μεσαία τάξη στο Βυζάντιο; [Η ανάπτυξη της αστικής οικονομίας οδήγησε στη δημιουργία της μεσαίας τάξης (τάξη των επιχειρηματιών), η οποία αποτελούνταν από εμποροβιοτέχνες, ναύκληρους και τραπεζίτες]

Κεφάλαιο 4^ο : Περίοδος κρίσης του Βυζαντίου (1025-1453):

Ι. Η εξασθένηση του Βυζαντίου και το Σχίσμα με τη Δύση

1. Η κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11^ο αι. (1025-1081)
2. Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας

78. Τι ήταν ο θεσμός της Πρόνοιας και ποια δυναστεία τον εφάρμοσε; [Παραχωρούσαν ισόβια αγροκτήματα και φορολογικά έσοδα στους ευγενείς (= προνοιάριοι ή στρατιώτες) με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικών υπηρεσιών. Εφαρμόστηκε από τους Κομνηνούς].

79. Τι συνέπειες είχε ο θεσμός της Πρόνοιας για τους προνοιάριους και για τους απλούς αγρότες; [οι προνοιάριοι έγιναν η άρχουσα τάξη, ενώ οι απλοί αγρότες βυθίστηκαν στην αθλιότητα]

80. Να αναφέρετε 2 μάχες στις οποίες οι Τούρκοι συνέτριψαν το στρατό του Βυζαντίου με αποτέλεσμα να παγιωθεί η θέση των Τούρκων στην Ανατολική Ασία και να επηρεαστεί καθοριστικά η φυσιογνωμία της Μ. Ασίας. [Ματζικέρτ (1071), Μυριοκέφαλο της Φρυγίας (1176)]

3. Η ενετική οικονομική διείσδυση και το σχίσμα των Εκκλησιών

81. Να αναφέρετε 1 τουλάχιστον προνόμιο που παραχώρησε ο Αλέξιος Α’ στους Βενετούς. [α. τίτλους και χρηματικές χορηγίες στους κοσμικούς και εκκλησιαστικούς άρχοντες της Βενετίας, β. σκάλες (=αποβάθρες) και εμπορικά καταστήματα στην προκυμαία της πρωτεύουσας στους εμπόρους της Βενετίας, γ. ελεύθερο εμπόριο, χωρίς φόρους στους Βενετούς σε όλα τα σημαντικά Βυζαντινά λιμάνια]

82. Τι ονομάζουμε Σχίσμα των δύο Εκκλησιών, τι προκάλεσε και ποιος ήταν ο βασικός λόγος για τον οποίο δημιουργήθηκε; [Είναι η διακοπή των σχέσεων ανάμεσα στην Ανατολική Ορθόδοξη (πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης) και στη Δυτική Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία (πατριαρχείο Ρώμης), γεγονός το οποίο προκάλεσε μεγάλη αντιπαλότητα και μίσος μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Βασικός λόγος ήταν το ζήτημα της κυριαρχίας επί της χριστιανικής οικουμένης.]

ΙΙ. Οι σταυροφορίες και οι συνέπειες τους για το Βυζάντιο

1. Οι σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Πόλης

83. Πότε και που εκδηλώθηκαν οι Σταυροφορίες, από ποιους και που απέβλεπαν; [τον 11^ο αι., στη Δύση προήλθαν από πρωτοβουλία των παπών και απέβλεπαν στην απελευθέρωση του Παναγίου Τάφου και των Αγίων Τόπων που είχαν κατακτήσει οι Σελτζούκοι.]

84. Πότε έγινε η Πρώτη Άλωση της Πόλης και από ποιους; [1204, από τους Φράγκους/ Λατίνους, κατά την 4^η σταυροφορία]

2. Η περίοδος της Λατινοκρατίας και τα ελληνικά κράτη

85. Ποια λατινικά κράτη δημιουργήθηκαν μετά την Άλωση της Πόλης από τους Φράγκους; [α. η αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης, το Βασίλειο της θεσσαλονίκης, το Δουκάτο των Αθηνών, η ηγεμονία της Αχαΐας]

86. Ποια ήταν τα ελληνικά κράτη στα οποία κατέφυγαν οι δυνάμεις του Ελληνισμού μετά την Άλωση της Πόλης από τους Φράγκους; [α. αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (ΝΑ ακτές Εύξεινου Πόντου), β. αυτοκρατορία της Νίκαιας (ΒΔ τμήμα Μ.Ασίας), γ. κράτος Ηπείρου (Ήπειρος και Αιτωλοακαρνανία)

87. Για ποιους λόγους οι Βυζαντινοί προτιμούσαν κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο τους Τούρκους από τους Δυτικούς; [Άλωση Πόλης από τους Φράγκους (1204), Σχίσμα (1054), καταπιεστική συμπεριφορά Δυτικών]

ΙΙΙ. Ανασύσταση Βυζαντίου και υποταγή στους Οθωμανούς

1. Εξάπλωση των Τούρκων και τελευταίες προσπάθειες για ανάσχεσή τους

88. Τι ήταν οι γαζήδες; [φανατικοί μαχητές του Ισλάμ]

89. Πώς ονομάστηκε η στρατολόγηση των χριστιανοπαίδων; [παιδομάζωμα]

90. Τι ήταν οι γενίτσαροι; [επίλεκτο τάγμα στρατού που δημιουργήθηκε για την ενίσχυση του στρατού των Οθωμανών]

2. Η Άλωση της Πόλης

91. Πότε και από ποιους έγινε η δεύτερη Άλωση της Πόλης; [1453, από τους Τούρκους/ Μωάμεθ Β’ ο πορθητής]

92. Ποιος ήταν ο τελευταίος Βυζαντινός αυτοκράτορας, ο οποίος έχασε τη ζωή του στο πεδίο της μάχης; [Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος]

93. Ποια υπήρξε η συνεισφορά του Βυζαντίου στον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμό;

• Η αυτοκρατορία διέσωσε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό από την απειλή των αραβικών κατακτήσεων κατά τον 7^ο και 8^ο αι.
• Ανέπτυξε μια μεγάλη και πρωτότυπη τέχνη που επηρέασε Ανατολή (οθωμανική αρχιτεκτονική) και Δύση (ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη)
• Διαφύλαξε, καλλιέργησε και μετέδωσε στην Ευρώπη την κλασική κληρονομιά, στην οποία ανήκει και η ρωμαϊκή νομική παράδοση
• Ανέπτυξε νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία, λειτουργική ποίηση) και τις θετικές επιστήμες (αστρονομία, μαθηματικά)
• Τελειοποίησε την οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκε το Χαλιφάτο, τα μεσαιωνικά βαλκανικά κράτη, η Ρωσία και το Οθωμανικό κράτος
• Συνέβαλε στη διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής, του μοναστισμού, των ανθρωπιστικών σπουδών και άλλων εκφάνσεων του πολιτισμού στη Δυτική Ευρώπη.

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

α. Πολιορκία και άλωση της Πόλης

• 1402: Μάχη της Άγκυρας – αναρχία στην οθωμανική αυτοκρατορία

ΜΟΥΡΑΤ Β΄ (1421 – 1451)

α) επανέφερε την τάξη στην οθωμανική αυτοκρατορία

β) κατέλαβε τα Γιάννενα και τη Θεσσαλονίκη (1430)

γ) νίκησε το σταυροφορικό στρατό στη Βάρνα (1444)

δ) προετοίμασε το έδαφος για την πολιορκία της Πόλης

ΜΩΑΜΕΘ Β΄ (Πορθητής): (1451 – 1481)

α) έχτισε το φρούριο Ρούμελη (στην ευρωπαϊκή ακτή Βοσπόρου)

Σκοπός: να εμποδίσει τον επισιτισμό της Πόλης από Εύξεινο Πόντο

β) εξόπλισε το στρατό του με κανόνια (νέο όπλο) και στόλο

γ) συγκέντρωσε στρατιώτες με σκοπό την πολιορκία της Πόλης.

ΚΩΝ/ΝΟΣ ΙΑ΄ (Παλαιολόγος): (1449 – 1453)

– οργάνωσε την αντίσταση του βυζαντινού λαού

– ζήτησε βοήθεια από τη Δύση και άλλα χριστιανικά κράτη

– διέθετε ελάχιστες στρατιωτικές δυνάμεις

– έμεινε τελικά αβοήθητος από τα χριστιανικά κράτη

– αγωνίστηκε ηρωικά μέχρι τέλους σ’ έναν άνισο αγώνα.

• Πολιορκία Κων/πολης: 54 ημέρες (6 Απριλίου – 29 Μαΐου 1453)

– Τελική έφοδος: 29 Μαΐου

– Σφοδρός βομβαρδισμός – ρήγματα στα τείχη της Πόλης

– Είσοδος γενιτσάρων στην Πόλη

– Θάνατος του αυτοκράτορα

– Παράδοση της Πόλης

– Σφαγές, λεηλασίες επί 3 ημέρες*.

ΜΩΑΜΕΘ Β΄:

– προσευχήθηκε στην Αγία Σοφία

– ανακήρυξε την Κων/πολη πρωτεύουσα του κράτους του.

β. Οι συνέπειες της άλωσης

1. Συνέπειες στην ψυχολογία των Ελλήνων:

– τραυματισμός την περηφάνιας τους

– θρήνος σε όλους τους τόνους

– διαμόρφωση ελπίδας για ανασύσταση του Γένους.

2. Το πνεύμα του Βυζαντίου μεταφέρθηκε στη Δύση από τους λόγιους.
3. Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς δρόμους της Ανατολής, γι’ αυτό:

οι Ευρωπαίοι αναζήτησαν νέους κι έκαναν μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις.

γ. Η βυζαντινή πνευματική κληρονομιά

α) ΡΩΣΟΙ: θεώρησαν ότι ήταν μοναδικοί κληρονόμοι της πνευματικής και πολιτικής

παράδοσης του Βυζαντίου:

– γι’ αυτό ονόμαζαν τη Μόσχα: Τρίτη Ρώμη.

β) Ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί: επηρεάστηκαν από το βυζαντινό πολιτισμό και έτσι:

– η Ορθοδοξία συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας κατά την τουρκοκρατία.

γ) Συνεισφορά βυζαντινού στον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμό:

1) Διάσωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού από τους Άραβες (7ος – 8ος αι.).

2) Ανάπτυξη πρωτότυπης τέχνης και αρχιτεκτονικής.

3) Διαφύλαξη, καλλιέργεια και μετάδοση κλασικής κληρονομιάς στην Ευρώπη.

4) Ανάπτυξη νέων γραμματειακών ειδών (χρονογραφία, λειτουργική ποίηση)

5) Ανάπτυξη θετικών επιστημών (αστρονομία, μαθηματικά).

6) Τελειοποίηση οργάνωσης κρατικών υπηρεσιών.

7) Συμβολή στη διαμόρφωση: θρησκευτικής μουσικής, μοναστισμού και σπουδών που έχουν στο επίκεντρό τους τον άνθρωπο.

(πηγή: lappeio.blogspot.gr)

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Εδαφικές μεταβολές στη βυζαντινή αυτοκρατορία μέχρι το 1400 μ.Χ

α. Η αδυναμία του Βυζαντίου

Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος (1261-1282):

– ανασύσταση βυζαντινού κράτους

– αποφυγή μιας νέας σταυροφορίας εναντίον του χάρη στις διπλωματικές του ενέργειες:

1) δωροδοκία δυτικών ηγεμόνων

2) αποδοχή της συνόδου της Λυών (1274) = υποταγή της ορθόδοξης στη ρωμαϊκή εκκλησία

– τελευταία αναλαμπή Βυζαντίου.

Αιτίες αποδυνάμωσης του Βυζαντίου:

– εμφύλιοι πόλεμοι (1321-1328 και 1341-1347) – στρατιωτική και οικονομική κατάρρευση:

1) η υποτίμηση του νομίσματος

2) η βαριά φορολογία

3) η γενικότερη εξαθλίωση

προκάλεσαν επαναστάσεις του λαού και της μεσαίας τάξης κατά των ευγενών

(Θεσσαλονίκη και Ανδριανούπολη).

Ανδρόνικος Β΄ (1282 – 1328). Για να περιορίσει τις κρατικές δαπάνες:

– μείωσε τη δύναμη του στρατού και του στόλου:

1) Κυριάρχησαν οι ξένοι μισθοφόροι

2) Απώλεια εδαφών

– Η Βυζαντινή αυτοκρατορία γίνεται αυτοκρατορία των Στενών (περιορίζεται δηλαδή σταδιακά στα στενά του Βοσπόρου).

β. Οθωμανοί και οι κατακτήσεις τους

Γενίτσαροι (έφιπποι μπροστά)

Οι Οθωμανοί:

– ήταν τουρκική φυλή, Ασιάτες νομάδες

– μετανάστευσαν κοντά στην Προύσα

– οργανώθηκαν από το σουλτάνο Οθμάν ή Οσμάν

– εκμεταλλεύτηκαν την κατάργηση των ακριτών μετά το 1261

– αξιοποίησαν το θεσμό των γαζήδων (άτακτοι φανατικοί πολεμιστές του Ισλάμ)

– κατέκτησαν σταδιακά όλη τη Μ. Ασία

– στρατολόγησαν χριστιανόπαιδα (παιδομάζωμα)

– συγκρότησαν επίλεκτο τάγμα γενιτσάρων (yeni-ceri = “νέος στρατός”)

– κατέκτησαν την Καλλίπολη (1354) και έτσι πέρασαν στην Ευρώπη

– υπέταξαν τους βαλκανικούς λαούς

– νίκησαν τους Σέρβους (μάχη Κοσσυφοπεδίου, 1389)

γ. Προσπάθειες ανάσχεσης των Οθωμανών

• Οι Μογγόλοι με αρχηγό τον Ταμερλάνο:

– εισέβαλαν στη Μ. Ασία και νίκησαν το σουλτάνο Βαγιαζίτ (μάχη Άγκυρας 1402)

Αποτέλεσμα: η ήττα:

– προκάλεσε κρίση στο οθωμανικό κράτος

– έδωσε παράταση ζωής στο Βυζάντιο

• Οι αυτοκράτορες: Ιωάννης Ε΄, Μανουήλ Β΄, Ιωάννης Η΄ ταξιδεύουν στη Δύση για βοήθεια:

(- Ο Ιωάννης Ε΄ πρόσφερε αντάλλαγμα (= το νησί Τένεδος) που, αντί να φέρει βοήθεια, θα οδηγήσει σε βενετογενοβέζικο πόλεμο.

– Ο Μανουήλ Β΄ έλαβε μηδαμινή βοήθεια λόγω του Εκατονταετή πολέμου που μαίνονταν στην Ευρώπη εκείνη την εποχή.) (ανάγνωση)

– Ο Ιωάννης Η΄ ανανέωσε την «ένωση», δηλ. υποταγή της ορθόδοξης στη ρωμαϊκή εκκλησία, στη σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας (1438/9) με αντάλλαγμα την οργάνωση από τη Δύση μιας σταυροφορίας.

Η ενέργεια αυτή αποδείχτηκε μάταιη γιατί:

1) δεν έγινε δεκτή απ’ το λαό (προκλήθηκε εμφύλια διαμάχη ενωτικών και ανθενωτικών στον πληθυσμό της Κων/πολης)

2) ο σταυροφορικός στρατός, που τελικά οργανώθηκε, νικήθηκε στη Βάρνα (1444) και το Βυζάντιο έμεινε απροστάτευτο στα κατακτητικά

σχέδια των Οθωμανών.

Χάρτες 1261-1444

(πηγή: lappeio.blogspot.gr)

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

α. Τα λατινικά κράτη

• 1204:

– άλωση της Πόλης από σταυροφόρους.

– υπογραφή συνθήκης μεταξύ σταυροφόρων για διανομή βυζαντινών εδαφών.

– έναρξη περιόδου Λατινοκρατίας.

(Δείτε τη διανομή στο χάρτη καθώς και στη σελίδα 64 του βιβλίου σας)

• Λατινικά κράτη: εξαρτημένα αλυσιδωτά το ένα από το άλλο.

1) Βενετικές κτήσεις: τα σημαντικότερα νησιά Αιγαίου και Ιονίου πελάγους.

2) Αυτοκρατορία Κων/πολης (Βαλδουίνος της Φλάνδρας)

3) Βασίλειο της Θεσσαλονίκης

4) Δουκάτο των Αθηνών

5) Ηγεμονία Αχαΐας

β. Τα ελληνικά κράτη

• 1204:  συσπείρωση δυνάμεων Ελληνισμού σε 3 ελληνικά κράτη:

1) Αυτοκρατορία Τραπεζούντας (στις Ν.Α. ακτές του Ευξείνου Πόντου)

2) Αυτοκρατορία Νίκαιας (στο Β.Δ. τμήμα της Μ. Ασίας)

3) Κράτος Ηπείρου (Ήπειρος και Αιτωλοακαρνανία)

• 1259: Μάχη Πελαγονίας (σημερινή Πτολεμαΐδα)

– νίκη Ελλήνων κατά Φράγκων

– απόσπαση κάστρων (Μάνη, Γεράκι, Μονεμβασιά, Μυστράς) από Ηγεμονία Αχαΐας

– Τα παραπάνω κάστρα συγκρότησαν το 4^ο ελληνικό κράτος, το Δεσποτάτο του Μυστρά (στη θέση της Ηγεμονίας της Αχαΐας)

4) Δεσποτάτο Μυστρά:

– Πρωτεύουσα: Μυστράς

– Κυβερνήτης: αδερφός του βυζαντινού αυτοκράτορα

– πολιτιστικά και οικονομικά αναπτυγμένο (παλάτια, αρχοντικά, εκκλησίες).

γ. Λατίνοι και Έλληνες

• Κατακτητές: υπεροψία, περιφρόνηση και καταπίεση προς τους  “σχισματικούς”  Έλληνες.
• Κατακτημένοι: συσπείρωση δυνάμεων, εξέγερση και αντίσταση κατά Λατίνων.

δ. Νέα ιδεολογία και ανάκτηση της Πόλης

• Τα ελληνικά κράτη:

– αποτέλεσαν χώρο αφύπνισης εθνικού αισθήματος Ελληνισμού (σύνδεση

αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς και χριστιανικής πίστης)

– οργανώθηκαν στρατιωτικά και πολιτικά

– πρόκοψαν στην οικονομία και τον πολιτισμό

– επιδόθηκαν σ’ έναν αγώνα για:

α) ανάκτηση της Πόλης

β) ανασύσταση της βυζαντινής αυτοκρατορίας

• 1261: Ανάκτηση της Κωνσταντινούποληςαπό Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο (αυτοκράτορας Νίκαιας)

(πηγή: lappeio.blogspot.gr)

Προτεινόμενο βιβλίο:

Τι μυστικά κρύβει ένας παλιός πύργος στη Μάνη και ποια σχέση μπορεί να έχουν δυο παιδιά της εποχής μας με τον τελευταίο αυτοκράτορα του Βυζαντίου; Ζούμε συγχρόνως στο σήμερα και στο χθες; Είναι απίστευτο… κι όμως γίνεται! Κι αν όλη αυτή την περιπέτεια δεν την οργάνωσε ο θείος Βασίλης; Αν η ιστορία της θείας Γκαγκούλ ήταν αληθινή κι οι δείχτες στο ρολόι του Οδυσσέα γύριζαν πράγματι προς τα πίσω; Πού σταματά άραγε η πραγματικότητα και που αρχίζει το παραμύθι; Όμως, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είναι πάντα εκεί, στο κάστρο, στα στενά δρομάκια, στις εκκλησίες και στα παλάτια της δοξασμένης πολιτείας του Μυστρά… (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Τρία παιδιά μαθητές του δημοτικού, ξαδέλφια μεταξύ τους, ο (πολυμήχανος κι ηγετικός) Οδυσσέας, η (πρόθυμη και θετική) Ραλλού και ο (άπιστος αλλά πανέξυπνος) Θωμάς θα ανταποκριθούν στο κάλεσμα του αγαπημένου τους θείου Βασίλη για ένα ταξίδι που θεωρούν πως θα είναι μια ευχάριστη καλοκαιρινή εκδρομή στο Μυστρά. Εξαρχής, το στοιχείο του μυστηρίου είναι έντονο και τα παιδιά μέσω γρίφων, μυστικών αποστολών, απρόσμενων συναντήσεων, κωδικοποιημένων μηνυμάτων καλούνται να χαλαρώσουν τους δεσμούς τους με την πραγματικότητα, να πιστέψουν στο μύθο και να γλιστρήσουν σε ένα ταξίδι στο παρελθόν και την Ιστορία. Η επιθυμία των παιδιών να γνωρίσουν μια άλλη εποχή και μάλιστα το Βυζάντιο θα εκπληρωθεί αφού κάνουν την παραδοχή πως ο χρόνος είναι κάτι πολύ σχετικό: μπορεί να σταματά, μπορεί και να πηγαίνει προς τα πίσω. Ο Οδυσσέας, ο αφηγητής της ιστορίας παραδέχεται: «Ήξερα πως η φαντασία μου ήταν απέραντη και πως πολλές φορές το φανταστικό το έπαιρνα για αληθινό και το αληθινό για φανταστικό. Όμως αυτό που είχε γίνει πριν από λίγο δεν μπορούσε να μην είναι αληθινό. Είχα δει με τα μάτια μου το ρολόι σταματημένο κι ύστερα τους δείκτες να γυρίζουν αντίστροφα». Ήδη από τον τίτλο του βιβλίου εισάγεται ένα στοιχείο που κατέχει κομβική θέση στην εξέλιξη της αφήγησης, με ιδιαίτερα ισχυρό συμβολισμό: το φεγγάρι στην πιο λαμπρή του εκδοχή, την πανσέληνο. Το σκηνικό είναι ο Μυστράς του σήμερα αλλά και η βυζαντινή καστροπολιτεία, η εποχή είναι το Βυζάντιο, τα σύμβολα είναι όλα παρόντα (ο δικέφαλος αετός, το σπαθί του μαρμαρωμένου βασιλιά κ.ά), ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είναι ολοζώντανος, οι νέοι τους φίλοι έχουν πολύ ισχυρούς δεσμούς με το παρελθόν και μια τσιγγάνα, η θεία Γκαγκούλ, έχει μια φοβερή ιστορία να πει. Σε ποιες ηλικίες απευθύνεται : Το βιβλίο απευθύνεται σε παιδιά των τελευταίων τάξεων του δημοτικού σχολείου που είναι καλοί αναγνώστες και μπορούν να απολαύσουν ένα κείμενο μεγαλύτερης έκτασης. Για ποιο λόγο θα το αγαπήοσυν τα παιδιά : Τα παιδιά θα αγαπήσουν την περιπέτεια, το μαγικό ταξίδι στο χρόνο, τη συντροφικότητα που αναπτύσσεται μεταξύ των μικρών ηρώων. Οι διακοπές χωρίς τους γονείς, η διαμονή σε έναν πύργο με μυστικό δωμάτιο, η συνάντηση με άλλα παιδιά και το μοίρασμα αγωνιών, ανακαλύψεων και παιχνιδιού θα ενθουσιάσουν τους μικρούς αναγνώστες. Για ποιο λόγο να το επιλέξουν οι γονείς : Μια ιστορία μυστηρίου και περιπέτειας για τα παιδιά, που τα οδηγεί με τη φαντασία αλλά και την επίκληση της πίστης και ταυτοχρόνως την καταφυγή στα ευρήματα της επιστήμης σε τόπους ιστορικούς, είναι μια πολύ καλή αφορμή για να μάθουν, να σκεφτούν, να ερευνήσουν και να εκτιμήσουν αξίες όπως η συντροφικότητα, η αγάπη, η παράδοση. (Ελένη Κορόβηλα, Bookpress.gr 25/05/2015)

ΣΧΕΔΙAΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘHΜΑΤΟΣ

α. Ορισμός και παράγοντες

• Σταυροφορίες:

– κίνηση που εκδηλώθηκε στη Δύση, τον 11ο αι.

– προήλθε από πρωτοβουλία παπών

– απέβλεπε στην απελευθέρωση του Παναγίου Τάφου και των Αγίων Τόπων (= είχαν κατακτηθεί από Σελτζούκους το 1077)

• Παράγοντες σταυροφοριών:

1) η φημολογία για ωμότητες Αράβων και Τούρκων κατά των προσκυνητών

2) τα οικονομικά προβλήματα της Δύσης (υπερπληθυσμός και έλλειψη γης)

3) το κάλεσμα για βοήθεια του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού προς ηγεμόνες της Δύσης

β. Οι τρεις πρώτες σταυροφορίες

• Α΄ σταυροφορία (1096 – 1099)

– Κήρυξή της το 1095 από τον πάπα Ουρβανό Β΄ στο Κλερμόν (Γαλλίας)

– Χαρακτήρας της: θρησκευτικός

– 2 φάσεις:

– Α΄ φάση: Ανοργάνωτες λαϊκές μάζες *[= άνθρωποι που δεν είχαν πολεμήσει ξανά: γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένοι, φτωχοί ιππότες, αρκετοί τυχοδιώκτες] –  εξολοθρεύτηκαν από τους Τούρκους

– Β΄ φάση: εκστρατεία φεουδαρχών *[= υποτελείς του βασιλιά ή ενός ιεραρχικά ανώτερου άρχοντα, οι οποίοι είχαν λάβει από τον ανώτερό τους έκταση γης (φέουδο) με τη δέσμευση να παρέχουν σ’ αυτόν ως αντάλλαγμα πίστη, υποταγή και συγκεκριμένες υπηρεσίες]   – νίκησαν τους Τούρκους. Αποτελέσματα:

α) ανέκτησαν τα εδάφη της Δυτικής Μ. Ασίας

β) τα παραχώρησαν στο Βυζάντιο

γ) απελευθέρωσαν τους Αγίους Τόπους

δ) ίδρυσαν ηγεμονίες και κρατίδια (στη Συρία και Παλαιστίνη)

– Συμπεριφορά στρατιωτών:  μαχητικότητα και θρησκευτικό πάθος

• Β΄ και Γ΄ σταυροφορία:

– Αιτίες : Η κατάληψη της Έδεσσας (Β΄ Σταυροφορία) και της Ιερουσαλήμ (Γ΄ Σταυροφορία) από μουσουλμάνους.

– Αποτέλεσμα: ήττες σταυροφόρων

– Έμμεση συνέπεια Γ΄ σταυροφορίας: απώλεια Κύπρου

– 1191: Ο Ριχάρδος Λεοντόκαρδος καταλαμβάνει την Κύπρο

– 1192: ο ίδιος την παραδίδει στο φράγκο Λουζινιάν

– Αποτέλεσμα: Η Κύπρος για 4 αιώνες υπό την εξουσία των Δυτικών.

(Νιώστε την ατμόσφαιρα της εποχής βλέποντας την ταινία: Kingdom of Heaven )

γ. Η τέταρτη σταυροφορία (1203 – 1204) 

Κίνητρα: υλικά (οικονομικά)

Αρχικός στόχος: Απελευθέρωση των Αγίων Τόπων μέσω Αιγύπτου & Συρίας

Παρέκκλιση της πορείας προς την Κων/πολη *(ύστερα από συμφωνία που προέβλεπε τα εξής:

α) Οι Βενετοί και οι σταυροφόροι θα βοηθούσαν τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Β΄ Άγγελο και το γιο του να ανακτήσουν το θρόνο.

β) Οι Άγγελοι θα έδιναν στους Βενετούς και τους σταυροφόρους:

1) χρήματα και τρόφιμα στο στρατό των σταυροφόρων,

2) βυζαντινό στρατό για τη σχεδιαζόμενη εκστρατεία των σταυροφόρων στην Αίγυπτο,

3) υποταγή της Ανατολικής Εκκλησίας στη Ρώμη.) *(απλή ανάγνωση)

– 1204 κατάληψη Κων/πολης ύστερα από αδυναμία των Αγγέλων να δώσουν όσα υποσχέθηκαν.

(πηγή: lappeio.blogspot.gr)

Αν έχετε όρεξη

• δείτε μία ακόμη παρουσίαση (αφορά και στο επόμενο μάθημα) κάνοντας κλικ εδώ.
• Μάθετε περισσότερα κάνοντας κλικ εδώ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ*

Α. Εμπορικά προνόμια στους Βενετούς

– ο ΑΛΕΞΙΟΣ Α΄ζήτησε τη βοήθεια των Βενετών για να αποκρούσει τους Νορμανδούς που είχαν αποβιβαστεί στην Ήπειρο και απειλούσαν την Κων/πολη.

– Οι Βενετοί έστειλαν έναν πανίσχυρο στόλο με τη βοήθεια του οποίου οι Βυζαντινοί νίκησαν τους Νορμανδούς.

– ως αντάλλαγμα ο ΑΛΕΞΙΟΣ Α’  έδωσε εμπορικά προνόμια στους Βενετούς με Χρυσόβουλο (= επίσημη έγγραφη συμφωνία, υπογεγραμμένη και σφραγισμένη από τον αυτοκράτορα με τη χρυσή του βούλα – Δείτε την παρακάτω εικόνα).

Με το Χρυσόβουλο αυτό (1082):

1) Οι άρχοντες της Βενετίας πήραν χρήματα και αξιώματα.

2) Οι έμποροι της Βενετίας απέκτησαν στην Κωνσταντινούπολη σκάλες (= αποβάθρες στο λιμάνι) και εμπορικά καταστήματα στην προκυμαία της Κων/πολης,

3) Οι Βενετοί είχαν το δικαίωμα να εμπορεύονται ελεύθερα, χωρίς να πληρώνουν δασμούς (=φόρους) σε όλα τα σημαντικά βυζαντινά λιμάνια.

• Σημασία -Αποτελέσματα χρυσόβουλου 1082:

α) Για το Βυζάντιο:

– παραιτήθηκε εκούσια (με τη θέλησή του) από τα δικαιώματά του (φορολογικά, οικονομικά, ναυτιλιακά)

– έχασε το ρόλο του μεσάζοντα μεταξύ Αράβων και Δυτικής Ευρώπης

– έχασε την κυριαρχία του στο εμπόριο της Μεσογείου.

β) Για τους Βενετούς:

– διείσδυσαν οικονομικά στην Ανατολή

– ίδρυσαν πανίσχυρη αποικιακή αυτοκρατορία (στην Ανατολή)

– πήραν τον έλεγχο του εμπορίου στη Μεσόγειο.

• ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΑΛΕΞΙΟΥ Α΄:αντέδρασαν στην παροχή προνομίων:

1) δήμευσαν περιουσίες Βενετών,

2) υποκινούσαν βιαιότητες του πληθυσμού της Κων/πολης εναντίον τους,

3) παραχωρούσαν προνόμια και σε άλλες ιταλικές πόλεις (Πίζα, Γένουα), για να δημιουργηθεί ανταγωνισμός μεταξύ τους  (Το μέτρο αυτό εφαρμόστηκε κυρίως από τον Μανουήλ Κομνηνό).

Β. Το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών  [1054]

• Το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών = ρήξη, διακοπή σχέσεων των πατριαρχείων της Ρώμης και της Κωνσταντινούπολης

– συνέβη την εποχή του Κων/νου Θ΄ (Μακεδονική δυναστεία 1042-1055).

Αιτία σχίσματος: η αντιπαλότητα Ανατολής – Δύσης για την κυριαρχία στο χριστιανικό κόσμο.

Το συμβάν που οδήγησε στο Σχίσμα:

–  συνάντηση Ουμβέρτου (= καρδινάλιος, αρχηγός παπικής πρεσβείας) και Μιχαήλ Κηρουλάριου (= πατριάρχης Κων/πόλεως)
– Σκοπός: επίλυση λειτουργικών και δογματικών διαφορών μεταξύ Πατριαρχείων Ρώμης και Κων/πολης.
– Αποτέλεσμα συνάντησης: ασυμφωνία, ρήξη και χωρισμός (= σχίσμα) των εκκλησιών σε Ορθόδοξες-Ανατολικές και Καθολικές- Δυτικές.
– Αιτία αποτυχίας συνάντησης: η αλαζονεία και το πείσμα των δύο διαπραγματευτών.

– Αποτελέσματα σχίσματος:
1) πλήρης διακοπή των σχέσεων μεταξύ των δύο Εκκλησιών,
2) δημιουργία αντιπαλότητας και μίσους μεταξύ Ανατολής και Δύσης,
3) το Βυζάντιο βρέθηκε αβοήθητο από τους Δυτικούς την ώρα που κινδύνευε από την εξάπλωση των Τούρκων.

ΣΧΕΔΙAΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘHΜΑΤΟΣ

α. Κατάσταση της αυτοκρατορίας

• 1081 – 1118: Αλέξιος Α΄ Κομνηνός: αυτοκράτορας Βυζαντίου.
• Τέλη 11ου αι.: εχθροί Βυζαντίου:

1) Νορμανδοί: απειλούν τις ακτές της Ηπείρου

2) Κουμάνοι & Πατζινάκες: λεηλατούν τα Βαλκάνια

3) Σελτζούκοι Τούρκοι: κατακτούν μέρος της Μ. Ασίας.

β. Εσωτερική πολιτική

• Οι Κομνηνοί:

– στηρίχτηκαν στους ευγενείς

– εφάρμοσαν το θεσμό της «πρόνοιας» (αντικαθιστά το θεματικό και το μισθοφορικό στρατό).

• Πρόνοια= ισόβια παραχώρηση αγροκτημάτων και φορολογικών εσόδων στους ευγενείς (προνοιάριοι) με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικών υπηρεσιών.
• Κάθε προνοιάριος ήταν επικεφαλής στρατιωτικής ομάδας που η αριθμητική της δύναμη ήταν ανάλογη της έκτασης που του είχε παραχωρηθεί.

γ. Εξωτερικές επιτυχίες

• ΑΛΕΞΙΟΣ Α΄ (1081 – 1118):

α) στην Ανατολή:

– εκμεταλλεύτηκε τις επιχειρήσεις των σταυροφόρων (δες παρακάτω επεξηγήσεις για το τι ήταν οι σταυροφορίες) στη Μ. Ασία και υπέγραψε συμφωνίες με τους αρχηγούς τους (Στους σταυροφόρους διέθεσε τρόφιμα και πλοία, προκειμένου να τους βοηθήσει στις πολεμικές τους επιχειρήσεις στη Μ.Ασία, με αντάλλαγμα να αποδώσουν οι σταυροφόροι στο Βυζάντιο τα εδάφη που θα καταλάμβαναν από τη Μ.Ασία.)

– ανέκτησε τη Δυτική Μ. Ασία (Νίκαια, Σμύρνη, Έφεσο, Σάρδεις).

Σημείωση: Η διπλωματική πολιτική του Αλέξιου Α στο εξωτερικό στηρίχτηκε στο δόγμα “διαίρει και βασίλευε”, δηλαδή την εξαγορά ενός γειτονικού βαρβαρικού λαού, για να καταπολεμήσει έναν άλλο βάρβαρο γείτονα.

β) στα Βαλκάνια:

– απαλλάχτηκε από τους Πατζινάκες & τους Κουμάνους (με διπλωματία και πόλεμο).

• ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΜΝΗΝΟΣ (1118 – 1143):

α) στην Ανατολή: κατέκτησε ξένα κρατίδια στη Μ. Ασία

β) στα Βαλκάνια:

– επέβαλε την κυριαρχία του στους Σέρβους

– προσπάθησε να θέσει υπό βυζαντινή κηδεμονία το Ουγγρικό βασίλειο.

• ΜΑΝΟΥΗΛ ΚΟΜΝΗΝΟΣ (1143 – 1180):

– στηρίχθηκε στις υπηρεσίες των Λατίνων

– σύναψε ειρήνη με τους Ούγγρους

– κυριάρχησε στα βορειοδυτικά Βαλκάνια

– ταπείνωσε τους Σέρβους

– πραγματοποίησε εκστρατείες κατά των Σελτζούκων στη Μ. Ασία.

δ. Η στρατιωτική κατάρρευση

• Εμπλοκή Μανουήλ στο ιταλικό μέτωπο (την αιτία θα την πούμε στο επόμενο μάθημα) είχε ως αποτέλεσμα: επιθέσεις Σελτζούκων κατά εδαφών Βυζαντίου.
• 1176:Μάχη Βυζαντινών και Σελτζούκων στο Μυριοκέφαλο (Φρυγίας).
• Αποτελέσματα:

1) πανωλεθρία Βυζαντινών

2) οριστική απώλεια Μ. Ασίας για το Βυζάντιο

3) εξισλαμισμός μικρασιατικών επαρχιών

• Αίτια εξισλαμισμού:

1) οι καταλήψεις των πόλεων,

2) οι σφαγές,

3) η πείνα,

4) οι ασθένειες (πανούκλα)

(Έμφαση στα:

• Οι εξωτερικοί εχθροί του Βυζαντίου, σ.55
• Ο θεσμός της Πρόνοιας και οι συνέπειές του, σ.55
• Η νίκη των Σελτζούκων στο Μυριοκέφαλο και οι συνέπειες, σ. 55)

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

Σταυροφορίες:

• κίνηση των παπών (11ος αι.) για την απελευθέρωση Αγίων Τόπων και Παναγίου Τάφου από τους Σελτζούκους Τούρκους (1ο77)
• πιο πετυχημένη από όλες θεωρείται η Α’ Σταυροφορία (1096-1099)
• οι σταυροφόροι που κατέλαβαν διαδοχικά τη Νίκαια (1097), την Αντιόχεια (1098) και την Ιερουσαλήμ (1099) απέδωσαν στους χριστιανούς τους Αγίους Τόπους και βοήθησαν τους Βυζαντινούς να ανακαταλάβουν μέρος της Μ. Ασίας.

* Ο όρος Άγιοι Τόποι αναφέρεται στις περιοχές της Παλαιστίνης σήμερα και του Ισραήλ που έχουν ιστορική και θρησκευτική αξία κυρίως για το Χριστιανισμό, αλλά και για τον Ιουδαϊσμό και τον Ισλαμισμό. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι τόποι εκείνοι στους οποίους διαδραματίσθηκαν τα εις τη Καινή Διαθήκη αναφερόμενα γεγονότα και ειδικότερα τα “Αγιοταφικά προσκυνήματα” όπως καθιερώθηκε να λέγονται τα επίσημα αρχαία μνημεία του Χριστιανισμού και όχι μόνο. Σπουδαιότερα δε αυτών είναι ο Πανάγιος Τάφος και ο Γολγοθάς στην Ιερουσαλήμ, το Σπήλαιο και η Φάτνη στη Βασιλική της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ, το όρος των Ελαιώνόπου αναλήφθηκε ο Κύριος, η Γεσθημανή όπου κοιμήθηκε η Θεοτόκος, η Βηθανία όπου αναστήθηκε ο Λάζαρος, η Ναζαρέτ όπου και έλαβε χώρα ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, το Θαβώρ, η Κανά, ο Ιορδάνης ποταμός και άλλες πόλεις και τοποθεσίες. Επίσης, συμπεριλαμβάνονται σε αυτά η Κολυμβήθρα του Σιλωάμ δίπλα στον χείμαρρο των Κέδρων, ο τάφος του Προφήτη Ησαΐα κ.ά.

πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CE%B9_%CE%A4%CF%8C%CF%80%CE%BF%CE%B9