φιλοσοφία

“Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ”
“The day after”
Oil on kanvas 40cm X 60cm

Giannis Georgiadis

Με το δικαίωμα που μου δίνει η αυθαίρετη θεωρία μου ότι κάθε δέκτης ενός έργου τέχνης μπορεί να κάνει τη δική του ανάγνωση, επίτρεψε μου, Γιάννη, να διατυπώσω τις σκέψεις που μου δημιουργεί το υπέροχο αυτό έργο σου.
Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ είναι ο τίτλος του κι εμένα αυτό αμέσως με στέλνει στο παρελθόν και μου ξυπνά μνήμες από τα διαβάσματα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Συγκεκριμένα μου θυμίζει Ηράκλειτο, και ειδικά την αγαπημένη μου φράση του: Κάθε μέρα βγαίνει ένας καινούριος ήλιος: αυτός ο ήλιος που εσύ έχεις βάλει κάτω στο κέντρο του πίνακα σε πρώτο πλάνο. Ο ζωοδότης ήλιος που με τις ακτίνες του -την ώρα που ανατέλλει- με τους ανάλογους συνειρμικούς συμβολισμούς δημιουργεί μια αισιόδοξη προοπτική. Το γίγνεσθαι του Ηράκλειτου, η αέναη αλλαγή, μπορεί βέβαια να ερμηνευτεί και με θετικό και με αρνητικό τρόπο: μια αλλαγή μπορεί να είναι θετική ή αρνητική, πάντοτε βέβαια σχετική με όσα προηγήθηκαν.
Αυτό που ενδιαφέρει στον πίνακα είναι η στάση των προσώπων στο αντίκρισμα του ήλιου. Με την πρώτη κιόλας ματιά διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για διαφορικές αντιδράσεις: άλλοι πεσμένοι κάτω, άλλοι με τα χέρια μαζεμένα στο σώμα και άλλοι υψώνοντάς τα ψηλά. Άλλοι μακριά και άλλοι κοντά, άλλοι μεγάλοι και άλλοι μικροί.
Ο χαιρετισμός στον ήλιο και ο συνακόλουθος πανηγυρισμός για τον ερχομό του είναι η πιο θετική υποδοχή του. Η σταύρωση των χεριών στη μέση μού θυμίζει τελετουργικές στάσεις κρητικών νεολιθικών ειδωλίων ή κυκλαδικών ειδωλίων της εποχής του χαλκού: λατρευτική υποδοχή σε στάση ένθεου σεβασμού, καθώς μάλιστα τα χέρια ενώνονται στο σημείο του σώματος που ονομάζεται ηλιακό πλέγμα.
Τα πεσμένα ή καθισμένα στο έδαφος σώματα με μια διαστολή του μήκους του σώματος είναι εκείνα που δέχονται εντονότερα την επίδραση της ηλιακής ενέργειας. Ισοπεδώνονται ή γειώνονται, πέφτουν στο έδαφος, αδύναμα να αντέξουν την ισχυρή ενέργεια, να την αξιοποιήσουν ή να την αφομοιώσουν δηλώνοντας μια έκφραση αδυναμίας ως σε μια ανώτερη δύναμη.… Περισσότερα
Η ανθρώπινη γραμμή μακραίνει αποτελούμενη από το μεγάλο ανθρώπινο πλήθος που θα δεχτεί με τη σειρά του τις ευεργετικές ακτίνες. Ήδη αυτές έχουν ζεστάνει τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας και η θερμότητά του έχει διαχυθεί κα στους ίδιους τους ανθρώπους μετατρέποντας το κρύο μπλε στο θερμότερο πράσινο, όπως προέκυψε από την ανάμειξη του θερμού κίτρινου.
Εκείνο που σίγουρα προκαλεί μεγάλη απορία είναι το χρώμα του ίδιου του ήλιου. Δεν είναι το αναμενόμενο κίτρινο ή ροζ ή κόκκινο ή πορτοκαλί. Είναι ο ιδιαίτερος χαρακτηριστικής τόνος του γαλάζιου που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης, όπως αντιλαμβάνεται τα πράγματα με το δικό του ξεχωριστό τρόπο και όχι στη φυσική τους διάσταση. Ένα χρώμα που εκφράζει την προσωπική θεώρηση μέσω μιας νοητικής επεξεργασίας που υπερβαίνει τη συναισθηματική. Η αντίληψη των πραγμάτων είναι το αποτέλεσμα μιας νοητικής επεξεργασίας των πρώτων συναισθηματικών αντιδράσεων που μας προκαλούν τα πράγματα.

“ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ”
“Search”
Oil on kanvas 40cm X 60cm

Giannis Georgiadis

Φιγούρες τυποποιημένες, πανομοιότυποι όγκοι με μικρή διαφορά μεγέθους και απόστασης στους οποίους διακρίνονται μόνο τα κεφάλια, τα πόδια και αμυδρά τα χέρια, σύμβολα του ανθρώπινου είδους.
Τα άτομα κατατάσσονται στην ομάδα του είδους που τα ενώνει ο ίδιος στόχος, ο κοινός χώρος αναζήτησης. Βαδίζουν την ίδια πορεία στο χώρο που στενεύει μπροστά τους στον ορίζοντα, που φαίνεται να περιορίζεται, αντιμετωπίζοντας τις ίδιες αντιξοότητες, σημαίνοντας τα ελλιπή γνωστικά εργαλεία του ανθρώπου να προσεγγίσει το αόρατο που χάνεται στο βάθος.
Τα αφανή χέρια ή που μόλις διακρίνονται από τις τσέπες απηχούν την εύγλωττη αμηχανία του ανθρώπου να χειριστεί με συγκεκριμένες ενέργειες το άγνωστο.
Μια μικρή απόσταση αναπνοής ανάμεσά τους, μια ελαφριά ανισορροπία τοποθέτησης στα δεξιά και αριστερά στο ύψος της χρυσής τομής ανακινεί το θέμα της λεπτής και εύθραυστης ταλάντευσης ανάμεσα στο «είναι» και στο «φαίνεσθαι», στο ίσο και στο άνισο,.
Αγωνιστές στο στίβο του αγνώστου, οδοιπόροι και συνοδοιπόροι, κοντά, σιμά, αλλά και μόνοι. Ομάδα, αλλά και μονάδες. Συμπόρευση, συσπείρωση και συνεργασία, αλλά και μοναχική πορεία. … Περισσότερα
Απουσία χαραγμένου δρόμου και πορείας που θα διευκόλυνε τον εντοπισμό του ζητούμενου στο αδιευκρίνιστο υπαρξιακό τοπίο. Έλλειψη στοιχείων κίνησης (βημάτων) όχι όμως και στατική παρουσία, αλλά μια πορεία στο πλαίσιο της οικουμενικότητας και διαχρονικότητας. Η πορεία συνεχίζεται χωρίς να είναι σαφές αν η απόσταση μικραίνει, αν τα βήματα που μετρούν το χώρο ή το χρόνο προσεγγίζουν το στόχο, αν μετριάζουν την αγωνία. Μια αιώνια συνεχιζόμενη και επαναλαμβανόμενη πορεία, όπου δεν αλλάζει ο αγωνιστικός χώρος και το αγώνισμα, παρά μόνο οι αγωνιστές, ο οποίοι δε συναγωνίζονται ούτε ανταγωνίζονται, όπου το αγώνισμα δεν έχει έπαθλο, σίγουρα όμως η εναγώνια προσπάθεια κρύβει μια αγωνιώδη επιδίωξη και υποκρύπτει έντονη συναισθηματική φόρτιση: αγωνία.
Ένα μικρό πλήθος στοχεύει σε μια πλησιέστερη οπτική που προσωποποιεί τον αγώνα και την αγωνία, που αποκαλύπτει την προσπάθεια του καλλιτέχνη να προσεγγίσει και να κατανοήσει με διάθεση συναισθηματικής εγγύτητας, αλλά ταυτόχρονα και απόστασης.
Ένα μάλλον πισώπλατο κοίταγμα του καλλιτέχνη που θα μπορούσε να είναι και κατ΄ ενώπιον, αδιευκρίνιστο πάντως, καθώς ο ίδιος αδυνατεί να εντοπίσει και να ερμηνεύσει τις ξεχωριστές προσωπικές αντιδράσεις καθενός από τα πρόσωπα ή επειδή και ο ίδιος θα μπορούσε να αποτελεί ένα από αυτά τα πρόσωπα.
Εστιάζει αποκλειστικά στην ανθρώπινη πορεία, αγνοώντας ή παραμελώντας, παραμερίζοντας πάντως τα άλλα όντα ή υπονοώντας ότι η εσωτερική αυτή ζήτηση είναι αποκλειστικά προνόμιο και υποχρέωση του ανθρώπου που ταυτόχρονα τον τοποθετεί σε ανώτερη μοίρα.
Η τοποθέτηση σε οριζόντιο και όχι σε κάθετο άξονα υπονοεί ότι δεν υπάρχουν νικητές και νικημένοι. Το ζητούμενο δεν είναι το συγκεκριμένο, κι αυτό καθιστά την κατάληξη της πορείας δυσκολότερη και αβέβαιο το αποτέλεσμα.
Η ενατένιση ευθεία μπροστά και όχι πλάγια και γύρω, εκτός από την αισιόδοξη θεώρηση, συγκεκριμενοποιεί, οριστικοποιεί, ορίζει και περιορίζει την πορεία, που -παρά την αρχική εντύπωση- καταγράφεται ως διευκόλυνση των αναζητούντων, της ενέργειας και του αποτελέσματος.

“Συνύπαρξη 3”
“Coexistence 3”
Oil on canvas 40cm X 50cm

Giannis Georgiadis     Ας μου επιτραπεί  να κάνω την προσωπική μου ανάγνωση του υπέροχου αυτού έργου.
Τα σύμβολα δανεισμένα από το φυσικό περιβάλλον εντάσσουν τον άνθρωπο στον κόσμο αυτό με τους ίδιους όρους με τα άλλα όντα. Το σπίτι (η πρακτική βάση της ζωής), η βάρκα (το σύμβολο του ταξιδιού), το ουράνιο τόξο (ο χώρος του ονείρου, των επιθυμιών και των προσδοκιών μας) βρίσκονται γύρω μας.
Καθένας μας κάνει την προσωπική του πορεία αναζήτησης. Βρίσκεται σ΄ ένα περιβάλλον, κάπως σταθερό, το έδαφος, και τείνει στην αναζήτηση του λιγότερο σταθερού και γνωστού, του ουράνιου. Οι ρίζες μας αποτελούν μια στήριξη, αλλά και μια δέσμευση ταυτόχρονα.
Άνθρωποι ερχόμενοι από διαφορετικές κατευθύνσεις, αντίθετες πολλές φορές, με διαφορετικά βιώματα και αρχές, με ανάλογο δυναμικό, πνευματικό και συναισθηματικό (θα μπορούσαμε να επεκταθούμε και σε άλλες κοινωνικές συνιστώσες) τείνουν ο ένας στον άλλο ή έρχονται να συναντηθούν πατώντας γερά καθένας στο έδαφός του. Ανεξάρτητοι, αυτόνομοι, αλλά και ελλειπτικοί και ανολοκλήρωτοι αποζητούν την ένωση και το στήριγμά τους. Στροβιλιζόμενοι στις δίπλες του δέντρου της φυσικής τους υπόστασης στηρίζουν και στηρίζονται χωρίς να υποστηρίζονται. Καθένας πατά στα πόδια του από μόνος του, αλλιώς η προσπάθεια του άλλου να τον στηρίξει θα ήταν αρνητική για τον ίδιο, καθώς θα ανάλωνε το δυναμικό του εκεί, εμποδίζοντας ή καθυστερώντας την προσωπική του εξέλιξη. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η εσωτερική πνευματική αυτονομία, που θα αποτελέσει τη βάση μιας υγιούς και απρόσκοπτης ένωσης και συνεργασίας, συνύπαρξης τελικά, όπου το ένα άτομο δεν απορροφά το άλλο, αλλά το ενισχύει. Ο εγκλωβισμός στη συνύπαρξη και η απορρόφηση της ιδιωτικότητας και της ατομικότητας θα σήμαινε την καταστροφή του ζεύγους, καθώς η αδυναμία του ενός θα ανάγκαζε το άλλο άτομο να αναλώσει τις δυνάμεις του για να το στηρίξει ή να παραιτηθεί για να επιβιώσει το ίδιο αναζητώντας άλλη κατεύθυνση, μέσα όμως από την καταστροφή της συνύπαρξης. Η αλληλοστήριξη δίνει τις προϋποθέσεις μιας υγιούς ανθρώπινης πορείας στο πλαίσιο της αναζήτησης του αγνώστου.

Φόρεσα «τα καλά μου» -όπως ταίριαζε- και μπήκα στο ιερό της φύσης, στο ανεξερεύνητο της γης, στο ναό του χρόνου, που ζει στο δικό του κόσμο, τον μυστήριο και σιωπηλό, τον άγνωστο και ανεξερεύνητο, τον διαθέσιμο μόνο στους τολμηρούς…. Συνειδητά αποφασίζω να βυθιστώ στο άγνωστο, εκεί που κανείς  δε θα με αναζητήσει• ούτε η τεχνολογία.

Κι όμως κι εδώ ο  άνθρωπος άφησε το στίγμα του δηλώνοντας εξουσιαστής του χώρου: μια συκιά αναγκάστηκε να γίνει αψίδα για να ικανοποιήσει  τα ανθρώπινα γούστα, ένας βράχος ισοπεδωμένος από την πτώση στη μια του πλευρά μετατράπηκε σε κάθισμα.

Κι όμως• πάντα η ίδια μαγεία… κι όσο περισσότερο βυθίζεσαι το δέος μεγαλώνει,  η ανησυχία για  το  άγνωστο εντείνεται, η απορία και ο θαυμασμός γιγαντώνονται. Όσο απομακρύνεσαι από  το ορατό ανοίγει η σκέψη, πλαταίνει η φαντασία, ελευθερώνεται ο νους, αποδεσμεύεται από τις έγνοιες, ξεχνά τα βάρη, ενώνεται μ΄ αυτό στο οποίο ανήκει. Η βροχή των αιώνων,  αέναη, ηχεί, σχηματίζει, μορφοποιεί, ρέει «σα να σταμάτησε όλη η κακία του κόσμου». Η ηρεμία της σιωπής, η προστασία της μήτρας, το τραγούδι του νερού, η παρέα των βράχων, η συνομιλία με το χρόνο, το φως της εισόδου, το σκοτάδι του άγνωστου, ο φόβος, η ελπίδα …

Όλα τα  άλλα ακούγονται πολύ μακρινά  σαν τον άνεμο που εξακολουθεί να ταλαιπωρεί τους κλώνους των δέντρων έξω από την είσοδο της σπηλιάς. Οι ταπεινές γαζίες σειούνται σύγκορμες, ανυπεράσπιστες αγνές κοπέλες αφήνονται στον άνεμο της εφηβείας,  στην ορμή του ώριμου αρσενικού, ριγούν στο χάδι του, τραντάζονται από το πάθος του, ταλαντεύονται, κλίνουν από την ορμή του και μένουν παθητικά ακίνητες στην απουσία του περιμένοντας ξανά τον ερχομό του.

p1390971.JPG

Οι πέτρινοι γίγαντες της εισόδου κλείνουν το δρόμο προς το φως διαγράφοντας τη δική τους μορφή. Το κεφάλι, η νεκροκεφαλή, φύλακας της εισόδου… η επιθανάτια αγωνία ….κοιτάζοντας το σκότος του άγνωστου αποτυπωμένο στα χαρακτηριστικά με τα κλειστά μάτια, το  στόμα ορθάνοιχτο, γδαρμένο το πρόσωπο, το  σώμα κατασπαραγμένο, σπρωγμένο πίσω, ατενίζοντας ψηλά σα να  δέχτηκε απρόσμενο χτύπημα … Μια πρώτη προειδοποίηση του τάφου που έμαθαν ν΄ ανοίγουν κι οι άνθρωποι, όπως η φύση,  για να τυλίξουν το σώμα σε μια αιώνια ζωή.

Μυρουδιά θυμιάματος που καίγεται … ψευδαίσθηση; Ο ρόλος των αισθήσεων δοκιμάζεται και κρίνεται εδώ μέσα. Δοκιμάζω τη φωνή μου στη φυσική τεχνολογία της μεγαφώνισης. Η φωνή είναι κεραυνός• αφύσικη εδώ μέσα• τα αγριοπερίστερα για λίγο τρομάζουν• έπειτα η «τάξη» αποκαθίσταται. Ένα μου λείπει: ο φωτισμός, μα ίσως τελικά να είναι βεβήλωση το τεχνητό φως•  θα πρέπει να έρθεις εδώ να δεις «ιδίοις όμμασιν». Τα μάτια ανοίγουν διάπλατα να χωρέσουν την  αιωνιότητα του χρόνου, μα ξέρω πως είναι μάταιο: καμία ματιά,  κανένας φακός δεν μπορεί να ανιχνεύσει το μυστήριο. Συνήθως το κεφάλι στρέφεται στο φως … αναζητώντας την αλήθεια. Ποτέ δε σκέφτηκε να κάνει το αντίθετο: να κοιτάξει το …σκοτάδι …

Ο κόσμος του εκκωφαντικού θορύβου της σιωπής, αφήνει μακριά όλα τα άλλα.  Η μοναδική  καταιγίδα ήχου στη σιωπή είναι αυτή που κάνει ο ήχος του νερού στο σύντομο τελευταίο ταξίδι της σταγόνας από την οροφή του σπηλαίου στο δάπεδο..  Το νερό ακατάπαυστα κουβεντιάζει: σαν ποταμός, σα ρυάκι, σαν τραγούδι, σα μοιρολόγι, σα λυγμός, σαν τα τελευταία δάκρυα … Οι ομιλίες του νερού με τη πέτρα είναι η αρχή μιας αιώνιας στέρεας ζωής, που το αποτέλεσμά τους θα φανεί στο χρόνο. Περιμένω τις σταγόνες να κάνουν το ταξίδι τους, μα εκείνες αργούν• έχουν το δικό τους ρυθμό… Τ΄ αυτιά τεντώνονται ν΄ αρπάξουν και τον παραμικρό ήχο. Εδώ ο μόνος ήχος που φτάνει από το εξωτερικό περιβάλλον είναι ο θόρυβος του ανέμου στα δέντρα, κι αυτός μακρινός: συγχέεται με τον ήχο της σταγόνας• ορμητικός εκείνος, αποφασιστική εκείνη  … καθένας στον κόσμο του.

Στην έξοδο η κάθαρση. Νιώθω κιόλας τη λύτρωση. «Κούφα» η ψυχή … «κούφα» τα βήματα ανηφορίζουν τα σκαλοπάτια που οδηγούν στην έξοδο. Η αναπνοή ασθμαίνουσα αγωνίζεται ν΄ ανασύρει από μέσα μου τα τελευταία ίχνη του ασήκωτου βάρους της ζωής. Το βάρος σιγά σιγά αρχίζει να ελευθερώνεται.

Να ήταν εδώ η μόνιμη κατοικία μου!  «Άνθρωπος των σπηλαίων»: δεν ξέρω γιατί η φράση χρησιμοποιείται  υποτιμητικά, για να δηλώσει την πρωτόγονη φάση του ανθρώπου, κι ως εκ τούτου την κατώτερη. Αφήνω το χώρο σ΄ εκείνα τα πλάσματα που το επέλεξαν ως μόνιμη κατοικία τους, που δεν έχουν ανάγκη τα φορτία εκείνα  που ο άνθρωπος  τα χαρακτηρίζει πολιτισμό.

Γυρνώ το κεφάλι μου σ΄ ένα χαιρετισμό• όχι αποχαιρετισμό. Τώρα το ξέρω καλά• είμαι σίγουρη: αυτός είναι ο ναός της ψυχής μου. Εδώ  η ψυχή  αίρεται στη λύτρωση μέσα από τη  βύθιση στο χάος, στην  ανάσταση μέσα από την πτώση  στο βάθος, στην  κάθαρση μέσα από το βάπτισμα στο χρόνο.

Ευχαριστώ για την ξενία και τη φιλότητα, τις   διαχρονικές αξίες. Σαν τον κλέφτη παίρνω μερικές μόνο εικόνες να ΄χω να θυμάμαι στο ταξίδι της σκέψης στο χρόνο. Μέσα από τις αντιθέσεις η περατότητα του χώρου ανακινεί την ιδέα του  χρονικά άπειρου. Στον περιορισμένο χώρο  μεγεθύνεται  η επιθυμία για την αλήθεια. Προσπαθώ να κρατήσω φεύγοντας  λίγη από την ομορφιά της αλήθειας του..

Καθώς το σκοτάδι επέρχεται, το σπήλαιο συνεχίζει ομαλά, χωρίς οχλήσεις, τη φυσική του ζωή  μέσα στην εύγλωττη σιωπή, τη  λάλο σιωπή …

skotinon-cave-3.pdf

“Εξετάζοντας με προσοχή τι ήμουν, είδα ότι μπορούσα να υποθέσω πως δεν είχα σώμα και πως ούτε κόσμος υπήρχε, ούτε τόπος όπου να βρίσκομαι, αλλά πως δεν μπορούσα γι’ αυτό να υποθέσω πως ούτε κι εγώ υπήρχα. Απεναντίας, ακριβώς από το ότι σκεπτόμουν ν’ αμφιβάλλω για την αλήθεια των άλλων πραγμάτων, έβγαινε ολοφάνερα και πολύ σίγουρα πως εγώ υπήρχα. Ενώ, αν είχα μονάχα πάψει να σκέπτομαι, δεν είχα κανένα λόγο να πιστέψω πως υπήρχα, έστω κι αν ήταν αληθινά όλα τα υπόλοιπα που είχα φανταστεί. Απ’ αυτό κατάλαβα πως ήμουν μια υπόσταση που ολόκληρη η ουσία ή η φύση της δεν είναι παρά το να σκέπτεται και δεν έχει ανάγκη, για να υπάρχει, από κανένα τόπο κι ούτε εξαρτιέται από τίποτα το υλικό. Έτσι που, αυτό το εγώ, δηλαδή η ψυχή, χάρη στην οποία είμαι ό,τι είμαι, είναι εντελώς ξέχωρη από το σώμα, κι είναι μάλιστα ευκολότερο να γνωρίσει κανένας αυτήν παρά εκείνο. κι αν ακόμα το σώμα δεν υπήρχε διόλου, πάλι η ψυχή δεν θα έπαυε να είναι ό,τι είναι”.

Ρενέ Ντεκάρτ, Λόγος περί της μεθόδου IV, § 37.

Στο απόσπασμα  που σας δίνεται να  εντοπίσετε βασικές θέσεις; της φιλοσοφίας του Ντεκάρτ και να τις αναλύσετε.

Στο απόσπασμα αυτό μπορούμε να διακρίνουμε βασικές θέσεις του ορθολογιστή Ντεκάρτ, οι οποίες αφορούν την προσπάθειά του να αποδείξει την ύπαρξη του ανθρώπου, του πρώτου και σημαντικότερου γι΄ αυτόν πεδίου της πραγματικότητας.

Η μέθοδος που ακολουθεί (ο τίτλος του έργου από το οποίο ανθολογείται το συγκεκριμένο απόσπασμα είναι Λόγος περί της μεθόδου) είναι η μέθοδος της αμφιβολίας, της καθολικής αμφιβολίας, η οποία του χρησιμεύει όχι να αναιρέσει στο σύνολό της την πραγματικότητα και τη γνώση της, αλλά αντίθετα στο να αποδείξει με απόλυτη σιγουριά τη βεβαιότητά του για την ύπαρξή της.

Στο πλαίσιο λοιπόν αυτής της φιλοσοφικής του αναζήτησης με πυξίδα του τον ορθό λόγο υποθέτει ότι μπορεί να αμφιβάλλει για το σώμα του, η αμφιβολία του όμως αυτή (για το σώμα του) δεν του επιτρέπει να καταλήξει στη βεβαιότητα για την ύπαρξή του, αλλά αντίθετα η ίδια η αμφιβολία του του επιτρέπει να αποδείξει την ύπαρξή του, γιατί αν είχε σταματήσει να σκέπτεται (=αμφιβάλλει), κι αν ακόμα ήταν αληθινά όλα τα πράγματα που είχε φανταστεί αυτό δε θα αποδείκνυε τη δική του την ύπαρξη.

Αυτός ο συλλογισμός τον έκανε να πιστεύει ότι είχε διπλή υπόσταση, ότι αποτελούνταν δηλαδή από δύο εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους υποστάσεις: α) από το υλικό εκτατό σώμα του, το οποίο αποτελεί μέρος του μηχανιστικού συστήματος του σύμπαντος, επομένως είναι αυτόματο, αυτο-κινούμενο και ανεξάρτητο από τον έλεγχό του και β) από την άυλη μη εκτατή ψυχή του, που χαρακτηρίζεται από συνείδηση, και μάλιστα από άμεση συνείδηση, και ότι επίσης ήταν πιο κοντά στην ψυχική του υπόσταση, ότι ταύτιζε τον εαυτό του με αυτήν.

Έτσι η αμφιβολία ως ψυχικό γεγονός , που συντελείται με τη συνείδηση (για την οποία δεν μπορεί να αμφιβάλλει, αφού χαρακτηρίζεται από αμεσότητα, για την οποία δηλαδή είναι απολύτως βέβαιος), του επιτρέπει να αποδείξει την ύπαρξη του εαυτού του, εφόσον η ψυχή μπορεί να διατηρεί τα χαρακτηριστικά της ανεξάρτητα από εκείνα του σώματος, και εφόσον ταυτίζει τον εαυτό του με την ψυχή του.

Καταλήγει λοιπόν σε μια θέση , η οποία κατέχει θεμελιακή θέση στη φιλοσοφία του και αποτελεί την βάση και την πρώτη αρχή, για να μπορέσει στη συνέχεια να αποδδείξει τα δύο άλλα επίπεδα της πραγματικότητας, το Σκέπτομαι, άρα υπάρχω (cogito, ergo sum).

Έτσι ο Ντεκάρτ ακολουθώντας διαφορετική πορεία από εκείνη των σκεπτικιστών, χρησιμοποίησε δημιουργικά (μεθοδολογικά) το σκεπτικισμό και μάλιστα στην πιο ακραία μορφή του, αλλά δεν οδηγήθηκε όπως εκείνοι στην απόλυτη άρνηση της πραγματικότητας και της γνώσης της, αλλά αντίθετα στην απόλυτη βεβαιότητά του γι΄ αυτήν.

Φιλοσοφία: μια κυρία 2,5 χιλιάδων χρόνων και περισσότερο, γηραιά όσο και νέα, σοφή λόγω της ηλικίας, αλλά και  δροσερή, καθώς συνεχώς ανανεώνεται με νέα στοιχεία και απόψεις που έρχονται να προστεθούν στις ήδη υπάρχουσες και να  ταράξουν τα γαλήνια νερά της σκέψης μας που γι’ αυτό το λόγο δεν αφήνονται να βαλτώσουν.

 Μια κυρία που το πρώτο συνθετικό της δηλώνει ότι είναι φιλική και  αγαπητή, αλλά και ότι η ίδια αγαπά ό,τι σημαντικότερο χαρακτηρίζει τον πνευματικό άνθρωπο: τη σοφία , τη γνώση, αρκεί να μην κάνει κάποιος το λάθος να νομίζει ότι είναι μια κυρία μόνο λόγων, αλλά να θεωρήσει δεδομένη τη συνύπαρξη θεωρίας και πράξης. Μια κυρία μυστηριώδης και απρόσιτη, αλλά και πάντα θελκτική και ελκυστική, που σε αναγκάζει να εισέλθεις στην τροχιά και στη δίνη πολλές φορές του στοχασμού της, που σου προκαλεί ζάλη με τον πλουραλισμό και τις αντιμαχόμενες απόψεις, που δε σε αφήνει σε ησυχία προκαλώντας  ζωηρό  και ανήσυχο οίστρο στη σκέψη, που σε ξεσηκώνει και σε προστατεύει από τον εφησυχασμό και τον πνευματικό  μαρασμό. Χωρίς αυθεντίες να σε αποθαρρύνουν, σε καλεί να μπεις και εσύ στον κόσμο της, να δοκιμάσεις την τύχη σου, να πεις την άποψή σου υποσχόμενη ότι  ο χρόνος θα είναι αυτός που θα κρίνει την αξία της άποψής σου.

Το εναρκτήριο ερέθισμα για να αρχίσει το γοητευτικό ταξίδι της φιλοσοφίας είναι ο θαυμασμός, η απορία, το ερώτημα, που θα μεταφραστεί σε προβληματισμό,  αναζήτηση, έρευνα. Μ’ αυτά το ενδιαφέρον μετατοπίζεται από το χώρο του γνωστού, του δεδομένου και αυτονόητου, αυτού που πραγματικά υφίσταται, στο χώρο του αγνώστου, αυτού που θα μπορούσε να υφίσταται. Στο χώρο της φιλοσοφίας το γνωστό, το πολυσυζητημένο, το τετριμμένο το αντιμετωπίζεις ως άγνωστο, καινούριο, παρθένο, σα να το αντικρίζεις για πρώτη φορά.

H αρχή για ένα ταξίδι σε άγνωστες θάλασσες, πελάγη, κι άλλες φορές  αρχιπελάγη κατάστικτα από νησιά: εκείνα των φιλοσοφικών απόψεων. Δεν ξέρεις ποιο απ’ όλα να επιλέξεις για να προσαράξεις λυτρωτικά, να ξεκουραστείς από την επίπονη περιπλάνηση, αλλά δε θέλεις να στερηθείς και την εμπειρία να γνωρίσεις νέους νοητικούς κόσμους. Σίγουρα θα έχανες πολλά με μια βιαστική προσάραξη στο πρώτο λιμανάκι που θα έβρισκες μπροστά σου, επειδή κουράστηκες νωρίς ή βαρέθηκες ή οι απαιτήσεις σου ήταν μικρές. Ο Οδυσσέας  του Ομήρου ακούραστος, με όποιο τίμημα, ρισκάρει την περιπλάνηση στους άγνωστους χώρους σε μια πορεία με συγκεκριμένο σκοπό: την Ιθάκη. Ο Οδυσσέας της φιλοσοφικής περιπλάνησης δε γνωρίζει καν τον προορισμό  του ταξιδιού του, το ον, την πραγματικότητα και τη γνώση της: την αλήθεια. Αποφασίζει και επιλέγει σαν τον Καβαφικό Οδυσσέα ότι έχει μεγαλύτερη σημασία το ταξίδι από την άφιξη. Με το φανάρι του νοητικού φέγγους ανά χείρας αναζητούμε άνθρωπο, Θεό, εξωτερικό κόσμο, την αρχή και το τέλος, την αλήθεια και το ψέμα, δυνάμεις πέρα και έξω από μας ή αποκλειστικά μέσα μας.

Μέσα από το διάλογο και την πολυφωνία άπειρες απόψεις διατυπώνονται που καταρρίπτουν το μονόπλευρο εγωκεντρισμό και  οξύνουν τη σκέψη Ο φιλοσοφικός στοχασμός γίνεται έτσι το κλειδί που κλειδώνει την πόρτα στο δογματισμό, στις προκαταλήψεις και στη μυωπική αυθεντία που περιορίζει το νοητικό ορίζοντα,  και ανοίγει την πύλη που προάγει τη γνώση, καθώς άπειροι κόσμοι, νέοι, πρωτόγνωροι ανοίγονται μπροστά μας. Κι όσο κι αν μας ξαφνιάζει, για πρώτη φορά ακούμε ότι είναι σημαντικότερο να ρωτάς παρά να απαντάς. Γιατί η ερώτηση είναι μία και συγκεκριμένη,  ενώ οι απαντήσεις πολλές και αβέβαιες.

Όλα γύρω μας, μέσα μας αλλά και πέρα από μας, εκεί που δε φτάνουν οι αισθήσεις παρά μόνο η σκέψη και η φαντασία μας, προσεγγίζονται –λες- για πρώτη φορά, δέχονται μια νέα ματιά εξέτασης: σα να τα βλέπουμε για πρώτη φορά, σα να είναι η πρώτη στιγμή που πατήσαμε το πόδι μας σ΄ αυτό τον κόσμο και γεμάτοι θάμβος και θαυμασμό, αλλά ταυτόχρονα με έκπληξη και απορία, ως μύωπες προσπαθούμε να ξεδιαλύνουμε τα σκοτάδια του άγνωστου ή να κοιτάξουμε επιτέλους προσεκτικά εκείνο που καθημερινά προσπερνούσαμε ρίχνοντας απλά επάνω του μια αδιάφορη βιαστική ματιά.

Μια γοητευτική πορεία νοητικής περιήγησης σ΄ ένα κόσμο που «ξανακαινουριώνει», γίνεται πάλι φρέσκος και δροσερός, καινούριος, ή πρωτόγνωρος, καθώς  θα μπαίνουμε «σε λιμένας πρωτοϊδωμένους». Με μόνα εφόδια εκείνα που βρίσκονται μέσα και πάνω μας, ως πρωτόπλαστοι, χωρίς  «τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας , το θυμωμένο Ποσειδώνα», «αν μένει η σκέψις υψηλή, αν εκλεκτή συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει» έχουμε πιθανότητα να βρούμε επιτέλους ο καθένας την Ιθάκη του.

Θα πρέπει βέβαια να είμαστε προετοιμασμένοι ότι, μετά απ’ αυτό το ταξίδι, τίποτε δε θα είναι το ίδιο. «Για να γνωρίσεις καινούριες θάλασσες,  θα πρέπει να είσαι διατεθειμένος ν’ αφήσεις την ασφάλεια του μικρού γνώριμου λιμανιού». Το οικοδόμημα που μέχρι στιγμής έχεις κτίσει, θα πρέπει να είσαι αποφασισμένος να το γκρεμίσεις για να φτιάξεις άλλο στη θέση του, ή κι αν ακόμα το ξανακτίσεις ίδιο, θα ξέρεις πια από τι υλικά είναι κατασκευασμένο και θα είναι αυτό που συνειδητά έχεις επιλέξει και δεν το βρήκες τυχαία.

Αλλά όλα αυτά προϋποθέτουν μια ισχυρή επιθυμία να θυσιάσεις τη βόλεψη και τον εφησυχασμό προς χάριν μιας συνειδητής θεώρησης.

Στη διάρκεια αυτής της περιήγησης, ή και περιπλάνησης, ίσως χρειαστεί να έρθουμε αντιμέτωποι με ανθρώπους, θεωρίες και θεσμούς. Κι αν θέλουμε να μιλήσουμε με την επιθετική γλώσσα της εποχής μας, η φιλοσοφία -ή για να είμαστε πιο ακριβείς κάποιοι φιλόσοφοι, όπως ο Χιουμ-  δυναμιτίζουν με τις ιδέες τους ολόκληρο το δημιούργημα της επιστήμης: η επιστημονική γνώση, που θεωρείται η μεγάλη κατάκτηση του ανθρώπου και που ουσιαστικά αποτελεί το ήμισυ του ανθρώπινου πολιτισμού, γίνεται απλά ένα τσαλακωμένο χαρτί στο καλάθι των αχρήστων. Αλλά και ο θεός για κάποιους φιλοσόφους έχει πεθάνει ή δε δημιουργήθηκε ποτέ -ή ακόμα κι αυτό- είναι δημιούργημα του ίδιου του ανθρώπου, που με τον τρόπο αυτό υψώνεται ο ίδιος στη θέση του θεού.

Επιστήμη και θρησκεία, φυσική και μεταφυσική  είναι χώροι στους οποίους πρέπει να εισβάλλουμε. Ποια είναι αλήθεια τα όρια του ανθρώπου, του κόσμου της φύσης; Είναι πεπερασμένα ή άπειρα; Υπάρχει ένα οριστικό τέλος που συντελείται με το θάνατο του υλικού σώματος ή υπάρχει και πέρα από αυτό το ορόσημο; Το πρώτο θα σήμαινε ότι εξαντλούμε όλες τις δυνάμεις και τα περιθώρια μας σ’ αυτή τη ζωή, το δεύτερο δίνει διέξοδο στη ματαιοδοξία του ανθρώπου να είναι αθάνατος, αλλά και ελπίδα να αντέξει τη ζωή. Ούτως ή άλλως τίποτε δεν μπορεί να μείνει κρυφό, σκοτεινό και ανεξέταστο, αν θέλουμε να βγούμε από τη διαδικασία αυτή με ένα νέο πρόσωπο.

Ένα ταξίδι που υπόσχεται δυνατές συγκινήσεις, αλλά και πολλές ανατροπές.

Προσδεθείτε γερά! Η απογείωση αρχίζει…

    Η φιλοσοφία γεννήθηκε στην Ιωνία τον 6^ο  αι. π.Χ. Αποτελεί απόρροια των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών του αποικιακού ελληνισμού, ο οποίος σε ένα νέο χώρο ξανάρχισε τη ζωή του από την αρχή επιστρατεύοντας όλες τις ψυχοσωματικές του δυνάμεις.

 Χάρη στο ναυτικό εμπόριο πλούτισε και, επιλύοντας τα οικονομικά  του προβλήματα, αποδεσμεύτηκε από τις βιοτικές μέριμνες που κρατούν καθηλωμένο το ανθρώπινο πνεύμα, συγκροτώντας μια ανθηρή κοινωνική τάξη, την αστική, η οποία στη συνέχεια διεκδίκησε και πέτυχε ενεργό και ισότιμο συμμετοχή στην πολιτική ζωή (δημοκρατία). Το ναυτικό εμπόριο και η γειτνίαση με περιοχές όπου ήταν ανεπτυγμένοι μεγάλοι πολιτισμοί πλούτισε την πνευματική του ζωή, κέντρισε την περιέργειά του και  τον έκανε να απορήσει για όσα συνέβαιναν γύρω του (για το εξωτερικό περιβάλλον, το οποίο αποτέλεσε το πρώτο αντικείμενο εξέτασης).

    Όλα αυτά σε συνδυασμό με την πλούσια φαντασία και τη δημιουργική ελληνική σκέψη (το λόγο) είχαν ως αποτέλεσμα τη γένεση της φιλοσοφίας, μιας πνευματικής δραστηριότητας που έμελλε να αλλάξει την πνευματική ιστορία του κόσμου.

1^ο μερικό συμπέρασμα

2^ο μερικό συμπέρασμα

γενικό συμπέρασμα

1^ον

αλλά

2^ον

εξήγηση

η νόηση = υπερβατικολογική συνείδηση¹ επεξεργάζεται² το εμπειρικό υλικό, που μας προσφέρουν οι αισθήσεις

¹ ο παρατηρητής που παρατηρεί , αλλά ο ίδιος παραμένει απαρατήρητος από τις αισθήσεις

²με τις κατηγορίες, εντάσσοντάς τις στο χώρο και χρόνο

γιατί

ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ- ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ

1.  Υπάρχει η εξωτερική πραγματικότητα; (το πρόβλημα της ουσίας) ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ

2.  Μπορούμε να τη γνωρίσουμε; (το πρόβλημα της δυνατότητας της γνώσης της πραγματικότητας) ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑ

3.  Με ποιο τρόπο μπορούμε να γνωρίσουμε την πραγματικότητα; (Το πρόβλημα της πηγής της γνώσης) ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑ

1.  Υπάρχει η εξωτερική πραγματικότητα;

·      Ιδεαλισμός: Η πραγματικότητα δεν είναι αυθύπαρκτη, αλλά εξαρτάται από τον άνθρωπο.

·      Ρεαλισμός: Η πραγματικότητα είναι αυθύπαρκτη.

·      Φαινομενισμός: Αυτό που γνωρίζουμε είναι μόνο τα φαινόμενα, όχι το πράγμα καθεαυτό.

·      Νεοκαντιανισμός: Αυτό που γνωρίζουμε είναι μόνο οι έννοιες, ό,τι μας δίνει η νόηση.

·      Φαινομενολογία: Η πραγματικότητα  υπάρχει έξω από τη συνείδηση, αλλά πρέπει να παρασταθεί στο πλαίσιο της πραγματικής και δυνατής συνείδησης.

2.  Μπορούμε να γνωρίσουμε την πραγματικότητα;

·      Δογματισμός: Εκφράζει τη βεβαιότητά του για τη δυνατότητα της γνώσης.

·      Σκεπτικισμός: Αμφιβάλλει για τη δυνατότητα της γνώσης.

·      Πραγματισμός: Σημασία δεν έχει αν μπορούμε να γνωρίσουμε την πραγματικότητα, αλλά αν η γνώση αυτή μας είναι χρήσιμη.

·      Θετικισμός: Μπορούμε στηριζόμενοι στην εμπειρία να γνωρίσουμε το αντικείμενο των θετικών επιστημών και τίποτε άλλο.

·      Κριτικισμός: Γνωρίζουμε τα πράγματα όχι καθεαυτά, αλλά μόνο ως φαινόμενα.

3.  Με ποιο τρόπο μπορούμε να γνωρίσουμε την πραγματικότητα;

·      Ορθολογισμός: Με τον ορθό λόγο, το νου, τη νόηση.

·      Εμπειρισμός: Με τις αισθήσεις.

·      Κριτικισμός: Με συνδυασμό αίσθησης και νόησης.