ΜΑΡΔΑΚΗ ΧΡΥΣΑΦΟΥΛΑ

Ο Νίκος Θέμελης  (1947-2011) έφυγε πρόωρα από τη ζωή, πρόλαβε όμως να αφήσει τη σφραγίδα του. Από το 1998 έως το 2003 εξέδωσε τρία ιστορικά μυθιστορήματα από τις εκδόσεις Κέδρος («Η αναζήτηση», «Η ανατροπή», «Η αναλαμπή») που ξεπέρασαν σε πωλήσεις τις 700.000 αντίτυπα. Η περίφημη αυτή τριλογία αποδείχθηκε ανθεκτικό long-seller. Ετσι, μέσα στις επόμενες ημέρες τα τρία βιβλία θα κυκλοφορήσουν σε έναν τόμο από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, απ’ όπου κυκλοφόρησαν μεταθανάτια «Η συμφωνία των ονείρων» (2010) και «Η αναχώρηση» (2014). Η νέα έκδοση περιλαμβάνει ανέκδοτο σημείωμα του Ν. Θέμελη, απόσπασμα του οποίου η «Κ» προδημοσιεύει σήμερα κατ’ αποκλειστικότητα.
Η. Μ.

Συχνά με ρωτούν πώς άρχισα να γράφω στα πενήντα μου και μάλιστα ξεκινώντας με μία τριλογία. Αρχισα να γράφω φιλοδοξώντας να σκαρώσω ένα διήγημα, ένα παραμύθι, που θα το έστελνα στους φίλους μου τα Χριστούγεννα μαζί με τις ευχές μου. Εύκολα γεννήθηκε η πρώτη αφήγηση της Αναζήτησης. Ανακάλυψα τότε την έκπληξη της έμπνευσης, τη μαγεία της μυθοπλασίας, τη γοητεία της γραφής, οι οποίες και με συνεπήραν. Η πρώτη αφήγηση έφερε τη δεύτερη. Μετά την τρίτη άρχισα να διαισθάνομαι ότι θα μπορούσα να καταλήξω σε μια μεγαλύτερη ενότητα, ίσως σε ένα μυθιστόρημα. Με τον ίδιο τρόπο γράφτηκε το δεύτερο. Ετσι οδηγήθηκα τελικά στην τριλογία. Δεν προηγήθηκε κάποιο μακρόπνοο σχέδιο.

Από τη δωδεκάχρονη εμπειρία μου τόσο κατά το ξετύλιγμά της όσο και κοιτώντας αναδρομικά τον τρόπο της δουλειάς μου, μπορώ να καταθέσω κάποια συμπεράσματα.

Επιλέγω το στήσιμο της μυθιστορίας σ’ έναν συγκεκριμένο κι όχι τυχαίο τόπο, χρόνο και κοινωνικό περιβάλλον –κατά κανόνα αστικό–, μέσα στο οποίο εξελίσσεται η πλοκή και με το οποίο συνομιλούν ή και αναμετριούνται ήρωες και ηρωίδες. Συγχρόνως με απασχολεί η επικοινωνία του μικρόκοσμού τους με τον μακρόκοσμο, με την εξέλιξη της κοινωνίας ιδωμένη σε ευρύτερους ομόκεντρους κύκλους, και αντίστροφα η αντανάκλασή τους στον δικό τους.

Ομως, κατά κανόνα γράφω ιστορικό μυθιστόρημα, δηλαδή αυτό που διαδραματίζεται σε μια εποχή διαφορετική εκείνης του συγγραφέα και την οποία τη χαρακτηρίζει τουλάχιστον ένα ουσιώδες γνώρισμα διακριτό από τη δική του, ώστε να δημιουργείται ιστορική συνείδηση για την ενότητα και την ολοκλήρωσή της.

Στα πρώτα μυθιστορήματά μου αφηγούμαι την ιστορία τεσσάρων οικογενειών καλύπτοντας ένα χρονικό τόξο από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’30. Τόπος: Ο ελληνόφωνος χώρος της διασποράς από την Κεντρική Ευρώπη μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα, οι ακμαίες πόλεις της οθωμανικής αυτοκρατορίας, τα αστικά κέντρα της ελεύθερης Ελλάδας. Κοινωνική ταυτότητα: Πρόσωπα, που είτε αποφεύγουν τις προκλήσεις των καιρών είτε ανταποκρίνονται σ’ αυτές, είναι φορείς ιδεών που άλλοτε προμηνύουν την ανάδυση της αστικής τάξης και άλλοτε την εκφράζουν.

Ετσι, με απασχολεί ανά κεφάλαιο, αλλά και μετά την ολοκλήρωση της προσπάθειάς μου, η συνάντηση της μυθιστορίας με την Ιστορία. Εγνοια μου παραμένει πάντα το μυθιστόρημα κι όχι να διδάξω Ιστορία.

Κεντρικό ζήτημα παραμένει πάντα το πώς στέκεται ο συγγραφέας απέναντι στο υλικό του. Ομως, η απάντηση νομίζω ότι εξαρτάται και από το πρόκριμα του ερεθίσματος, της επιλογής, της σύλληψης και της κατάκτησής του. Είναι το πρόκριμα που θα μπορούσε κανείς να ονοματίσει έμπνευση, είτε στο αρχικό, θολό γενεσιουργικό στάδιό της, είτε στη συνέχεια κατά την ανάπτυξη και το ξετύλιγμα της δουλειάς του.

Επιδίωξή μου είναι συγχρόνως δύο στόχοι – και δεν πρωτοτυπώ σε σχέση με τους μεγάλους δασκάλους του μυθιστορήματος: Να αναπαραστήσω με όση μεγαλύτερη αληθοφάνεια έναν παρελθόντα κόσμο, αλλά να μην αρκεστώ να γίνω απλώς φωτογράφος του παραθέτοντας εικόνες.

Οι ήρωες πλάθονται μέσα από τις αναζητήσεις τους, τα προσωπικά βιώματα ή τα γυρίσματα της Ιστορίας.

Ακολουθώ μια ρεαλιστική γραφή, καθώς επιχειρώ να μεταγγίσω την έμπνευση σε γραπτό λόγο.

Αναζητώ το ύφος μου σε σχέση με την αντίληψή μου –την πολύ πιο διαμορφωμένη– για τον κόσμο των ιδεών που με εκφράζουν και εμπνέουν, όμως αυτή η αναζήτηση απλώς με απασχολεί και δεν με κατατρέχει. Οπως και δεν είμαι δογματικός σε άλλα ζητήματα.

Νομίζω ότι όλα κρίνονται στο τέλος από το συνολικό αποτέλεσμα της περιπέτειας του συγγραφέα και του ταξιδιού των αναγνωστών του.

Με ρωτούν καμιά φορά γιατί γράφω και στην αρχή με αιφνιδίαζαν με την ερώτησή τους.

Γράφω γιατί η προσπάθεια της δημιουργίας και η ανάγκη έκφρασής της είναι συστατικά στοιχεία του πυρήνα της ύπαρξής μου. Γράφω γιατί με έλκει το ταξίδι και με συνεπαίρνει η περιπέτεια από το μηδέν στο κάτι. Γιατί πίσω από το θολό μηδέν κρύβεται ο κόσμος όλος. (…)

Γράφω γιατί με προκαλεί το στοίχημα ανάμεσα στη σύλληψη μιας κεντρικής ή μερικής ιδέας και στη μετάπλασή τους σε μυθιστορία. Γιατί η έμπνευση και η επινόηση σαν μάγισσες με κυνηγούν, με προκαλούν, με ερεθίζουν.

Γράφω για να βιώσω αυτή τη διαδρομή, αλλά και τις στιγμές που αυτό το κάτι συμπυκνώνεται και κορυφώνεται σε διάφορες εκδοχές πριν έρθει το προαναγγελμένο στο μυαλό μου τέλος και το οποίο ορθώνεται ως ένα άλλο που με ξεπερνάει.

Γράφω παρόλο που γνωρίζω πια την απίστευτη μοναξιά που αισθάνομαι μετά το κάθε «τέλος».

Γράφω ίσως και για να δραπετεύω, όταν η απαντοχή με γονατίζει.

Γράφω γιατί αισθάνομαι την ανάγκη να αναστοχαστούμε για ένα παρελθόν ολοκληρωμένο, όμως όχι και πεπερασμένο. Γιατί ήταν χωλή η παιδεία που μας προσέφεραν για να πορευτούμε και ανέκαθεν με ενοχλούσαν, στην πραγματικότητα που ζούσα, ιδέες και αντιλήψεις που τις θεωρούσα υπεύθυνες για τις κάθε λογής υστερήσεις και μας εμπόδιζαν «να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα».

Γράφω γιατί δεν μπορώ να αρκεστώ στα όσα άλλα έχω κατακτήσει ή ακόμα επειδή ίσως νιώθω κάποιο έλλειμμα απ’ όσα επιδίωξα και δεν κατάφερα να επιτύχω, π.χ. να γίνω αρχιτέκτονας, να κάνω θέατρο, να μάθω πιάνο, να ανοίξω περισσότερο τις γνώσεις μου και τα μυαλά μου.

Γράφω γιατί δεν έχω χρόνο, γιατί με κυνηγά ο χρόνος και γράφοντας έχω την αίσθηση ότι προλαβαίνω να χωρέσω αυτά που αλλιώς δεν θα μπορούσα να βιώσω.

Δεν γράφω για να αρέσω. Μου αρκεί ότι μπορώ κάποια πράγματα να τα επικοινωνήσω, επειδή κάποιους μπορεί να ενδιαφέρουν και άλλους ίσως να ψυχαγωγούν. Γι’ αυτό, άλλωστε, πάντα αμφίθυμα εκτίθεμαι και τα δημοσιεύω.

Αθήνα, Φεβρουάριος 2009