Με αφορμή τα εκατόχρονα από την πικρή θύμηση της οδυνηρής Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922, ας αποδώσουμε φόρο τιμής και μνήμης στους Μικρασιάτες εν γένει και ειδικότερα στην κυρά Ελένη τη δασκάλα, τη μοναδική προσφυγοπούλα- Σμυρνιά του τόπου μας , της Χαλάστρας, που μέσα από το λειτούργημα της έθεσε τον δικό της θεμέλιο λίθο στην πνευματική και εκπαιδευτική ανάταση αυτού του τόπου.
Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μεταγραφή της προφορικής διήγησης της πέμπτης κατά σειρά από τις έξι κόρες της κυρίας Ελένης, της Δήμητρας Σαλιάρα – Λιλιοπούλου.
ΓΕΝΝΗΣΗ – ΚΑΤΑΓΩΓΗ- ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
“Η μητέρα μας, Ελένη Χριστοδούλου Σαλιάρα γεννήθηκε το 1899 στη Σμύρνη και μεγάλωσε στην αριστοκρατική συνοικία της Αγίας Φωτεινής της Σμύρνης με τον πατέρα της Οδυσσέα, την αδελφή της Μαρία και τη γιαγιά της, Δέσποινα. Οι πρόγονοι της κατάγονταν κι αυτοί από τη Σμύρνη , εκτός από τη μία γιαγιά της που, όπως μας έλεγε , καταγόταν από την Κύπρο.
Πολύ νωρίς τα δύο κορίτσια έμειναν ορφανά, στερήθηκαν τη στοργική φροντίδα της μητέρας τους , Άννας, αλλά δε στερήθηκαν τη με έγνοια και ηθικές αρχές ανατροφή τους από τον πατέρα. Την ανατροφή λοιπόν, ανέλαβε ο πατέρας τους, ο παππούς μας δηλαδή, ο Οδυσσέας, ο οποίος και διατηρούσε εστιατόριο στη Σμύρνη.”
Η Ελένη Χριστοδούλου σε νεαρή ηλικία στη Σμύρνη (φωτογραφία από το αρχείο της οικογένειας Σαλιάρα)
Η ΖΩΗ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ
“Πολύ συχνά η μητέρα μας , μας διηγούνταν με πικρία τις νοσταλγικές αναμνήσεις της από την πατρίδα της. Μας περιέγραφε την αρχοντιά και τον ευρωπαϊκό αέρα στις συνήθειες και στον τρόπο ζωής των εκεί Ελλήνων, όπως τα έθιμα, οι μαγειρικές συνταγές , η μουσική που άκουγαν , ο τρόπος που ντύνονταν και η συνήθεια της σπεραντζάδας στην κοσμοπολίτικη προκυμαία της Σμύρνης .
Μας περιέγραφε την αρμονική και ειρηνική συνύπαρξη τους με τους Τούρκους της περιοχής, τα παιχνίδια και τις συναναστροφές τους.
Όμως ο μεγάλος διωγμός , μάλλον έσβησε την ανάμνηση της ειρηνικής συνύπαρξης και πιθανότατα γι΄αυτό ποτέ της δεν εξέφρασε την επιθυμία να επισκεφτεί ξανά την πατρίδα της ..σίγουρα οι πληγές της δεν έκλεισαν ποτέ … και ο πόνος της ήταν μεγάλος και αγιάτρευτος.”
ΟΙ ΣΠΟΥΔΕΣ
“Όλοι ξέρουμε πως οι Έλληνες , πολλούς αιώνες πριν , βρέθηκαν σε αυτά τα μέρη της Μικράς Ασίας και διατήρησαν ατόφια την ελληνικότητα τους, την ελληνική συνείδηση τους και την ελληνική γλώσσα τους. Κατάφεραν να επιβιώσουν χάρη στην ελληνική και χριστιανική αργότερα παιδεία τους .
Ελληνοχριστιανική παιδεία , λοιπόν , έλαβε και η μητέρα μου. Σπούδασε στο Μέγα Κεντρικόν Παρθεναγωγείον της Αγίας Φωτεινής κι αφού αποφοίτησε από εκεί το 1914 , στη συνέχεια άσκησε το επάγγελμα της διδασκάλισσας από το 1914 έως και λίγο πριν από την καταστροφή , δηλαδή έως και τον Αύγουστο του 1922 στο σχολείο του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, που βρισκόταν στην Άνω Συνοικία της Σμύρνης.”
Ο ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ
“Την ήρεμη και γαλήνια ζωή τους εκεί στη Σμύρνη ήρθε να ταράξει δυστυχώς η Μικρασιατική καταστροφή και η πυρπόληση της Σμύρνης από τους Τούρκους το 1922.
Όπως όλες οι ελληνικές οικογένειες της Σμύρνης , έτσι και η οικογένεια της μητέρας μας δεν μπόρεσε να αποφύγει τον ξεριζωμό και την προσφυγιά.
Μαζί με την αδελφή της Μαρία και τον πατέρα τους εγκατέλειψαν τη Σμύρνη και ακολούθησαν την ίδια περιπλάνηση μαζί με χιλιάδες άλλους πρόσφυγες μέχρι να βρουν τόπο μόνιμης εγκατάστασης. Αρχικά μεταφέρθηκαν στη Χίο , μετά στη Μυτιλήνη , στη συνέχεια στον Πειραιά όπου και δεν κατάφεραν λόγου του πλήθους να εγκατασταθούν και έτσι κατέληξαν στον προσφυγικό καταυλισμό στην Τούμπα της Θεσσαλονίκης.”
Ο ΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΧΑΛΑΣΤΡΑ
“Φεύγοντας η εικοσιπεντάχρονη προσφυγοπούλα μητέρα μου από την πατρίδα της , ευτυχώς πρόλαβε και πήρε μαζί της ό,τι πολυτιμότερο είχε, και αυτό ήταν το χαρτί του πτυχίου της διδασκάλισσας. Αυτό το πολύτιμο εφόδιο καθόρισε όλη τη μετέπειτα ζωή της.
Στην Τούμπα της Θεσσαλονίκης, όπου είχαν μεταφερθεί , μια μέρα , καθώς περίμενε στην ουρά για το συσσίτιο και ενώ όλοι συνωστίζονταν για το ποιος θα προλάβει να πάρει φαγητό, η δική της ήρεμη και ευγενική συμπεριφορά προκάλεσε εντύπωση στους εκεί επιστάτες . Έτσι την πλησίασαν κι αυτό το περιστατικό στάθηκε η αφορμή να δείξει το πτυχίο της και να αρχίσει για αυτήν μια διαφορετική καινούργια ζωή.
Η Πρόνοια λοιπόν, και ο τότε επιθεωρητής Δημοτικών σχολείων τη διόρισαν ως δασκάλα στη Χαλάστρα, τότε Κουλακιά.”
Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΧΑΛΑΣΤΡΑ, Η ΦΙΛΟΞΕΝΗ ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ ΤΗΣ
“Η κυρά Ελένη, λοιπόν, μαζί με τον πατέρα της, τον Οδυσσέα, εγκαταστάθηκαν στη Χαλάστρα. Εδώ αν και ήταν οι μόνοι πρόσφυγες ανάμεσα στον ντόπιο πληθυσμό φιλοξενήθηκαν αρχικά με αγάπη από τις ντόπιες οικογένειες.
Δυστυχώς ένα ακόμη τραγικό γεγονός πίκρανε για άλλη μια φορά τη ζωή της νεαρής προσφυγοπούλας. Ενώ η ίδια εργαζόταν ως δασκάλα, ο πατέρας της έκαμνε τη δουλειά του αγωγιάτη. Κατά τη διάρκεια όμως, μιας μεταφοράς, κάποιοι άγνωστοι στην προσπάθεια τους να τον ληστέψουν δε δίστασαν να του αφαιρέσουν τη ζωή …ίσως επειδή πίστευαν ότι ο ηλικιωμένος πρόσφυγας είχε μαζί του χρήματα ή λίρες…; Ποιος ξέρει…”
Ο ΓΑΜΟΣ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗ ΧΑΛΑΣΤΡΑ
“Το πτυχίο της , όπως είπαμε και πρωτύτερα και ο διορισμός της στην Κουλιακιά , όρισαν όχι μόνο την καριέρα της άλλα και την προσωπική της ζωή….Τίποτα δεν είναι τυχαίο στο διάβα της ζωής… και θα σας εξηγήσω το γιατί… Η νεαρή κυρά – Ελενή εργαζόταν αρχικά ως διδασκάλισσα στο 1ο Δημοτικό Σχολείο του χωριού μας και κάπου εκεί κοντά στο σχολείο έμενε μια μεσήλικη κυρία, η Βασιλική Σαλιάρα, που έμελλε να γίνει στην πορεία η γιαγιά μας. Η κυρά Βασιλική , λοιπόν, μιας και ήθελε να στέλνει γράμματα στον στρατιώτη γιό της , τον Περικλή, που τότε υπηρετούσε ακόμη στο ελληνικό μέτωπο στην Σμύρνη… και αφού δεν ήξερε να γράφει..απευθυνόταν συχνά στη νεαρή δασκάλα του σχολειού . Κι έτσι ήταν αυτή που έγραφε τα γράμματα προς τον Περικλή Σαλιάρα , που έμελλε μετά την επιστροφή του να γίνει και η σύζυγος του. Παντρεύτηκαν , λοιπόν, το 1926 και απέκτησαν έξι κορίτσια, την Άννα, τη Βασιλική, τη Γενοβέφα, την Αριάδνη, τη Δήμητρα και τη Χρυσούλα.”
“Ήθελε τόσο πολύ να δεθεί με τη νέα της πατρίδα …κι αφού δεν μπορούσε να έχει ρίζες σ΄αυτήν η ζωή της χάρισε μια μεγάλη οικογένεια, τις κόρες της και τους μαθητές της … όμως , δυστυχώς και πάλι παρά την πολυπληθή οικογένειά της , τις κόρες , τους γαμπρούς , τα εγγόνια της , παρά την αγάπη γενιών γενιών μαθητών της προς το πρόσωπο της , το κυρίαρχο και πιο πικρό συναίσθημα που πλήγωνε την καρδιά της μέχρι και το θάνατο της στις 26- 12- 1986 ήταν αυτό της ΜΟΝΑΞΙΑΣ!”
Η ΚΑΡΙΕΡΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΣΤΗ ΧΑΛΑΣΤΡΑ
“Από τον Οκτώβριο του 1922 ( 25-10-1922) έως και το 1927 δίδαξε στο τριτάξιο Δημοτικό Σχολείο της Κουλιακιάς. Στη συνέχεια δίδαξε και σε άλλα σχολεία της γύρω περιοχής, στον Άγιο Αθανάσιο, στην Ελεούσα, στο Παρθένιο, όπου ,μάλιστα, θυμάμαι να με παίρνει και μένα μικρούλα μαζί της με την άμαξα- το κάρο – όπως το έλεγαν – και να με φιλοξενούν εκεί οι κάτοικοι και τα παιδιά του χωριού. Επίσης, εργάστηκε στη Νεοχωρούδα, στο Πετρωτό και τα τελευταία είκοσι χρόνια της καριέρας της, από το 1946 έως και τη συνταξιοδότηση της το 1964, στα δημοτικά σχολεία της Χαλάστρας.
Για πολλά χρόνια διετέλεσε διευθύντρια του 2ου Δημοτικού σχολείου Χαλάστρας που αρχικά συστεγαζόταν με το 1ο . Μετά από πολλές και επίμονες ενέργειες και αναφορές της και σε συνεργασία με τα υπόλοιπα μέλη της τότε Σχολικής Εφορείας κατάφερε να διεκδικήσει την οικοδόμηση χωριστού σχολικού κτιρίου για το 2ο Δημοτικό . Αποτέλεσμα των προσπαθειών της ήταν εν τέλει η κρατική απόφαση για τη θεμελίωση και ανέγερση νέου σχολικού κτιρίου. Το 1957 ως διευθύντρια έβαλε τον θεμέλιο λίθο για την ανέγερση του νέου σχολείου και με την επίβλεψη και την έγνοια της οικοδομήθηκε αισίως το 2ο Δημοτικό Σχολείο Χαλάστρας , «Το πέτρινο» σχολείο , όπως αποκαλείται από πολλούς.
Η αγάπη της για τα γράμματα και ο ζήλος της για τη μόρφωση των παιδιών της Χαλάστρας- τη νέα της πατρίδα- ήταν γι΄αυτήν ιερός σκοπός στον οποίο αφοσιώθηκε σε όλη της τη ζωή. Βοήθησε σημαντικά στην μόρφωση πολλών γενιών του τόπου μας σε καιρούς πραγματικά δύσκολους, μιας και οι πόλεμοι , η φτώχεια και η νοοτροπία των ανθρώπων εκείνης της εποχής έκαναν τους γονείς να σπρώχνουν τα παιδιά τους από μικρή ηλικία στις αγροτικές εργασίες και όχι στα σχολειά. Από σπίτι σε σπίτι, από πόρτα σε πόρτα έκανε πραγματικά έναν αγώνα να πείσει τους γονείς να στείλουν τα παιδιά στο σχολειό για να μάθουν γράμματα. Μάλιστα, με δική της πρωτοβουλία δημιουργήθηκε και το Νυχτερινό σχολείο για τα παιδιά που δούλευαν το πρωί. Και επιπλέον , από όσο θυμάμαι και ξέρω, έδειχνε ιδιαίτερη ευαισθησία για τα άπορα παιδιά και φρόντιζε να τα στέλνει κάθε χρόνο σε κατασκηνώσεις.
Τη θυμάμαι να εργάζεται πρωί και απόγευμα, να επιστρέφει στο σπίτι μετά από πολύωρη διδασκαλία πολλές έγνοιες και καθήκοντα, να φιλοξενεί τους συναδέλφους της και να αφιερώνουν ώρες συζητήσεων για ζητήματα του σχολείου.
Θυμάμαι τους παλιούς μαθητές της να τη συναντούν και να τη χαιρετούν με ζέση και να ανταποκρίνονται στην αγάπη που και η ίδια συνέχιζε να τους δείχνει. Ακόμη και σήμερα , που κι εγώ είμαι ηλικιωμένη , όλοι όσοι ήταν μαθητές της την ευγνωμονούν για τα γράμματα που έμαθαν .Κάποιοι , μάλιστα, έγιναν και σπουδαίοι επιστήμονες.
Τελειώνοντας θα ήθελα να πω ότι παρά την πολυετή ζύμωση της με τον κόσμο της νέας της πατρίδας, παρά την πολυπληθή οικογένειά της , τις κόρες , τους γαμπρούς , τα εγγόνια της , παρά την αγάπη γενιών και γενιών μαθητών της προς το πρόσωπο της , ήταν θλιβερό το γεγονός ότι το κυρίαρχο και πιο πικρό συναίσθημα που πλήγωνε την καρδιά της μέχρι και το θάνατο της στις 26- 12- 1986 ήταν αυτό της ΜΟΝΑΞΙΑΣ!
Θυμάμαι τα λόγια της «Μωρέ σεις, μόνη μου είμαι…»
Ευχαριστώ θερμά τους συντοπίτες μου ,τόσο αυτούς που κατά καιρούς ενδιαφέρθηκαν για τη ζωή και την παιδαγωγική προσφορά και το έργο της μητέρας μας στην παιδεία και τη μόρφωση των νέων της Χαλάστρας μνημονεύοντας την είτε σε εορταστικές ομιλίες ( κυρίως την ημέρα των Προστατών της Παιδείας , των Τριών Ιεραρχών ) είτε μέσα από το συγγραφικό τους έργο. Αλλά ευχαριστώ και τον κάθε συντοπίτη μου που με θέρμη καρδιάς, προσήνεια και νοσταλγία έχει το θάρρος να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του για αυτή τη γυναίκα, που αφιέρωσε τη ζωή της μέσω του λειτουργήματός της με μόνο ανιδιοτελή σκοπό … την πρόοδο των ανθρώπων της νέας της πατρίδας, της Χαλάστρας.”
Πρόταση για ένα ενδιαφέρον αναγνωστικό ταξίδι στη Σμύρνη μέσα από την ιστοσελίδα ” Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα ”
https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/urban/browse.html?urb=12
Πλούσιο σχετικό υλικό διατίθεται στην ιστοσελίδα των Ψηφίδων για την Ελληνική Γλώσσα
Σας εύχομαι καλή περιδιάβαση !
Επιμέλεια
Μ. Χαρταμπίλα