Η λεπτομερής παρατήρηση του ουρανού από τους Έλληνες Γεωμέτρες, κυρίως κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, οδήγησε στην γέννηση της Αστρονομίας ως επιστήμη.
Πρώτος ο Θαλής, κατορθώνει να προβλέψει με ακρίβεια την έκλειψη Ηλίου κατά το 585 π.Χ. Επίσης, γνωρίζει ακριβώς ποια μέρα ο Ήλιος διέρχεται από τον παράλληλο όπου βρίσκονται οι πυραμίδες της Αιγύπτου και μετρά τότε το ύψος της μεγάλης πυραμίδας, καθώς εκείνη την ημέρα η σκιά της πέφτει συμμετρικά ως προς την βάση της.
Ο δεύτερος που μας εντυπωσιάζει με τις αστρονομικές μετρήσεις του είναι ο Ερατοσθένης, που κατόρθωσε να προσδιορίσει με μεγάλη ακρίβεια το μήκος της περιφέρειας της Γης (σας προτείνουμε αυτό το σχετικό βίντεο). Το ότι η Γη ήταν σφαιρική, ήταν ήδη γνωστό. Μάλιστα, ο Αριστοτέλης εκθέτει τα επιχειρήματα των Αρχαίων για την σφαιρικότητα της Γης, τα οποια μπορείτε να διαβάσετε κι εδώ. Ο Ερατοσθένης, υπολόγισε και την απόσταση Γης – Σελήνης.
Αλλά αυτός που θεωρείται ο πατέρας της Αστρονομίας (και της Τριγωνομετρίας) είναι ο Ίππαρχος. Μέτρησε με μεγάλη ακρίβεια τις γωνιακές αποστάσεις των αστεριών και σχεδίασε τους πρώτους ουρανογραφικούς χάρτες. Αργότερα ο Χάλεϋ θα ανακάλυπτε από αυτούς τους χάρτες ότι τελικά και οι “απλανείς αστέρες” αλλάζουν θέση με την πάροδο των χρόνων. Μάθετε γιατί από αυτό το βίντεο και δείτε τη Μεγάλη Άρκτο να αλλάζει μορφή σε αυτό το βίντεο.
Ο όρος “απλανείς αστέρες” είναι πολύ παλιός. Βρίσκεται σε αντιδιαστολή με τον όρο “πλανήτες αστέρες” ή απλώς “πλανήτες”. Σε τι διαφέρουν αυτές οι δύο ομάδες; Στον τρόπο που κινούνται. Στην πραγματικότητα, οι “απλανείς αστέρες” φαίνονταν καλά στερεωμένοι στον ουράνιο θόλο και έτσι δίνεται η εντύπωση πως ολόκληρος ο θόλος περιστρέφεται κατά τις νυχτερινές ώρες (γιατί η Γη περιστρέφεται). Αντίθετα, οι “πλανήτες” αλλάζουν θέση σε σχέση με τους “απλανείς αστέρες”. Δείτε για παράδειγμα τα πισωγυρίσματα που κάνει ο Άρης στην πορεία του (ανάδρομη κίνηση του Άρη):
Βέβαια, οι “πλανήτες” ήταν πολύ λίγοι: Ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Άρης, ο Δίας, ο Κρόνος, ο Ήλιος και η Σελήνη. Η Γη δεν θεωρείται πλανήτης, γιατί νόμιζαν πως ήταν ακίνητη στο κέντρο και όλα περιστρέφονταν γύρω της (γεωκεντρικό σύστημα). Δημιουργήθηκε έτσι η ανάγκη να ερμηνεύσουν με κάποιο μοντέλο τις κινήσεις των πλανητών. Ο Πτολεμαίος εισήγαγε τους επίκυκλους, με τους οποίους ερμήνευε τόσο την ανάδρομη κίνηση του Άρη, όσο και τις φάσεις της Αφροδίτης (η Αφροδίτη έχει φάσεις όπως η Σελήνη).
Το μοντέλο ήταν αρκετά περίπλοκο, αλλά επικράτησε για αιώνες, μέχρι που ο Κοπέρνικος πρότεινε το Ηλιοκεντρικό Σύστημα που απλούστευε κατά πολύ το μοντέλο κίνησης των πλανητών. Αξίζει να αναφερθεί πως ένας αρχαίος “οπαδός” του ηλιοκεντρικού συστήματος ήταν ο Αρίσταρχος. Όλα αυτά βέβαια, ήταν μοντέλα και θεωρίες, μέχρι που ο Γαλιλαίος πρώτος παρατήρησε ουράνια σώματα σε περιφορά: τους δορυφόρους του Δία να διαγράφουν τροχιές γύρω από αυτόν. Αυτό εδραίωσε την πεποίθησή του ότι όλα τα ουράνια σώματα δεν περιφέρονται γύρω από την Γη όπως θεωρούσαν τότε. Αντίθετα, διατύπωσε την άποψη πως και η Γη ήταν απλώς ένας πλανήτης που περιφερόταν γύρω από τον Ήλιο.
Βίντεο
- Carl Sagan’s Cosmos Episode 1: The Shores Of The Cosmic Ocean – YouTube
- Galileo’s Telescope – PBS Learning Media
- Proper Motion of Ursa Major (the Big Dipper) – Department of Astronomy, Ohio State University
- Do the Stars Really Move? – NASA Spitzer Space Teleskope
Διαδραστικές εφαρμογές flash από το “Astronomy Education at the University of Nebraska-Lincoln”
- Big Dipper Clock
- Phases of Venus
- Ptolemaic Phases of Venus
- Retrograde Motion (η ανάδρομη κίνηση του Άρη)
- Ptolemaic Orbit of Mars
- Epicycles Demo
- Big Dipper 3D
Ιστότοποι
- Ο ουρανός των Αρχαίων – Oδηγός παρουσίασης Ευγενίδειου Ιδρύματος
- Το πείραμα του Ερατοσθένη: οδηγίες – Εργαστήριο Μαθηματικών Πρότυπων Πειραματικών Σχολείων Ηρακλείου
- Τα επιχειρήματα για τη σφαιρικότητα της Γης – Νίκος Δαπόντε
