Του Γεραμπίνη Παναγιώτη PhD, MSc
Καθώς οι πρωτοφανείς συνθήκες που ζούμε λόγω της πανδημίας του κορονοϊού, δεν επιτρέπουν εκτός των άλλων, την οργανωμένη λειτουργία του παιδικού αθλητισμού, ένα κείμενο για τη δυνατότητα θετικής ανάπτυξης των νέων μέσα από αυτόν το χώρο και αυτή την χρονική περίοδο, φαντάζει παράταιρη. Όμως οι ελπίδες επανεκκίνησης του παιδικού αθλητισμού μας δίνουν τη δυνατότητα να αναλογισθούμε ένα καλύτερο αθλητικό μέλλον για τα παιδιά μας που δεν θα επενδύει μόνο στη σωματική τους ανάπτυξη. Μάλιστα, σε καιρούς χαλεπούς όπου αποκαλύπτονται πλέον σε κοινή θέα οι ειδεχθείς πράξεις κάθε είδους παρενόχλησης και βίας, η δυνατότητα θετικής ανάπτυξης των νέων μπορεί να αναδειχτεί σε μια σημαντική αφετηρία βάσει της οποίας οι νέοι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν μελλοντικά είτε σε θετικές είτε σε προκλητικές συνθήκες αλληλεπίδρασης με το κοινωνικό τους περιβάλλον. Τι είναι όμως η θετική ανάπτυξη και για ποιο λόγο ο παιδικός αθλητισμός μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εφαλτήριο;
Η θετική ανάπτυξη των νέων προέρχεται από το χώρο της θετικής ψυχολογίας που εστιάζει στην προώθηση των δυνατοτήτων του ατόμου και είναι αντίθετη στις παλαιότερες απλουστευτικές μεθόδους που στοχεύουν απλά στην «επιδιόρθωση» των ατομικών ελαττωμάτων. Η ΘΑ των νέων βλέπει όλα τα παιδιά και τους εφήβους ως δομές που μπορούν να αναπτυχθούν και όχι «ως προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν». Σύμφωνα με αυτή την οπτική, οι νέοι έχουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν βασιζόμενοι στα ταλέντα, τις δεξιότητες και τις δυνατότητές τους μέσα από την ύπαρξη υποστηρικτικών περιβαλλόντων.
Τα οργανωμένα αθλητικά προγράμματα για παιδιά και εφήβους (ως οι πιο διαδεδομένες και αγαπημένες εξωσχολικές δραστηριότητες παγκοσμίως) θεωρούνται κατάλληλα πλαίσια ΘΑ. Πιο συγκεκριμένα τα οφέλη που μπορούν να αποκτήσουν οι νέοι όταν ασχολούνται με τον αθλητισμό εκτός των σωματικών (αθλητικές δεξιότητες, μυϊκή και κάρδιοαναπνευστική ανάπτυξη, συνήθεια σωματικής άσκησης, πρόληψη παχυσαρκίας, καλή διατροφή κ.α.) αφορούν και αναπτυξιακά οφέλη όπως: υπευθυνότητα, συνέπεια, αίσθημα καθήκοντος, πρωτοβουλία – δυναμισμός, ανάπτυξη ηγετικών ικανοτήτων, αυτοπεποίθηση, δημιουργικότητα, συνεργασία, ενδιαφέρον για τους άλλους, ενσυναίσθηση, σεβασμός των άλλων, ανεκτικότητα κ.α. Επιπρόσθετα μέσα από τον αθλητισμό θα μπορούσαν να αναπτυχθούν και σημαντικές δεξιότητες ζωής όπως είναι ο καθορισμός στόχων, η ανάπτυξη συγκέντρωσης, θετικής σκέψης, ομαδικότητας, επίλυσης προβλημάτων κ.α.
Πιστοποιώντας η επιστημονική κοινότητα τα πολλαπλά οφέλη του αθλητισμού στη ΘΑ των νέων, που θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό εφόδιο στην πορεία τους μέσα στη ζωή και επιδρώντας θετικά στον κοινωνικό τους περίγυρο, δεν μένει παρά να δούμε με διαφορετική οπτική τον αθλητισμό (ιδιαίτερα τον παιδικό αθλητισμό) αλλά και να πάρουμε πολύ πιο σοβαρά τον ρόλο μας όσοι βρισκόμαστε σε αυτόν τον χώρο. Όπως προαναφέρθηκε, οι νέοι μπορούν να ενεργήσουν θετικά μέσα σε λειτουργικά και υποστηρικτικά περιβάλλοντα παρακίνησης. Οι συνθήκες παρακίνησης του αθλητικού περιβάλλοντος των νέων αθλητών επιδρούν καθοριστικά στην ποιότητα της συμμετοχής τους. Σύμφωνα με τη θεωρία του αυτο-καθορισμού, όταν το περιβάλλον όπου βρίσκεται ο/η νέος/α αθλητής/τρια ικανοποιεί α) την ανάγκη της αυτονομίας (να έχει δικαίωμα επιλογών στις συμπεριφορές του/της), β) την αίσθηση ότι είναι ικανός (να αντεπεξέρχεται σε συγκεκριμένες δραστηριότητες) και γ) την ανάγκη για σχέσεις (νιώθοντας ότι είναι μέλος μιας ομάδας όπου είναι σημαντικός και χρήσιμος), τότε ενισχύεται το εσωτερικό του ενδιαφέρον για άθληση.
Στον χώρο του αθλητισμού τον κύριο λόγο από το άμεσο περιβάλλον των νέων αθλητών έχουν οι προπονητές και οι αθλητικοί σύλλογοι. Πολύ σημαντική όμως είναι και η επίδραση των γονέων. Στις επόμενες σειρές του κειμένου θα ασχοληθούμε με το περιβάλλον παρακίνησης που δημιουργούν κυρίως οι προπονητές.
Το περιβάλλον παρακίνησης που δημιουργείται διακρίνεται σε δύο διαφορετικών αντιλήψεων περιβάλλοντα. Όταν διαμορφώνεται ένα περιβάλλον παρακίνησης που έχει προσανατολισμό στην προσπάθεια και τη συμμετοχή, τότε αυξάνεται όπως προαναφέρθηκε και το εσωτερικό ενδιαφέρον του νέου για τον αθλητισμό. Ενώ σε ένα περιβάλλον που δίνεται έμφαση στην επίδοση μειώνεται και το εσωτερικό του ενδιαφέρον για άθληση. Πιο συγκεκριμένα στο πρώτο περιβάλλον ενισχύεται η προσωπική ανάπτυξη των ικανοτήτων του κάθε αθλητή(μαθαίνοντας ο καθένας να ξεπερνά τους δικούς του στόχους και όχι των άλλων), η αυτονομία του, η μάθηση μέσα από τα λάθη, τονίζεται η σημασία του κάθε μέλους της ομάδας και προωθείται η αμοιβαία υποστήριξη και η συνεργατική μάθηση. Στο δεύτερο περιβάλλον δίνεται μεγάλη έμφαση στην επίδοση και στη σύγκριση με τους άλλους, ενώ σημασία έχει το αποτέλεσμα το οποίο θεωρείται (λανθασμένα) ως καθρέπτης της αθλητικής ικανότητας. Επίσης, δίνεται περισσότερη προσοχή στους/στις πιο ταλαντούχους/χες, ενώ οι αθλητές/τριες κατακρίνονται για τα λάθη τους. Σημειωτέον, μερικές φορές το άγχος και η πίεση για τη νίκη ή την επίδοση συνοδεύονται ακόμη και από επιθετικές συμπεριφορές προπονητών.
Ένα περιβάλλον παρακίνησης με έμφαση στη συμμετοχή και την προσπάθεια που κυρίως δημιουργούν οι προπονητές – μέσω του κεντρικού ρόλου τους στον αθλητισμό – συνδέεται με ένα μεγάλο εύρος θετικών εμπειριών: Αυξημένη χαρά και ευχαρίστηση, υψηλό επίπεδο αντιλαμβανόμενης ικανότητας, χαμηλό άγχος σχετικά με την επίδοση, αυξημένη αυτοεκτίμηση, αυξημένη εσωτερική παρακίνηση για αθλητική συμμετοχή, θετική κοινωνική συμπεριφορά και αυξημένη συνοχή της ομάδας (στα ομαδικά αθλήματα). Αντίθετα, ένα περιβάλλον με έμφαση στην επίδοση και στο ξεπέρασμα του/της αντιπάλου, συνδέεται συχνά με αγωνιστικό άγχος, με αρνητικά συναισθήματα των αθλητών/τριών, όπως είναι απογοήτευση μετά από αρνητικά αποτελέσματα, στενοχώρια και δυσαρέσκεια από τη μικρή συμμετοχή παιδιών σε αγώνες (σε ομαδικά αθλήματα) ή λόγω επιθετικής συμπεριφοράς κάποιων προπονητών, ακόμη και με ανάρμοστες συμπεριφορές μεταξύ συναθλητών και παιδιών αντιπάλων ομάδων. Μάλιστα, πολλοί νεαροί/ρές αθλητές/τριες που ζουν υπό αυτές τις συνθήκες, αποφασίζουν να αποχωρήσουν πρόωρα από τον αθλητισμό.
Μια άλλη πτυχή του αθλητικού περιβάλλοντος που εξετάζεται τα τελευταία χρόνια και προσελκύει ενδιαφέρον στον χώρο του αθλητισμού είναι η αίσθηση του περιβάλλοντος φροντίδας. Δηλαδή κατά πόσο οι νέοι αθλητές αισθάνονται ότι ζουν σε συνθήκες συναισθηματικής ασφάλειας, υποστήριξης, σεβασμού και το κάθε άτομο αισθάνεται ότι είναι ευπρόσδεκτο και ότι έχει ιδιαίτερη αξία. Μάλιστα επίκαιρες έρευνες έχουν δείξει τη δυναμική ενός περιβάλλοντος φροντίδας τόσο σε αποτελέσματα ΘΑ (όπως έχουν προαναφερθεί) όσο και σε δείκτες εσωτερικής ικανοποίησης και στο να νιώθουν μέλη της ομάδας τους. Συνθήκες περιβάλλοντος φροντίδας θα μπορούσαν να δημιουργηθούν μέσω συγκεκριμένων ενεργειών των προπονητών όπως: το να ακούν όλα τα παιδιά, να δείχνουν ότι είναι διαθέσιμοι, να συζητούν για θέματα και εκτός αθλητισμού, να αφιερώνουν χρόνο όταν τους ζητηθεί και μετά την προπόνηση, να δείχνουν ενδιαφέρον και σεβασμό για τις απόψεις τους, να τους ζητούν να νοιάζονται ο ένας τον άλλον κ.α.
Θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι τα περιβάλλοντα θετικής παρακίνησης που προαναφέρθηκαν δεν «κλέβουν» από τον αθλητικό χρόνο ή π.χ. από μία προπονητική μονάδα, όπως μπορεί να προβληματίζονται κάποιοι συνάδελφοι προπονητές (ή ότι είναι έργο ενός π.χ. αθλητικού ψυχολόγου), αλλά αποτελούν εύκολες συνθήκες, που αν τις ενστερνιστούν, θα μπορούσαν μεν να ενισχύσουν τη ΘΑ των αθλητών τους, θα έβλεπαν δε σημαντικές αλλαγές και στις αθλητικές τους ικανότητες. Βέβαια υπάρχει και η δυνατότητα συγκεκριμένης ανάπτυξης κάποιων δεξιοτήτων ζωής ή τεχνικών απόδοσης, όπως είναι ο καθορισμός στόχων ή η θετική σκέψη ή ανάπτυξη αυτο-ομιλίας κ.α., για τα οποία χρειάζεται η παρακολούθηση κάποιας εκπαιδευτικής διαδικασίας (π.χ. ειδικά σεμινάρια) ή καθοδήγηση από αθλητικό ψυχολόγο.
Εκτός των προπονητών, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επιδρούν είτε θετικά είτε αρνητικά στην αναπτυξιακή πορεία των νέων αθλητών που δεν αναλύονται στο παρόν κείμενο. Επιγραμματικά αναφέρονται ο ρόλος των γονέων, η φιλοσοφία των αθλητικών συλλόγων, καθώς και οι θεσμικοί φορείς που πλαισιώνουν τη λειτουργία του παιδικού αθλητισμού.
Θα πρέπει να αναλογισθούμε όλοι όσοι ασχολούμαστε με τον παιδικό-νεανικό αθλητισμό ότι δίνεται στους νέους μια σημαντική ευκαιρία θετικής ανάπτυξης, κάνοντας μάλιστα αυτό που αγαπούν και αυτό που τους ευχαριστεί. Αποκομίζοντας οι νέοι μας θετικά οφέλη και αναπτυξιακές εμπειρίες, ενδυναμώνονται για το μέλλον, ενισχύοντας παράλληλα με τη δυναμική και θετική τους παρουσία το κοινωνικό τους περιβάλλον.
Ένα άρθρο του φίλου και συμφοιτητή Γεραμπίνη Παναγιώτη PhD, MSc
Ο Γεραμπίνης Παναγιώτης έχει διδακτορικό τίτλο σπουδών από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (εργαστήριο αθλητικής ψυχολογίας ΣΕΦΑΑ), μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών από το Louhgborough University στο Ηνωμένο Βασίλειο (οργάνωση και διοίκηση αθλητισμού και αναψυχής), είναι καθηγητής φυσικής αγωγής& αθλητισμού της Διεύθυνσης Αθλητισμού του ΔΟΕΠΑΠ-ΔΗΠΕΘΕ Δήμου Βόλου και προπονητής παιδικού ποδοσφαίρου από το 1998 έως και σήμερα (από το 2002 στον Α.Σ Ερμής Βόλου).
ΠΗΓΗ:
ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ ΠΑΝΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ
