πηγή της δημοσίευσης: http://ipaideia.gr/epi-aspalathon-i-rodon.21d045d9f49021fc05a8e81d7659b810.html 1/8/2013 (Σταύρος Ντούβας)
Καθώς η νηνεμία του μεσημεριού η ανεξάντλητη παραχωρεί τη θέση της στην απογευματινό απόηχο κελαηδισμάτων και φουρτούνων, βασάνων και ενθουσιασμών, η φύση προετοιμάζεται για την αποστροφή στον εαυτό της, αφού κλείνεται εκεί και συλλογίζεται, μονάχη. Έτσι, τελούν οι νηρηίδες του Παπαδιαμάντη αόρατες τα οργιά των, το άστρο της ημέρας καταβροχθίζεται λαίμαργα από τον Ποσειδώνα και το λυκόφως ξεπροβάλλει δειλό, σιγά-σιγά. Πρόκειται καθώς λέγεται για την μυστική εμβίωση του κόσμου που για αιώνες, χιλιετίες εις τον αέναο της φυσικής περιοδικής κίνησης κύκλο ορίζει την ζωή στον πλανήτη.
Η μετάβαση, όχι μόνο δεν είναι εύκολη, αλλά και επιτείνει τον φόβο για την επερχόμενη αλλαγή. Το σκοτάδι ανέκαθεν ενέτεινε τον τρόμο στους ανθρώπους. Ας μην λησμονούμε το παιδί που πάλλεται μεταξύ αγγέλων και δαιμόνων όταν το βράδυ η μητέρα κλείνει το φως και αυτό πρέπει να κοιμηθεί. Η αγνή ψυχή με πρωτόγονα πολλά από τα αισθήματά της ορρωδεί προ του «μυστηρίου». Με την πάροδο βέβαια των χρόνων, το ‘έθος’ στην διαρκή αλλαγή όπως και η ανάπτυξη της τεχνολογίας αναμόρφωσε ον σοφό-άνθρωπο, αναδιαρθρώνοντας τον τρόπο αντιμετώπισης της νέας κατάστασης με το ηλεκτρικό ρεύμα και τα στερεά οικοδομήματα.
Η αιτία της φοβίας θα πρέπει ίσως να αναζητηθεί στον ψυχολογικό τομέα: την απορρύθμιση της ‘αληθούς’ πραγματικότητας και την είσοδο σε κάποια άλλη μη αληθή ή τουλάχιστον λιγότερο αληθή. Η “αδηλότης” του σκότους προξενώντας την ηθική μα και ψυχολογική λιποψυχία υποδαύλιζε στον άνθρωπο πέραν του τρόμου, την αποστροφή. Οι προκαταλήψεις και οι δεισιδαιμονίες με τις ιστορίες και τις μαρτυρίες των αναπληρώνουν το κενό. Η ευλάβεια του πρώιμου (εν μέρει) ανθρώπου σε καθετί διφορούμενο και άγνωστο τον καθιστούσε φερέφωνο επιτηδείων που τον εκμεταλλεύονταν. Η λαϊκή παράδοση μας έχει διδάξει τα περιστατικά αυτά με τρόπο τέτοιο ώστε να είναι στην μνήμη καθενός όταν η ροπή της σκέψης τα προσεγγίζει. Ο λόγος φυσικά υφίσταται περί των μάγων, των πνευματιστών και άλλων παρόμοιων που καπηλεύονταν την ανθρώπινη δειλία προς κάτι που για δισεκατομμύρια χρόνια ξεπερνούσε γνωσιολογικά τον άνθρωπο.
Δυο ροπές, λοιπόν, αντίθετες που καθυποτάσσουν το ανθρώπινο όν: Ημέρα-Νύχτα. Οι ψυχολογικές διακυμάνσεις του πρωτόγονου θα ήσαν σίγουρα τραγικές και τούτο γιατί τραγικός είναι εκείνος που κλυδωνίζεται ανηλεώς από το περιβάλλον τους δίχως απόδραση, δίχως ελπίδα, δίχως εξέλιξη-της αυτοπραγμάτωσης το ευτυχές συναίσθημα.
Ο προσεχτικός αναγνώστης θα έχει ήδη ανασύρει στο νου του τέτοιες απότομες αλλαγές που ταρακουνούν την συνείδηση και αναμοχλεύουν το φοβικό στοιχείο. Περιορίζομαι σε κάποια παραδείγματα: η διαρκής εναλλαγή φωτός-σκότους,η ζέστη και το ψύχος, η οικονομική ευμάρεια και η απόλυτη φτώχεια, η εργασία και η ανεργία, η σταθερότητα (ηθική, ψυχολογική, πνευματική) και η αστάθεια. Καθετί εκ των προειρημένων εντείνει την σύγχυση, προκαλεί ανακατατάξεις, απορυθμίζει την υγιή ανάπτυξη, όταν συμβαίνει ταχύτατα.
Η τεχνική του φαινομένου (που στην ήπια μορφή του δεν ήταν λαθεμένη η ταύτιση με την αδρεναλίνη) χρησιμοποιήθηκε σε βασανιστήρια αιχμαλώτων, σε ανακρίσεις, σε πειράματα ουτιδανών επιστημόνων καθώς και σε ζητήματα οικονομικής φύσεις άλλα και προπαγάνδας. Την εν λόγω αισθητηριακή αποσταθεροποίηση δυνάμεθα να αποκαλέσουμε άνευ ενδοιασμών κατάσταση σοκ, ακόμα και από ψυχολογική άποψη. Το άτομα-πολίτης-μέλος ενός καθορισμένου και αναπτυσσόμενου συστήματος (κάποιας δηλαδή σταθερότητας) γίνεται ανδρείκελο άλλων, σε κάθε περίσταση αποσταθεροποίησης. Στο σημείο αυτό θα ήταν χρήσιμο η ενθύμηση των «μάγων» που εκμεταλλεύονταν τους λαϊκούς όπως προαναφέρθηκε.
Το ανώτατο δημιούργημα στέκει έκθαμβο σε καταστάσεις όπως αυτές, που χρόνο με το χρόνο πληθαίνουν. Συμμαζεύει τα κύτταρά του, τα πετάει εδώ κι εκεί, τα ακολουθεί, χωρίζεται κατά της επιδίωξη της επιβίωσης και εν τέλι ως ολόκληρος οργανισμός δοκιμάζει να σταθεί σε επίπεδο κοινωνικο-πολιτικό. Αν και κατά πόσο η λογική (έμφυτη στον άνθρωπο) είναι παρούσα και ανθιστάμενη έπειτα από τα παραπάνω είναι ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα.
Ο πολέμιος της σύγχρονης πραγματικότητας και ο απογοητευμένος θα αντιτάξουν: «Δεν μπορούμε να επιβιώσουμε σε τέτοιους ρυθμούς. Η ζωή δεν είναι φορτική και δύσκολη σε κάθε έκφανσή της μήτε ταιριάζει να την κάνουμε. Ο άνθρωπος που στοχεύει σε κάτι ανώτερο πνευματικά γνωρίζει ότι μέσω του δρόμου αυτού δεν γίνεται να ανέλθει». Ακόμα και ο ανάλγητος ορθολογιστής ή ο δικαστής που αναμένει την παράθεση επιχειρημάτων λογικής θα οπισθοχωρούσε σε μια τέτοια κατάθεση ψυχής βασανισμένης και αλύτρωτης.
Τα ιστορικά δρώμενα (τόσα πολλά και πολυσήμαντα) στην χώρα μας, μας οδήγησαν με τρόπο φωτός και σκότους καθ’ όλη την διάρκεια. Να λοιδορούμε τους υπαίτιους της κατάστασης αυτής θα ήταν λύση τουλάχιστον μάταιη και ιταμή προς τους αιώνες αυτούς που πέρασαν, ενώ παράλληλα θα δήλωνε με κάποια τραχύτητα την οκνηρία και την αβελτηρία αρμόζει και τώρα να ειπωθεί καθώς και την στιγμή αυτή αντίθετες ροπές και συνιστώσες στην οποία κάποιοι οδεύουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις όμως το κύκνειο άσμα ενός δοκιμίου είναι πιο γλυκό συνοδευόμενο με την διαχρονικότητα. Επομένως, κάτι διαχρονικό, άνευ συνισταμένων δυνάμεων μας ταλανίζουν. Άλλως τε οι οριστικές λύσεις μόνο στους αιθεροβάμονες επιτρέπονται:
. . . Απόμακρα οι αρχαίες κολόνες, χορδές μια άρπας αντηχούν ακόμη . . . Γαλήνη.
– Τι μπορεί να μου θύμισε τον Αρδιαίο εκείνων;
Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ, χαμένη στου μυαλού τ’ αυλάκια
τ’ όνομα του κίτρινου θάμνου δεν άλλαξε από εκείνους τους καιρούς … ασπάλαθοι.
(Σεφέρης, από το ποίημα “Επί ασπαλάθων”)
Πληροφορίες από την http://el.wikipedia.org
Ο ασπάλαθος (επιστημονική ονομάσια: Calycotome villosa, Καλυκοτόμη η εριότριχος) είναι φυτό της μεσογειακής χλωρίδας που ανήκει στην οικογένεια των Χεδρωπών, στα ψυχανθή. Είναι ένας πολυετής αγκαθωτός θάμνος με ύψος μέχρι 1,5 με 2 μέτρα. Είναι επίσης γνωστός με τα ονόματα σπαλάχτρι, σπαλάθρι και ασφάλαθος. Το όνομα ασπάλαθος είναι αρχαίο και με αυτό περιγράφεται το φυτό από το Διοσκουρίδη. Θεωρείται ότι το όνομα προέρχεται γλωσσολικά από κάποια άγνωστη προϊστορική γλώσσα της Μεσογείου. Οι Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι με τους ασπαλάθους χτυπούσαν και τιμωρούσαν του τυράννους στον Άδη. Σε αυτήν την ιστορική αναφορά βασίζεται το τελευταίο ποίημα που έγραψε ο Γιώργος Σεφέρης τις 31 Μαρτίου 1971, το οποίο ονομάζεται «Επί Ασπαλάθων»