Δράσεις και Δημιουργικές Προσεγγίσεις στο Σύγχρονο Νηπιαγωγείο

Οι νερόμυλοι

Συντάκτρια: Κυριακή Φαρδή

Οι νερόμυλοι αποτελούν μέρος της βιομηχανικής κληρονομιάς του τόπου μας. Η ανάπτυξη και η μελέτη αυτού του θέματος στο νηπιαγωγείο συσχετίζεται με τη μελέτη του νερού (κύκλος του νερού, καιρικά φαινόμενα, φυσικά φαινόμενα όπως η δύναμη του νερού και η ενέργειά της), με τη λαογραφία, τη βιομηχανική και πολιτισμική κληρονομιά. Απαντά στα κεντρικά ερωτήματα: α) ποια ήταν η λειτουργία και ο σκοπός των νερόμυλων; β) ποιος ήταν ο βασικός εξοπλισμός και ποια τα μηχανικά μέσα που χρησιμοποιούσαν οι νερόμυλοι; Αναφέρεται σε μία μεγάλη χρονική περίοδο λειτουργίας των νερόμυλων η οποία μπορεί να προσδιοριστεί στην εκπαιδευτική βαθμίδα του νηπιαγωγείου με γενικές εκφράσεις για το χρόνο, όπως «την εποχή που ο παππούς και η γιαγιά ήταν μικρά παιδιά» και ακόμη πιο παλιά, τα πολύ παλιά χρόνια.

Ένα  εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τους νερόμυλους μεθοδολογικά προσεγγίζεται ως ένα σχέδιο εργασίας μικρής ή μεγάλης χρονικής διάρκειας (ανάλογα με τα ενδιαφέροντα των παιδιών).

Συνοπτική παρουσίαση μιας ενδεικτικής στοχοθεσίας ενός εκπαιδευτικού προγράμματος για τους νερόμυλους.

Τα παιδιά: Να γνωρίσουν στοιχεία της βιομηχανικής κληρονομιάς του προηγούμενου αιώνα. Να εντοπίσουν ομοιότητες και διαφορές με τη σημερινή εποχή. Να αντιληφθούν την αξία φυσικών πηγών ενέργειας όπως το νερό. Να γνωρίσουν στοιχεία της καθημερινής ζωής των ανθρώπων σε άλλες εποχές και τόπους (επεξεργασία σιταριού, παραγωγή αλευριού, αγροτική ζωή). Να γνωρίσουν τη λειτουργία μηχανικών μέσων μιας άλλης εποχής όπως είναι ο μηχανισμός των νερόμυλων. Να γνωρίσουν στοιχεία της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Να επισκεφτούν ένα μουσείο, να αντιληφθούν την αξία του και να παρακολουθήσουν σχετικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα μέσα στο χώρο του μουσείου. Να εμπλουτίσουν τις αρχικές ιδέες και αναπαραστάσεις τους σχετικά με τις δραστηριότητες, τα έργα και την καθημερινή ζωή των ανθρώπων σε άλλες εποχές.

Σχέση με το αναλυτικό πρόγραμμα, διαθεματικότητα.

Πεδία του αναλυτικού προγράμματος που προσεγγίστηκαν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τους νερόμυλους: Γλώσσα, Παιδί και Περιβάλλον (ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον), Φυσικές Επιστήμες, Χρονικές έννοιες (ιστορικός χρόνος), Δημιουργία και Έκφραση.

Ενδεικτική πορεία δραστηριοτήτων

(Συνοπτικά)

Δραστηριότητα 1η

1^ο ιστόγραμμα με τις ιδέες και τις αναπαραστάσεις των παιδιών για το θέμα. Δημιουργείται εννοιολογικός χάρτης με τις ιδέες των παιδιών για το θέμα, με ό,τι έχουν ακούσει ή ό,τι γνωρίζουν, ήδη, για το θέμα. Κεντρικό ερώτημα: Τι έχω ακούσει, τι έχω δει, τι ξέρω για τους νερόμυλους;

(Σημείωση για τις επόμενες δραστηριότητες: Στις λέξεις κάτω από τις εικόνες υπάρχουν οι ηλεκτρονικοί σύνδεσμοι από τους οποίους προέρχονται οι πηγές. Στους συνδέσμους αυτούς υπάρχει, επίσης, πλούσιο υλικό για την ιστορία των νερόμυλων και τον τρόπο λειτουργίας τους).

Δραστηριότητα 2^η

Μελέτη εποπτικού υλικού για τους νερόμυλους.

Βασικά στοιχεία: Το κτίσμα, η τοποθεσία, το ποτάμι, η φτερωτή, οι μυλόπετρες.

Το κτίσμα

Οι μυλόπετρες

Η φτερωτή

Δραστηριότητα 3^η

Μελέτη εποπτικού υλικού. Ο κεντρικός μηχανισμός λειτουργίας των νερόμυλων. Τα μέρη του και η χρήση τους για την επεξεργασία του αλευριού.

Μηχανισμός Νερόμυλου

Δραστηριότητα 4^η

Παροιμίες και αφηγήσεις από τη λαϊκή μας παράδοση για τους νερόμυλους και τους μυλωνάδες.

Παροιμίες:

-Mη το πεις πουθενά!

-Μπα, μόνο στο μύλο και στο παζάρι.

Διψά η αυλή μας για νερό και μεις το χύνουμ’έξω.

Έβαλε το νερό στ’ αυλάκι.

Κουβαλάει νερό με το κόσκινο.

Το νερό που στέκεται βρωμίζει.

Ο καλός ο μύλος ‘πε γούλα ‘λέθει.

Πε το σιγανό το ποτάμι να φοβάσαι.

Ό,τι βρέξει ας κατεβάσει.

Το σιτάρι, γυρίζει, απογυρίζει, στο μύλο θα πέσει.

Αφηγήσεις

Ο μυλωνάς και ο Καλικάντζαρος

(Πηγή: http://www.snhell.gr/kids/content.asp?id=190&cat_id=7)

Μια φορά ένας μυλωνάς είχε ωραία φωτιά με κάρβουνα στο μύλο του και έψηνε μια σούβλα κρέας. Εκεί πού γύριζε τη σούβλα του, βλέπει στην άλλη μεριά έναν Καλικάντζαρο και γύριζε μια σούβλα με βατράχους! Δεν του μίλησε διόλου. Ύστερα από λίγο τον έρωτα ο Καλικάντζαρος πώς τον λέγουν. -Εαυτό με λέγουν, του λέγει ο μυλωνάς. Εκεί πού γύριζε τη σούβλα και το κρέας ήταν ροδοκόκκινο και μοσχομύριζε, ο Καλικάντζαρος βάζει την ιδική του σούβλα με τους βατράχους επάνω στο κρέας. Πατ! δεν αργεί ο μυλωνάς και του φέρνει μια με ένα αναμμένο δαυλί και, καθώς ο Καλικάντζαρος ήταν γυμνός, τον κατάκαψε! Φωνές και κακό ο Καλικάντζαρος! – Βοηθάτε, αδέρφια, γιατί μ’ έκαψαν! – Βρε, ποιος σ’ έκαψε; του λέγουν οι άλλοι Καλικάντζαροι απ’ έξω. -Ό Εαυτός μ’ έκαψε, τους λέγει εκείνος από μέσα.- Αμ΄ σαν κάηκες από τον εαυτό σου, τι σκούζεις έτσι; Και έτσι την έπαθε ο καλός σου ο Καλικάντζαρος, γιατί ο μυλωνάς φάνηκε εξυπνότερος του.

από το Αναγνωστικό της Δ΄ Δημοτικού, ΑΘΗΝΑ 1966

«Ο Μυλωνάς κι ο Βασιλιάς» – Λαϊκό παραμύθι από την Θήρα

Μια φορά κι ένα καιρό ήτανε ένας βασιλιάς . μια μέρα κάλεσε το δέσποτα του τόπου του και του λέει :

Δέσποτα θα σου βάλω τρία αινίγματα κι αν δεν μου τα λύσεις σε τρεις μέρες θα σου πάρω τη κεφαλή σου .

Του λέει τα αινίγματα .

Μα βασιλέα μου ίντα σου φταίω εγώ και μου βάζεις αυτή τη θηλεία ;

Αυτό που σου λέω , δεσπότη μου .

Ο δεσπότης καταστενοχωρημένος πήε στο σπίτι του και τον έτρωε η συλλο(γ)ή . Οι μέρες περνούσανε και ο μυλωνάς , ο γείτονάς του, που το μυαλό ντου έκοβε , λέει του δεσπότη. Έ(γ)νοια σου , δέσποτά μου , κι εγώ θα σου το κανονίσω το βασιλιά , μόνο να με λύσεις δεσπότη και θα πάω να του τα εξηγήσω .

Την άλλη μέρα μια και δυο , ο καλός σου , πάει στο βασιλιά : Τα αινίγματα που έδωσε ο βασιλιάς ήταν:

1) Να μετρήσεις πόσα μέτρα είναι η γης από τον ουρανό ;

2) Ποια είναι η ισχή μου ;

3)Τι έχω στο μυαλό μου;

Βασιλιά μου, έλα να σου πω ότι θέλεις . Κάτσανε , το λοιπός, και αρχινά ο ψευτοδεσπότης .

Θέλεις να σου πω , βασιλέα μου πόσο είναι από τη γης ως τον ουρανό , έφερα απ’ όξω από το παλάτι σου τα μέτρα και τα ‘χω μέσα στο κάρο , μπορείς να τα μετρήσεις κι ανι λάθος θα το βρεις .

Για το δεύτερο αίνιγμα «ποια είναι η ισχύς σου» σου εξηγώ ότι πρώτα είναι η δύναμη του Χριστού κι ύστερα η δική σου, βασιλιά μου.

Και όσο για το τρίτο αίνιγμα «Τι έχεις μέσα στο μυαλό σου» είμαι βέβαιος ότι αυτή τη στιγμή βλέπεις μπροστά σου το δεσπότη.

Και αμέσως γδύνεται και παρουσιάζεται ο πονηρός μυλωνάς. Έτσι ο δεσπότης γλύτωσε τη κεφαλή του.

Δραστηριότητα 5^η

Το ποίημα του Ζαχαρία Παπαντωνίου «το ποταμάκι». Ανάγνωση, ανάλυση του ποιήματος. Στη συνέχεια ακρόαση και εκμάθηση τραγουδιού με αντίστοιχες κινήσεις (μουσικοκινητική δραστηριότητα).

Ηλεκτρονικός σύνδεσμος για το τραγούδι: https://www.youtube.com/watch?v=1AWP_tlZ8Xo

(Από τη συλλογή: Παραμυθοτράγουδα του Γιάννη Ζουγανέλη).

Δραστηριότητα 6η. Επίσκεψη στο Εθνολογικό και Λαογραφικό Μουσείο Μακεδονίας Θράκης

Ειδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο χώρο του μουσείου για τους νερόμυλους και το μηχανισμό παραγωγής αλευριού.

Μηχανισμός νερόμυλου και φτερωτή (ένα από τα εκθέματα του μουσείου)

Δραστηριότητα 7^η

2^ο ιστόγραμμα με τις ιδέες και τις αναπαραστάσεις των παιδιών μετά από τη μελέτη και την επεξεργασία του θέματος. Τα παιδιά εκφράζουν τις ιδέες τους απαντώντας στο κεντρικό ερώτημα: Τι έχω μάθει για τους νερόμυλους;

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Barton, K., McCully, A., Marks, M. (2004). «Reflecting on Elementary Children’s Understanding of History and Social Studies». Journal of Teacher Education, Vol. 55, no 1, pp 70-90.

Γκλιάου-Χριστοδούλου, Ν., Κορτέση-Δαφέρμου, Χ. (2007). «Διαδικασίες γραμματισμού στο νηπιαγωγείο. Προτεινόμενες προσεγγίσεις στο πλαίσιο του βιβλίου «Οδηγός νηπιαγωγού». Στο Ματσαγγούρας, Η. (2007). Σχολικός Εγγραμματισμός. Αθήνα: Γρηγόρης (Ηλεκτρονική μορφή).

Cooper, H. (2002). History in the Early Years. London: Routledge.

Huber, M. (2005). Situation-problèmes pour enseigner l’espace et le temps au cycle 2. Paris: HACHETTE LIVRE.

Θεοφιλίδης, Χ. (1997). Διαθεματική Προσέγγιση της Διδασκαλίας. Αθήνα: Γρηγόρης.

O’ Harra, L. & O’ Harra, M. (2001). Teaching History 3-11. New York: Continuum.

Σακκής, Δ., Τσιλιμένη, Τ. (2007). Ιστορικοί Τόποι και Περιβάλλον. Διδακτικές Προσεγγίσεις για παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας. Αθήνα: Καστανιώτης.

Sieber, E. (2001). Teaching with Object and Photographs: Supporting and Enhancing Your Curriculum. A Guide for Teachers. Bloomington: IndianaUniversity.

Ταμουτσέλη, Κ. (2003). Το Μυλοτόπι της Πολίχνης. Εκπαιδευτικό υλικό για την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Πολίχνη: ΥΠΕΧΩΔΕ (Πρόγραμμα «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη»).