Κυριακή Φαρδή
Συμμετοχή στο Πανελλήνιο Συνέδριο της ΟΜΕΡ και του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης με τις εισηγήσεις: α) «Ηλεκτρονικές πηγές στο Νηπιαγωγείο: Το παράδειγμα του Ιππέα του Αρτεμισίου στην ιστοσελίδα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών» και β) «Εισαγωγή στην Ιστορική Εκπαίδευση και Αειφορία». (Αλεξανδρούπολη, 16 έως 18 Οκτωβρίου 2015).
Για να δείτε τα κείμενα των παρουσιάσεων πατήστε εδώ:
Εισαγωγή στην ιστορική εκπαίδευση και αειφορία
Ηλεκτρονικές πηγές στο νηπιαγωγείο
Κυριακή Φαρδή
Εισήγηση πλήρους κειμένου δημοσιευμένη στον Τόμο των Πρακτικών Συνεδρίου (σ. 388 έως 394): Αθήνα 23 και 24/5/2015, Ίδρυμα Ευγενίδου, “Νεός Παιδαγωγός: Πανελλήνιο Συνέδριο για τον Παιδαγωγό του σήμερα” (υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας).
Περίληψη
Το κείμενο αυτό αποτελεί μία θεωρητική προσέγγιση της έννοιας των πολυγραμματισμών και της επίδρασής της στο σύγχρονο πρωτοβάθμιο σχολείο και στη βαθμίδα εισαγωγής του, το νηπιαγωγείο. Υποστηρίζει ότι η έννοια αυτή ανοίγει τον επιστημονικό διάλογο για την εισαγωγή του ηλεκτρονικού και ιστορικού γραμματισμού στο νηπιαγωγείο ως ένα πρώιμο στάδιο εισαγωγής των παιδιών στην ιστορική εκπαίδευση και στις σύγχρονες τεχνολογίες της πληροφορίας. Ο σκοπός του κειμένου είναι να υπογραμμίσει τη σημασία της σχέσης αυτών των ειδών γραμματισμού με τις σύγχρονες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις στο νηπιαγωγείο, την εστίαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και ικανοτήτων για τα παιδιά νηπιαγωγείου και πρώτων τάξεων δημοτικού σχολείου με την εισαγωγή στην ιστορική εκπαίδευση. Συνδέει τις τεχνολογίες της πληροφορίας και την ένταξή τους στο πρωτοβάθμιο σχολείο με την προσχολική αγωγή και εκπαίδευση και με ένα συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο, την ιστορία.
Λέξεις-Κλειδιά: Προσχολική αγωγή και εκπαίδευση, γραμματισμός, πολυγραμματισμοί, επιστημονικός γραμματισμός, ιστορικός γραμματισμός, εισαγωγή στην ιστορική εκπαίδευση, τεχνολογίες της πληροφορίας, ηλεκτρονικός, ψηφιακός γραμματισμός.
Το κείμενο αναδημοσιεύεται, εδώ, σε κατάλληλη ηλεκτρονική μορφή: Είδη γραμματισμών εισαγωγή στην ιστορική εκπαίδευση και τεχνολογίες της πληροφορίας.
Προσεγγίσεις της παιδικής ηλικίας τώρα και στο παρελθόν διαμέσου της εκπαιδευτικής αξιοποίησης των πηγών στο νηπιαγωγείο.
Οι πηγές ως πολυτροπικά εργαλεία μετάβασης από το παρόν στο παρελθόν σε ένα πολιτιστικό πρόγραμμα μακράς διάρκειας.
Κυριακή Φαρδή
Εισήγηση πλήρους κειμένου στο Συνέδριο με θέμα “Αναστοχασμοί για την παιδική ηλικία” (31/10-1/11/2014) που διοργάνωσε το ΤΕΠΑΕ-ΑΠΘ.
Περίληψη
Η παρούσα εργασία αναφέρεται σε μία μελέτη περίπτωσης. Συγκεκριμένα διερευνά τον πολυτροπικό χαρακτήρα ενός σύγχρονου έργου τέχνης και δύο πηγών (προσωπική μαρτυρία, φωτογραφία αναπαράστασης από αρχαίο αγγείο), τον τρόπο ενσωμάτωσής τους σε ένα πολιτιστικό πρόγραμμα μακράς διάρκειας που εφαρμόστηκε σε νηπιαγωγείο κατά τη διάρκεια ενός σχολικού έτους και την αλληλεπίδραση των παιδιών με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των πηγών και του σύγχρονου έργου τέχνης. Υποστηρίζετε ότι αυτά τα χαρακτηριστικά κινητοποιούν το ενδιαφέρον των παιδιών για το πρόγραμμα και διευκολύνουν τη μετάβασή τους σε μακρινές ιστορικές περιόδους διαμορφώνοντας κατάλληλες συνθήκες εισαγωγής των παιδιών νηπιαγωγείου στην ιστορική εκπαίδευση.
Το πλήρες κείμενο της εισήγησης βρίσκεται δημοσιευμένο στα Πρακτικά του Συνεδρίου (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, 2014, Πρακτικά Πανελλήνιου Συνεδρίου με Διεθνή Συμμετοχή, Αναστοχασμοί για την Παιδική Ηλικία, σ. 1287 έως 1306, Θεσσαλονίκη: Ζυγός). Εδώ αναδημοσιεύεται το ίδιο σε κατάλληλη ηλεκτρονική μορφή. Για να το δείτε πατήστε Κυριακή Φαρδή_Προσεγγίσεις της παιδικής ηλικίας τώρα και στο παρελθόν.
Την Κυριακή 19/10/2014 παρουσιάστηκε το πολιτιστικό πρόγραμμα με θέμα “Όψεις του παρελθόντος μέσα από τη λαϊκή παράδοση” που εφαρμόστηκε κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2013-2014 στο 14ο Νηπιαγωγείο Αμπελοκήπων. Τη Διημερίδα διοργάνωσε η υπεύθυνη πολιτιστικών θεμάτων Δυτικής Θεσσαλονίκης κα Βιργινία Αρβανιτίδου και η Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης. Περίληψη της παρουσίασης υπάρχει εδώ: Όψεις του παρελθόντος μέσα από τη λαϊκή παράδοση
Συντάκτρια Κυριακή Φαρδή
Το άρθρο αναφέρεται σε πολιτιστικό πρόγραμμα που υλοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2013-2014 και ήταν μακράς διάρκειας. Για να δείτε περιληπτική περιγραφή του εκπαιδευτικού προγράμματος πατήστε εδώ.
“Η ζωή των παιδιών σε άλλες εποχές.”
Ένα πλάνο διδασκαλίας για την παιδική ηλικία στην αρχαιότητα.
Συντάκτρια: Κυριακή Φαρδή
Πρότερες γνώσεις και αναπαραστάσεις των παιδιών για το θέμα: Αντίληψη της έννοιας του παρελθόντος και, μάλιστα, του μακρινού μη βιωμένου παρελθόντος. Γενικές εκφράσεις για το χρόνο: «τα παλιά χρόνια», «τα πολύ παλιά χρόνια», «τα αρχαία χρόνια».
Γενικοί στόχοι της εκπαιδευτικής προσέγγισης και η σύνδεσή τους με το αναλυτικό πρόγραμμα:
Τα παιδιά του νηπιαγωγείου:
-Να έρθουν σε επαφή με τον τρόπο ζωής και τις καθημερινές συνήθειες παιδιών από άλλες εποχές (μελέτη περιβάλλοντος, χρονικές έννοιες).
-Να έρθουν σε επαφή με μακρινές ιστορικές περιόδους, όπως η εποχής της αρχαιότητας (μελέτη περιβάλλοντος, ιστορικές έννοιες).
-Να παίξουν ομαδικά παιχνίδια εμπνευσμένα από παιχνίδια από την αρχαιότητα (ψυχοκινητικές δραστηριότητες).
-Να διερευνήσουν αντικείμενα καθημερινής ζωής που χρησιμοποιούσαν τα παιδιά στην εποχή της αρχαιότητας (μελέτη περιβάλλοντος, προσέγγιση του ιστορικού χρόνου με τη χρήση πηγών).
-Να διατυπώνουν τις ιδέες τους και τις αντιλήψεις τους για τον τρόπο ζωής των παιδιών σε άλλες εποχές με τη δημιουργία δικών τους αφηγήσεων (γλώσσα, μελέτη περιβάλλοντος).
Υλικά και Μέσα: Το βιβλίο Κροντηρά, Λ. (2002). Ελάτε να παίξουμε στο χρόνο. Αθήνα: Φυτράκης.
Μεθοδολογία: Παρατήρηση οπτικών ντοκουμέντων (φωτογραφιών αντικειμένων καθημερινής ζωής). Ομαδικά παιχνίδια. Δημιουργία αφηγήσεων με τη μέθοδο της δημιουργικής γραφής.
Δραστηριότητα 1η:
Τα παιδιά παρατηρούν τις φωτογραφίες μουσειακών αντικειμένων (ένα θήλαστρο, μία πήλινη κουδουνίστρα, μία πήλινη κούκλα). Διατυπώνουν ερωτήσεις για να διερευνήσουν καλύτερα τα αντικείμενα. Στη συνέχεια τους δίνονται πληροφορίες σχετικά με την εποχή των αντικειμένων, τη χρήση, το υλικό τους, τον τρόπο κατασκευής, τη σχέση με την καθημερινή ζωή των παιδιών. Επίσης, παρατηρούν φωτογραφία αρχαίου αγγείου που αναπαριστά σκηνές από την εκπαίδευση στην αρχαία Ελλάδα. Συζητούν ομοιότητες και διαφορές και κάνουν συγκρίσεις με τη σύγχρονη ζωή και το δικό τους τρόπο ζωής.
Δραστηριότητα 2η:
Τα παιδιά γνωρίζουν ομαδικά παιχνίδια από την αρχαιότητα. Εξηγούνται οι κανόνες με τους οποίους παίζονται. Παρατηρούν εάν κάποια παιχνίδια παίζονται ακόμη και σήμερα (για παράδειγμα η τυφλόμυγα). Επιλέγουν παιχνίδια που μπορούν να παίξουν στην αυλή του σχολείου.
Τα παιδιά επέλεξαν την Ακινητίδα και την έπαιξαν στην αυλή του σχολείου. Πρόκειται για παιχνίδι που θυμίζει την αρχαία ελληνική πάλη. Παίζεται σε ζευγάρια. Τα παιδιά πιάνονται από τους ώμους και ασκούν δύναμη με σκοπό να ωθήσουν τον αντίπαλό τους στο έδαφος. Ορίζεται ο χρόνος του παιχνιδιού για κάθε ζευγάρι. Στην περίπτωση του δικού μας παιχνιδιού κάθε ζευγάρι έχει την ευκαιρία να δοκιμάσει τις δυνάμεις του για τρία λεπτά της ώρας τα οποία μετρούσαμε με ειδική κλεψύδρα από άμμο.
Δραστηριότητα 3η:
Τα παιδιά δημιούργησαν τη δική τους αφήγηση σχετικά με μία φανταστική πολιτεία στην αρχαιότητα και τον τρόπο ζωής των παιδιών σ’ αυτήν. Ξεκίνησε ένα παιδί την αφήγηση και τα άλλα συμπλήρωναν από μία λέξη ή μία φράση μέχρι να ολοκληρωθεί η ιστορία τους.
Η αφήγηση.
«Η Αρχαιοτοπία»
Μια φορά κι έναν καιρό, δηλαδή στα αρχαία χρόνια υπήρχε μία φανταστική πολιτεία που την έλεγαν Αρχαιοτοπία. Τα παιδιά αυτής της πόλης είχαν τη μαμά τους για να τα μεγαλώνει και μια άλλη κυρία (τροφό). Τα σπίτια τους ήταν χαμηλά και όταν ήταν καλός καιρός τα παιδιά βγαίναν έξω και έπαιζαν την ακινητίδα. Έπαιζαν τυφλόμυγα που μπορεί να την έλεγαν μύγα ενοχλητική, μύγα φοβερή, μύγα χρυσή , χρυσόμυγα, αλλά, τελικά, την έλεγαν μύγα «χαλκή». Το σχολείο τους ήταν στο σπίτι των δασκάλων. Είχαν τρεις δασκάλους, τον κιθαριστή που τους μάθαινε μουσική, τον γυμναστή, τον γραμματιστή που τους μάθαινε να γράφουν και να διαβάζουν. Είχαν και τον παιδαγωγό. Ο παιδαγωγός είχε μία μαγγούρα και όταν το παιδί δεν πρόσεχε τον δάσκαλο το μάλωνε. Οι κούκλες τους ήταν πήλινες. Και όλα τα παιχνίδια ήταν από πηλό και τα μπιμπερό ήταν από πηλό. Τα παιδιά της Αρχαιοτοπίας είχαν πολλά όνειρα. Ένα τους όνειρο ήταν να μην έχουν μόνο πράγματα από πηλό, αλλά και από άλλα υλικά όπως σίδερο και χαρτί. Μάλλον, ονειρεύονταν να μην υπήρχε πόλεμος, να υπήρχε ειρήνη. Τα παιδιά της Αρχαιοτοπίας ονειρεύονταν να μάθουν πολλά γράμματα για να γίνουν καλοί άνθρωποι, δηλαδή ονειρεύονταν να γίνουν σοφοί άνθρωποι σαν την Κουκουβάγια τη Σοφία, τη φίλη της θεάς Αθηνάς. Και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα.
“Εναλλαγή μέρας-νύχτας”
Συντάκτρια Κυριακή Φαρδή.
Το χειμώνα που νυχτώνει νωρίς είναι μία καλή αφορμή για να μιλήσουμε στα μικρά παιδιά για την εναλλαγή της μέρας και της νύχτας. Η διδακτική προσέγγιση που ακολουθεί αποτελείται από δύο κύριους άξονες: α) την προσέγγιση του φυσικού φαινομένου της εναλλαγής μέρας-νύχτας (με τις πιθανές προεκτάσεις όπως τη μελέτη των πλανητών, την εναλλαγή των εποχών κ.ά.) και β) την προσέγγιση του φαινομένου με τη βοήθεια της τέχνης (διδασκαλία διαμέσου της τέχνης).
Γενικοί στόχοι: 1) Μελέτη του φυσικού φαινομένου της εναλλαγής μέρας-νύχτας. 2) Μελέτη της κίνησης των πλανητών, της σχέσης της γης με το δορυφόρο της (σελήνη). 3) Παρατήρηση δύο έργων τέχνης ενός μεγάλου ζωγράφου (Vincent Van Gogh, “Σπορέας το Ηλιοβασίλεμα” και ” Έναστρη Νύχτα”) και συγκριτική προσέγγιση των έργων. 4) Ανάπτυξη δεξιοτήτων έκφρασης και δημιουργίας. 5) Ανάπτυξη αισθητικής καλλιέργειας. 6) Ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων. 7) Εξοικείωση με τις σύγχρονες τεχνολογίες (τεχνολογίες ηλεκτρονικών υπολογιστών).
Συμβατότητα με το ΑΠΣ: Επιστημονικά πεδία: Παιδί και Γλώσσα, Παιδί και Φυσικό Περιβάλλον, Διδασκαλία διαμέσου της Τέχνης, Δημιουργία και Έκφραση, Παιδί και Πληροφορική.
Πορεία Δραστηριοτήτων
Α’ Μέρος (Φυσικές Επιστήμες)
Δραστηριότητα 1η: Τα παιδιά αναφέρουν τις αναπαραστάσεις τους σχετικά με θέμα. Εκφράζουν τις εμπειρίες τους σχετικά με τις ηλιόλουστες μέρες, τις συννεφιασμένες, τις μέρες που σκοτεινιάζει νωρίς, τη νύχτα. Αντιστοιχούν τις καθημερινές ανθρώπινες δραστηριότητες, τις δικές τους προσωπικές συνήθειες, μέσα και έξω από το νηπιαγωγείο, σε κάθε μία από τις προηγούμενες περιπτώσεις (όταν έχει ήλιο παίζω στην αυλή του σχολείου ή στην παιδική χαρά, όταν σκοτεινιάζει βρίσκομαι στο σπίτι μου, όταν έχει συννεφιά φοβάμαι μήπως βρέξει κ.ά.). Εντοπίζουν τις αλλαγές του καιρού και τις εποχές σε σχέση με την εναλλαγή μέρας νύχτας (το χειμώνα που κάνει κρύο σκοτεινιάζει νωρίς κ.ά.).
Δραστηριότητα 2η: Πείραμα με θέμα την κίνηση της γης γύρω από τον εαυτό της και την εναλλαγή της μέρας-νύχτας: Χρησιμοποιούμε μία υδρόγειο σφαίρα κι έναν φωτεινό λαμπτήρα (φακό). Εξηγούμε ότι ο φακός αντιστοιχεί στη σελήνη. Στρέφουμε το φακό στο σημείο της υδρογείου όπου φαίνεται η Ελλάδα. Διερευνούμε το φαινόμενο με τη βοήθεια ερωτήσεων: Τι συμβαίνει στην Αμερική όταν στην Ελλάδα έχει ήλιο; Τι θα συμβεί όταν κινηθεί η υδρόγειος γύρω από τον εαυτό της; (Chauvel & Michel, 1998).
Β΄ Μέρος (Διδασκαλία διαμέσου της Τέχνης)
Δραστηριότητα 1η: Αφήγηση με αφορμή βιβλίο παιδική λογοτεχνίας. Διαβάζουμε μαζί με τα παιδιά το βιβλίο “Τα 95 φεγγάρια του κόσμου μας” της Έλενας Αρτζανίδου (Εκδ. Ωρίων). Το κείμενο της αφήγησης για τα μικρά παιδιά συνοδεύεται με εκπαιδευτικές δραστηριότητες για την προσχολική αγωγή και εκπαίδευση τις οποίες και μπορούμε να εφαρμόσουμε ανάλογα με τον διαθέσιμο χρόνο.
Δραστηριότητα 2η: Συγκριτική προσέγγιση δύο πινάκων του V. Van Gogh “Σπορέας το Ηλιοβασίλεμα” και “Έναστρη Νύχτα”.
Ενδεικτικές ερωτήσεις συγκριτικής προσέγγισης
Τα παιδιά παρατηρούν την πρώτη εικόνα. Διατυπώνουν ερωτήσεις σε περίπτωση που έχουν απορίες.
Η ίδια διαδικασία ακολουθείται για τη δεύτερη εικόνα. (‘Εχουν προηγηθεί δραστηριότητες για τις έννοιες πρώτος, δεύτερος, επίσης για τη σπορά και τον γεωργό). Στη συνέχεια διατυπώνονται ερωτήσεις και αναζητούνται οι απαντήσεις για την ταυτότητα των έργων (ότι είναι πίνακες ζωγραφικής, για τα χρώματα, για τα ευδιάκριτα στοιχεία των έργων όπως τα πρόσωπα, η φύση, το περιβάλλον, τα αντικείμενα, εάν είναι φτιαγμένα από τον ίδιο ζωγράφο, για το όνομα του ζωγράφου και τους τίτλους των έργων) (Καπουλίτσα-Τρούλου, 2009).
1) Τι χρώμα έχει ο ουρανός στην πρώτη εικόνα; Γιατί;
2) Ποια είναι η εποχή στην πρώτη εικόνα; Πώς το καταλάβατε; (Σπορά-Καφέ φύλλα-Φθινόπωρο).
3) Ζεσταίνει άραγε τον σπορέα ο ήλιος της πρώτης εικόνας; Γιατί;
4) Τι χρώματα έχει ο ουρανός στη δεύτερη εικόνα;
5) Τι λέτε να είναι τα κυκλικά σχήματα στον ουρανό της δεύτερης εικόνας;
6) Τι σχήμα έχει το φεγγάρι στη δεύτερη εικόνα; Γιατί;
7) Τι καιρό λέτε να κάνει στη δεύτερη εικόνα;
8) Που πάει ο ήλιος στην πρώτη εικόνα;
9) Πώς λέμε τη στιγμή της μέρας που φεύγει ο ήλιος; (Ηλιοβασίλεμα, Δύση).
10) Πότε θα φύγει το φεγγάρι στη δεύτερη εικόνα;
11) Πώς λέμε τη στιγμή της μέρας που φεύγει το φεγγάρι και έρχεται ο ήλιος; (Αυγή, Ανατολή).
12) Πότε σκοτεινιάζει πιο νωρίς; Το χειμώνα ή το καλοκαίρι;
13) Πώς θα ονομάζατε τους δύο πίνακες; (Τον πρώτο και το δεύτερο ξεχωριστά; Και τους δύο μαζί;)
Δραστηριότητα 2η: 1) Παρατηρούμε το βίντεο με την εικαστική-διαδραστική προσέγγιση του Πέτρου Βρέλλη για τον πίνακα του Van Gogh “Έναστρη Νύχτα”. (Για ενημέρωση στην εικαστική-διαδραστική προσέγγιση του Βρέλλη πατήστε εδώ). 2) Αναζήτηση των δύο αυτών έργων στο διαδίκτυο (λογισμικό αναζήτησης εικόνων όπως π.χ. google εικόνες). Αναζήτηση και άλλων έργων του Van Gogh στο διαδίκτυο.
Πιθανές προεκτάσεις: 1) Μυθολογία: Ο μύθος του Άρματος του Ήλιου (Φαέθων και το Άρμα του Ήλιου) (διάκριση φυσικού φαινομένου και μυθικών στοιχείων, τοποθέτηση του μύθου στο χώρο και το χρόνο). 2) Διδακτική προσέγγιση πλανητών και δορυφόρων των πλανητών.
Ενδεικτική βιβλιογραφία.
Αρτζανίδου, Ε. (2007). Τα 95 φεγγάρια του κόσμου μας. Αθήνα: Ωρίων.
Chauvel, D. & Michel, V. (1998). Δραστηριότητες Διερευνήσεις Ανακαλύψεις. Για παιδιά του Νηπιαγωγείου και του Δημοτικού. Μτφ. Δαπόντες, Ν. Αθήνα: Τυπωθήτω.
Καπουλίτσα-Τρούλου, Θ. (2009). Εικασιτκές Προσεγγίσεις στην Προσχολική Ηλικία. Διδακτική και Μεθοδολογία. Θεσσαλονίκη: Γράφημα.
Norris, J. (2006). Φάκελοι Μυθολογίας. Μτφ. Ηλιόπουλος, Β. & Νίκα, Β. Αθήνα: Πατάκης.
Συλλογικό, (2011). Πρόγραμμα σπουδών νηπιαγωγείου. 2ο Μέρος: Μαθησιακές περιοχές. Αθήνα: Ε.Κ.Τ./ΕΣΠΑ 2007-13.
“Οι έννοιες πάνω και κάτω”
Συντάκτρια: Φαρδή Κυριακή
Οι χωρικές έννοιες “πάνω” και “κάτω” αναφέρονται στον τομέα “Παιδί και Μαθηματικά” στο Αναλυτικό Πρόγραμμα για το νηπιαγωγείο (Φ.Ε.Κ. 304/13-03-03/τεύχος Β΄, σ. 4318).
Είναι έννοιες οι οποίες διερευνώνται, συνήθως, με ψυχοκινητικές ή μουσικοκινητικές δραστηριότητες κατά τις οποίες το παιδί (ομαδικά ή ατομικά) καλείται να προβληματιστεί και να προσδιορίσει με σημείο αναφοράς το σώμα του ή κάποιο αντικείμενο (μπάλα, τραπέζι κ.ά.) πού βρίσκεται το “πάνω” και πού το “κάτω”.
Σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται φύλλο εργασίας ώστε τα παιδιά να κυκλώσουν με μαρκαδόρο ή μολύβι σε μία δεδομένη εικόνα το αντικείμενο που βρίσκεται “πάνω” στο τραπέζι, “κάτω” από την καρέκλα κ.ά.
Τα φύλλα εργασίας για το νηπιαγωγείο, σύμφωνα με τα νέα ενημερωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα που έχουν εγκριθεί και προτείνονται από το υπουργείο, ειδικά όσα αναφέρονται στη διδασκαλία μέσα από σύγχρονες τεχνολογίες (Ε.Π. Εκπαίδευση και Διαβίου Μάθηση, 2007-2013, “Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών για την αξιοποίηση και εφαρμογή των ΤΠΕ στη διδακτική πράξη”, Τεύχος 2β: ΠΕ60, σ. 196-197 κ.ά.) δίνονται διαμέσου προφορικών οδηγιών από τον/την νηπιαγωγό, ενώ αποφεύγονται τα φύλλα εργασίας με γραπτές οδηγίες.
Στο πλαίσιο της σύνδεσης της διδακτικής πράξης στο νηπιαγωγείο με την ψηφιακή εποχή προτείνουμε το video του ηλεκτρονικού συνδέσμου: http://www.youtube.com/watch?v=OxZbji1dOYQ&feature=g-upl
Το video αυτό δημιουργήθηκε από τη νηπιαγωγό Φαρδή Κυριακή με τη βοήθεια του λογισμικού γενικής χρήσης windows movie maker και έχει γενικό σκοπό την εξοικείωση των μικρών παιδιών με τις χωρικές έννοιες “πάνω”-“κάτω”, “μπροστά”-“πίσω” κ.ά. Ειδικοί σκοποί είναι η εξοικείωση των μικρών παιδιών με τη γραπτή μορφή των λέξεων “πάνω”-“κάτω” κ. ά., με έργα μεγάλων κλασικών συνθετών όπως το “Bolero” του Ravel, με τα ζώα και, ειδικά, με τα πουλιά όπως τα καναρίνια. Το παιδί (ατομικά ή ομαδικά) παρακολουθεί το video και καλείται να αναγνωρίσει κάθε φορά πού βρίσκεται το καναρίνι (ο “Μαξ”). Η φράση που συνοδεύει κάθε εικόνα λειτουργεί ως στοιχείο ελέγχου: εάν για παράδειγμα το παιδί πει “Ο Μαξ βρίσκεται μπροστά στο παράθυρο” ο/η νηπιαγωγός επισημαίνει ότι το κείμενο αναφέρει ότι “Ο Μαξ βρίσκεται πάνω στο σπιτάκι του”.
Τις έννοιες “πάνω” και “κάτω” μπορούμε, επίσης, να βρούμε στη σύγχρονη ελληνική παιδική λογοτεχνία. Η Ελένη Πιτσιδοπούλου (νηπιαγωγός η ίδια) μας έχει δώσει το 2004 ένα εξαιρετικό βιβλίο για παιδιά υπό τον τίτλο “Ο Πάνω και ο Κάτω”. Το βιβλίο αυτό είναι χρήσιμο στη διδακτική πράξη (εκτός των άλλων) για δύο λόγους: α) με τη βοήθεια της εικονογράφησης της Μαρίας Πεπονά τα παιδιά αντιλαμβάνονται τις χωρικές έννοιες πάνω και κάτω, β) η κεντρική ιδέα της ιστορίας της κας Πιτσιδοπούλου αφορά τη διαφορετική αντίληψη του κόσμου ανάλογα με την οπτική γωνία που βλέπει ο κάθε ένας το περιβάλλον του και τους τρόπους προσέγγισης του διαφορετικού-άλλου (στην περίπτωση αυτή το μικρό παιδί εξοικειώνεται με τις έννοιες της διαφορετικότητας, της αποδοχής και της ανοχής του άλλου).
Σχέδιο διδασκαλίας
«Οι μέρες της εβδομάδας»
Φαρδή Κυριακή
Περίληψη: Το σχέδιο διδασκαλίας επιχειρεί να εισάγει τα παιδιά στη ροή του χρόνου με μετρήσιμες περιόδους χρόνου την ημέρα, τις μέρες μιας εβδομάδας και την εβδομάδα. Οι έννοιες για τον υπολογισμό του χρόνου που αξιοποιούνται είναι: η σειρά, η διαδοχή και η απαρίθμηση των ημερών της εβδομάδας, η αντιστοίχηση του αριθμητικού συμβόλου (7) με το πλήθος των ημερών, η ονομασία των ημερών και η αντιστοίχηση της προφορικής εκφώνησης της λέξης του ονόματος της μέρας με τη γραπτή μορφή του ονόματος. Επειδή, η εξοικείωση με τις μέρες της εβδομάδας γίνεται, συνήθως, στην αρχή της σχολικής χρονιάς (τη δεύτερη ή τρίτη εβδομάδα, ανάλογα με τον σχεδιασμό του προγράμματος του νηπιαγωγείου), ο βαθμός οικειότητας των παιδιών μεταξύ τους και με το χώρο του νηπιαγωγείου δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς. Επιπλέον στο νηπιαγωγείο φοιτούν παιδιά με διαφορετική μητρική γλώσσα από την ελληνική και άλλα που, ενώ, έχουν ως μητρική γλώσσα την ελληνική δεν έχουν αναπτύξει επαρκώς γλωσσικές δεξιότητες (προφορικές, γραπτές, αναγνωστικές). Για τους λόγους αυτούς και στο πλαίσιο της ενταξιακής, ψηφιακής και αισθητικής (διδασκαλία διαμέσου της τέχνης) κατεύθυνσης των σχεδίων διδασκαλίας, η επαφή των παιδιών με τις μέρες της εβδομάδας θα γίνει με την αξιοποίηση τραγουδιών, χορού και θεατρικού παιχνιδιού και τη χρήση του διαδικτύου.
Γενικοί Σκοποί
–Να απαριθμούν και να ονομάζουν τις μέρες της εβδομάδας.
-Να αποδίδουν τη σειρά και τη διαδοχή των ημερών της εβδομάδας.
-Να αναγνωρίζουν τα ονόματα των ημερών σε χαρακτηριστικά σημεία του νηπιαγωγείου (πίνακες ανάρτησης, το ημερολόγιο του νηπιαγωγείου).
(Ο γενικός σκοπός του σχεδίου διδασκαλίας καθορίζεται από τη θεματική και διαθεματική προσέγγιση του σχεδίου και από την προσέγγιση της γνώσης διαμέσου θεμελιωδών εννοιών όπως η διάσταση-χρόνος (εννοιολογική γνώση) σύμφωνα με το ΑΠΣ (ΦΕΚ 304/13-03-03, τόμος Β’, σ. 4311). Η εννοιολογική προσέγγιση της γνώσης στηρίζεται, επίσης, στις αρχές της θεωρίας Vygotsky, σχετικά με την προϋπόθεση σχηματισμού καθημερινών εννοιών στη σκέψη των παιδιών για την ανάπτυξη άλλων επιστημονικών εννοιών (Vygotsky, 1993, σ. 211) και στις εποικοδομητικές θεωρίες της μάθησης που στηρίχτηκαν στη θεωρία Piaget σχετικά με τις ικανότητες των παιδιών να δομούν την γνώση αξιοποιώντας προϋπάρχουσες εμπειρίες (Case, Okamoto, 1996, σ. 8).
Επιμέρους Στόχοι ως προς το γνωστικό αντικείμενο και ως προς τη μαθησιακή διαδικασία.
«Παιδί και Γλώσσα»:
-Βελτίωση του προφορικού λόγου.
-Να εμπλουτίζουν τον προφορικό λόγο.
-Να εντοπίζουν διαφορετικούς τρόπους εκφοράς του λόγου (τοπικά ιδιώματα).
-Εύστοχη χρήση λέξεων, εκφράσεων, προφορική αναπαραγωγή στίχων τραγουδιών.
-Απόκτηση φωνολογικής επίγνωσης: Με την ενεργητική ακρόαση τραγουδιών να διακρίνουν φωνήματα ως συστατικά του ονόματος των ημερών της εβδομάδας.
-Να αφηγούνται μία μικρή ιστορία με αρχή μέση και τέλος.
-Αναγνώριση οικείων λέξεων στο περιβάλλον (για παράδειγμα τις μέρες της εβδομάδας στο ημερολόγιο του νηπιαγωγείου και σε πίνακες ανάρτησης του νηπιαγωγείου).
«Παιδί και μαθηματικά»:
-Να εμπλέκονται σε καταστάσεις προβληματισμού (σειρά, διαδοχή, απαρίθμηση ημερών εβδομάδας).
-Να αναζητούν τρόπους ώστε να εφαρμόζουν αριθμητικά δεδομένα μέσα από καταστάσεις που συνδέονται με την καθημερινή ζωή (απαρίθμηση ημερών εβδομάδας, πλήθος ημερών).
-Να κατανοούν και να ερμηνεύουν γενικά στοιχεία του περιβάλλοντος μέσα από διαδικασίες όπως η σειροθέτηση και η συμβολική αναπαράσταση.
-Να επεκτείνουν τις γνώσεις τους σχετικά με τους αριθμούς και να τις οργανώνουν μέσα από ένα συγκεκριμένο σύστημα προσέγγισης μαθηματικών εννοιών (απαρίθμηση).
«Παιδί και Περιβάλλον»
-Να αναπτύξουν ικανότητες συνεργασίας και να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους (συνεργασία στην ολομέλεια και σε μικρές ομάδες, δυάδες, τετράδες).
-Να προσεγγίζουν και να διερευνούν βασικές χρονικές έννοιες (αντίληψη της ροής του χρόνου, να ασκούνται στο να υπολογίζουν βαθμιαία το χρόνο με τις μέρες, τις εβδομάδες ώστε σε ένα πιο προχωρημένο στάδιο να χρησιμοποιούν το ημερολόγιο του νηπιαγωγείου).
«Δημιουργία και Έκφραση»
-Να συμμετέχουν ενεργητικά στην ακρόαση ενός μουσικού μέρους (τραγουδιού).
-Να αναπαράγουν μουσικά ακούσματα με διάφορους τρόπους (χορός).
-Να αναπαριστούν με το σώμα και την κίνησή του μία ιστορία με αφορμή ένα τραγούδι (θεατρικό παιχνίδι).
«Παιδί και Πληροφορική»
-Να αναγνωρίζουν τα μέρη του ηλεκτρονικού υπολογιστή (κεντρική μονάδα, πληκτρολόγιο, οθόνη, ηχεία).
-Να αναγνωρίζουν κάποιες από τις χρήσεις του ηλεκτρονικού υπολογιστή (αναζήτηση στο διαδίκτυο και αναπαραγωγή τραγουδιών).
Αξιοποίηση Εκπαιδευτικών Λογισμικών (Παιδί και Σύγχρονες Τεχνολογίες-ΤΠΕ).
Στο σχέδιο διδασκαλίας αξιοποιούνται λογισμικά γενικής χρήσης όπως ένας web browser και μηχανές αναζήτησης τραγουδιών στο διαδίκτυο. Η αναπαραγωγή των τραγουδιών μπορεί να γίνει είτε απευθείας από το διαδίκτυο είτε με τη χρήση λογισμικών αναπαραγωγής ήχου και εικόνας. Στο συγκεκριμένο σχέδιο διδασκαλίας γίνεται απευθείας από το διαδίκτυο. Ο εξοπλισμός που απαιτείται είναι: ηλεκτρονικός υπολογιστής με σύνδεση στο διαδίκτυο, προβολή σε μεγάλη οθόνη.
Εκτιμώμενη διάρκεια
• Ώρα έναρξης: Το συγκεκριμένο σχέδιο διδασκαλίας έχει ως ώρα έναρξης την χρονική περίοδο ανάπτυξης διαθεματικών δραστηριοτήτων κατά τη διάρκεια του απογευματινού κύκλου του ολοήμερου νηπιαγωγείου (δηλαδή τη χρονική περίοδο 45’ μεταξύ 14.30’-15.15’ σύμφωνα με το ωρολόγιο πρόγραμμα του ολοήμερου νηπιαγωγείου).
• Διάρκεια: Η διάρκεια του διδακτικού σχεδίου καλύπτει μία χρονική περίοδο ανάπτυξης διαθεματικών δραστηριοτήτων (45’). Ενδεχομένως, όμως, να αξιοποιηθούν και άλλες διδακτικές ώρες, ώστε να ολοκληρωθούν οι προτεινόμενες δραστηριότητες και η δραστηριότητα αξιολόγησης που σχεδιάστηκε για το τέλος του συγκεκριμένου σχεδίου διδασκαλίας.
• Συχνότητα: Το διδακτικό σχέδιο προτείνεται για την έναρξη της σχολικής χρονιάς (πρώτες δύο-τρεις εβδομάδες) κατά τη διάρκεια μιας διδακτικής περιόδου στον απογευματινό κύκλο του ολοήμερου νηπιαγωγείου. Ωστόσο, είναι πιθανόν να προκύψουν προεκτάσεις του διδακτικού σχεδίου όπως η καθημερινή διαμόρφωση του ημερολογίου της τάξης που, συνήθως, γίνεται κατά τη διάρκεια της πρώτης διδακτικής περιόδου (πρωινός κύκλος ολοημέρου) σε καθημερινή βάση.
Γενική Περιγραφή Διδακτικής Πρακτικής
1η Δραστηριότητα: «Ακρόαση δύο τραγουδιών για τις μέρες της εβδομάδας»
Διάρκεια: 20’.
Τεχνική: Ακρόαση τραγουδιών στην ολομέλεια της τάξης. Συζήτηση. Ερωτήσεις-Απαντήσεις.
Στόχοι: Να αναγνωρίσουν τις μέρες της εβδομάδας μέσα από τους στίχους τραγουδιών. Να εντοπίσουν ομοιότητες και διαφορές στον τρόπο προφοράς των ημερών της εβδομάδας και άλλων λέξεων στα τραγούδια (φωνολογική ενημερότητα). Να ανακαλύψουν τη χαρά της ακρόασης χιουμοριστικών τραγουδιών.
Υλικά: Ηλεκτρονικός υπολογιστής συνδεδεμένος με μεγάλη οθόνη, ηχεία και το διαδίκτυο.
ΤΠΕ: Αξιοποίηση του παγκόσμιου ιστού (web) και μηχανών αναζήτησης για τον εντοπισμό των τραγουδιών.
Περιγραφή.
Η νηπιαγωγός αναφέρει στα παιδιά ότι στην αίθουσά τους υπάρχει το «μαγικό κουτί» ο υπολογιστής που μπορεί να κάνει πολλά πράγματα. Μπορούμε με τη βοήθειά του να ψάξουμε και να βρούμε τα τραγούδια που θέλουμε και στη συνέχεια να τα ακούσουμε. Μπορούμε για παράδειγμα να αναζητήσουμε τραγούδια για τις μέρες της εβδομάδας (γνωστά ή άγνωστα στα παιδιά).
Τα παιδιά βρίσκονται στη γωνιά συζήτησης του νηπιαγωγείου και σε ολομέλεια, σε τέτοια θέση, όμως, ώστε να μπορούν να παρακολουθούν τη διαδικασία αναζήτησης τραγουδιών από τη μεγάλη οθόνη με την οποία είναι συνδεδεμένος ο ηλεκτρονικός υπολογιστής.
Η νηπιαγωγός έχει προετοιμάσει την αναζήτηση ώστε να γνωρίζει σε ποια τραγούδια θα καταλήξει. Για την αναζήτηση χρησιμοποιείται η ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.youtube.com και η μηχανή αναζήτησης που υπάρχει σ’ αυτήν. Η νηπιαγωγός εξηγεί στα παιδιά ότι θα γράψει το όνομα του τραγουδιού που θα ακούσουν όλοι μαζί και έτσι θα εντοπίσει το τραγούδι. Από την αναζήτηση προκύπτουν πολλά τραγούδια. Η νηπιαγωγός εξηγεί στα παιδιά ότι από τα πολλά τραγούδια που εμφανίζονται θα επιλέξουν αυτό που αναφέρεται στις μέρες της εβδομάδας. Έτσι καταλήγουν στο σύνδεσμο με ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.youtube.com/watch?v=fW2iWhnPPi4 ο οποίος αντιστοιχεί στο τραγούδι με τίτλο «Οι μέρες της εβδομάδας» από τη συλλογή τραγουδιών «Λάχανα και Χάχανα-Εδώ Νηπιαγωγείο», σε στίχους Παυλίνας Παμπούδη και μουσική Τάσου Ιωαννίδη, σε απόδοση της χορωδίας του Σπύρου Λάμπρου με τη συμμετοχή του Παντελή Θαλασσινού. Η νηπιαγωγός εξηγεί στα παιδιά ότι εάν πατήσει το σχετικό «κουμπί» (play) μπορούν να ακούσουν το τραγούδι. Το τραγούδι παρουσιάζει την εικόνα της «κυρά-βδομάδας» που έχει εφτά παιδάκια (τις εφτά μέρες) και εμφανίζονται η μία μετά την άλλη με κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η κάθε μία (Δευτέρα με «στυλάκι και αέρα», Τρίτη «σα σπουργίτι» κ.ά.).
Αφού ακούσουν το τραγούδι η νηπιαγωγός ρωτά τα παιδιά για το θέμα του τραγουδιού («γιατί μιλά το τραγούδι;»). Επίσης, ρωτά τα παιδιά εάν έχουν εντοπίσει κάποιες από τις μέρες της εβδομάδας (στη φάση αυτή δεν είναι απαραίτητο να αναφέρουν όλες τις μέρες της εβδομάδας, τη σειρά και τη διαδοχή τους). Επίσης, ζητά από τα παιδιά να αναφέρουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ημερών που εντόπισαν. Σε περίπτωση που δε θυμούνται τους στίχους του τραγουδιού, το τραγούδι ακούγεται ακόμη μία φορά, για να διευκολύνει τα παιδιά να απαντήσουν.
Στη συνέχεια και με τη βοήθεια του τρόπου αναζήτησης που έχει περιγραφεί για το πρώτο τραγούδι, τα παιδιά ακούν ένα παραδοσιακό επτανησιακό τραγούδι (ζακυνθινή καντάδα) για τις μέρες της εβδομάδας (ηλεκτρονική διεύθυνση τραγουδιού http://www.youtube.com/watch?v=0yixXVsQBys). Το τραγούδι αυτό συνοδεύει ένα βίντεο με εικόνες από τη Ζάκυνθο που παρακολουθούν τα παιδιά ακούγοντας το (η νηπιαγωγός εξηγεί στα παιδιά ότι οι εικόνες που βλέπουν είναι από το νησί από το οποίο προέρχεται το τραγούδι, από τη Ζάκυνθο, και ότι αυτό το παραδοσιακό τραγούδι έχει μία ιδιαίτερη ονομασία, λέγεται «καντάδα»).
Η συγκεκριμένη ζακυνθινή καντάδα χρησιμοποιεί το ιδιαίτερο επτανησιακό ιδίωμα. Για τη γνωστή έκφραση «βράδιασε» χρησιμοποιεί τη λέξη «βράδιωσε» που δεν ακούγεται, συνήθως σε άλλα μέρη της Ελλάδας («Ω! Κυριακή και βράδιωσε/ξημέρωσε Δευτέρα»). Επίσης, ενώ όλες οι μέρες που αναφέρονται στην καντάδα έχουν την ίδια προφορά με αυτή που χρησιμοποιείται στην υπόλοιπη Ελλάδα, δύο μέρες η Τετάρτη και η Πέμπτη προφέρονται με διαφορετικό τρόπο («Τετράδη» και «Πέφτη»).
Η νηπιαγωγός ρωτά τα παιδιά εάν μπορούν να καταλάβουν τι σημαίνει η λέξη «βράδιωσε» και εάν μπορούν να την εξηγήσουν. Άλλες σχετικές ερωτήσεις: «από ποια λέξη προέρχεται;» (βράδυ, ρίζα της λέξης), «εσείς ποια λέξη χρησιμοποιείτε για να πείτε ότι ήρθε το βράδυ ή η νύχτα;» (βράδιασε και νύχτωσε), «η λέξη «νύχτωσε από ποια λέξη προέρχεται;» (νύχτα, ρίζα της λέξης).
Επίσης, η νηπιαγωγός ζητά από τα παιδιά να προσπαθήσουν να θυμηθούν πώς ακούγονται οι μέρες της εβδομάδας στο τραγούδι και εάν κάποια μέρα ακούγεται διαφορετικά απ’ ό,τι συνήθως. Εάν δε θυμούνται τους στίχους του τραγουδιού τα παιδιά το ακούν ξανά και προσπαθούν να εντοπίσουν τις λέξεις «Τετράδη» και «Πέφτη». Στην περίπτωση που δεν καταφέρει κάποιο παιδί να εντοπίσει τη διαφορετική προφορά των λέξεων, η νηπιαγωγός προφέρει μαζί τις λέξεις «Τετάρτη» και «Τετράδη» καθώς και «Πέμπτη» και «Πέφτη». Στη συνέχεια ρωτά τα παιδιά πώς προφέρουμε εμείς τη μέρα της Τετάρτης και πώς ακούγεται αυτή στη ζακυνθινή καντάδα (οι ίδιες ερωτήσεις για την Πέμπτη). Τέλος, η νηπιαγωγός ρωτά τα παιδιά εάν ακούγονται όλες οι μέρες της εβδομάδας και στα δύο τραγούδια.
2η Δραστηριότητα: «Χορός των ημερών της εβδομάδας και μια μικρή ιστορία για την κάθε μέρα»
Διάρκεια: 25’.
Τεχνική: Χωρισμός σε ομάδες (δυάδες, τετράδες). Αυτοσχέδιος χορός. Θεατρικό παιχνίδι. Δημιουργία και αφήγηση μικρής ιστορίας για κάθε μία από τις μέρες της εβδομάδας.
Στόχοι: Να ανακαλύψουν τη διαδοχή και τη σειρά των ημερών της εβδομάδας. Να απαριθμήσουν τις μέρες της εβδομάδας. Να δημιουργήσουν μικρές ιστορίες για κάθε μέρα της εβδομάδας. Να αντιστοιχίσουν το πλήθος των ημερών της εβδομάδας με το σύμβολό τους. Να εντοπίσουν στο χώρο (πίνακες ανάρτησης, ημερολόγιο νηπιαγωγείου) λέξεις που αντιστοιχούν στις μέρες της εβδομάδας. Να ανακαλύψουν τη χαρά της δημιουργίας και της μάθησης μέσα από το χορό και το παιχνίδι. Να ανακαλύψουν τη χαρά του παιχνιδιού και της εργασίας σε ομάδες.
Υλικά: Τα δύο τραγούδια («Οι μέρες της εβδομάδας» από τη συλλογή «Λάχανα και Χάχανα-Εδώ νηπιαγωγείο» και η παραδοσιακή καντάδα της Ζακύνθου). Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής του νηπιαγωγείου συνδεδεμένος με μεγάλη οθόνη και ηχεία.
ΤΠΕ: Αξιοποίηση του παγκόσμιου ιστού (web) και μηχανών αναζήτησης για τον εντοπισμό των τραγουδιών.
Περιγραφή:
Χωρισμός σε ομάδες των δύο ατόμων: Ακούγεται η ζακυνθινή καντάδα από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή του νηπιαγωγείου (με τον τρόπο που έχει περιγραφεί στην προηγούμενη δραστηριότητα). Οι οδηγίες της νηπιαγωγού είναι: τα παιδιά να κινηθούν ελεύθερα στο χώρο το κάθε ένα μόνο του, χωρίς να τρέχουν, χορεύοντας σύμφωνα με το ρυθμό του τραγουδιού (η νηπιαγωγός δείχνει την απλή φιγούρα κατά την οποία ανασηκώνουμε το αριστερό και το δεξί πόδι και στη συνέχεια κάνουμε ένα μικρό βήμα, όπως στο ζακυνθινό συρτό). Μόλις σταματήσει η μουσική πρέπει να βρουν ένα συμμαθητή τους για να κάνουν ζευγαράκι (δυάδα).
Στη δυάδα παίζουν το παιχνίδι της διαδοχής δύο ημερών. Το ένα παιδί της δυάδας πρέπει να πει μια μέρα της εβδομάδας (για παράδειγμα Τρίτη) και το άλλο πρέπει να πει την αμέσως επόμενη (Τετάρτη). Η επόμενη δυάδα πρέπει να συνεχίσει από κει που σταμάτησε η προηγούμενη. Αφού ολοκληρωθεί το παιχνίδι ακούγεται και πάλι η ζακυνθινή καντάδα και τη χορεύουν αυτή τη φορά με τα βήματα που έδειξε, προηγουμένως, η νηπιαγωγός, αλλά αντικριστά σε δυάδες. Μόλις, τελειώσει η μουσική κάθε ζευγαράκι θα βρει μία άλλη δυάδα για να σχηματίσει τετράδες.
Στις τετράδες οι οδηγίες της νηπιαγωγού είναι να ονομάσουν την ομάδα τους με μία από τις μέρες της εβδομάδας, να βρουν μία μικρή ιστορία για κάθε μέρα που θα επιλέξουν (με κάποιο χαρακτηριστικό στοιχείο για κάθε μέρα που άκουσαν από τα τραγούδια ή έχουν φανταστεί από μόνοι τους). Για παράδειγμα: Το τραγούδι «Οι μέρες της εβδομάδας» από τη συλλογή «Λάχανα και Χάχανα-Εδώ νηπιαγωγείο» λέει σε ένα στίχο: «πρώτη πάει η Δευτέρα με στυλάκι και αέρα». Τα παιδιά της ομάδας (τετράδας) που έχουν επιλέξει τη Δευτέρα μπορούν να πουν μία μικρή ιστορία: «ότι η Δευτέρα αρχίζει την εβδομάδα, ναζιάρα και χαρωπή κ.ά.» και να αναπαραστήσουν τη μικρή τους ιστορία με κινήσεις (θεατρικό παιχνίδι, ελεύθερη απόδοση με κινήσεις του χαρακτηριστικού στοιχείου της μέρας και της μικρής ιστορίας που δημιούργησαν τα παιδιά στις τετράδες). Με παρόμοιο τρόπο εργάζονται και οι άλλες ομάδες για τις υπόλοιπες μέρες της εβδομάδας.
Στην ολομέλεια: Κάθε ομάδα αναφέρει τη μέρα της εβδομάδας για την οποία εργάστηκε, τη μικρή ιστορία που επέλεξε να αφηγηθεί και την κινητική αναπαράσταση της ιστορίας (θεατρικό παιχνίδι).
Αναζητούν τα ονόματα των ημερών της εβδομάδας στη γραπτή τους μορφή όπως υπάρχουν στο ημερολόγιο του νηπιαγωγείου. Όποιο παιδί θέλει δείχνει με το χέρι του και προφέρει το όνομα της μέρας που εντόπισε. Στη συνέχεια λένε προφορικά και δείχνουν τη γραπτή μορφή των ημερών της εβδομάδας με σειρά και διαδοχή όπως υπάρχουν στο ημερολόγιο του νηπιαγωγείου. Η νηπιαγωγός ρωτά τα παιδιά εάν έχουν καταλάβει πόσες είναι οι μέρες της εβδομάδας. Αναζητούν στο χώρο του νηπιαγωγείου (πίνακες ανάρτησης, ημερολόγιο νηπιαγωγείου) το αριθμητικό σύμβολο που αντιστοιχεί στο πλήθος των ημερών της εβδομάδας (7) και το γράφουν στον πίνακα μαρκαδόρου του νηπιαγωγείου.
Η ολομέλεια ολοκληρώνεται με το χορό της ζακυνθινής καντάδας για τις μέρες της εβδομάδας, σε κύκλο, με τα βήματα που έδειξε η νηπιαγωγός από την αρχή της δεύτερης δραστηριότητας (ζακυνθινός συρτός).
Φύλλα Εργασίας
Στο νηπιαγωγείο αποφεύγονται τα φύλλα εργασίας, σε γραπτή μορφή, επειδή τα παιδιά δεν είναι σε θέση να αποκωδικοποιήσουν τις οδηγίες του φύλλου και είναι τυποποιημένα και ομοιόμορφα για όλα τα παιδιά, περιορίζοντας την αυθόρμητη και δημιουργική τους έκφραση.
Για το λόγο αυτό, αντί για φύλλα εργασίας χρησιμοποιούνται οι προφορικές οδηγίες της νηπιαγωγού σε κάθε δραστηριότητα. Στο συγκεκριμένο διδακτικό σχέδιο, αντί για φύλλο εργασίας, αξιοποιούνται οι οδηγίες της νηπιαγωγού συσχετιζόμενες με παιχνίδι χάρτινης κούκλας (εφτά χάρτινες κούκλες, όσες και οι μέρες της εβδομάδας) και καρτελάκια με τη γραπτή μορφή των ημερών της εβδομάδας, σε ειδική δραστηριότητα αξιολόγησης που γίνεται στο τέλος του σεναρίου. Σκοποί της δραστηριότητας είναι να εντοπίσουμε εάν τα παιδιά κατάλαβαν τη σειρά και τη διαδοχή των ημερών της εβδομάδας, εάν μπορούν να αναγνωρίσουν τη γραπτή μορφή του ονόματος των ημερών και εάν μπορούν να τις απαριθμήσουν και να εντοπίσουν το αριθμητικό σύμβολο του πλήθους τους (7).
Υλικοτεχνική Υποδομή
Ηλεκτρονικός Υπολογιστής συνδεδεμένος με μεγάλη οθόνη, ηχεία. Σύνδεση με διαδίκτυο. Λογισμικά γενικής χρήσης (webbrowser και μηχανή αναζήτησης τραγουδιών).
Δραστηριότητα Αξιολόγησης
Στο τέλος του διδακτικού σχεδίου και αντί για φύλλο εργασίας πραγματοποιείται δραστηριότητα αξιολόγησης στην ολομέλεια της ομάδας. Οι σκοποί της δραστηριότητας είναι, να γίνει φανερό, τόσο στη νηπιαγωγό όσο και στα παιδιά:
-Εάν τα παιδιά αντιλήφθηκαν τη σειρά, τη διαδοχή και το πλήθος των ημερών της εβδομάδας και του αριθμητικού συμβόλου «7».
-Εάν μπορούν να αναγνωρίσουν τη γραπτή μορφή των ημερών της εβδομάδας.
Εάν, δηλαδή, έχουν επιτευχθεί οι γενικοί σκοποί του σχεδίου διδασκαλίας.
Περιγραφή της δραστηριότητας αξιολόγησης:
Δίνονται στα παιδιά χάρτινες κούκλες που η κάθε μία αναπαριστά μία μέρα της εβδομάδας. Πάνω στις χάρτινες κούκλες υπάρχει γραμμένο το όνομα της μέρας. Οι κούκλες αυτές έχουν όλες το ίδιο χρώμα, ώστε τα παιδιά να τις ξεχωρίζουν μόνο από τη γραπτή μορφή του ονόματός τους. Οι χάρτινες κούκλες μπερδεύονται και οι οδηγίες της νηπιαγωγού είναι να τις τοποθετήσουν (τα παιδιά) στη σωστή σειρά αναγνωρίζοντας για κάθε μέρα από το όνομά της. Μόλις οι χάρτινες κούκλες τοποθετηθούν στη σωστή σειρά αναρτώνται στον πίνακα από φελλό του νηπιαγωγείου (πίνακας ανάρτησης). Η νηπιαγωγός δείχνει στα παιδιά καρτελάκια του ίδιου χρώματος με τις χάρτινες κούκλες κάθε ένα από τα οποία έχει το όνομα μιας μέρας της εβδομάδας. Τα παιδιά καλούνται να αντιστοιχίσουν τις καρτέλες με το όνομα της μέρας με τη σωστή χάρτινη κούκλα και να τις τοποθετήσουν κάτω από την κούκλα. Η νηπιαγωγός ζητά από τα παιδιά να μετρήσουν τις μέρες της εβδομάδας (χάρτινες κούκλες) και να εντοπίσουν το αριθμητικό σύμβολο (7) σε κάποιο σημείο του νηπιαγωγείου (κάποιον άλλο πίνακα ανάρτησης, το ημερολόγιο του νηπιαγωγείου). Τέλος, γράφουν το αριθμητικό σύμβολο 7 στον πίνακα μαρκαδόρου του νηπιαγωγείου.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
-Βυγκότσκι, Λ. (1993). Σκέψη και γλώσσα. Μτφ. Ρόδη, Α. Αθήνα: Γνώση.
-Case, R., Okamoto, Y. ex. (1996). «The Role of central conceptual structures in the development of children’s thought». Monographs of the Society for Research in Child Development, Vol. 61, no 1/2, pp. i-295.
-Δαφέρμου, Χ. (2008). «Η Προώθηση του Γραμματισμού των Μικρών Παιδιών». στο Σχολικός Εγγραμματισμός. Επμ. Ματσαγγούρα. (σ. 515-519). Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.
-Θεοφιλίδης, Χ. (1997). Διαθεματική Προσέγγιση της Διδασκαλίας. Αθήνα: Γρηγόρης.
-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, (2011). Βασικό Επιμορφωτικό υλικό. Τόμος Β: Ειδικό Μέρος ΠΕ60 Νηπιαγωγοί. Αθήνα: «Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών-Α΄ φάση».
-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, (2011). Βασικό Επιμορφωτικό υλικό: Τόμος Α: Γενικό Μέρος. Αθήνα: «Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών-Α΄ φάση».
-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, (2011). Επιμορφωτικό υλικό: Θέματα αξιοποίησης της ομάδας στη σχολική τάξη. Αθήνα: «Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών».
-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, (2011). Βασικό Επιμορφωτικό υλικό. Τόμος Β: Ειδικό Μέρος. Αξιοποίηση των τεχνών στην εκπαίδευση. Αθήνα: «Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών».
-Τελέ-Λιζιέ, Μ & Μπάρτ, Β. (2004). 1001 δραστηριότητες για τα νηπιαγωγεία. Μτφ. Μίγγα, Ν., Μπράβου Β. Αθήνα: Μεταίχμιο.
-ΦΕΚ 304/τ. Β/13-03-03.
-Χατζησαββίδης, Σ. (2002). Η Γλωσσική αγωγή στο Νηπιαγωγείο. Δραστηριότητες για την καλλιέργεια της επικοινωνιακής ικανότητας και του γραμματισμού. Θεσσαλονίκη: Βάνιας.
Οι νερόμυλοι
Συντάκτρια: Κυριακή Φαρδή
Οι νερόμυλοι αποτελούν μέρος της βιομηχανικής κληρονομιάς του τόπου μας. Η ανάπτυξη και η μελέτη αυτού του θέματος στο νηπιαγωγείο συσχετίζεται με τη μελέτη του νερού (κύκλος του νερού, καιρικά φαινόμενα, φυσικά φαινόμενα όπως η δύναμη του νερού και η ενέργειά της), με τη λαογραφία, τη βιομηχανική και πολιτισμική κληρονομιά. Απαντά στα κεντρικά ερωτήματα: α) ποια ήταν η λειτουργία και ο σκοπός των νερόμυλων; β) ποιος ήταν ο βασικός εξοπλισμός και ποια τα μηχανικά μέσα που χρησιμοποιούσαν οι νερόμυλοι; Αναφέρεται σε μία μεγάλη χρονική περίοδο λειτουργίας των νερόμυλων η οποία μπορεί να προσδιοριστεί στην εκπαιδευτική βαθμίδα του νηπιαγωγείου με γενικές εκφράσεις για το χρόνο, όπως «την εποχή που ο παππούς και η γιαγιά ήταν μικρά παιδιά» και ακόμη πιο παλιά, τα πολύ παλιά χρόνια.
Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τους νερόμυλους μεθοδολογικά προσεγγίζεται ως ένα σχέδιο εργασίας μικρής ή μεγάλης χρονικής διάρκειας (ανάλογα με τα ενδιαφέροντα των παιδιών).
Συνοπτική παρουσίαση μιας ενδεικτικής στοχοθεσίας ενός εκπαιδευτικού προγράμματος για τους νερόμυλους.
Τα παιδιά: Να γνωρίσουν στοιχεία της βιομηχανικής κληρονομιάς του προηγούμενου αιώνα. Να εντοπίσουν ομοιότητες και διαφορές με τη σημερινή εποχή. Να αντιληφθούν την αξία φυσικών πηγών ενέργειας όπως το νερό. Να γνωρίσουν στοιχεία της καθημερινής ζωής των ανθρώπων σε άλλες εποχές και τόπους (επεξεργασία σιταριού, παραγωγή αλευριού, αγροτική ζωή). Να γνωρίσουν τη λειτουργία μηχανικών μέσων μιας άλλης εποχής όπως είναι ο μηχανισμός των νερόμυλων. Να γνωρίσουν στοιχεία της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Να επισκεφτούν ένα μουσείο, να αντιληφθούν την αξία του και να παρακολουθήσουν σχετικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα μέσα στο χώρο του μουσείου. Να εμπλουτίσουν τις αρχικές ιδέες και αναπαραστάσεις τους σχετικά με τις δραστηριότητες, τα έργα και την καθημερινή ζωή των ανθρώπων σε άλλες εποχές.
Σχέση με το αναλυτικό πρόγραμμα, διαθεματικότητα.
Πεδία του αναλυτικού προγράμματος που προσεγγίστηκαν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τους νερόμυλους: Γλώσσα, Παιδί και Περιβάλλον (ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον), Φυσικές Επιστήμες, Χρονικές έννοιες (ιστορικός χρόνος), Δημιουργία και Έκφραση.
Ενδεικτική πορεία δραστηριοτήτων
(Συνοπτικά)
Δραστηριότητα 1η
1ο ιστόγραμμα με τις ιδέες και τις αναπαραστάσεις των παιδιών για το θέμα. Δημιουργείται εννοιολογικός χάρτης με τις ιδέες των παιδιών για το θέμα, με ό,τι έχουν ακούσει ή ό,τι γνωρίζουν, ήδη, για το θέμα. Κεντρικό ερώτημα: Τι έχω ακούσει, τι έχω δει, τι ξέρω για τους νερόμυλους;
(Σημείωση για τις επόμενες δραστηριότητες: Στις λέξεις κάτω από τις εικόνες υπάρχουν οι ηλεκτρονικοί σύνδεσμοι από τους οποίους προέρχονται οι πηγές. Στους συνδέσμους αυτούς υπάρχει, επίσης, πλούσιο υλικό για την ιστορία των νερόμυλων και τον τρόπο λειτουργίας τους).
Δραστηριότητα 2η
Μελέτη εποπτικού υλικού για τους νερόμυλους.
Βασικά στοιχεία: Το κτίσμα, η τοποθεσία, το ποτάμι, η φτερωτή, οι μυλόπετρες.
Δραστηριότητα 3η
Μελέτη εποπτικού υλικού. Ο κεντρικός μηχανισμός λειτουργίας των νερόμυλων. Τα μέρη του και η χρήση τους για την επεξεργασία του αλευριού.
Δραστηριότητα 4η
Παροιμίες και αφηγήσεις από τη λαϊκή μας παράδοση για τους νερόμυλους και τους μυλωνάδες.
Παροιμίες:
-Mη το πεις πουθενά!
-Μπα, μόνο στο μύλο και στο παζάρι.
Διψά η αυλή μας για νερό και μεις το χύνουμ’έξω.
Έβαλε το νερό στ’ αυλάκι.
Κουβαλάει νερό με το κόσκινο.
Το νερό που στέκεται βρωμίζει.
Ο καλός ο μύλος ‘πε γούλα ‘λέθει.
Πε το σιγανό το ποτάμι να φοβάσαι.
Ό,τι βρέξει ας κατεβάσει.
Το σιτάρι, γυρίζει, απογυρίζει, στο μύλο θα πέσει.
Αφηγήσεις
Ο μυλωνάς και ο Καλικάντζαρος
(Πηγή: http://www.snhell.gr/kids/content.asp?id=190&cat_id=7)
Μια φορά ένας μυλωνάς είχε ωραία φωτιά με κάρβουνα στο μύλο του και έψηνε μια σούβλα κρέας. Εκεί πού γύριζε τη σούβλα του, βλέπει στην άλλη μεριά έναν Καλικάντζαρο και γύριζε μια σούβλα με βατράχους! Δεν του μίλησε διόλου. Ύστερα από λίγο τον έρωτα ο Καλικάντζαρος πώς τον λέγουν. -Εαυτό με λέγουν, του λέγει ο μυλωνάς. Εκεί πού γύριζε τη σούβλα και το κρέας ήταν ροδοκόκκινο και μοσχομύριζε, ο Καλικάντζαρος βάζει την ιδική του σούβλα με τους βατράχους επάνω στο κρέας. Πατ! δεν αργεί ο μυλωνάς και του φέρνει μια με ένα αναμμένο δαυλί και, καθώς ο Καλικάντζαρος ήταν γυμνός, τον κατάκαψε! Φωνές και κακό ο Καλικάντζαρος! – Βοηθάτε, αδέρφια, γιατί μ’ έκαψαν! – Βρε, ποιος σ’ έκαψε; του λέγουν οι άλλοι Καλικάντζαροι απ’ έξω. -Ό Εαυτός μ’ έκαψε, τους λέγει εκείνος από μέσα.- Αμ΄ σαν κάηκες από τον εαυτό σου, τι σκούζεις έτσι; Και έτσι την έπαθε ο καλός σου ο Καλικάντζαρος, γιατί ο μυλωνάς φάνηκε εξυπνότερος του.
από το Αναγνωστικό της Δ΄ Δημοτικού, ΑΘΗΝΑ 1966
«Ο Μυλωνάς κι ο Βασιλιάς» – Λαϊκό παραμύθι από την Θήρα
|
(Πηγή: http://www.palo.gr/eidhseis-ellada/o-mylwnas-ki-o-vasilias-laiko-paramythi-apo-tin-thira/9121745/) |
|
Καταγραφή, έρευνα Στέλλα Κοντογιάννη (ερευνήτρια λαογραφίας) |
Μια φορά κι ένα καιρό ήτανε ένας βασιλιάς . μια μέρα κάλεσε το δέσποτα του τόπου του και του λέει :
Δέσποτα θα σου βάλω τρία αινίγματα κι αν δεν μου τα λύσεις σε τρεις μέρες θα σου πάρω τη κεφαλή σου .
Του λέει τα αινίγματα .
Μα βασιλέα μου ίντα σου φταίω εγώ και μου βάζεις αυτή τη θηλεία ;
Αυτό που σου λέω , δεσπότη μου .
Ο δεσπότης καταστενοχωρημένος πήε στο σπίτι του και τον έτρωε η συλλο(γ)ή . Οι μέρες περνούσανε και ο μυλωνάς , ο γείτονάς του, που το μυαλό ντου έκοβε , λέει του δεσπότη. Έ(γ)νοια σου , δέσποτά μου , κι εγώ θα σου το κανονίσω το βασιλιά , μόνο να με λύσεις δεσπότη και θα πάω να του τα εξηγήσω .
Την άλλη μέρα μια και δυο , ο καλός σου , πάει στο βασιλιά : Τα αινίγματα που έδωσε ο βασιλιάς ήταν:
1) Να μετρήσεις πόσα μέτρα είναι η γης από τον ουρανό ;
2) Ποια είναι η ισχή μου ;
3)Τι έχω στο μυαλό μου;
Βασιλιά μου, έλα να σου πω ότι θέλεις . Κάτσανε , το λοιπός, και αρχινά ο ψευτοδεσπότης .
Θέλεις να σου πω , βασιλέα μου πόσο είναι από τη γης ως τον ουρανό , έφερα απ’ όξω από το παλάτι σου τα μέτρα και τα ‘χω μέσα στο κάρο , μπορείς να τα μετρήσεις κι ανι λάθος θα το βρεις .
Για το δεύτερο αίνιγμα «ποια είναι η ισχύς σου» σου εξηγώ ότι πρώτα είναι η δύναμη του Χριστού κι ύστερα η δική σου, βασιλιά μου.
Και όσο για το τρίτο αίνιγμα «Τι έχεις μέσα στο μυαλό σου» είμαι βέβαιος ότι αυτή τη στιγμή βλέπεις μπροστά σου το δεσπότη.
Και αμέσως γδύνεται και παρουσιάζεται ο πονηρός μυλωνάς. Έτσι ο δεσπότης γλύτωσε τη κεφαλή του.
Δραστηριότητα 5η
Το ποίημα του Ζαχαρία Παπαντωνίου «το ποταμάκι». Ανάγνωση, ανάλυση του ποιήματος. Στη συνέχεια ακρόαση και εκμάθηση τραγουδιού με αντίστοιχες κινήσεις (μουσικοκινητική δραστηριότητα).
Ηλεκτρονικός σύνδεσμος για το τραγούδι: https://www.youtube.com/watch?v=1AWP_tlZ8Xo
(Από τη συλλογή: Παραμυθοτράγουδα του Γιάννη Ζουγανέλη).
Δραστηριότητα 6η. Επίσκεψη στο Εθνολογικό και Λαογραφικό Μουσείο Μακεδονίας Θράκης
Ειδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο χώρο του μουσείου για τους νερόμυλους και το μηχανισμό παραγωγής αλευριού.
Μηχανισμός νερόμυλου και φτερωτή (ένα από τα εκθέματα του μουσείου)
Δραστηριότητα 7η
2ο ιστόγραμμα με τις ιδέες και τις αναπαραστάσεις των παιδιών μετά από τη μελέτη και την επεξεργασία του θέματος. Τα παιδιά εκφράζουν τις ιδέες τους απαντώντας στο κεντρικό ερώτημα: Τι έχω μάθει για τους νερόμυλους;
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Barton, K., McCully, A., Marks, M. (2004). «Reflecting on Elementary Children’s Understanding of History and Social Studies». Journal of Teacher Education, Vol. 55, no 1, pp 70-90.
Γκλιάου-Χριστοδούλου, Ν., Κορτέση-Δαφέρμου, Χ. (2007). «Διαδικασίες γραμματισμού στο νηπιαγωγείο. Προτεινόμενες προσεγγίσεις στο πλαίσιο του βιβλίου «Οδηγός νηπιαγωγού». Στο Ματσαγγούρας, Η. (2007). Σχολικός Εγγραμματισμός. Αθήνα: Γρηγόρης (Ηλεκτρονική μορφή).
Cooper, H. (2002). History in the Early Years. London: Routledge.
Huber, M. (2005). Situation-problèmes pour enseigner l’espace et le temps au cycle 2. Paris: HACHETTE LIVRE.
Θεοφιλίδης, Χ. (1997). Διαθεματική Προσέγγιση της Διδασκαλίας. Αθήνα: Γρηγόρης.
O’ Harra, L. & O’ Harra, M. (2001). Teaching History 3-11. New York: Continuum.
Σακκής, Δ., Τσιλιμένη, Τ. (2007). Ιστορικοί Τόποι και Περιβάλλον. Διδακτικές Προσεγγίσεις για παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας. Αθήνα: Καστανιώτης.
Sieber, E. (2001). Teaching with Object and Photographs: Supporting and Enhancing Your Curriculum. A Guide for Teachers. Bloomington: IndianaUniversity.
Ταμουτσέλη, Κ. (2003). Το Μυλοτόπι της Πολίχνης. Εκπαιδευτικό υλικό για την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Πολίχνη: ΥΠΕΧΩΔΕ (Πρόγραμμα «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη»).