karagiorgis’s blog

Απλά ένα ακόμα ιστολόγιο Blogs.sch.gr

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Συγγραφέας: karagiorgis στις 26 Απριλίου, 2012

Α. Να βρείτε την ετυμολογία των λέξεων και να τις χρησιμοποιήσετε σε
προτάσεις
Απάντηση
1. ρηξικέλευθος < ρήξις (< ρήγνυμι) + κέλευθος (= δρόμος)
• Οι ρηξικέλευθες απόψεις του προκάλεσαν ποικίλες αντιδράσεις.
2. καιροσκόπος < καιρός (= ευκαιρία) + σκοπός (< σκοπώ = εξετάζω)
• Οι συνάδελφοί του δεν τον εκτιμούν καθόλου, γιατί είναι καιροσκόπος
και ανέντιμος.
3. δεισιδαιμονία < δεισιδαίμων < δεισι- (< δείδω = φοβούμαι) + δαίμων
• Οι προλήψεις και οι δεισιδαιμονίες οφείλονται σε άγνοια.
4. μνησίκακος < μνησι (< μνήσις = υπενθύμιση < μιμνίσκω = θυμάμαι) + κακός
• Αν και έχουν περάσει τόσα χρόνια, θυμάται ακόμη τον τσακωμό μας,
γιατί είναι άνθρωπος μικρόψυχος και μνησίκακος.
5. οίηση < οιομαι (=νομίζω) [=αλαζονεία]
• Δεν τον συμπαθεί κανείς, γιατί είναι γεμάτος οίηση και διαρκώς περιαυτολογεί.
6. καρατομώ < κάρα (= κεφαλή) + τομώ (< τέμνω = κόβω)
• Στο Μεσαίωνα οι καταδικασθέντες σε θάνατο καρατομούνταν με λαιμητόμο.
7. ίσαλος < ίσος + αλς, γεν. αλός (= θάλασσα) [= αυτός που βρίσκεται στην ίδια ευθεία με την επιφάνεια της θάλασσας]
• Αν και το ρήγμα ήταν στην ίσαλο γραμμή, ευτυχώς το πλοίο δε βυθίστηκε.
8. ενδοστρέφεια < ενδοστρεφής < ενδον (= μέσα) + στρέφω
• Είναι άνθρωπος με έντονη ενδοστρέφεια• δε μιλάει ποτέ για τον εαυτό
του, για τα προβλήματα ή τις επιθυμίες του.
9. εγγειοβελτιωτικός < έγγειος (εν + γη) + βελτιωτικός
• Τα εγγειοβελτιωτικά έργα αποσκοπούν στη βελτίωση της γεωργικής
εκμετάλευσης της γης.
10.μεμψίμοιρος < μέμψις (< μέμφομαι = κατηγορώ) + μοίρα
• Μολονότι δεν έχει κανένα πρόβλημα, δεν μπορεί να χαρεί τη ζωή του
γιατί είναι μίζερος και μεμψίμοιρος.
11.αναφανδόν < Aναφαίνω [= ολοφάνερα]
• Η πλειοψηφία των μελών του κόμματος τάχθηκε αναφανδόν υπέρ των
θέσεων του νεαρού βουλευτή.
Β. Αναπτύξτε με την πιο κατάλληλη, κατά την άποψή σας, μέθοδο τις
εξής θεματικές περιόδους.
Απάντηση
1. Η υπερβολική παρακολούθηση της τηλεόρασης κάνει τους ανθρώπους εξαρτημένους. Όπως τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και το τσιγάρο δημιουργούν εθισμό στο χρήστη, έτσι και η τηλεόραση μπορεί να γίνει επικίνδυνη συνήθεια, καθώς διαθέτει ένα ισχυρό μέσο παγίδευσης του τηλεθεατή: την εικόνα. Η υπέρμετρη τηλεθέαση αμβλύνει τις αντιστάσεις των ανθρώπων, τους καθιστά παθητικούς δέκτες των μηνυμάτων που εκπέμπει και τελικά δημιουργεί εξάρτηση. Αν σκεφτούμε πόσο συχνά παρακολουθούμε προγράμματα που δε μας αρέσουν, μόνο επειδή δεν μπορούμε να κλείσουμε την τηλεόραση ή πόσο δύσκολα θα αποχωριζόμασταν την τηλεόραση (σύνδρομο στέρησης), μπορούμε να κατανοήσουμε το βαθμό εθισμού και εξάρτησής μας.
(Μέθοδος ανάπτυξης: με αναλογία)
2. Είναι αλήθεια ότι πολλές από τις ανάγκες του ανθρώπου δεν είναι πραγματικές, αλλά δημιουργούνται από τη διαφήμιση. Η τέχνη της επικοινωνίας με τον καταναλωτή για την προώθηση προϊόντων έχει αναπτυχθεί τόσο πολύ, ώστε μπορεί πλέον να δημιουργεί επίπλαστες αλλά ισχυρές ανάγκες.
Καθημερινά δεχόμαστε καταιγισμό ελκυστικών μηνυμάτων τα οποία μας καλούν να αγοράσουμε νέα προϊόντα που παρουσιάζονται απαραίτητα για την εικόνα, την υγεία και τη γραμμή μας, τελικά για την ευτυχία μας. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των κινητών τηλεφώνων, τα οποία αρχικά δημιουργήθηκαν για να καλύψουν μια ανάγκη επικοινωνίας. Σήμερα, υπακούοντας στις σειρήνες της διαφήμισης αλλάζουμε συσκευή ανα μερικούς μήνες ή σε ένα – δύο χρόνια, καθώς θεωρούμε πλέον ότι μας είναι απαραίτητες οι διαρκώς αυξανόμενες δυνατότητες των νέων συσκευών, ενώ στην ουσία γινόμαστε δέσμιοι της καταναλωτικής πολιτικής των μεγάλων εταιρειών.
(Μέθοδος ανάπτυξης: με παραδείγματα και αιτιολόγηση)
3. Οι σημερινοί νέοι, σε αντίθεση με την προηγούμενη γενιά, δεν είναι πια επιρρεπείς
σε οποιαδήποτε μορφή στενοκέφαλου εθνικισμού. Παλαιότερα, που η τεχνολογία ήταν λιγότερο αναπτυγμένη και οι λαοί ήταν αποκομμένοι ο ένας από τον άλλο, οι προκαταλήψεις μπορούσαν να διαδοθούν πιο εύκολα. Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και η έλλειψη γνώσης σχετικά με τις φυλές και τα έθνη δημιουργούσαν πρόσφορο έδαφος για τη χειραγώγηση των συνειδήσεων και την καλλιέργεια φόβου και μίσους για άλλους λαούς. Σήμερα όμως, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, η πλειοψηφία των ανθρώπων, και κυρίως οι νέοι, έχουν συνειδητοποιήσει τη σπουδαιότητα του πλουραλισμού και των δημιουργικών ανταλλαγών σε μια κοινωνία. Είναι ανεκτικοί στη διαφορετικότητα και γνωρίζουν καλά ότι δεν υπάρχουν λαοί ανώτεροι ή καλύτεροι από άλλους, καθώς και ότι το πολιτισμικό επίπεδο κάθε λαού είναι προϊόν των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών που επικρατούν σε ένα συγκεκριμένο τόπο μία συγκεκριμένη ιστορική στιγμή.
(μέθοδος ανάπτυξης: με σύγκριση και αντίθεση)
4. Ενώ κάποτε η οικογένεια ήταν αυτή που έδινε την «ταυτότητα» στο παιδί, σήμερα η συμβολική μορφή του «πατέρα-εξουσία» έχει ανεπανόρθωτα ξεθωριάσει. Παλαιότερα, καθώς οι σχέσεις στηρίζονταν στο φόβο και την πειθαρχία, ο θεσμός της οικογένειας ήταν ισχυρός έχοντας πυρήνα την πατρική φιγούρα. Σπάνια τολμούσε κανείς να αμφισβητήσει την εξουσία του πατέρα ή να έρθει σε ανοιχτή σύγκρουση μαζί του. Σήμερα όμως η κατάσταση έχει άρδην αλλάξει. Το πατριαρχικό μοντέλο οικογένειας έχει παρέλθει, αφού τώρα η γυναίκα είναι ισοδύναμη με τον άντρα οικονομικά, μορφωτικά και κοινωνικά. Σε μια οικογένεια οι δύο σύζυγοι μοιράζονται τις ευθύνες και την εξουσία επί ίσοις όροις. Παράλληλα, τα παιδιά δε διαμορφώνουν την «ταυτότητά» τους μόνο μέσα στο στενό τους περιβάλλον, καθώς έχουν πια πρόσβαση σε κάθε είδους πληροφορία μέσω της τηλεόρασης, του κινηματογράφου, του διαδικτύου κλπ.
(μέθοδος ανάπτυξης: με σύγκριση και αντίθεση)
5. Με τον όρο επάγγελμα εννοούμε την ειδική εργασία με την οποία ασχολείται κάποιος, για να αποκτήσει τα αναγκαία για τη ζωή. Το επάγγελμα είναι η κύρια βιοποριστική απασχόληση ενός ανθρώπου, η οποία, εκτός από την εξασφάλιση των υλικών αγαθών σε ατομικό επίπεδο, συνιστά επίσης την προσωπική προσφορά καθενός στην πρόοδο του συνόλου. Όταν μέσα από την εργασία ο άνθρωπος καλλιεργεί τις κλίσεις και τις ιδιαίτερες ικανότητές του και νιώθει τη χαρά της δημιουργίας, λαμβάνει ικανοποίηση, η οποία αντανακλάται στην πρόοδο της κοινωνικής ομάδας όπου εντάσσεται το άτομο.
(μέθοδος ανάπτυξης: με ορισμό και αιτιολόγηση)
6. Ο άνθρωπος πρέπει να αξιοποιήσει κατά τον καλύτερο τρόπο τον ελεύθερο χρόνο του. Στη σημερινή εποχή, αν και η τεχνογνωσία έχει αναπτυχθεί τόσο ώστε ορισμένοι τομείς της ζωής των ανθρώπων έχουν διευκολυνθεί και έχει μειωθεί χρόνος που απαιτείται για διάφορες εργασίες, εντούτοις οι ελεύθερες ώρες είναι περιορισμένες. Στην ανταγωνιστική κοινωνία που ζούμε, η επαγγελματική απασχόληση καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας και παράλληλα το άγχος, η μονοτονία και η αποξένωση κάνουν επιτακτική την ανάγκη να υπάρχει ικανός ελεύθερος χρόνος και να αξιοποιείται προς το όφελος ή την τέρψη μας. Οι ελεύθερες ώρες μπορούν για παράδειγμα να καταμεριστούν έτσι ώστε να περιλαμβάνουν ανάγνωση βιβλίων, θέατρο, κινηματογράφο, εξόδους για διασκέδαση αλλά και επιμόρφωση, παρακολούθηση σεμιναρίων και δημιουργική απασχόληση κάθε είδους. (μέθοδος ανάπτυξης: με αιτιολόγηση και παραδείγματα)
7. Ο πνευματικός άνθρωπος δεν μπορεί να είναι φανατικός. Η πνευματικότητα και ο φανατισμός είναι δύο έννοιες αντίθετες, που η μία αναιρεί την άλλη. Ο φανατικός είναι άνθρωπος με περιορισμένο μορφωτικό ορίζοντα, χωρίς κριτική ικανότητα και δίχως ηθικές αξίες. Γίνεται εύκολα υποχείριο των άλλων, προσηλυτίζεται υιοθετώντας άκριτα απόλυτες ιδέες και στερεότυπα, στα οποία προσηλώνεται τυφλά και τα υπερασπίζεται με πάθος. Συχνά είναι μισαλλόδοξος, επιθετικός και βίαιος. Φοβάται το διαφορετικό, δεν μπορεί να κάνει διάλογο, αλλά προσπαθεί να επιβάλλει τις απόψεις του αυταρχικά. Αντίθετα, ο πνευματικός άνθρωπος είναι ανοιχτός σε νέες ή διαφορετικές απόψεις, τις οποίες ακούει, επεξεργάζεται, κρίνει και τελικά ενστερνίζεται ή απορρίπτει με ήπιο τρόπο και επιχειρήματα. Η ψυχραιμία, οι γνώσεις και η λογική που τον διακρίνει δεν αφήνουν περιθώρια για προκαταλήψεις και φανατισμό.
(μέθοδος ανάπτυξης: με αντίθεση)
8. Η επίσημη βία γεννά την «ανεπίσημη» αντίδραση, γι’ αυτό και επινοήθηκε η διάκριση ανάμεσα στη νόμιμη και την παράνομη βία. Νόμιμη ονομάζεται η βία που ασκείται από το επίσημο κράτος, το οποίο επιβάλλει μ’ αυτό τον τρόπο τη θέλησή του, εξασφαλίζοντας την ύπαρξή του και οριοθετώντας την ελευθερία των πολιτών, για να μην υπάρχει αναρχία. Φορείς της επίσημης βίας είναι κυρίως ο στρατός και η αστυνομία, η δράση των οποίων καθορίζεται από τους νόμους και περιορίζεται, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, από το είδος του πολιτεύματος. Αντίθετα, παράνομη ονομάζεται η βία που ασκεί κάποιος παραβαίνοντας το νομικό πλαίσιο και στρεφόμενος εναντίον συμπολιτών του ή εναντίον του ίδιου του κράτους. Γενικά, το κράτος καθορίζει τα όρια μεταξύ νόμιμης και παράνομης βίας. Έτσι, σε κάποιες περιπτώσεις που η εξουσία ασκείται με απολυταρχικό τρόπο, ο δίκαιος αγώνας των πολιτών μπορεί να θεωρηθεί παράνομος και να κατασταλεί από τα όργανα του κράτους με βίαιο ή και αιματηρό τρόπο.
(μέθοδος ανάπτυξης: διαίρεση, ορισμό και αντίθεση)
9. Μια βασική προϋπόθεση για την επιτυχημένη έκβαση ενός διαλόγου είναι οι συζητητές να επιδιώκουν την εύρεση της αλήθειας και όχι την επιβολή των προσωπικών τους απόψεων. Ο διάλογος δεν είναι απλή συζήτηση, αλλά συνιστά ανταλλαγή απόψεων και επιχειρημάτων και στοχεύει στην ουσία ενός πράγματος. Αναγκαίοι όροι για την διεξαγωγή ενός διαλόγου είναι η ανοχή και η κατανόηση στα λεγόμενα του συνομιλητή, ώστε να αναπτυχθούν οι επιμέρους ιδέες, να υπάρξει θέση, αντίθεση και σύνθεση που θα οδηγήσει στη διερεύνηση της αλήθειας. Αντίθετα, αν οι συνομιλητές δεν ενδιαφέρονται για το σκοπό και την ουσία του διαλόγου, αλλά
επιδιώκουν να προβληθούν και να επιβάλουν τις απόψεις τους, τότε επικρατεί ο εγωισμός και συχνά η μισαλλοδοξία, και ο διάλογος εκτρέπεται σε στείρα αντιπαράθεση ή σε έντονη λογομαχία.
(μέθοδος ανάπτυξης: αιτιολόγηση και αντίθεση)
10.Η δημοκρατία δεν είναι μόνο πολίτευμα και τρόπος διακυβέρνησης• είναι νοοτροπία και τρόπος ζωής. Η δημοκρατία εμπεριέχει την ελευθερία έκφρασης, την ισότητα, την ανοχή στο διαφορετικό, έννοιες δηλαδή που δεν είναι στενά πολιτικές, αλλά αντανακλούν τον τρόπο σκέψης και τη στάση μας απέναντι στους άλλους. Αληθινά δημοκράτης δεν είναι ο άνθρωπος που υποστηρίζει κάποιο κόμμα σύμφωνο με τις αρχές της δημοκρατίας• είναι αυτός που καθημερινά εφαρμόζει τις αρχές αυτές σεβόμενος την προσωπικότητα και τα δικαιώματα των άλλων ανθρώπων.
(μέθοδος ανάπτυξης: διαίρεση και αντίθεση)
Γ. Διοργανώνεται μία συγκέντρωση με μαθητικά αιτήματα. Εκφράζεις
στους γονείς σου την επιθυμία σου να συμμετάσχεις, αλλά αυτοί
έχουν αντίρρηση. Προσπάθησε (σε μία ή δύο παραγράφους) να τους
πείσεις ότι η συμμετοχή σου είναι απαραίτητη.
Απάντηση
Δεν είναι εύκολο να καταλάβω τις αντιρρήσεις που προβάλλετε σχετικά την παρουσία μου στη συγκέντρωση. Αν και εσείς οι ίδιοι τονίζετε συνεχώς πόσο σημαντική είναι η ενεργός συμμετοχή του πολίτη στα κοινά και πόσο λίγο η γενιά μου ενδιαφέρεται για τα δημόσια ζητήματα, τη στιγμή αυτή αντιφάσκετε και αυτοαναιρείστε. Πιστεύω πως η συμμετοχή μου στη μαθητική συγκέντρωση είναι η έμπρακτη απόδειξη του ενδιαφέροντος που έχω για ό,τι συμβαίνει γύρω μου, για όσα με αφορούν ως μέλος της σχολικής κοινότητας. Το να διεκδικούμε εμείς οι μαθητές καλύτερη παιδεία είναι πολιτική πράξη, ίσης αξίας με τους δικούς σας κοινωνικούς αγώνες. Όσον αφορά το φόβο σας, μήπως γίνουν επεισόδια στη συγκέντρωση, μπορώ να σας διαβεβαιώσω
ότι θα υπάρχουν ομάδες μαθητών οι οποίοι θα περιφρουρούν τη συγκέντρωση. Άλλωστε, είμαι σε μια ηλικία που μπορώ να προστατέψω τον εαυτό μου, πολύ περισσότερο δε, αφού θα έχω τη βοήθεια των συμμαθητών μου.
Δ. Σας δίνονται τα ρήματα. Να γράψετε ουσιαστικά και επίθετα απλά ή
σύνθετα που παράγονται από αυτά.
Απάντηση
ρήματα ουσιαστικά επίθετα
αναλώνω
ανάλωση
κατανάλωση
αναλώσιμος
καταναλωτικός
τρέφω
τροφή
θρέψη
διατροφή
τροφικός
θρεπτικός
διατροφικός
καλλιεργώ
καλλιέργεια
καλλιεργητής
καλλιεργήσιμος
ακαλλιέργητος
φαίνομαι
φάση
φάσμα
φανός
φασματικός
φανερός
εκλέγω
εκλογή
εκλογέας
εκλογικός
εκλόγιμος
δένω
δέσιμο
δεσμός
δέμα
δετός
δέσμιος
άδετος
αποβάλλω αποβολή απόβλητος
ανατρέπω
ανατροπή
τρόπος
ανατρεπτικός
αναπότρεπτος
εμμένω εμμονή έμμονος
καταλαμβάνω
λαβή
κατάληψη
περιληπτικός
εύληπτος
δίνω
δόση
δώρο
δόσιμο
δοτός
ανένδοτος
ενδοτικός
κινώ
κίνηση
κίνημα
κινητικός
ακίνητος
θέτω
θέση
θεσμός
θετικός
θεσμικός

Ε. α) Να βρείτε τα συνθετικά των ακόλουθων σύνθετων λέξεων και τη
σημασία που έχουν αυτά τα συνθετικά.
β) Να σχηματίσετε και άλλες σύνθετες λέξεις που το β’ συνθετικό
τους να είναι ομόρριζο με το β’ συνθετικό των παρακάτω λέξεων.
Απάντηση
1. νοσταλγία < νόστος (= επιστροφή στην πατρίδα) + Αλγώ (= πονώ)
• αναλγησία, ανάλγητος, κεφαλαλγία, ραχιαλγία, μυαλγία, οσφυαλγία,
νευραλγία, νευραλγικός
2. αψίκορος < απτω (= αγγίζω, συνδέω) + κόρος (= κορεσμός)
• ακόρεστος, υπερκορεσμός
3. αιμοβόρος < αίμα + βορά (= τροφή)
• ηλεκτροβόρος, σαρκοβόρος, χρονοβόρος
4. υδρογόνο < _ύδωρ (= νερό) + γόνος < γίγνομαι
• άγονος, απόγονος, αρχέγονος, επίγονος, πρωτόγονος, πρόγονος, προγονικός,
ευγενής, ευγονία, ευγονική, συγγενής, συγγένεια, ευγένεια,
αγένεια, αγενής, οικογένεια, ομογενής, παθογόνος, καπνογόνο, ρυπογόνος
5. ιστοριδίφης < ιστορία + δίφης < διφώ (= ερευνώ επιμελώς)
• φυσιοδίφης, αρχαιοδίφης
6. πλειοδοσία < πλείον/ πλέον (= περισσότερο) + δίδωμι (=δίνω)
• μισθοδοσία, λογοδοσία, μειοδοσία, τροφοδοσία, προδοσία, επιδότηση,
συνταξιοδότηση, παράδοση, μετάδοση, απόδοση, καταδότης, ανένδοτος,
σηματοδότης
7. δειγματοληψία < δείγμα + λαμβάνω (= παίρνω)
• δωροληψία, αιμοληψία, παραλήπτης, ηχολήπτης, αμερόληπτος, μουσόληπτος,
θρησκοληψία, αμεροληψία, εργολάβος, δικολάβος, εύληπτος,
χειρολαβή, απολαβή
8. οικονομία < οικονόμος < οικος (= σπίτι) + νέμω (= διαχειρίζομαι, διοικώ)
• παρανομία, ανομία, ευνομία, αυτονομία, αγορανομία, αστυνομία, κατανομή,
διανομή, ταξινόμηση, διανομέας, αυτόνομος
9. βολιδοσκοπώ < βολίδα + σκοπώ (= εξετάζω)
• καιροσκόπος, επίσκοπος, πρόσκοπος, κατάσκοπος, μικροσκόπιο, τηλεσκόπιο,
ενδοσκόπηση, επίσκεψη, διάσκεψη
10.εξωφρενικός < έξω + φρήν, φρενός (= μυαλό)
• άφρων, σώφρων, παράφρων, εχέφρων, σχιζοφρενής, ταπεινόφρων, νομιμοφροσύνη,
φιλοφρόνηση, αβροφροσύνη, γενναιοφροσύνη
11.ματαιοπονία < μάταιος (= ανώφελος) + πόνος (=κόπος)
• φιλοπονία, φυγοπονία, γεωπονία, δασοπονία, άπονος, επίπονος, καταπονημένος,
καταπόνηση
12.καινοτόμος < καινός (= καινούριος) + τόμος < τέμνω (= κόβω)
• υλοτόμος, λαιμητόμος, λατόμος, σύντομος, άτομο, κατάτμηση, άτμητος,
ρυμοτομία, λατομείο.
13.άπορος < α- στερ. + πόρος (= πέρασμα, διάβαση/ πόροι = έσοδα)
• εύπορος, απορία, απορώ, προσπορίζομαι
14.νοσοκομείο < νοσοκόμος < νόσος (= ασθένεια) + κόμος < κομώ (=φροντίζω, περιποιούμαι)
• γηροκομείο, βρεφοκομείο, ιπποκόμος, ανθοκόμος, τυροκόμος, βρεφοκόμος
15.υποψία < υπό (= κάτω) + ‚ορώ(= βλέπω)
• νηοψία, βιοψία, υπερόπτης, υπεροψία, επόπτης, ανύποπτος, κάτοπτρο, κάτοψη,
ενόραση, διορατικός, πρόσωπο, άνθρωπος, καχύποπτος, μύωπας
16.λιποθυμώ < λιπο- < λείπω + θυμός (= ψυχή)
• ευθυμώ, επιθυμώ, άθυμος, πρόθυμος, δύσθυμος, αμφίθυμος, προθυμία
17.θεσιθήρας < θέσις + θήρας (= κυνηγός)
• λαθροθήρας, προικοθήρας, χρυσοθήρας, λεξιθηρία, χρησιμοθηρία
18. πλησίστιος < πίμπλημι (= γεμίζω) + ιστίον (= πανί) [= με φουσκωμένα πανιά]
• μεσίστιος
19.ιδιομορφία < ίδιος (= προσωπικός, ιδιαίτερος) + μορφή
• πολυμορφία, ομορφιά, παραμορφώνω, άμορφος, δύσμορφος, διαμόρφωση
20.παλινδρόμηση < παλινδρομώ ΕΝΣ λείπω, ΠΡΤ έλειπον, ΜΕΛ λείψω, παθ. ΑΟΡ ελείφθην,
μ. ΠΡΚ λέλειμμαι
2. θέμα λιπ-> ΑΟΡ β’ έλιπον]
β) φέρω
1. αυτός που παρέχει, που δημιουργεί ελπίδες: φέρελπις
2. αξιόπιστος: φερέγγυος
3. αυτός που μπορεί να αποδώσει φόρους: φοροδοτικός
4. αυτός που δεν έχει ή δεν προβάλλει δική του άποψη, αλλά μεταφέρει
άκριτα τις απόψεις των άλλων: φερέφωνο
γ) λέ(γ)ω
1. η επίμονη αναζήτηση και χρήση σπάνιων λέξεων: λεξιθηρία
2. λεκτικό παιχνίδι: λογοπαίγνιο
3. η έκθεση πεπραγμένων, η απόδοση λογαριασμών για πράξεις και
ενέργειες: λογοδοσία
4. ο προληπτικός έλεγχος σε προϊόντα του γραπτού κυρίως λόγου αλλά
και σε θεάματα κ.τ.λ.: λογοκρισία
Θ. Να σχηματίσεις σύνθετα ουσιαστικά με δεύτερο συνθετικό παράγωγα
του ρήματος λαμβάνω και πρώτο συνθετικό: α) μία πρόθεση και
β) ένα ουσιαστικό. Τα σύνθετα με πρόθεση να τα συνδυάσετε με ένα
επίθετο ή με άλλο ουσιαστικό σε γενική πτώση και να σχηματίσετε
ονοματικά σύνολα.
π.χ. α)ανάληψη-ανάληψη χρημάτων
β)εργολήπτης
Απάντηση
α) αντίληψη-προοδευτικές αντιλήψεις β) αιμοληψία
απολαβή-ικανοποιητικές απολαβές δωροληψία, δωρολήπτης
επιληψία-ελαφρά επιληψία δίλημμα
κατάληψη-κατάληψη φρουρίου δικολάβος
μετάληψη-θεία μετάληψη θρησκοληψία, θρησκόληπτος
παραλαβή-παραλαβή εμπορεύματος μεσολάβηση
περίληψη-περίληψη κειμένου μουσόληπτος
πρόληψη-πρόληψη της εγκληματικότητας χειρολαβή
πρόσληψη-πρόσληψη υπαλλήλου
σύλληψη-σύλληψη κακοποιού
υπόληψη-μικρή υπόληψη
Ι. Να βρείτε λέξεις σύνθετες με α’ συνθετικό το αρχαίο ρήμα αλέξω
(= εμποδίζω, φυλάγω) και να τις εντάξετε μέσα σε φράσεις.
Απάντηση
• αλεξήλιο
Οι κυρίες περπατούσαν κατά μήκος του πάρκου κρατώντας κομψά αλεξήλια,
για να προφυλάξουν την επιδερμίδα τους από τον ήλιο.
• αλεξήνεμος (επιθ.) και αλεξήνεμο (ουσ.)
Οι τοπογράφοι εγκαθιστούν αλεξήνεμα προς την κατεύθυνση του πνέοντος
ανέμου, ώστε να μετριάζουν την ορμή του.
• αλεξιβρόχιο
Ο άνεμος ήταν τόσο σφοδρός που παρέσυρε το αλεξιβρόχιο κι έτσι έμεινα
απροστάτευτος στο μέσο της καταιγίδας.
• αλεξικέραυνο
Στην κορυφή του πλοίου τοποθέτησαν αλεξικέραυνο για να αποφύγουν τις
συνέπειες της κεραυνοπληξίας.
• αλεξιπτωτιστής
Στο στρατό οι αλεξιπτωτιστές λαμβάνουν ειδική εκπαίδευση.
• αλεξίπτωτο
Ευτυχώς, το αλεξίπτωτο άνοιξε εγκαίρως και ο αλεξιπτωτιστής έπεσε στο
έδαφος σώος και αβλαβής.
• αλεξίπυρος
Οι πυροσβέστες φορούν αλεξίπυρες ενδυμασίες για την προστασία τους
από τη φωτιά.
• αλεξίσφαιρος
Τα αυτοκίνητα των πολιτικών είναι εξοπλισμένα με αλεξίσφαιρα τζάμια.
• αλεξίφωτο
Μπροστά από τη λάμπα τοποθέτησε ένα σκούρο γυαλί ως αλεξίφωτο, το
οποίο εμπόδιζε τη διάχυση του φωτός.
• Αλέξανδρος
Ο μέγας Αλέξανδρος με τις κατακτήσεις του δημιούργησε ένα εκτεταμένο
κράτος από την Ελλάδα και την Αίγυπτο μέχρι την Ινδία.
ΙΑ. Να γράψετε προτάσεις στις οποίες να χρησιμοποιούνται κυριολεκτικά
και συνυποδηλωτικά οι εξής λέξεις: πηγή, υιοθετώ, σκηνοθετώ,
θυσιάζω, συρρικνώνω.
Απάντηση
• Κυριολεκτικά: Η Υπάτη είναι γνωστή για τις ιαματικές της πηγές.
Συνυποδηλωτικά: Ο πόλεμος είναι πηγή μεγάλων συμφορών για τους ανθρώπους.
• Κυριολεκτικά: Τα ζευγάρια που θέλουν να υιοθετήσουν ένα παιδί, πρέπει
να απευθύνονται στα ανάλογα ιδρύματα και οργανισμούς.
Συνυποδηλωτικά: Πολλές ανταγωνίστριες εταιρείες υιοθέτησαν τις μεθόδους
μας.
• Κυριολεκτικά: Είχε παρακολουθήσει την τελευταία παράσταση που σκηνοθέτησε
ο Κάρολος Κουν.
Συνυποδηλωτικά: Ο επιχειρηματίας σκηνοθέτησε τη ληστεία του καταστήματός
του, για να εισπράξει τα χρήματα από την ασφαλιστική εταιρεία.
• Κυριολεκτικά: Στην αρχαία Ολυμπία, πριν από τους αγώνες, θυσίαζαν ζώα
προς τιμή του Πέλοπα και του Δία.
Συνυποδηλωτικά: Οι γονείς δε διστάζουν να θυσιάσουν τα πάντα για τα
παιδιά τους.
• Κυριολεκτικά: Μετά τη γονιμοποίηση ενός λουλουδιού τα πέταλά του συρρικνώνονται,
μαραίνονται και πέφτουν.
Συνυποδηλωτικά: Μετά την καταστροφή, ο ελληνικός πληθυσμός της Μικράς
Ασίας συρρικνώθηκε.
ΙΒ. Να βρείτε σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται οι ακόλουθες μεταφορικές φράσεις.
Απάντηση
Α. 1. σηκώνω χέρι: χτυπώ κάποιον
2. σηκώνω ψηλά τα χέρια: παραιτούμαι από την προσπάθεια
3. δίνω τα χέρια: συμφιλιώνομαι ή επισφραγίζω συμφωνία
4. τρίβω τα χέρια μου: νιώθω ευχαρίστηση, εκδηλώνω την ικανοποίησή
μου
5. με το χέρι στην καρδιά: με απόλυτη ειλικρίνεια
6. πάει με το σταυρό στο χέρι: συμπεριφέρεται με τίμιο και δίκαιο τρόπο
7. έχω τα χέρια μου δεμένα: δεν μπορώ να ενεργήσω ελεύθερα
8. λύνω τα χέρια κάποιου: βοηθώ κάποιον βρίσκοντας λύση στο πρόβλημά
του, τον βγάζω από τη δύσκολη θέση
9. κάνω ό,τι περνάει από το χέρι μου: προσπαθώ με όλες μου τις δυνάμεις
10. τον κρατώ στο χέρι: γνωρίζω τα μυστικά κάποιου και τον εκβιάζω
11. είναι του χεριού μου: τον ελέγχω απόλυτα, είναι υποχείριό μου
12. έχω το πάνω χέρι: ελέγχω, έχω την υπεροχή
13. χάνω κάτι μέσα από τα χέρια μου: χάνω κάτι που ήταν εύκολο να
το εξασφαλίσω
14. γύρισε με άδεια χέρια: δεν κατάφερε να επιτύχει το στόχο του, γύρισε
άπρακτος
15. ζήτησε το χέρι της: της έκανε πρόταση γάμου
16. τα είπαμε ένα χέρι: συζητήσαμε με έντονο τρόπο
Β. 1. βρήκα το δάσκαλό μου: βρήκα κάποιον που μπορεί να με νικήσει, να
με φέρει σε δύσκολη θέση
2. βρήκα τις πόρτες κλειστές: δε βρήκα ανταπόκριση, αρνήθηκαν να με
βοηθήσουν
3. τα βρήκαμε: συμφωνήσαμε, συμφιλιωθήκαμε
4. βρήκα τον εαυτό μου: συνήλθα μετά από (ψυχολογική) ταλαιπωρία
5. βρήκα το δρόμο μου: βρήκα τι θέλω να κάνω στη ζωή μου
6. τα βρήκα σκούρα: συνάντησα μεγάλες δυσκολίες
7. τα βρήκαμε τα λεφτά μας: λέγεται ειρωνικά όταν δεν ξέρουμε τι να
κάνουμε ή όταν καταλαβαίνουμε ότι θα ζημιωθούμε από κάτι
8. βρήκα λογαριασμό: έβαλα τα πράγματα σε τάξη
ΙΓ. Να γράψετε προτάσεις στις οποίες να χρησιμοποιούνται κυριολεκτικά
και συνυποδηλωτικά οι εξής λέξεις: πηγή, υιοθετώ, σκηνοθετώ, θυσιάζω, συρρικνώνω.
Απάντηση
• Κυριολεκτικά: Η Υπάτη είναι γνωστή για τις ιαματικές της πηγές.
Συνυποδηλωτικά: Ο πόλεμος είναι πηγή μεγάλων συμφορών για τους ανθρώπους.
• Κυριολεκτικά: Τα ζευγάρια που θέλουν να υιοθετήσουν ένα παιδί, πρέπει
να απευθύνονται στα ανάλογα ιδρύματα και οργανισμούς.
Συνυποδηλωτικά: Πολλές ανταγωνίστριες εταιρείες υιοθέτησαν τις μεθόδους
μας.
• Κυριολεκτικά: Είχε παρακολουθήσει την τελευταία παράσταση που σκηνοθέτησε
ο Κάρολος Κουν.
Συνυποδηλωτικά: Ο επιχειρηματίας σκηνοθέτησε τη ληστεία του καταστήματός
του, για να εισπράξει τα χρήματα από την ασφαλιστική εταιρεία.
• Κυριολεκτικά: Στην αρχαία Ολυμπία, πριν από τους αγώνες, θυσίαζαν ζώα
προς τιμή του Πέλοπα και του Δία.
Συνυποδηλωτικά: Οι γονείς δε διστάζουν να θυσιάσουν τα πάντα για τα
παιδιά τους.
• Κυριολεκτικά: Μετά τη γονιμοποίηση ενός λουλουδιού τα πέταλά του συρρικνώνονται,
μαραίνονται και πέφτουν.
Συνυποδηλωτικά: Μετά την καταστροφή, ο ελληνικός πληθυσμός της Μικράς
Ασίας συρρικνώθηκε.
ΙΔ. Να εντάξετε σε περιόδους λόγου τις ακόλουθες μεταφορικές φράσεις.
Απάντηση
1. Τον ψάρεψε με έντεχνες ερωτήσεις κι έτσι έμαθε για τη μυστική τους συνάντηση.
2. Τα έκανε θάλασσα στις εξετάσεις, γιατί δεν είχε προετοιμαστεί κατάλληλα.
3. Με την ομορφιά και τη γοητεία της τον έπιασε στα δίχτυα της.
4. Όταν κατάλαβε ότι είχαν μάθει την απάτη που τους έστησε, πήρε τα λεφτά
κι έγινε καπνός.
5. Τον τελευταίο καιρό πέρασα πολλές φουρτούνες, αλλά τώρα έχω ορθοποδήσει.
6. Αν και προσπάθησε να βοηθήσει, τελικά τα ’κανε μούσκεμα και με εξέθεσε
στον προϊστάμενό μου.
7. Όλοι κάναμε φασαρία την ώρα του μαθήματος, αλλά μόνο ο Γιώργος πήρε αποβολή΄ αυτός πλήρωσε τη νύφη.
8. Οι ανταγωνιστές του τον έβαλαν στο μάτι και προσπάθησαν να σπιλώσουν το όνομά του.
9. Με τη συμβουλή που μου έδωσες να αποκρύψω τα πραγματικά μου έσο δα με πήρες στο λαιμό σου και τώρα πρέπει να πληρώσω πρόστιμο στην Εφορία.
10.Τον τελευταίο καιρό οι γονείς μου είναι πολλοί αυστηροί μου έχουν βάλει τα δυο πόδια σε ένα παπούτσι.
ΙΕ. Να βρείτε όσο το δυνατό περισσότερες μεταφορικές εκφράσεις που
να περιέχουν τις παρακάτω λέξεις και να πείτε τι σημαίνουν.
Απάντηση
1. μάτι/ α
• τρίβω τα μάτια μου = δεν μπορώ να συνέλθω από την έκπληξη
• έχω στο μάτι κάποιον/ κάτι = διατίθεμαι εχθρικά απέναντί του/ το εποφθαλμιώ
• βάζω στο μάτι κάποιον/ κάτι = θέτω ως στόχο/ επιθυμώ να αποκτήσω κάτι που δε μου ανήκει
• μπαίνω στο μάτι κάποιου = ενοχλώ κάποιον με τις επιτυχίες μου/ γίνομαι αντικείμενο επιθυμίας κάποιου
• χτυπάω στο μάτι = είμαι πολύ έντονος
• κάνω τα γλυκά μάτια = φλερτάρω
• κάνω τα στραβά μάτια = προσποιούμαι πως δεν καταλαβαίνω κάτι
• κλείνω τα μάτια = παραβλέπω, εθελοτυφλώ
• κλείνω τα μάτια κάποιου = κρατάω κάποιον σε άγνοια
• μαύρισε το μάτι μου = δεν αντέχω/ υποφέρω από την έλλειψη κάποιου
πράγματος
• δε μου γεμίζει το μάτι = δε μου εμπνέει εμπιστοσύνη
• κοιτώ κάποιον με μισό μάτι = δε συμπαθώ κάποιον
• παίρνω τα μάτια μου/ των ομματιών μου = φεύγω απελπισμένος προς
άγνωστη κατεύθυνση
• βγάζει μάτι = είναι εμφανές
• έβγαλα μόνος μου τα μάτια μου/ πήρα τα χεράκια μου κι έβγαλα τα ματάκια
μου = καταστράφηκα από δικό μου λάθος
• βγάζω τα μάτια σε κάτι = το χαλάω
• τα μάτια σου τέσσερα/ δεκατέσσερα = να είσαι πολύ προσεκτικός
• με κλειστά μάτια = απερίσκεπτα/ με μεγάλη εμπιστοσύνη
• κόβει το μάτι μου = είμαι παρατηρητικός, έχω μεγάλη αντίληψη
• παίρνω/ κάνω μάτι = βλέπω κρυφά
• δεν έχω μάτια να δω = ντρέπομαι κάποιον για κάτι που του έχω κάνει
• ρίχνω στάχτη στα μάτια κάποιου = παραπλανώ
• τρώω με τα μάτια κάποιον/ κάτι = κοιτάζω επίμονα
• κάνω μαύρα μάτια να δω κάποιον = έχω πολύ καιρό να δω κάποιον
• μου πετάχτηκαν τα μάτια έξω = κουράστηκα ή πόνεσα πολύ
• παίρνω από/ με καλό/ κακό μάτι = συμπαθώ/ αντιπαθώ
• μέσα στα μάτια μου = μπροστά μου
• ανοίγω τα μάτια κάποιου = κάνω κάποιον να καταλάβει τι πραγματικά συμβαίνει, τον διαφωτίζω.
• γυαλίζει το μάτι κάποιου = έχει άγρια όψη
• δεν τον πιάνει το μάτι σου = δε δείχνει τις ικανότητές του
2. χάνω
• χάνω το χρώμα μου = ταράζομαι, χλομιάζω
• χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα = υπάρχει πολυκοσμία και θόρυβος
• χάνω το δρόμο μου = ξεστρατίζω, βγαίνω από τη σωστή πορεία
• χάνω έδαφος = υποχωρώ, μένω πίσω σε σχέση με κάποιον άλλο
• χάνω τα λόγια μου = μιλώ σε κάποιον χωρίς να βρίσκω ανταπόκριση
• χάνω το τρένο = χάνω την ευκαιρία
• χάνω τον μπούσουλα = χάνω τον προσανατολισμό μου, βρίσκομαι σε σύγχυση
• χάνω τ’ αυγά και τα καλάθια/ πασχάλια = χάνω τα πάντα, χρεοκοπώ/
μπερδεύομαι, είμαι σε αμηχανία
• χάνω το λογαριασμό = χάνω τον έλεγχο, μπερδεύομαι
• θα χάσει η Βενετιά βελόνι: λέγεται για ασήμαντη απώλεια
• εδώ ο κόσμος χάνεται… ή εδώ καράβια χάνονται, βαρκούλες αρμενίζουν:
λέγεται όταν κάποιος ασχολείται με ασήμαντα πράγματα, ενώ γύρω του
συμβαίνουν σημαντικά γεγονότα
3. γάτα
• σαν το σκύλο με τη γάτα: λέγεται για ανθρώπους οι οποίοι μαλώνουν συνεχώς
• σαν βρεγμένη γάτα = ταπεινωμένος, ντροπιασμένος
του δίνω το τελειωτικό χτύπημα, ώστε να αυξάνεται η αγωνία του
• ούτε γάτα ούτε ζημιά = όλα τακτοποιήθηκαν και δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας
• σκίζω τη γάτα = καταφέρνω να επιβληθώ στον άλλον
• όσο πατάει η γάτα = ελάχιστα
• γάτα με πέταλα: λέγεται ως χαρακτηρισμός για έξυπνο και επιτήδειο άνθρωπο
• αυτό το ξέρει και η γάτα μου = είναι πασίγνωστο
• θα βάλω τη γάτα μου να κλαίει: λέγεται ειρωνικά, για να δείξουμε την
αδιαφορία μας για κάτι
• τα κουκουλώνει σαν τη γάτα = εξαφανίζει τις ενδείξεις ενοχής του
4. ρίχνω
• το ρίχνω σε κάτι = επιδίδομαι, αφοσιώνομαι σε κάτι
• ρίχνω μπόι/ ανάστημα = ψηλώνω
• ρίχνω φως σε κάτι = ερμηνεύω, διαλευκαίνω μια υπόθεση αποκαλύπτοντας
νέα στοιχεία
• ρίχνω μαύρη πέτρα πίσω μου = φεύγω αποφασισμένος να μην επιστρέψω
ποτέ
• ρίχνω άδεια, να πιάσω γεμάτα = προσπαθώ με έμμεσο τρόπο να μάθω κάτι
• το ρίχνω στην τρελή/ στην παλαβή = κάνω τον ανήξερο
• ρίχνω το δηλητήριο/ το φαρμάκι μου = λέω κακίες
• ρίχνω κάποιον στα σίδερα = φυλακίζω
• ρίχνω το βάρος μου σε κάτι = επικεντρώνω την προσοχή μου
• ρίχνω στο ψαχνό = πυροβολώ απευθείας στο κορμί κάποιου με σκοπό να τον σκοτώσω
• ρίχνω μαύρο = καταψηφίζω κάποιον
• το ρίχνω έξω = διασκεδάζω
• ρίχνω λάδι στη φωτιά = οξύνω τα πνεύματα
• ρίχνω τα μούτρα μου = ταπεινώνομαι
• ρίχνω λάσπη = συκοφαντώ
• ρίχνω το γάντι σε κάποιον = προκαλώ, απαιτώ ξεκαθάρισμα
• ρίχνει νερό με το τουλούμι = βρέχει πάρα πολύ
• ρίχνομαι στη φωτιά για κάποιον = θυσιάζομαι για κάποιον
• ρίχνομαι με τα μούτρα σε κάτι = αφοσιώνομαι, καταπιάνομαι με μεγάλο ζήλο
• ρίχνω το παιδί = κάνω έκτρωση
5. κόσμος
• έφαγα/ σήκωσα/ χάλασα τον κόσμο = αναστάτωσα τα πάντα
• για τα μάτια του κόσμου = (κάνω κάτι) για να το δουν οι άλλοι, όχι επειδή πραγματικά το θέλω
• ζει στον κόσμο του = δεν έχει επαφή με την πραγματικότητα
• δε χάλασε κι ο κόσμος = δεν είναι κάτι σοβαρό, ανησυχητικό
• ήρθε ο κόσμος τα πάνω κάτω = έγιναν μεγάλες αλλαγές
ΙΣΤ. Να ετυμολογήσετε τις ομόηχες λέξεις που υπάρχουν στις παρακάτω
φράσεις.
1. Η εξάρτηση του ανθρώπου από το περιβάλλον είναι άμεση και
στενή.
2. Οι στρατιώτες παρήλασαν με πλήρη πολεμική εξάρτυση.
3. Ψάξε στο λεξικό να βρεις το λήμμα «έπαρση».
4. Τα αστικά και βιομηχανικά λύματα αποτελούν τη βασική αιτία ρύπανσης του περιβάλλοντος.
5. Θα κάνω ένα μικρό διάλειμμα στη δουλειά μου.
6. Κατάπιε κατά λάθος ένα υγρό διάλυμα από διάφορες χημικές ουσίες.
7. Ο πρωθυπουργός έκανε έκκληση στο λαό για ομοψυχία.
8. Πολλοί υποστηρίζουν ότι είναι χαρακτηριστικό της εποχής μας η
έκλυση των ηθών.
Απάντηση
1. εξάρτηση > ρ. εξαρτώ (= κρεμώ/ βασίζω/ στηρίζω)
2. εξάρτυση > ρ. εξαρτύω (= προετοιμάζω/ εξοπλίζω, εφοδιάζω)
3. λήμμα > ρ. λαμβάνω (αορ. β’: έλαβον, μεσ. παρακ. εuλημμαι)
4. λύματα > αβέβαιης ετυμολογίας• ίσως προέρχεται από το ρ. λύω ή από το ρ. λούω
5. διάλειμμα > ρ. διαλείπω (= εμφανίζομαι περιοδικά, ανά διαστήματα/ κάνω διακοπή)
6. διάλυμα > ρ. διαλύω
7. έκκληση > ρ. εκκαλώ (= συγκαλώ/ καλώ, προσκαλώ)
8. έκλυση > ρ. εκλύω (= απελευθερώνω/ (για ενέργεια) αποδεσμεύομαι και αφήνομαι στο περιβάλλον/ διαφθείρω)

Αφήστε μια απάντηση