ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το θέμα της καινοτομίας και η εισαγωγή της στη σχολική πράξη είναι ένα σύγχρονο ζήτημα . Αφορά άμεσα όλους τους εμπλεκόμενους στην εκπαιδευτική διαδικασία: από την Πολιτεία που σχεδιάζει και επιβλέπει, τους εκπαιδευτικούς που οφείλουν να υπηρετήσουν την επίσημη σκοποθεσία και να «εκτεθούν» στην εφαρμογή της, ως τους μαθητές –και τους γονείς τους ενίοτε- που την υφίστανται.

Προσωπικά επειδή συμμετέχω στην εκπαιδευτική δράση που αφορά την εφαρμογή καινοτόμων τεχνολογικών και παιδαγωγικών πρακτικών στην διδασκαλία ως επιμορφούμενη, προβληματίζομαι για το τι ,το πώς και, κυρίως το γιατί αυτής της επιλογής.

Άσχετα από τις επιμέρους απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα , η πεποίθηση είναι ότι πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις της εποχής και ειδικότερα ως δάσκαλοι να τολμούμε την «αποκλίνουσα» συμπεριφορά που οδηγεί στον πειραματισμό και τη διατήρηση της εσωτερικής μας νεότητας ώστε να υπηρετούμε τη θέση μας με αξιοπρέπεια.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 

Το ζήτημα των αλλαγών στην Εκπαίδευση ενεργοποιεί το ενδιαφέρον πολλών κοινωνικών δυνάμεων, εγείρει πολιτικές συζητήσεις, επαναδιαπραγματεύεται θέματα πολιτισμού και , κυρίως , αφορά μεγάλο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας άμεσα.

Το θέμα που συζητιέται έντονα είναι το θέμα της καινοτομίας που εισάγεται πλέον επίσημα στους σχεδιασμούς των αλλαγών στο Σχολείο. Όρος που χρωματίζεται από την εισαγωγή των Νέων Τεχνολογιών στις διδακτικές μεθόδους και για μερικούς φαίνεται να εξαντλείται σε αυτή την ανάγκη: να χρησιμοποιούν οι μαθητές την τεχνολογία γιατί είναι ήδη εξοικειωμένοι με αυτήν. Αυτή είναι μάλλον μία ρηχή άποψη. Για κάποιους άλλους η ενασχόληση των μαθητών με την τεχνολογία οφείλει να έχει και ένα πρακτικό αποτέλεσμα, την παραγωγή προϊόντων που να προσφέρονται για οικονομικές επενδύσεις, οπότε και η εκπαίδευση προσανατολίζεται σε στενότερη σύνδεση με παραγωγικές κοινωνικές δυνάμεις της τοπικής και ευρύτερης κοινωνίας. Τέλος κάποιοι άλλοι το βλέπουν το θέμα ενταγμένο στην όλη μεταμόρφωση της Παιδείας προκειμένου αυτή να οπλίσει τον νέο άνθρωπο με όλες εκείνες τις δεξιότητες που του είναι απαραίτητες με τις ραγδαίες αλλαγές της κοινωνικής πραγματικότητας και να τον οδηγήσει στην αυτοπραγμάτωση.

Στην σύντομη εργασία που ακολουθεί γίνεται προσπάθεια να δειχτεί η μετακίνηση από την έννοια της δημιουργικότητας στην έννοια της καινοτομίας στην επίσημη εκπαιδευτική πολιτική της χώρας μας. Στη συνέχεια να περιγραφεί η εμφανιζόμενη στενότερη σχέση της Εκπαίδευσης με την οικονομία και τέλος να εξεταστεί το περιεχόμενο της δημιουργικότητας και της καινοτομίας για να φανεί ότι η εκπαίδευση αλλάζει αλλά πάντα πρέπει να υπηρετεί τον Άνθρωπο.

Στην προσπάθεια αυτή εντρυφήσαμε σε σχετική έντυπη και ηλεκτρονική βιβλιογραφία και ευχαριστούμε τον κ. Μπαμπάλη Θωμά , καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών για την εποπτεία του.

Από τη δημιουργικότητα στην καινοτομία

Έχει ενδιαφέρον να καταγραφεί πώς μέσα από τα κείμενα των νόμων των τελευταίων εκπαιδευτικών αλλαγών σημειώνεται η μετακίνηση από την έννοια της δημιουργικότητας στην έννοια της καινοτομίας.

Ο νόμος 2525 αναφορικά με τους στόχους της παρεχόμενης εκπαίδευσης αναφέρεται στην ανάπτυξη των ικανοτήτων, της πρωτοβουλίας. της δημιουργικότητας και της κριτικής σκέψης των μαθητών.

Ταυτόχρονα προβλέπει τη δυνατότητα των αποφοίτων του Ενιαίου Λυκείου να αποκτήσουν εκτός της πρόσβασης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, επαγγελματική εξειδίκευση, μετά τη φοίτηση σε μεταλυκειακά ιδρύματα επαγγελματικής κατάρτισης. Επίσης προωθεί το θεσμό των συνθετικών δημιουργικών εργασιών με σαφείς καθορισμένους στόχους: α) απόκτηση / καλλιέργεια δημιουργικής και συνθετικής σκέψης β) ανατροφοδότηση διδακτικής διαδικασίας. Τέλος εισάγονται τα ολοήμερα δημοτικά σχολεία στο πλαίσιο των οποίων μαζί με την προετοιμασία της επόμενης μέρας υπάρχει πρόθεση « δημιουργικής απασχόλησης».

Στο πρόσφατο σχέδιο νόμου για το Νέο Σχολείο όπως αναρτάται στον ιστότοπο του Υπουργείου Παιδείας , η έννοια της δημιουργικότητας συνδυάζεται με την άμεσα σχετιζόμενη και δυναμικότερη έννοια της καινοτομίας. Ήδη από τον τίτλο γίνεται εισαγωγή σε καινοτόμα αντίληψη καθώς το Νέο Σχολείο είναι ,ως δηλώνεται, ένα σχολείο χωρίς …τοίχους. Ανοικτό και ευέλικτο , στοχεύει σε κοινούς ευρωπαϊκούς εκπαιδευτικούς στρατηγικούς στόχους σχετικούς με τη δια βίου εκπαίδευση, την εξασφάλιση κοινωνικής συνοχής και συμμετοχής, την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης και τέλος με την ενίσχυση της καινοτομίας ,δημιουργικότητας και επιχειρηματικού πνεύματος.

Οι εκπαιδευτικοί που θα υπηρετήσουν το Νέο Σχολείο θα είναι μαχόμενοι , που θα αποτινάξουν το άγχος της απαξίωσης του ρόλου τους, θα επαναπροσδιορίσουν τη σχέση τους με την καινοτομία- θα πάψουν να είναι επιφυλακτικοί- και θα αποκτήσουν πρωτοβουλίες αυτενέργειας και κίνητρα καινοτομίας.

Δράσεις που προβλέπονται είναι πολλές: πράσινο σχολείο, σύνδεση σχολείου με τοπική κοινωνία στο νέο πλαίσιο της Καλλικρατικής αυτοδιοίκησης ,ανασχεδιασμός σε βάθος στα αναλυτικά προγράμματα , τις διδακτικές μεθόδους. Εισάγονται καινοτόμες δράσεις και σύγχρονα ψηφιακά εκπαιδευτικά μέσα. Ο διαδραστικός πίνακας, το ηλεκτρονικό βιβλίο, το ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό, ο προσωπικός μαθητικός υπολογιστής θα χρησιμοποιηθούν για δημιουργικές εργασίες, για την ενσωμάτωση στοιχείων της σύγχρονης ζωής, για την εμπέδωση της συνεργατικής μάθησης και , εντέλει, την χειραφέτηση και αυτονόμηση των μαθητών, κυρίαρχο παιδαγωγικό στόχο, πλήρως ανταποκρινόμενο στο αίτημα της κοινωνικοποίησης τους στη σύγχρονη κοινωνία.

Μάλιστα σημειώνεται πως η διαχείριση του εκπαιδευτικού συστήματος σήμερα δεν παρουσιάζει ευελιξία και διαφοροποίηση του εκπαιδευτικού έργου ανάλογα με τις κοινωνικοοικονομικές και πολιτισμικές τοπικές και ατομικές ιδιαιτερότητες. Γι’ αυτό και προαναγγέλλεται η εφαρμογή Δικτύου Σχολείων Εκπαιδευτικών Καινοτομιών ( ΖΕΠ: Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας) με καινοτόμες εκπαιδευτικές πρακτικές που εμπεριέχουν τη λογική της θετικής διάκρισης παράλληλα με άλλους γνωστικούς και κοινωνικούς στόχους. Αυτή η καινοτόμα εισαγωγή των ΖΕΠ οδηγεί στο να εξεταστεί η σχέση σχολείου-κοινωνίας, και ειδικότερα οικονομίας, μέσω της έννοιας της καινοτομίας.

Η πολιτική της προώθησης της καινοτομίας

Πέρα από το θεωρητικό πλαίσιο και τις προθέσεις, η προώθηση της καινοτομίας στην εκπαίδευση πιστοποιείται με συγκεκριμένες επιλογές. Καθιερώθηκε ο « Θεσμός αριστείας και ανάδειξη καλών πρακτικών στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση».Η δράση , που διενεργείται μέσω δικτυακού τόπου (hhtp://excellence.sch.gr/), στοχεύει επικουρικά στη βελτίωση μέσω της ανατροφοδότησης ,της αλλαγής και της πολυμορφίας του σχολείου καθώς και στην επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών.» Ίσως αξίζει να σημειωθεί αυτό το τελευταίο σημείο ως μία διαφορετική δυνατότητα – μάλλον καινοτόμα- εξέλιξης , πέρα από την τυπική της ιεραρχίας , του εκπαιδευτικού.

Στο πλαίσιο αυτής της πρακτικής αναπτύσσονται νέες σχέσεις του σχολείου με την κοινωνία και ειδικότερα την οικονομία. Η Microsoft Ελλάς με το πρόγραμμα « Συνεργάτες στη μάθηση» διοργανώνει Φόρουμ Πρωτοπόρου Εκπαίδευσης αναφερόμενο στην εισαγωγή της καινοτομίας μέσω των τεχνολογιών στην εκπαίδευση. Το σκεπτικό και η επιδίωξη είναι η ανάγκη τροποποίησης της εκπαίδευσης ώστε να είναι συμβατή με τις ανάγκες του σήμερα και κρίνεται πως είναι αναγκαία η αξιοποίηση της τεχνολογίας , με την οποία εξάλλου τα παιδιά είναι εξοικειωμένα.

Η πολιτική αυτή της στενότερης σύνδεσης σχολείου-οικονομίας ήδη είχε υποστηριχτεί και κατά τη διημερίδα , το Μάϊο του 2008, της Microsoft με θέμα «Ημέρες καινοτομίας: Στηρίζοντας την Επιχειρηματικότητα-Επενδύοντας στη γνώση» από την τότε πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΠΘ με τη δήλωση ,μεταξύ άλλων , ότι «η επένδυση στην καινοτομία και στο ανθρώπινο κεφάλαιο είναι όψεις του ίδιου νομίσματος …που στοχεύει στη σύνδεση της εκπαίδευσης με τις ανάγκες της αγοράς.».Η εισαγωγή της καινοτομίας θεωρείται « εθνική επένδυση» , προϋποθέτει την υλοποίηση της συγκεκριμένης πολιτικής αντίληψης και επιδιωκόμενης αλλαγής στο σχολείο που είχε το κωδικό όνομα « Έξυπνο Σχολείο»,και βρίσκει έκφραση στην υπογραφή μνημονίου για τη συνεργασία του Υπουργείου με τη Μορφωτική και Αναπτυξιακή Πρωτοβουλία. Αυτή συμπήγνυται από οχτώ κοινωφελή ιδρύματα της χώρας μας: το Ίδρυμα Ευγενίδου, το Ίδρυμα Φ. Κωστόπουλου, το Ίδρυμα Λαμπράκη, το Ίδρυμα Α. Γ. Λεβέντη, το Μορφωτικό ΄Ιδρυμα της Εθνικής Τραπέζης, το Ίδρυμα Μποδοσάκη, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης (Κακαρούμπας, Βασίλης). Διακηρύσσεται πως «η προσφορά της Πρωτοβουλίας στα ελληνικά σχολεία έχει καινοτόμο χαρακτήρα, καθώς υλοποιείται μέσα από την πολυσχιδή αξιοποίηση νέων τεχνολογιών και των πλέον πρόσφατων διεθνώς παιδαγωγικών μεθόδων, και υποστηρίζει και συμπληρώνει την προσπάθεια της Πολιτείας για την εισαγωγή και εμπέδωση σύγχρονων μαθησιακών προτύπων και πρακτικών στις σχολικές μονάδες».

Σε συνέχεια των παραπάνω και ως δείγμα πολιτικής βούλησης και εμπέδωσης της αναμορφωμένης αντίληψης για την εκπαίδευση είναι και η πρόσκληση συμμετοχής από το Υπουργείο προς τους μαθητές στον 26^ο κινέζικο Διαγωνισμό Επιστημών και Τεχνολογικής Καινοτομίας για εφήβους, «ο οποίος έχει στόχο την καλλιέργεια δημιουργικής σκέψης και μάθησης των μαθητών από 9 έως 18 ετών»(Εγκύκλιος ΥΠΔΒΜΘ,αρ.πρ.35579/Ι/24-3-2011).

Γίνεται φανερό ότι η καινοτομία στην εκπαίδευση αποκτά πολλές συνιστώσες ως επιδίωξη ,που εκτός των καινοτόμων παιδαγωγικών πρακτικών και αναμόρφωση των παραδοσιακών ρόλων, στρέφεται προς αυτό που αποκαλείται τεχνολογική καινοτομία και συνδέεται με εθνικές και διεθνείς οικονομικές δυνάμεις. Άλλωστε η όλη πολιτική είναι σύμφωνη με τις επιδιώξεις /προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Βελτίωση των Ικανοτήτων για τον 21^ο Αιώνα (Ιούλιος 2008).

Ορίζοντας την καινοτομία

Η «καινοτομία» είναι μία αρχαία ελληνική λέξη που στην πρώτη κυριολεκτική της σημασία σημαίνει το «ορύττειν ή ανοίγειν νέα μεταλλεία»(Liddell-Scott,Μέγα Λεξικόν της ελληνικής γλώσσης) ενώ χρησιμοποιείται κυρίως μεταφορικώς ως νεωτερισμός ήδη από την αρχαιότητα.

Ως όρος συνδέεται με τη φαντασία που ,κατά τον Einstein,θεωρείται πιο σημαντική από τη γνώση, αφού για να θέσουμε νέες ερωτήσεις, νέες δυνατότητες, για να εκτιμήσουμε τα παλιά προβλήματα από μια νέα οπτική γωνία, απαιτείται η δημιουργική φαντασία.(Καραγιάννης-Μπακούρος,2010, σ29). Έτσι συνδέεται με την δημιουργικότητα που θεωρείται ως δύσκολα καθορίσιμος όρος. Αναφέρεται (Καραγιάννης –Μπακούρος,2010,σ31) ότι ο Αριστοτέλης την αποκάλεσε ως μία μορφή παραφροσύνης μέσω της οποίας ξεκινούν μεγάλες ιδέες και περίπου ως το τέλος του 19^ου αιώνα το δημιουργικό άτομο αντιμετωπίστηκε ως παράφρον. Η δημιουργική έκφραση αποτελεί μέσο για την έκφραση των εσωτερικών συγκρούσεων οι οποίες αλλιώς θα οδηγούσαν σε νευρώσεις(Freud) ή είναι είδος συναισθηματικού καθαρτικού (Knepper,1965).

Βέβαια η οπτική άλλαξε και η σχετική βιβλιογραφία δίνει ποικίλους ορισμούς ενώ η καινοτομία σήμερα συναντάται κατά κόρον στο χώρο της οικονομίας ως τεχνολογική καινοτομία και συνδέεται με τη γνώση. Η τεχνολογική καινοτομία ορίζεται ως μία νέα ανάπτυξη που στοχεύει στην κυριαρχία του ανθρώπου στο περιβάλλον και η τεχνολογία γίνεται το εργαλείο που επιτρέπει κάτι καινούριο και ευνοείται από τη ροή πληροφορίας συνήθως από έναν οργανισμό σε έναν άλλο.(Tornazky and Fleischer,1990).Καταλήγει στην παραγωγή καινοτόμου προϊόντος /παραγωγικής διαδικασίας και συνθέτει τις επιδράσεις της αγοράς και τις δυνατότητες αξιοποίησης του αποθέματος της τεχνολογικής και επιστημονικής γνώσης. Η τεχνολογική καινοτομία έχει γίνει η κινητήριος δύναμη που οδηγεί την κοινωνία από τη δεκαετία του ΄80.

Η καινοτομία έχει την τάση να αλλάζει τις αντιλήψεις και τις σχέσεις σε επίπεδο οργάνωσης αλλά και επηρεάζει σημαντικά το ευρύτερο κοινωνικο-τεχνικό και οικονομικο-πολιτικό πλαίσιο ,σχηματίζει και εξελίσσει τους τρόπους και τα μέσα ζωής των ανθρώπων ,δόμησης και ανταγωνισμού των επιχειρήσεων και , εντέλει, της ευημερίας των εθνών. Γι αυτό συνδέεται με την κουλτούρα και την εκπαίδευση.

Βασιζόμενοι στην παιδαγωγική αρχή της δημιουργικότητας

Η δημιουργικότητα όπως ορίζεται από παιδαγωγούς και ερευνητές συνιστά έναν ορισμένο –αποκλίνοντα- τρόπο συμπεριφοράς απέναντι στα προβλήματα ,συνδέεται με ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας,, αφορά όλα τα άτομα και οι όποιες διαφοροποιήσεις είναι ποσοτικές, όχι ποιοτικές. Ο Maslow υπογραμμίζει πως αυτό που μπορεί να γίνει ένας άνθρωπος πρέπει να γίνει και θεωρεί τη δημιουργικότητα μία προδιάθεση όλων των ατόμων η οποία υπάρχει εκ γενετής , εκδηλώνεται με την περιέργεια και τη φαντασία που χαρακτηρίζει τα παιδιά και συχνά αναστέλλεται στην πορεία της εξέλιξής τους (Ξανθάκου,2009,σ.30). Αυτό ακριβώς το τελευταίο οδήγησε στο να συσχετιστεί η δημιουργικότητα με το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον και η ανάπτυξη ή αναστολή της να επιτυγχάνεται κάθε φορά και με το επιλεγμένο εκπαιδευτικό σύστημα και την τόλμη του ατόμου. «Ο φόβος παρέκκλισης και η κοινωνική συμμόρφωση είναι ανασχετικοί παράγοντες. Τα ο μικρό παιδί , που απορεί και γοητεύεται , καταβάλλει προσπάθεια να κατακτήσει τις νέες καταστάσεις του κόσμου κι όπως δεν έχει υποστεί την εκπαίδευση, είναι ακόμη δημιουργικό»(Βeaudot,Ξανθάκου,2009).Ενδιαφέρουσα είναι και η επισήμανση του Walt Disney-παράδειγμα δημιουργικού ατόμου- ότι οι πνευματικοί μύες που απαρτίζουν τη δημιουργικότητα οφείλουν να ασκούνται συλλήβδην ώστε με τη συνεπικουρία εξωτερικών και εσωτερικών μηχανισμών να αναπτυχθούν και η παραγωγή, η καινοτομία ,η εφεύρεση αλλά και η αυτοπραγμάτωση ,η ικανοποίηση από την παραγωγή έργου του ατόμου κι όλο αυτό να εισπραχθεί ως ωφέλεια από την κοινωνία .Ζητούμενο θεωρείται μια εκπαίδευση χρήσιμη και κατάλληλη που να συμβαδίζει με την εποχή της.

Στην πρώτη ενότητα φάνηκε πως η σύγχρονη εκπαίδευση έχει την πρόθεση να ανταποκριθεί στο ανωτέρω. Είναι χαρακτηριστική η διακήρυξη για το Νέο Σχολείο πως θα αποβάλλει την αποστήθιση γνώσεων-βασική αιτία του μαρασμού της δημιουργικότητας των μαθητών- και θα εισάγει μαθητοκεντρικές διδακτικές προσεγγίσεις με σεβασμό στην ιδιαιτερότητα κάθε παιδιού. Το ευέλικτο μαθησιακό περιβάλλον, η βιωματική μάθηση, η ενεργητικότερη συμμετοχή των μαθητών στις δραστηριότητες και στον σχεδιασμό της προσωπικής τους μάθησης με τη χρήση νέων τεχνολογιών και εξατομίκευση της διδασκαλίας είναι οι επιδιώξεις.

Και είναι επιδιώξεις που σχετίζονται με το γενικότερο αίτημα της δημιουργίας του Ανθρώπου , ικανού να αποκτά δια βίου γνώσεις, να συμμετέχει επιτυχώς στην οικονομική ζωή ,να ασκεί το ρόλο του ενεργού πολίτη σε πολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο.

Από την άλλη πλευρά υπάρχουν μελετητές (Κακαρούμπας,2011) που ανησυχούν για την εκμετάλλευση της καινοτομίας και την αξιοποίηση της δημιουργικότητας από το καπιταλιστικό οικονομικό μοντέλο, που εξάλλου κυριαρχεί στην παγκοσμιοποιημένη απάνθρωπη μορφή του, στην περίπτωση που η γνώση ,στον ευέλικτο λοιπόν καπιταλισμό, μετατραπεί σε πρώτη ύλη στη διαδικασία παραγωγής και η αγορά καθορίζει ποια γνώση έχει αξία και ποια όχι , και παράλληλα προσδιορίζει την άνθιση συγκεκριμένων γνωστικών τομέων. Ο ίδιος μελετητής εμμένει στην ενιαία, σφαιρική, επιστημονική γνώση , στην αμφισβήτηση, τη διερεύνηση, την αυτενέργεια και πρωτοβουλία ως θεμελιωτές της ολοκλήρωσης του ανθρώπου που εν δυνάμει θα αποτελεί δύναμη κοινωνικών αλλαγών.

Επίλογος

Η έννοια της καινοτομίας εισήχθηκε στην εκπαίδευση με πρόθεση να εφαρμοστεί, ώστε η αναμόρφωση της εκπαίδευσης να υπηρετήσει τις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Το αίτημα της επικαιροποίησης των στόχων της εκπαίδευσης ,αίτημα που ταιριάζει σε δημοκρατικές κοινωνίες, φαίνεται να ικανοποιείται.

Συνυφαίνεται με την έννοια της δημιουργικότητας, που προυποθέτει τόσο την κριτική/συγκλίνουσα σκέψη όσο και την αποκλίνουσα/δημιουργική σκέψη και επηρεάζεται από το πολιτιστικό-κοινωνικό περιβάλλον και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ατόμου.

Συνδέεται ,ίσως για πρώτη φορά, τόσο ευκρινώς με την κοινωνία ,την οικονομία και την ιδιωτική πρωτοβουλία και κεφάλαιο. Ας επιτραπεί η παρατήρηση ότι θυμίζει συνιστώσα αυτού που στις αρχές του 20^ου αιώνα ονομάστηκε βενιζελισμός στην οικονομία, την συστράτευση όλων των παραγωγικών δυνάμεων του έθνους για την ανταπόκριση στις απαιτήσεις της νέας εποχής, ακριβώς σε αυτή την σύγκλιση στόχων και συμφερόντων της εθνικής παιδείας και των εθνικών, κι όχι μόνον, οικονομικών δυνάμεων.

  Διατηρούνται οι ανθρωπιστικοί προσανατολισμοί της εκπαίδευσης με την ανανέωση της πίστης ότι η εκπαίδευση θα πατά στέρεα σε αξίες και αρχές που φροντίζουν τον εξανθρωπισμό του ατόμου προάγοντας τον πολιτισμό και την ατομική ευδοκίμηση δυναμικότερα μέσω καινοτόμων δράσεων και αντιλήψεων.

Οπωσδήποτε δεν πρέπει να μας διαφεύγει ο ρόλο που καλείται να παίξει ο εκπαιδευτικός στο σύγχρονο σχολείο.« Είναι πολύ σημαντικό να κατορθώσει ο δάσκαλος, κόντρα στα αναλυτικά προγράμματα και στην απομνημονευτικού τύπου διδασκαλία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, να δημιουργήσει μέσα στη σχολική τάξη μια ατμόσφαιρα αγάπης, χαράς, δραστηριότητας, βιωματικής μάθησης, μιας αλλιώτικης σχολικής ζωής, που θα οδηγήσει τους καλούς και προσαρμοσμένους μαθητές σε καλύτερες επιδόσεις και τους αδύνατους και με προβλήματα προσαρμογής μαθητές σε υπέρβαση των αδυναμιών τους και ξεδίπλωμα των ικανοτήτων τους (Μπάμπαλης, )».Σήμερα φαίνεται τα αναλυτικά προγράμματα να μην αντιτίθενται σε αυτά που θα πρέπει να επιδιώξει ο εκπαιδευτικός.

Αν οι διακηρύξεις της Πολιτείας είναι ειλικρινείς και η βούληση είναι να απελευθερωθεί το δυναμικό του ατόμου για να ευτυχήσει και να αναπτυχθεί η ανθρώπινη κοινότητα ,κι όχι μόνο η ανθρώπινη δημιουργικότητα και το προϊόντα της να γίνουν βορά μιας ανελέητης ναρκισιστικής οικονομικής ανάπτυξης, τότε οι οιωνοί είναι θετικοί. Η όποια κρίση ,οικονομική και πολιτική, δεν πρέπει να σταθεί πρόφαση για την αμέλεια της ολόπλευρης καλλιέργειας των νέων. Συνήθως ο κίνδυνος ενεργοποιεί δυνάμεις ικανές να διατηρήσουν αυτό που κινδυνεύει. Και περιβολάρηδες στο περιβόλι του Σχολείου είναι οι εκπαιδευτικοί.

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• 1. Μπαμπάλης, Θωμάς: H ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΟΝΕΪΚΗΣ ΕΜΠΛΟΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ,http://www.kivwtos.gr
• Καραγιάννης-Μπακούρος, Ηλίας-Ιωάννης:Καινοτομία Επιχειρηματικότητα,Θεωρία-Πράξη,Σοφία,2010
• Κακαρούμπας, Βασίλης: Η καινοτομία στην εκπαίδευση της «κοινωνίας της γνώσης»,alfavita.gr
• Ξανθάκου, Γιώτα: Η δημιουργικότητα στο σχολείο, Ελληνικά γράμματα,2009
• Microsoft: Καινοτομία στην Εκπαίδευση:Ο ρόλος των Νέων Τεχνολογιών,http://www.neolaia.gr/wordpress
• Νόμος 2525
• www.minedu.gov.gr: Από το σήμερα στο Νέο Σχολείο με πρώτα τον μαθητή

Η εργασία αυτή εκπονήθηκε στο πλαίσιο του σεμιναρίου “Οργάνωση και Διοίκηση  υης Εκπαίδευσης ” που οργάνωσε  η ΕΕΦ με το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο από την φιλόλογο Ματθαίου Μαρία, Μάιος 2011.

Η θεματογραφία του Αλ. Παπαδιαμάντη αντλείται από τα βιώματα, την εμπειρία και γνώση της ζωής στη Σκιάθο και τις λαϊκές συνοικίες της Αθήνας και επενδύεται με την ευαισθησία του, την βαθύτατη θεοσοφική θέαση της ζωής και την ιδιότυπη γλώσσα του που σφύζει γεμάτη χυμούς. 

Ένας ολόκληρος κόσμος απλών ανθρώπων , ανδρών –γυναικών, απλοϊκών-διεφθαρμένων/ πονηρών, αστών –χωρικών, αμόρφωτων-λόγιων, πιστών-άπιστων, ο καθένας με το ειδικό του βάρος κινείται μέσα στο πλήθος των διηγημάτων του. Δίπλα και ανάμεσα σε όλους αυτούς , και τα παιδιά. Δηλαδή υφίσταται μία κοινωνία στο σύνολό της με τους ενήλικες και τα παιδιά που έχουν τη θέση που τα ήθη και οι αντιλήψεις της εποχής επέβαλαν . Δεν απαξιώνονται, είναι πάντα παιδιά με τις σκανταλιές και τις χάρες τους, τους καθορισμένους ρόλους για τα αρσενικά και τα θηλυκά. Βασανίζονται από τον αντίκτυπο της ευτέλειας της ζωής των μεγάλων. 

Ας αρχίσουμε από τα πιο ευχάριστα. 

Τα παιδιά που χαίρονται συμμετέχοντας στις θρησκευτικές γιορτές, που είναι φορείς των εθίμων, που δέχονται δώρα και τη φροντίδα των μεγάλων. Η θρησκευτικότητά τους είναι απολύτως φυσική , μέρος της ζωής Έτσι το Πάσχα: « Τινές είπον γνώμην να παραλάβωσι τας γυναίκας και τα τέκνα των και να κατέλθωσιν εις την πολίχνην , όπως ακούωσι την Ανάστασιν και λειτουργηθώσιν (Εξοχική Λαμπρή) και « Μετά τα μεσάνυχτα , αφού έγινεν η Ανάστασις , και ήστραψεν ο ναός όλος, ήστραψε και η πλατεία από το φως των κηρίων , τα παιδία ήρχισαν να καίουν μετά κρότου σπίρτα και μικρά πυροκρόταλα έξω εις τον πρόναον και τινες παίδες δεκαετείς επυροβόλουν με μικρά πιστόλια, άλλοι έρριπτον εντός του ναού επί των πλακών του εδάφους τα βαρέα καρφία με τα καψύλια, καταπτοούντες και σκανδαλίζοντες τας πτωχάς γραίας» (Παιδική Πασχαλιά). 

Ή τα Χριστούγεννα βγαίνουν για τα κάλαντα: « Την εσπέραν εκείνην , παραμονήν των Χριστουγέννων του έτους 185.., δύο παιδία κατήρχοντο με ζωηρά βήματα το λιθόστρωτον και οι πόδες των , ασυνήθιστοι εις τα πέδιλα τα οποία είχον φορέσει την εσπέραν εκείνην ν έκαμνον μέγαν κρότον επί των πλακών του εδάφους » (Της Κοκκώνας το σπίτι).  Στις αφηγήσεις που συμπλέκονται με περιγραφές και διαλόγους, η αφέλεια και το πείσμα των παιδιών που μαλώνουν για ασήμαντα θέματα όπως για ποιανού είναι καλύτερη η λαμπάδα και στη λαμπαδομαχία που ακολουθεί με θύματα τις λαμπάδες είναι παρουσιασμένα με ενάργεια. 

Δε λείπει όμως η πονηρία και ο κίνδυνος : οι καλαντιστές υποπτεύονται ο ένας τον άλλον για ιδιοτέλεια: « Δια μιας ο Νάσος άφησε το φανάρι κατά γης και ητοιμάζετο να ψάξη τον Αγγελήν. Είχον λάβει το μέτρον , επειδή δεν ενεπιστεύοντο αλλήλους (ήσαν δεκαετείς την ηλικίαν) ευθύς άμα κατήρχοντο από εκάστην των οικιών, όπου ανέβαινον κι ετραγουδούσαν τα Χριστούγεννα, να κάμνωσιν ευθύς μερίδιον πεντάρα και πεντάρα και κανείς εκ των δύο να μην είναι « κάσσα μέχρι τέλους της επιχειρήσεως» ( Της κοκκώνας το σπίτι) 

Βέβαια τα παιδιά είναι συνώνυμα του παιχνιδιού. Ομαδικά και ατομικά παιχνίδια, ακίνδυνα και επικίνδυνα, στον οικείο και στον ύπαιθρο χώρο. Στο «ενιαύσιον θύμα » ο Μπαμπούκας κυνηγά τον Παναγιώτην «που αγαπούσε πολύ να τρέχη, να χαζεύη,και να μην υπακούη. Όταν δεν ευρίσκετο εις τους αιγιαλούς , κυνηγών καβούρια εις τα θαλάμια ή μικρά χταποδάκια εν καιρώ γαλήνης εις τα ρηχά, έτρεχεν εις τα Κοτρώνια, άνωθεν της συνοικίας, επί του βραχώδους λόφου… Εκυνηγούσε τας φωλεάς. Δεν αφήνε μικράν κουκουβάγιαν να μεγαλώση … Αν έπεφτε μικρός γλάρος εις τα χέρια του του έκοφτε τα φτερά…» Και η μικρή Μοσχούλα επήδα από βράχο σε βράχο και κυνηγούσε καβουράκια. Η τελευταία βαφτιστικιά θέλει να παίξει με τα άλλα τα παιδιά το “κλυφτάκι¨.          

Απολαμβάνουν τη φύση καθώς μεγαλώνουν μέσα σε αυτή. ” Η σχέση του Παπαδιαμάντη με τη φύση δεν είναι μόνο αισθητική  αλλά κυρίως ηθική. Φύση και άνθρωπος αλληλοεξαρτώνται και αλληλοεπηρεάζονται…ο άνθρωπος όσο μένει μέσα στη φύση κι όσο ανοίγει διάλογο μαζί της μένει φυσικός , πιο νήπιος , πιο αθώος.Χωρίς αυτήν την αθωότητα η επικοινωνία του με το Θεό γίνεται δρόμος μετ΄εμποδίων. Έτσι η φύση γίνεται καταλύτης που βοηθά τον άνθρωπο να συνδιαλλαγεί με τον Κτίστη και της φύσης και του ανθρώπου” γράφει ο Κυριάκος Πλησής. Ο έφηβος βοσκός (Όνειρο στο κύμα) αισθάνεται στενή σωματική και συναισθηματική επαφή με τη φύση κιόταν κολυμπά , κι όταν διατείνεται πως “Εφαινόμην κιεγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμους, οι οποίοι ανέμιζαν τα μαλλιά μου και τα  έκαμναν να είναι σγουρά όπως οι θάμνοι κ΄οι αγριελαίαι τας οποίας εκύρτωναν με το ακούραστον φύσημά των , με το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιον”. Το δεκαετές παπαδοπαίδι στο διήγημα ” Τα δαιμόνια στο ρέμα”  ομολογεί :             « ησθάνθην τόσην χαράν και δρόσον από της εκλάμπρου ωραιότητος εκείνης τοποθεσίας ώστε εξεκλέφθην παρευθύς από την άγρυπνον επίβλεψιν του πατρός μου κ’ επήγα τρελλά να τρέξω, να χαζέψω, να περιπλανηθώ μαζί με άλλα παιδία στου Χαιρημονά το ρέμα.» Η φύση αποκτά ψυχή και τα παιδιά επικοινωνούν μυστικά μαζί της. « Και η δρύς η μαγική , καθώς εξηκολούθουν να την βλέπω ικανήν ώραν, με εγοήτευε και με εκάλει, ως να ήτο πλάσμα έμψυχον, κόρη παρθενική του βουνού….Εκ πλαγίου και μακρόθεν είχεν όψιν λυγηράς χάριτος εγγύθεν και κατά μέτωπον προέκυπτεν όλη μεστή και αμφιλαφής, βαθύχλωρος, επιβάλλουσα ως νύμφη.» 

Οι φόβοι και οι δαιμονοληψίες έχουν κι αυτές το χώρο τους στις παιδικές ψυχές: Ο μικρός δεκάχρονος πρωταγωνιστής του « Τα δαιμόνια στο ρέμα ομολογεί: « Ησθανόμην μέγαν φόβον. Προσεπάθουν να εύρω διέξοδον. Ενθυμούμην τα κρούσματα , τα άλλως στοιχειά, τα οποία μου ηπείλησαν τα φεύγοντα παιδιά. Και επόμενον ήτο να ευρίσκοντο πολλά εις το άγριον εκείνο ρεύμα.» Και ο μικρός Φάλκος ,παιδίον δεκατριών ετών, γοητεύεται από τις διηγήσεις για φαντάσματα και νεράιδες αλλά φιλέρευνος και τολμηρός εξετάζει κάθε περίεργο που συμβαίνει τη νύχτα της διανυχτέρευσης του στο Έρημο Χωριό(Τα κρούσματα) ενώ ο συνομήλικος ξάδελφός του Σταμάτης , ορθολογιστής , δηλώνει « Δεν τα φοβούμαι τα στοιχειά εγώ, θεια Μαχώ» καθότι έχει ανακαλύψει «το αγυιόπαιδο» τα «δύο βοσκόπουλα , τα οποία είχαν σχεδιάσει να τον σκιάξουν και ματαιώσας τα σχέδιά των , τα έσκιαξεν αυτός, αντί να τον σκιάξουν εκείνα»! 

Η απουσία του ενός ή και των δύο γονέων συναντάται αρκετά συχνά και αποτυπώνει κοινωνικά ζητήματα της εποχής. Η υψηλή θνησιμότητα από την έλλειψη υγειονομικών μέσων ή την κακοπάθεια και τη φτώχεια είναι γεγονός και η ορφάνια πάντα πικρή. « Το βέβαιον είναι , ότι εκ των δύο ορφανών, η Μόρφω , ήτις είχεν ήδη αίσθησιν, ενεθυμείτο κ’ ελυπείτο την μητέρα της. Ο Ευαγγελινός , νήπιον τριετίζον εν καιρώ της συμφοράς, ούτε ήξευρε τίποτε , ούτε ενεθυμείτο. Έκλαιε μόνον όταν η μάμμη τον εβίαζε να φορέση τον κατάμαυρον σάκκον του. Η Μόρφω , λευκή και ωχρά , με τα μαύρα φουστανάκια της … ήτο κατηφής κ’ ενθυμείτο το περυσινόν Πάσχα ,όταν έζη η μήτηρ της. Η ατυχής γυνή είχεν αποθάνη από την γέννα της , το παρελθόν θέρος , και το βρέφος μετ’ αυτής.»( Παιδική Πασχαλιά) 

Υπάρχει όμως και η εγκατάλειψη εν ζωή που σβήνει τη χαρά και την ανεμελιά των παιδιών. Ο Παπαδιαμάντης , ηθογράφος με την κυριολεκτική κι όχι την υφολογική σημασία της λέξης, καταγγέλει την επιπολαιότητα και τη σκαιότητα ανεύθυνων γονιών. Έτσι στο “Πατέρα στο σπίτι ” τα παιδιά υποφέρουν στην ανέχεια γιατί ο πατέρας , τεμπέλης και μπεκρής, ζηλιάρης για να καλύψει την ανικανότητά του ,εγκαταλείπει την οικογενειακή εστία για παλιά ερωμένη και αφήνει το σπίτι του να δυστυχεί. 

Κάποιες σπάνιες φορές οι γονείς γίνονται οδηγοί στην κακία και την παρανομία . Στο  “Πνίξιμο του παιδιού” η γριά Φράγκα , που ως νέα εξηκολούθει να φορή συχνά κόκκινον φουστάνι , παρά τα έθιμα του τόπου , όπου οι γυναίκες των απόντων ναυτικών δεν νομίζεται πρέπον να στολίζονται , συστηματικά μαθαίνει την κόρη της να κλέπτουν αντάμα το ξένο βιός: « Η κόρη εγέμιζε με βίαν το καλάθι κ’ έτρεχεν. Η μήτηρ της έλεγε να μη βιάζεται , αλλά να σιάζη λιγάκι το σωρό , εννοούσα ν’ αραιώνει τοιουτοτρόπως τα στέμφυλα , ώστε να φαίνεται κάπως άθικτος ο σωρός.»! 

_Να κοίταξέ μ’ εμένα! Είπεν. 

Η γραία έλαβεν το κοφίνιον επήδησε τον φράκτην….την ίδιαν στιγμήν η νεωτέρα επωφεληθείσα από την απομάκρυνσιν της μητρός , έλαβε ποτήριον, κ’ εδοκίμαζε το πρωτόβγαλτο ρακί , την σούμαν , ίσως διά να ιδή πόσα γράδα είναι!

Γείτονες ,αν δεν είναι στον άλλο ρόλο αυτό του διαβολέα και κουτσομπόλη που κάνει χάζι με τα μαλλιοτραβήγματα του ζευγαριού, πονόψυχοι μικροεπαγγελματίες που εξυπηρετούν τη γειτονιά, κουμπάροι, αν και όχι πάντα ανιδιοτελώς, ο ιερέας αλλά και εντεταλμένοι από την κοινότητα , όπως ο παιδονόμος ( Επί δύο ή τρία έτη,περί τας αρχάς της εβδόμης δεκάδος, ο Κωνσταντής ο Τσιτσούκας,ήτο διωρισμένος παιδονόμος εις το σχολείον. Ποτέ ο αιγιαλός , από μίαν άκρην εις την άλλην , δεν ήτο ελευθερώτερος από μικρά παιδιά, και οι βράχοι και οι κολπίσκοι της ακρογιαλιάς δεν ήσαν ερημώτεροι από φυγάδας του δημοτικού και του ελληνικού σχολείου. Εις κανέναν μοσχόμαγκαν δεν επέτρεπεν να κολυμβά οκτώ ή δέκας φοράς την ημέραν. Αλλά και κανέν παιδίον δεν συνέβη να πνιγή επί Τσιτσούκα παιδονόμου…) συντρέχουν όλοι την οικογένεια και τα παιδιά. Σ ε πολλά διηγήματα αναφέρεται ρητώς  η άγρυπνη γονεϊκή επιτήρηση , που μπορεί να είναι και αγωνιώδης προτροπή του ίδιου του Παπαδιαμάντη για το σωστό γονεϊκό πρότυπο. 

Μια ιδιαίτερη αναφορά ας γίνει για το παιδί – μαθητή. Ως τέτοιο το παιδί απολαμβάνει τις εκδρομές με το δάσκαλο, τις σκανταλιές και τα μεταξύ τους πειράγματα, μαθαίνει την ιερή ιστορία, γεωγραφία , γραμματική με στεγνή απομνημόνευση κανόνων σε αρχαϊκή γλώσσα( Τυφλοσύρτης) και τιμωρείται με ξυλιές γονάτισμα με το βιβλίο στο χέρι, νηστεία και εγκλεισμό στο σωφρονιστήριο, εκεί “όπου έβοσκαν εν πάσει ανέσει πολυάριθμοι ψαλίδες, βλατούδες και ποντικοί” ( Η Δασκαλομάννα). Έχει ενδιαφέρον να δούμε τι προσδοκούν στην πλειοψηφία τους οι γονείς από τη φοίτηση στο σχολείο: « Το σκολειό …δεν έγινε για να μαθαίνουν τα παιδιά γράμματα , δηλαδή. Έγινε για να μαζώνουνται οι κλήρες, τα παλιόπαιδα , τα διαβολόπουλα. Πώς μπορεί , το λοιπόν, ένας γονιός να τα έχη μπελά από το πρωί ως το βράδι; Και πού συφτάνεται ένας φτωχός να τα θρέψη;… Και είναι ικανή μια χήρα γυναίκα να τρέχη από γιαλό σε γιαλό , από βράχο σε βράχο να τα συμμαζώνει; Γιατί πληρώνεται ο δάσκαλος; Για να έχη το βάρος αυτό , να είναι οι γονιοί ήσυχοι.» 

Και με τέτοια λογική και σύστημα δεν είναι περίεργο που ο Γιαννιός Βρυκολακάκης που έφτά χρόνια μαθητής και μόλις είχε μάθει να συλλαβίζει, αγορεύει προς θορυβώδη όμιλον δεκαετών και δωδεκαετών παιδίων : Ακούστε εμέ να σας πω! Να μην ανοίγετε χαρτί! Να μην ακούτε το δάσκαλο!.. Να μη φοβάστε τσ΄ πατεράδες σας!..Να δέρνετε τσ’ μανάδες σας!». Βέβαια υπάρχουν και οι φιλομαθείς που θα κατορθώσουν να φτάσουν στην ανώτατη εκπαίδευση, όπως και ο ίδιος άλλωστε ο συγγραφέας με την συνδρομή των καλογήρων της Μονής της Ευαγγελίστριας. 

Υπάρχει αλληλεγγύη, θαλπωρή, αντίδοτο στο κακό, ώστε να υπάρχει παρηγορία για τους πονεμένους της ζωής. Και δε θα μπορούσε να είναι αλλιώς στον Παπαδιαμάντη, που με τη βαθιά θρησκευτικότητα βλέπει τον κόσμο, ακόμα και διαταραγμένο από την αμαρτία, έργο του Θεού , και τον άνθρωπο ταπεινό και μεγαλειώδες κτίσμα του. 

Δεν είναι πρωτότυπη παρατήρηση αν ειπωθεί ότι στα διηγήματα του παπαδιαμάντη υπάρχει η Ελλάδα του 19^ου 

^{αιώνα και ότι « έδωσε στον Έλληνα την πιο απροποίητη έκφρασή του. Και το έργο του …έχει και την αξία ιστορικής μαρτυρίας..Διαβάζεις Παπαδιαμάντη και γνωρίζεις την Ελλάδα ως τους Βαλκανικούς πολέμους.(Πέτρος Χάρης) . Με διεισδυτική ματιά , λεπτές παρατηρήσεις ,ακριβολογία, ο Παπαδιαμάντης δίνει μια συνολική εικόνα της κοινωνίας του και τοποθετεί τα παιδιά , αν και δεν υπάρχουν σε μια παιδοκεντρική με τον δικό μας τρόπο κοινωνία , στο επίκεντρο της κοινωνίας. Τα βάζει στο προσκήνιο είτε παρουσιάζοντά τα ως θύματα της αναλγησίας των ενηλίκων, που και οι ίδιοι εξάλλου είναι θύματα των κοινωνικών συνθηκών, είτε γεμίζοντας τις σελίδες του με τη δροσιά , τη ζαβολιά ,την αφέλεια ή την πονηρία τους, τους ανταγωνισμούς και τα πείσματα, ακόμη και τον υποφώσκοντα ερωτισμό τους. Σε μια κοινωνία φτωχή , αγροτική, με θεσμούς και δεσμούς που επιτρέπουν την αυτορρύθμισή της . Το κεντρικό κράτος είναι απόν στον τομέα της πρόνοιας και της προστασίας για τα παιδιά. Η τοπική κοινωνία ρυθμίζει τα ζητήματά της με τις δικές της δυνάμεις και προβάλλει σαν ψηφιδωτό με την ιδιαίτερη ευαισθησία του μοναχικού κοσμοκαλόγερου και την αφηγηματική του δεινότητα ,όχι στο να φτιάχνει περίπλοκες ιστορίες, αλλά για να διηγείται την ίδια τη ζωή εμπλουτισμένη από τα βιώματά του. Οι επιταγές της ηθογραφίας την οποία θα υπηρετήσει με δεξιοτεχνία θα τον οδηγήσουν σε ένα πρώτο επίπεδο να καταγράψει τον τρόπο ζωής και σε ένα δεύτερο , το ήθος των ανθρώπων της εποχής δηλαδή το πώς σκέφτονται , το πώς αισθάνονται, από ποιο αξιακό σύστημα εμφορούνται. Κι όλα αυτά , ακόμη κι όταν φτάνει στα όρια του νατουραλισμού, με μια τέτοια φυσικότητα που ούτε η ιδιότυπη γλώσσα του τα βαραίνει.} 

Είναι όμως θέμα τεχνικής ή αισθητικής η ευαίσθητη προσέγγισή του στα παιδιά; ΄Η η ανάγκη του μέσα από αυτοβιογραφικά κείμενα το παπαδοπαίδι που χλευαζόταν από τα άλλα παιδιά γιατί οι δικοί τους πατεράδες σε αντίθεση με το δικό του, ήταν γεωργοί ή ναυτικοί και κόπιαζαν πολύ για να βγάλουν το ψωμί και οι γιοί το είχαν για καύχημα, να ξορκίσει τα παιδικά τραύματα και να εκφράσει με λεπτότητα τα παράπονά του; 

Έχω την εντύπωση πως για την απάντηση θα πρέπει να μετακινηθούμε προς τον θρησκευτικό ουμανισμό του κυρ Αλέξανδρου. Βαθιά θρησκευόμενος, με ουσιαστικό τρόπο, θα δει τα πλάσματα του Θεού με συμπάθεια ,ειδικά τα πιο αθώα. Δεν θα παραλείψει να προσθέσει στα αγγελούδια της γης και τα επουράνια: « Γείτων της τρομακτικής ταύτης σκηνής παρίσταται γλυκεία και συμπαθεστάτη εικών, ο Άγιος Κήρυκος, τριετίζον παιδίον, κρατούμενον εκ της χειρός υπό της μητρός του, της Αγίας Ιουλίττης. Δια δώρων και θυσιών εζήτει ο διώκτης να ελκύσει το παιδίον… Αλλ’ ο παις …υποψελλίζων του Χριστού το όνομα, έπτυσε τον τύραννον κατά πρόσωπον, κ’ εκείνος εξαγριωθείς εκρήμνισε το παιδίον από της μαρμαρίνης κλίμακος, ‘οπου συνέτριψε το τρυφερόν και δια στεφάνους πλασθέν κρανίον»

^{Και για να κλείσουμε επιλέγω την κρίση του Οδ. Ελύτη για τον κυρ Αλέξανδρο: « Ο Παπαδιαμάντης είναι από τους τελευταίους που πρόφτασανε να γεράσουν με αυτά που πρωταγάπησαν . Τα κρατεί μέσα του στερεά , διαρκή…Και στην επαναστροφή του μικρού του ιδιωτικού κόσμου, αναπτύσσει όλη του την παραστατική δύναμη, ώστε να διατηρήσει την άλω γύρω από τις σεπτές εικόνες που δεν είναι -δε θέλει να είναι- σκέτες αναμνήσεις. Αυτή την άλω που δίνει στα πράγματα η παιδική ηλικία είναι που κυνηγάμε κατα βάθος κι εμείς σ’ όλη μας τη ζωή. Ποτέ τα περιστατικά της που , κατά κανόνα είναι ασήμαντα. Πρόκειται για την ικανότητα να μεταβάλεις τα ελάχιστα σε θησαυρούς χάρη στον τρόπο που τα χειρίζεσαι και το μεγάλο της αντίκρισμα είναι η αθωότητα.» Αγάπησε λοιπόν ο Παπαδιαμάντηςτα παιδιά, κράτησε μέσα στα διηγήματά του τους καημούς και το σφρίγος τους, τις ασήμαντες στιγμές τους και τους μεγάλους τους κινδύνους. Και κάθε φορά που ο αναγνώστης πλησιάζει για να αναγνώσει ακούει τις χρωματιστές φωνές τους με την άλω, την άχνα της αθωότητας.} 

Για το Φωτόδενδρο, Ιστιαία,3-12-2011