Ich habe keine Antwort darauf, απαντούν κάποιοι υποψιασμένοι γερμανοί, δεν έχω καμιά απάντηση επ’ αυτού. Θα δούμε, απαντά ένας φίλος μου. Οι προτάσεις αυτές δεν είναι απαντήσεις, είναι ασπίδες που αποπειρώνται να αποτρέψουν τη διείσδυση ενός βλήματος. Φίλες αναγνώστριες, φίλοι αναγνώστες, στο σημερινό μας σημείωμα θα δείξουμε ότι οι ερωτήσεις αυτές είναι βλήματα που εκσφενδονίζονται, άλλοτε συνειδητά κι άλλοτε ασυνείδητα, από αυτούς, από όλους εμάς δηλαδή, που λατρεύουν τόσο την αποκάλυψη της αλήθειας όσο και την διείσδυση.

Οι ερωτήσεις αυτές, που δηλώνουν το γνήσιο ή δόλιο  ενδιαφέρον μας, παρουσιάζουν δυο βασικά χαρακτηριστικά. Καταρχάς, είναι πολύ δύσκολο να απαντηθούν. Εάν κάποιος απαντήσει «καλά είμαι», θα επισύρει τον φθόνο αυτού που ρωτάει. Εάν απαντήσει «δεν είμαι καλά», θα κάνει τον άλλον να χαρεί και αυτός ο άλλος ή θα αδιαφορήσει ή θα ρίξει ένα άλλο διεισδυτικό βλήμα του τύπου «τι έχεις;» και θα τον αποτελειώσει με μια υπόδειξη-βολή του τύπου «να πας σε κάνα γιατρό (να σε κοιτάξει).» Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι πολιτισμικό: οι ερωτήσεις αυτές γίνονται μόνο σε μερικές κοινωνίες του σύγχρονου δυτικού (καπιταλιστικού) πολιτισμού. How are you? Wie geht’s? Come sta? I am fine, es geht gut, va bene! Oι αρχαίοι Έλληνες δεν έθεταν τέτοιες ερωτήσεις, ούτε οι Ρωμαίοι. Σε κανένα έργο του Σέξπειρ δε θα βρείτε μια παρόμοια ερώτηση. Εγείρεται λοιπόν το ερώτημα: γιατί αυτές ερωτήσεις συνηθίζονται μεταξύ των ανθρώπων μόνο σε κάποιες σύγχρονες δυτικές κοινωνίες;

Ο ανθρωπογλωσσολόγος Κιθ Μπάσο (Keith Basso) αναφέρει σε ένα βιβλίο του* ότι εάν ρωτήσετε κάποιον ινδιάνο της φυλής Τσιμπέκουε, που ανήκουν στους δυτικούς Απάτσι, «τι κάνει», θα σας κοιτάξουν όχι μόνο περίεργα αλλά και εχθρικά. Και όχι μόνο αυτοί. Μπορεί να ρωτήσει ένας εργάτης το αφεντικό του «τι κάνεις» ή έστω «τι κάνετε;» Ένας στρατιώτης μπορεί να ρωτήσει τον λοχία «πως πας;» αλλά μπορεί να ρωτήσει τον διοικητή του στρατώνα; Κατά κανένα τρόπο! Ένας πολίτης, τον πρωθυπουργό; Όχι, βέβαια; Γιατί; Γιατί το αφεντικό, ο διοικητής, ο πρωθυπουργός και πολλοί άλλοι θα ενοχληθούν;

Είμαστε βέβαιοι ότι αυτές οι ερωτήσεις είναι φυσιολογικές, δηλαδή καθολικού χαρακτήρα, ότι όλοι οι άνθρωποι μπορούν να τις θέτουν ο ένας στον άλλον. Αυτό όμως που θεωρούμε φυσιολογικό, καθολικό δεν είναι παρά μια αξιολογική κρίση ή άποψη που έχει φυσικοποιηθεί, που έχει γίνει φυσιολογικό, καθολικό φαινόμενο. Αυτή η  διαδικασία φυσικοποίησης μιας αξιολογικής κρίσης είναι γνωστή ως ιδεολογία. Ένα πολύ απλό παράδειγμα: το  γεγονός ότι στις δυτικές κοινωνίες πίνουμε γάλα, μικροί και μεγάλοι και τρώμε γαλακτομικά προϊόντα μας επιτρέπει να θεωρήσουμε ότι το γάλα και τα παράγωγά του είναι τροφές που καταναλώνονται από όλο το κόσμο. Θα γνωρίζετε όμως ότι οι κινέζοι αηδιάζουν στη θέα του γάλακτος, και δεν είναι οι μόνοι. Εκπλησσόμαστε λοιπόν όταν το μαθαίνουμε. και εκπλησσόμαστε διότι η διαδικασία της φυσικοποίησης, μια πλευρά της ιδεολογίας, δέχεται ένα πλήγμα. Και ενοχλούμαστε.

Γιατί όμως δεν μου επιτρέπεται να ρωτήσω και να μάθω «τι κάνει» το αφεντικό μου; Μου επιτρέπεται να τον χτυπήσω φιλικά στη πλάτη; Κατά κανένα τρόπο. Υπάρχουν λοιπόν χειρονομίες και λόγοι που μόνο ο Κύριος ή ο Υποτελής μπορούν να κάνουν ή να προφέρουν. Εάν συναντηθούν σε ένα πολύ στενό πεζοδρόμιο ένας μυώδης μπρατσαράς ψηλός άνδρας και ένας καχεκτικός, γνωρίζουμε πολύ καλά ποιος θα παραμερίσει. Και τι θα δηλώσει με αυτόν τον παραμερισμό, την υποχώρηση; Γιατί οι ηγέτες δεν περιμένουν στα φανάρια; Γιατί παραμερίζουμε όλοι μας και περιμένουμε με τις ώρες για να περάσουν ανενόχλητοι; Το έχετε σκεφτεί;

Την ερώτηση «τι κάνεις» μπορεί να την κάνει μόνο ο ισχυρός προς τον ανίσχυρο. Την κάνουν οι δημοσιογράφοι-παρουσιαστές  στην τηλεόραση όταν πρόκειται να συνομιλήσουν με κάποιον φιλοξενούμενό τους. Μεταξύ ανίσχυρων, όποιος προλάβει, δηλαδή όποιος εκτιμήσει πιο γρήγορα ότι είναι ισχυρότερος, όποιος προβάλλει αξιώσεις Κυριαρχίας πάνω στον άλλον, δηλαδή όποιος θέλει να εγκαθιδρύσει μια σχέση, στην οποία αυτός θα είναι ο Κύριος. Η ερώτηση «πως είσαι» επιδιώκει να αποκαλύψει την αλήθεια, αλλά η αποκάλυψη της αλήθειας είναι ένα από τα εντονότερα χαρακτηριστικά του δυτικού πολιτισμού. Και ποια είναι η αλήθεια; Η κυριαρχία πάνω στα φυσικά φαινόμενα, η καθυπόταξη της φύσης, ο εξοβελισμός του θανάτου. Εάν η αποκάλυψη μιας αλήθειας μας κάνει πιο ισχυρούς, κάθε τι που θυμίζει αποκάλυψη εξασφαλίζει ισχύ και κύρος. Στην περίπτωσή μας, ο  ερωτών είναι ο επιτιθέμενος, ο ισχυρός, ο προβάλλων αξιώσεις Κυριαρχίας.

Η προσέγγιση της αλήθειας γίνεται μόνο με ένα τρόπο: με την διείσδυση ενός εργαλείου, του νου, της ματιάς. Δεν νοείται αλήθεια χωρίς διείσδυση. Θα έχετε θαυμάσει την οξύνοια πολλών οξυδερκών συγγραφέων, την οξυδέρκεια πολλών οξύνοων πολιτικών, την διεισδυτικότητα πολλών πολιτικών αναλύσεων. Η ματιά, ο νους, ο λόγος, οι παρατηρήσεις εκλαμβάνονται ως οξέα βλήματα τα οποία διεισδύουν και φτάνουν στην κρυμμένη (από τη φύση) αλήθεια. Με την ερώτηση «πως πας» θέλουμε να αποκαλύψουμε την αλήθεια. Την αλήθεια του άλλου. Ο μόνος τρόπος που μπορούμε να το επιτύχουμε είναι να διεισδύσουμε στον προσωπικό κόσμο του άλλου. Αιφνίδια, απροειδοποίητα, απροκάλυπτα. Η ερώτηση είναι ένα βλήμα που διεισδύει, και σε περίπτωση που η διείσδυση αποτύχει, θα ακολουθήσουν άλλες βολές.

Διαθέτουμε πληθώρα ενδείξεων ότι τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται στις δυτικές κοινωνίες μια διάθεση πολλών ανθρώπων από τη μια να αποφεύγουν συνειδητά να θέτουν αυτές τις ερωτήσεις κι από την άλλη να επινοούν τρόπους άμυνας, τρόπους απόκρουσης και αποφυγής των λεκτικών βλημάτων, της αγένειας που προκύπτει από την επιθυμία αποκάλυψης της αλήθειας του άλλου. Είναι μία από τις πολλές ενδείξεις διάβρωσης της κυριαρχικής σχέσης, μια από τις πολλές ενδείξεις μιας εν εξελίξει πνευματικής και πολιτισμικής επανάστασης, μιας σιωπηλής, αόρατης επανάστασης που μετατρέπει τον χρυσό της Κυριαρχίας σε ξεγάνωτο σκουριασμένο τενεκέ. Με αυτές τις ενδείξεις διάβρωσης θα  έχουμε την ευκαιρία να ασχοληθούμε διεξοδικά σε μελλοντικά σημειώματα. Μέχρι τότε, μην ξεχνάτε ότι η σκέψη είναι ποίηση και η ποίηση δημιουργία.

*Portraits of «The Whiteman»: Linguistic Play and Cultural Symbols among the Western Apache, 1979, Cambridge University Press.

http://www.badarts.gr/2010/04/%CF%84%CE%B9-%CE%BA%CE%AC%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CF%80%CF%89%CF%82-%CE%B5%CE%AF%CF%83%CE%B1%CE%B9-%CF%80%CF%89%CF%82-%CF%80%CE%B1%CF%82/