1 ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ Οι επιμορφούμενοι (1) να κατανοήσουν μερικές σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα ψηφιακά και τα μη ψη- φιακά κείμενα και επίσης να αποκτήσουν βασικές γνώσεις για τα ιδιαίτερα χαρακτη- ριστικά των επεξεργαστών κειμένου διαφόρων ειδών (2) να γνωρίσουν βασικές τεχνικές και μεθόδους για τη χρήση του επεξεργαστή κειμένου στη διδασκαλία, έτσι ώστε να είναι σε θέση να επινοήσουν και επιπλέον, δικές τους, χρήσεις και εφαρμογές. (3) να γνωρίσουν βασικές τεχνικές και μεθόδους για τη χρήση των υπολογιστικών φύλ- λων στη διδασκαλία, έτσι ώστε να είναι σε θέση να επινοήσουν και επιπλέον, δικές τους, χρήσεις και εφαρμογές. (4) Να γνωρίσουν τους βασικούς τρόπους λειτουργίας των ψηφιακών περιβαλλόντων διαμοίρασης και συνεργατικής επεξεργασίας διαφόρων ντοκουμέντων, και να κατα- νοήσουν τις νέες δυνατότητες διδακτικές δυνατότητες που προσφέρουν (5) Να κατανοήσουν τον τρόπο λειτουργίας του «νέφους» και ορισμένες χρήσεις του στη διδασκαλία (6) Να γνωρίσουν βασικά χαρακτηριστικά των ιστολογίων (blogs) και ορισμένες χρήσεις τους στη διδακτική πράξη 2 ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ & ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ Εκτιμάται ότι το υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία μαθημάτων (επί τού- του) είτε στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, είτε στο Γυμνάσιο, στο πλαίσιο του μαθήματος της Πληροφορικής (ενδεχομένως και στα πλαίσια άλλων μαθημάτων). Για το ΕΠΑΛ και το Γενικό Λύκειο, κατ’ εκτίμηση του εκπαιδευτικού, μπορούν να διδαχθούν συγκεκριμέ- νες ενότητες Η επεξεργασία κειμένου θεωρείται ότι γενικά είναι γνωστή στους επιμορφούμενους κα- θώς και ένας κάποιος βαθμός εξοικείωσης με τα υπολογιστικά φύλλα (εκτιμάται ότι οι επιμορφούμενοι έχουν ήδη συναντήσει δεδομένα οργανωμένα σε πίνακες Excel και γνω- ρίζουν ότι στα υπολογιστικά φύλλα μπορούν να εκτελεστούν πράξεις – ακόμη και αν δε μπορούν να τις διαχειριστούν οι ίδιοι με ευχέρεια). Στα υπόλοιπα θέματα (όπως τα συ- νεργατικά περιβάλλοντα και τα blogs) αναμένεται ότι ορισμένοι επιμορφούμενοι θα έ- χουν γνώσεις (ενδεχομένως και προηγμένες γνώσεις), αλλά στο επιμορφωτικό υλικό θε- ωρείται ότι οι επιμορφούμενοι δε γνωρίζουν τα θέματα αυτά. Εκπαιδευτικές χρήσεις επεξεργασίας κειμένου, υπολογιστικών φύλλων, συνεργατικών περιβαλλόντων. Ιστολόγια ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ Β1 ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΤΠΕ Σελίδα 6 από 19 ΙΤΥΕ “ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ” ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ & ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ 3 ΒΑΣΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ Το επιμορφωτικό υλικό είναι χωρισμένο σε τμήματα που αντιστοιχούν σε επιμέρους, αλλά αλληλοσυνδεόμενα μέρη (επεξεργασία κειμένου κ.λπ.) 3.1 Η επεξεργασία κειμένου Ο επεξεργαστής κειμένου αποτελεί ένα πολύ ισχυρό μέσο («εργαλείο») διδασκαλίας, κα- θώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη διδασκαλία με πολλούς και ποικίλους τρόπους. Έτσι, η χρήση του επεξεργαστή κειμένου μπορεί να αποτελέσει τον πυρήνα για μια διδα- σκαλία ή να αποτελέσει το βασικό μέσο για δραστηριότητες προγύμνασης και εξάσκησης (drill and practice), δραστηριότητες κατευθυνόμενες, για καθαρά κονστρουκτιβιστικές ή ακόμη και κοινωνιο-κονστρουκτιβιστικές δραστηριότητες. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το λογισμικό που χρησιμοποιείται ευρύτερα στο σχολείο είναι το Word της Microsoft, ένα λογισμικό το οποίο αλλάζει συχνά εκδόσεις, μερικές φορές με σημαντικές διαφορές στη διεπαφή του και με σημαντικά προβλήματα στην προς «τα πίσω» συμβατότητα (δηλαδή οι διαφορές ανάμεσα στις εκδόσεις δεν είναι μόνο θέμα εμπλουτισμού του λογισμικού, αλλά καθιστούν προβληματική ή αδύνατη την επεξεργα- σία ενός κειμένου αν χρησιμοποιηθεί παλιότερη έκδοση του λογισμικού). Θα πρέπει να τονιστεί ότι αποτελεί ένα εμπορικό προϊόν. Υπάρχουν ωστόσο λογισμικά με τις ίδιες πε- ρίπου δυνατότητες, που ανήκουν στην κατηγορία του Ελεύθερου και Ανοιχτού Λογισμι- κού, όπως το πρόγραμμα Write του ολοκληρωμένου πακέτου LibreOffice (https://el.libreoffice.org/ για την ελληνική έκδοση. Τελευταία επίσκεψη: Φεβρουάριος 2017) ή ακόμη και του Apache OpenOffice (http://www.openoffice.org/el/ για την ελ- ληνική έκδοση. Τελευταία επίσκεψη: Φεβρουάριος 2017). Η συζήτηση για τα πλεονεκτή- ματα και τα μειονεκτήματά τους σε σχέση με τα εμπορικά προϊόντα, αν και είναι πολύ σημαντική, ξεπερνά τα όρια του επιμορφωτικού αυτού υλικού. Πάντως, ελεύθερη είναι και η χρήση συνεργατικών περιβαλλόντων επεξεργασίας κειμένων που αναφέρονται πα- ρακάτω (Έγγραφα Google). Έχουν διατυπωθεί αρκετές επιφυλάξεις για τη χρήση των επεξεργαστών κειμένου στη διδασκαλία ή, ακριβέστερα, εγείρονται ενστάσεις σε ορισμένα είδη χρήσης των επεξερ- γαστών κειμένου: σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιείται αποκλειστικά για διεκπεραίωση εργασιών γραμματειακού χαρακτήρα (όπως οργάνωση και δημιουργία τεστ και ανάθεση εργασιών για το σπίτι). Γίνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο χρήση ενός πολύ μικρού μέρους των δυνατοτήτων του επεξεργαστή κειμένου, γεγονός που σημαίνει ότι δε χρησιμοποιεί- ται το πλήρες «διδακτικό του δυναμικό». Επισημαίνεται πάντως ότι ο όρος επεξεργασία κειμένου και οι αντίστοιχοι επεξεργαστές κειμένου αντιστοιχούν στην πραγματικότητα σε μια πολύ ευρεία κλίμακα λογισμικών και περιβαλλόντων που στοχεύουν στην επεξεργασία, διαχείριση και διαμοίραση κειμένων. Εκπαιδευτικές χρήσεις επεξεργασίας κειμένου, υπολογιστικών φύλλων, συνεργατικών περιβαλλόντων. Ιστολόγια ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ Β1 ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΤΠΕ Σελίδα 7 από 19 ΙΤΥΕ “ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ” ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ & ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Για να δοθούν ορισμένα παραδείγματα, οι κειμενογράφοι αποτελούν απλοποιημένα πε- ριβάλλοντα για την επεξεργασία κειμένου, τα σημειωματάρια προσφέρουν στοιχειώδεις δυνατότητες (αλλά είναι πολύ απλά στη χρήση τους), οι εκδότες κειμένων χρησιμοποι- ούνται για την έκδοση βιβλίων και άλλων ανάλογων ντοκουμέντων, ενώ τα αρχεία .pdf είναι αναγνώσιμα σε οιοδήποτε σύστημα και οιοδήποτε Η.Υ. Με έναν γενικό τρόπο, ως περιβάλλοντα επεξεργασίας κειμένου, στην ευρύτερη εκδοχή του όρου, μπορούν να θεωρηθούν και τα λογισμικά τύπου post-it (μικρά ψηφιακά ση- μειώματα που «επικολλώνται» στην οθόνη), τα συστήματα δημιουργίας SMS στα κινητά τηλέφωνα και πολλά άλλα συστήματα. Δυνατότητες δημιουργίας και επεξεργασίας «κει- μένων» εξάλλου υπάρχουν ενσωματωμένες πρακτικά σε όλα τα περιβάλλοντα όπως τα υπολογιστικά φύλλα, τα προγράμματα ζωγραφικής και σχεδίασης (αλλά δημιουργούν εικόνες και όχι κείμενα) κ.λπ. Είναι αξιοσημείωτο ότι η φύση και άρα και η επεξεργασία του «κειμένου» σε όλα αυτά τα περιβάλλοντα αλλάζει ουσιωδώς. Ο ψηφιακός κόσμος και οι πρακτικές που τον συνοδεύουν, κατά κάποιον τρόπο, επαναπροσδιορίζουν την έννοια του κειμένου και των χαρακτηριστικών του. Η ανάλυση των ψηφιακών κειμένων από τη σκοπιά αυτή ξεπερνάει πάντως το πλαίσιο του παρόντος υλικού. Ο μεγάλος πλούτος των λειτουργικών χαρακτηριστικών των επεξεργαστών κειμένου δια- νοίγει πάντως ένα ευρύ φάσμα χρήσεων στη διδασκαλία και μερικές από αυτές περιγρά- φονται στα φύλλα εργασίας παρακάτω. 3.2 Τα υπολογιστικά φύλλα Το λογισμικό που χρησιμοποιείται στην Εκπαίδευση είναι κυρίως το Excel της Microsoft, ένα εμπορικό προϊόν και πάλι. Υπάρχουν ωστόσο λογισμικά με τις ίδιες περίπου δυνατό- τητες, που ανήκουν στην κατηγορία του Ελεύθερου και Ανοιχτού Λογισμικού, όπως το πρόγραμμα Calc του ολοκληρωμένου πακέτου OpenOffice (δες σχετικές αναφορές πα- ραπάνω και για την επεξεργασία κειμένου). Θα πρέπει να αναφερθεί ότι το Excel ίσως είναι ένα λογισμικό το οποίο δε χρησιμοποιείται ευρέως στην εκπαίδευση – πέραν των Μαθηματικών και των περιπτώσεων πινακοποίησης δεδομένων. Ωστόσο αποτελεί ένα πολύ ισχυρό υπολογιστικό εργαλείο. Έχουν διατυπωθεί αντιρρήσεις για τη χρήση των υπολογιστικών φύλλων: ότι για παρά- δειγμα αποκρύπτουν τη μαθηματική διάσταση των προβλημάτων όταν οι μαθητές τα λύ- νουν στο περιβάλλον τους. Εξάλλου, πολλοί εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι η χρήση των υπολογιστικών φύλλων μπορεί να συντελέσει στην «έκπτωση» ορισμένων δεξιοτήτων των μαθητών (όπως η εκτέλεση πράξεων «με το μυαλό»). Σε ποια ηλικία ή τάξη και, γενικότερα, σε ποιες περιπτώσεις και κάτω από ποιες προϋποθέσεις πρέπει να χρησιμο- ποιούνται υπολογιστικά φύλλα στη διδασκαλία; Όλα αυτά είναι πράγματι σημαντικά προ- βλήματα και ερωτήματα τα οποία μπορούν να συζητηθούν στο πλαίσιο της επιμόρφωσης με διάφορους τρόπους (σε ένα forum, με μια ανάθεση εργασίας), κατά την κρίση του επιμορφωτή. Εκπαιδευτικές χρήσεις επεξεργασίας κειμένου, υπολογιστικών φύλλων, συνεργατικών περιβαλλόντων. Ιστολόγια ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ Β1 ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΤΠΕ Σελίδα 8 από 19 ΙΤΥΕ “ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ” ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ & ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ 3.3 Νέφος και Συνεργατικές πλατφόρμες: Εφαρμογές γραφείου της Google Με τον γενικό όρο «υπολογιστικό νέφος» ή «σύννεφο» (cloud) αναφερόμαστε στην κατ’ αίτηση διαδικτυακή κεντρική διάθεση υπολογιστικών πόρων (όπως δίκτυο, εξυπηρετη- τές, εφαρμογές και υπηρεσίες) με υψηλή ευελιξία, ελάχιστη προσπάθεια από τον χρήστη και υψηλή αυτοματοποίηση. Στο Υπολογιστικό Νέφος η αποθήκευση, η επεξεργασία και η χρήση δεδομένων, λογισμικού και υπηρεσιών γίνεται διαδικτυακά, μέσω απομακρυ- σμένων υπολογιστών σε κεντρικά Datacenter. Υπηρεσίες όπως η κατ’ αίτηση παροχή εικονικών μηχανών, το διαδικτυακό ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ή τα κοινωνικά δίκτυα συ- χνά βασίζονται στην τεχνολογία του Υπολογιστικού Νέφους. Οι χρήστες εξοικονομούν πόρους από την αγορά και συντήρηση λογισμικού, τη συντήρηση ακριβών εξυπηρετητών και εγκαταστάσεων αποθήκευσης δεδομένων. Το SaaS (Software as a Service) αποτελεί μια από τις εκδοχές του Υπολογιστικού Νέφους και αναφέρεται σε Λογισμικό που προ- σφέρεται διαδικτυακά ως Υπηρεσία στο Νέφος. (πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης). Aκόμη, το νέφος λειτουργεί και ως PaaS (Platform as a Service, για παράδειγμα παροχή πλήρους υπηρεσίας διαχείρισης βάσεων δεδομένων στο νέφος) και ως IaaS (Infrastructure as a Service, για παράδειγμα παροχή αποθηκευτικών χώρων στο νέφος). Μια πολύ σημαντική υπηρεσία του νέφους είναι ακριβώς αυτή που επιτρέπει σε έναν χρήστη να έχει πρόσβαση σε αρχεία του από οπουδήποτε (IaaS όπως αναφέρθηκε παραπάνω), σαν να είχε προσαρτημένο τον ίδιο αποθηκευτικό χώρο, τον ίδιο σκληρό δίσκο σε όλους τους Η.Υ., laptops, tablets κ.λπ. που ενδεχομένως χρησιμοποιεί. Γνωστές υπηρεσίες νέφους έχουν η εταιρεία Dropbox, η Google (π.χ. Google Drive), η Mega και άλλες. Συνήθως μέχρις ενός ορίου οι υπηρεσίες αυτές προσφέρονται δωρεάν, αλλά χρεώνονται πέραν του ορίου αυτού. Είναι προφανές ότι η βασική ιδέα του νέφους συνδέεται με την παροχή αξιόπιστης, φτηνής και ταχείας πρόσβασης στο Διαδίκτυο και έχει οικονομικές και τεχνικές κυρίως βάσεις: τα δεδομένα στο νέφος δεν κινδυνεύουν να χαθούν αν χαλάσει ένας ΗΥ, το κόστος της αποθήκευσής τους είναι πολύ μικρότερο από το κόστος σε περισσότερο συμβατικά μέσα, προσφέρουν πρόσβαση χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς, επιτρέπουν αυτόματη, ακαριαία ενημέρωση στην τελευταία έκδοση ενός λογισμικού κ.λπ. Επιπλέον, διευκολύνουν πολύ τη συνεργατική επεξεργασία ντοκουμέ- ντων, καθώς ο δημιουργός ενός αρχείου μπορεί να ρυθμίσει την πρόσβαση σε αυτό και σε άλλους χρήστες. Ωστόσο, πέραν αυτών, υπάρχουν προφανείς επιπτώσεις ή ακριβέ- στερα δυνατότητες που διανοίγονται για τη διδασκαλία και τη μάθηση. Όπως αναφέρθηκε λοιπόν, η πρόσβαση σε αρχεία που βρίσκονται στο νέφος μπορεί να επιτρέπεται και σε άλλους χρήστες (εάν το επιτρέψει ο δημιουργός των αρχείων) γεγονός που διευκολύνει σημαντικά τη συνεργατική διαχείρισή τους. Οι εφαρμογές γραφείου της Google λειτουργούν ως SaaS και χρησιμοποιούν αυτήν ακριβώς την τεχνολογία. Πιο συγκεκριμένα, οι εφαρμογές που είναι γνωστές ως εφαρμογές γραφείου της Google επιτρέπουν στους χρήστες που έχουν λογαριασμό Gmail (δεν είναι πάντοτε απαραίτητο, αλλά είναι σημαντικό) να χρησιμοποιούν online λογισμικά επεξεργασίας κειμένου, υπο- λογιστικών φύλλων, επεξεργασίας εικόνων (διανυσματικών, τύπου draw και όχι τύπου Εκπαιδευτικές χρήσεις επεξεργασίας κειμένου, υπολογιστικών φύλλων, συνεργατικών περιβαλλόντων. Ιστολόγια ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ Β1 ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΤΠΕ Σελίδα 9 από 19 ΙΤΥΕ “ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ” ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ & ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ paint), παρουσιάσεων, βάσεων δεδομένων και ερωτηματολογίων και να δημιουργούν καινούρια έγγραφα στις παραπάνω κατηγορίες. Τα σχετικά λογισμικά δεν εγκαθίστανται στον Η.Υ. του χρήστη, αλλά ο χρήστης έχει πρόσβαση σε αυτά μέσω διαδικτύου. Επι- πλέον, τα δημιουργούμενα έγγραφα (όπως κείμενα, εικόνες κ.λπ.) αποθηκεύονται στο νέφος, οπότε είναι προσβάσιμα από παντού και διαμοιράσιμα σε πολλούς χρήστες. Οι εφαρμογές γραφείου της Google «συνεργάζονται» με την εφαρμογή αποθήκευσης αρχείων νέφους της Google, το Google Drive. Η χρήση του δεν είναι αυστηρά υποχρεω- τική, αλλά διευκολύνει πολύ τη διαχείριση των αρχείων που δημιουργούνται με τις ε- φαρμογές γραφείου της Google. Στο Διαδίκτυο υπάρχουν πολλά sites και γενικά ιστοχώροι που επεξηγούν τον τρόπο χρήσης των εφαρμογών γραφείου της Google και του Google Drive. Ενδεικτικά αναφέ- ρεται ένας ιστοχώρος με σχετικές πληροφορίες (Wikipedia): https://en.wikipedia.org/wiki/Google_Docs,_Sheets_and_Slides (τελευταία επίσκεψη: Φεβρουάριος 2017)
