Τη Δευτέρα 11 Δεκεμβρίου 2017 οι μαθητές της Γ τάξης του Γυμνασίου πραγματοποίησαν εκπαιδευτική εκπαίδευση στον Μύλο του Εμπειρίκου στις Στενιές. Σημείο εκκίνησης ήταν το Εμπειρίκειο Γυμνάσιο από το οποίο αναχώρησαν πεζοί το πρωί. Μετά την επίσκεψη στο κτήριο της «Φάμπρικας» ακολούθησαν το μονοπάτι που οδηγεί στα Γιάλια.

Οι εκπαιδευτικοί στόχοι της εκδρομής ήταν:

1. Να επισκεφτούν οι μαθητές και να παρατηρήσουν ένα σημαντικό κτήριο προβιομηχανικής κατασκευής που άκμασε στον τόπο τους.
2. Να αναγνωρίσουν τη σημασία της «Φάμπρικας» για την οικονομία και τους κατοίκους της περιοχής κατά την περίοδο λειτουργίας της.
3. Να παρατηρήσουν και να εκτιμήσουν τις χειμερινές ομορφιές του τόπου τους.
4. Να εκτιμήσουν τα οφέλη του περπατήματος.

[warning]

Υπεύθυνοι καθηγητές: Γεώργιος Γόρδιος & Δέσποινα Σιμάκη.

[/warning]

[important]

Η «Φάμπρικα» των Στενιών ή αλ­λιώς ο Μύλος Εμπειρίκου

Απέναντι από την βρύση του Χιονάτου, βρίσκεται η λεγόμενη «Φάμπρικα», ένα επιβλητικό κτήριο που έχει υποστεί μεγάλη φθορά λόγω των καιρικών συνθηκών, της διάβρωσης και της πυρκαγιάς που το έπληξε την δεκαετία του ‘70. Τα πατώματά της έχουν καταρρεύσει όπως και κάποιοι τοίχοι της. Ας δούμε όμως μερικά πράγματα για την ιστορία της Φάμπρικας.

Ο μύλος Εμπειρίκου είναι ένας ενδιαφέρων  συνδυασμός ατμόμυλου και νερόμυλου και ένα σπάνιο κατάλοιπο της πρώτης φάσης εκβιομη­χά­νισης στην Ελλάδα. Για τον υδρατμόμυλο Εμπειρίκου δεν έχει γίνει επίσημα γνωστή μέχρι  σήμερα καμία επίσημη μελέτη τεκμηρίωσης ή αποτύπωσης.

Η «Φάμπρικα», όπως λέγεται μέχρι και σήμερα το συγκρότημα, αποτελείται από πέντε κτήρια διατεταγμένα σε βραχώδες έδαφος  με μεγάλη κλίση, δίπλα στην κοίτη του ποτα­μού, ανάμεσα σε πλούσια βλάστηση.  Δεν υπάρ­χει δυνατότητα άμεσης πρόσβασης με μεταφο­ρικά μέσα παρά μόνο με ζώα. Η προσέγγιση γίνεται από το τσιμεντοστρωμένο μονοπάτι το οποίο είναι μέρος της τουριστικής περιπατητικής διαδρομής που ξεκινά από την πηγή Σάριζα και καταλήγει στις αμμουδιές των Γιαλίων.

Ο μύλος Εμπειρίκου είναι χαρακτηρισμένος ως ιστορικό μνημείο από το 1991 μαζί με το μηχανικό εξοπλισμό του και ζώνη προστασίας 50 μ. περιμετρικά του κτηρίου, ως αξιόλογο δείγμα της πρώτης φάσης εκβιομηχάνισης της Ελλάδας. Το συνολικό εμβαδών των κτηρίων είναι 1.554 τ.μ. και με το μέγιστο ύψος φτάνει τα 19,70 μ.

Ο υδρόμυλος χτίστηκε το 1876 από τον Κων. Εμπειρίκο του Λεονάρδου (1813-1884). Έχει την τοπολογία μύλου της εποχής: πολυώροφο κτήριο ορθογωνικής κάτοψης με δίρριχτη στέγη και ανοίγματα επαναλαμβανόμενα. Σε αυτό βρίσκεται η μεγάλη όρθια φτερωτή που κινούταν με υδατόπτωση και ο αλεστικός μηχανισμός με τέσσερα ζεύγη μυλο­λί­θων. Το 1880 ο μύλος έγινε και ατμοκίνητος. Ο λέβη­τας και η ατμομηχανή τοποθετήθηκαν σε χωρι­στά ισόγεια πέτρινα κτίσματα.

Τα κτήρια κατασκευάστηκαν από ημιλαξευτή πλακοειδή λιθοδομή, κατά το αν­δριώ­τικο πρότυπο. Στις στάθμες των δα­πέ­δων οι τοίχοι ενισχύονται με μεταλλικά αγκύλια. Όλα τα πατώματα των ορόφων ήταν ξύλινα, από κυπαρίσσι. Τα κτήρια καλύ­πτο­νταν με ξύλινη στέγη με επικάλυψη και κεραμίδια βυζαντινά. Εξωτερικά υπάρχει το παραδοσιακό  σαρδελωτό επίχρισμα. Για την κατακόρυφη επικοινωνία των ορόφων υπήρχε μια μικρή, ξύλινη, απότομη σκάλα.

Ο εύπορος Εμπειρίκος έφτιαξε έναν μεγάλο αλευρόμυλο για επεξεργασία σίτου που εισήγαγε με δικά του καράβια από τη Ρουμανία, όπου ζούσαν οι γιοι του. Τα παραγόμενα προϊόντα ήταν αλεύρι και συσκευασμένα προϊόντα από αλεύρι, όμως δεν είναι γνωστό αν διοχετεύονταν  στην εγχώρια αγορά ή αν γινόταν και εξαγω­γή τους.

Η επένδυση του Κ. Εμπειρίκου στον τομέα της αλευροβιομηχανίας έγινε σε μια περίοδο που ο κλάδος αυτός γνώριζε άνθι­ση. Εξάλλου η Άνδρος ήταν μεταξύ των πρώτων στις Κυκλάδες σε βιομηχανική ανάπτυξη.

Ο Ν. Σίμπουρας, κάτοικος Στενιών, θυμάται ανθρώπους από όλο το νησί να έρχονταν για δουλειά στη Φάμπρικα. Υπήρχε επιστάτης καθώς και σιδεράς για την επισκευή των μηχανημάτων. Οι ναυτικοί έρχονταν για δουλειά στο μύλο ως συντηρητές των μηχανημάτων όταν δεν ταξίδευαν. Το εργοστάσιο δούλευε έξι μέρες την εβδομάδα. Μόλις σταματούσε το νερό που κινούσε το μύλο πότιζε τα χωράφια της γειτονιάς.

Η παραγωγή επεκτάθηκε και στα ζυμαρικά σε χρονική στιγμή που δεν έχει προσδιοριστεί. Πάντως σε απογραφή του 1900 αναφέρεται ως ατμόμυλος και μακαρονοποιείο. Το 1912 έγινε ριζική ανακαίνιση κατά την οποία προστέθηκαν κυλινδρομυλικές εγκαταστάσεις και ηλεκτροφω­τί­στηκε.

Ο Μύλος του Εμπειρίκου εισήγαγε τη βιομηχανική παραγωγή προϊόντων στο νησί με τους πολυάριθμους παραδοσιακούς νερόμυλους. Από τη μια συνέβαλε στη συνολική αύξηση της παραγωγής, από την άλλη έγινε η αιτία να εγκαταλειφθούν πολλοί μικροί μύλοι.

Η Φάμπρικα λειτούργησε επιτυχώς μέχρι τη δεκαετία του 1930, όταν μεγάλωσε ο ανταγωνισμός από τους μύλους της Σύρου και του Πειραιά. Επίσης απουσία αμαξωτής οδού καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολες τις μεταφορές. Λέγεται ότι και το κοκ που έκαιγε για το λέβητα έκανε τη λειτουγία οικονομικά ασύμφορη. Όλα αυτά οδήγησαν στην παρακμή και το κλείσιμο του εργοστασίου.

Σε άγνωστη χρονική στιγμή η ιδιοκτησία πέρασε από την  οικογένεια Εμπειρίκου στην οικογένεια Γουλανδρή. Σύμφωνα με μαρτυρίες αυτό συνέβη επειδή ο Κ. Εμπειρίκος έβαλε ενέχυρο τη Φάμπρικα για να αγοράσει πλοία.

Σήμερα, ο μηχανολογικός εξοπλισμός δεν είναι πλήρης. Επειδή όμως τα περισσότερα μέρη είναι από σίδηρο, σώζονται η μεγάλη φτερωτή, το τετράδυμο σύστημα άλεσης με τις μυλόπετρες, τα γρανάζια, οι τροχαλίες καθώς και ο λέβητας με την ατμομηχανή.

Η εγκατάλειψη του Μύλου από το 1940 επέφερε την υποβάθμιση του κτηριακού αποθέματος και του περιβάλλοντος χώρου. Η πυρκαγιά γύρω στο 1970 εξέθεσε στις καιρικές συνθήκες το εσωτερικό των κτηρίων μαζί και τα μηχανήματα, επιταχύνοντας έτσι τη φυσική φθορά και γήρανση των υλικών. Ακολούθησε η λεηλασία από κατοίκους και περαστικούς που σταδιακά απομάκρυναν  μέλη των μηχανημάτων. Τα κτήρια, ωστόσο, δεν αντιμετωπίζουν σταδιακά προβλήματα που να απειλούν την ευστάθειά τους.

[/important]