Σίγουρα έχετε έρθει στην Κλειδού για να πάρετε πόσιμο νερό και μερικοί ίσως δεν έχετε έρθει καθόλου ή την έχετε ακούσει από τις συχνές φωτιές που την αποψιλώνουν. Στρίβοντας αριστερά στον επαρχιακό δρόμο Χίου ? Βολισσού στο ύψος του γηπέδου του Βροντάδου ακολουθούμε ένα τσιμεντόδρομο για να κατεβούμε χαμηλά στο ύψος ενός χειμάρρου . Συνεχίζουμε την πορεία παράλληλα με το χείμαρρο φθάνουμε σε μια πλατεία όπου παρέχεται από το Δήμο πόσιμο νερό και λίγο παρακάτω συναντάμε τις εγκαταστάσεις του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Η διαδρομή που περιγράψαμε προηγουμένως γίνεται αρκετά συχνά από πληθώρα ανθρώπων που έρχονται συχνά εδώ για να προμηθευτούν νερό όμως ελάχιστοι είναι αυτοί που παρατηρούν προσεχτικά τι έχει συμβεί ώστε να προβληματιστούν. Ας γνωρίσουμε όμως καλύτερα αυτόν τον τόπο.
Ο ΠΟΛΥΜΟΡΦΟΣ ΤΟΠΟΣ
Από γεωλογική άποψη
Με την εξαιρετική παραλλαγή στην τοπογραφία της περιοχής που βρίσκεται στο στάδιο της νεότητας με την επιβλητική χαράδρα του Φαγάνου που οριοθετείται από τους ορεινούς ασβεστολιθικούς όγκους [ Αίπος ? Πηγανιά] με τις χαρακτηριστικές σάρες και τις βαθιές «ρυτίδες» σημάδια έντονης διάβρωσης. Με εδαφικές αποθέσεις πλούσιες σε ανόργανα και οργανικά συστατικά που καθιστούν γόνιμα και εύφορα τα χωράφια και αντίστοιχα ρυθμίζοντας τη ροή ύλης στα οικοσυστήματα της ευρύτερης περιοχής.
Από υδρολογική άποψη
Σχηματίζεται μια λεκάνη απορροής με πρωταγωνιστή , τον ορμητικό χείμαρρο Αρμένη. Δυστυχώς οι χείμαρροι υποβαθμίζονται από τους ανθρώπους αφού μετατρέπονται σε σκουπιδότοπους με αποτέλεσμα να μετατρέπονται σε πηγές ρύπανσης και μόλυνσης ή μπαζώνονται οπότε προξενούν πλημμύρες με καταστροφικά αποτελέσματα.Ας αποδεχτούμε την αξία των χειμάρρων εκτιμώντας την προσφορά τους : Μαζεύουν τα νερά της βροχής , προστατεύουν την περιοχή από τις πλημμύρες , προσφέρουν πράσινο στην περιοχή , καθαρίζουν την ατμόσφαιρα , ρυθμίζουν ντο μικροκλίμα της περιοχής, εμπλουτίζουν τα υπόγεια νερά [πηγάδια Λιβαδείων, πηγή Κλειδούς κλπ], αποτελούν φυσικούς πόρους και οικοσυστήματα για την προστασία του περιβάλλοντος, διατηρούν τη συνέχεια της ιστορικής μνήμης της περιοχής
Για αυτό πρέπει να αλλάξουμε νοοτροπία πασχίζοντας με κάθε τρόπο για την αποκατάσταση των φυσικών λειτουργιών των χειμάρρων. Είναι απαραίτητο :
- Να διατηρούνται οι φυσικές τους διαστάσεις , ως αυτόνομοι σχηματισμοί,
- Να αναγνωρίζεται ο κοινόχρηστος χαρακτήρας τους και ο πολλαπλός ρόλος τους,
- Να αντιμετωπίζεται συνολικά η φροντίδα τους σε όλο το μήκος τους και όχι αποσπασματικά, σε κάθε χωριό και πόλη.
- Να διατηρούνται στην κοίτη τους οι φυσικοί σχηματισμοί τους και οι κατασκευαζόμενοι υπερχειλιστές να είναι χαμηλοί και πέτρινοι,
- Να διατηρούνται, στα πρανή τους, οι φυσικές διατομές τους και όπου υπάρχει διάβρωση να γίνονται οι αναγκαίες ήπιες παρεμβάσεις, με φυσικά υλικά,
- Να υποστηρίζεται και να ελέγχεται , στα πρανή τους, η φυσική βλάστηση,
- Να καθορίζονται ζώνες προστασίας εκατέρωθεν της παραρεμάτιας ζώνης και να ενισχύεται η βλάστηση μέσω κοινόχρηστων χώρων, πεζοδρόμησης, ήπιας κυκλοφορίας, χαμηλού συντελεστή δόμησης κ.ά.
ΠΟΛΥΛΑΤΡΕΥΤΟΣ ΤΟΠΟΣ
Στο νότιο τμήμα της κοιλάδας της Κλειδούς και κυρίως στα γύρω υψώματα μπορεί ο επισκέπτης να παρατηρήσει διάσκορπα μικρά ξωκλήσια αποτέλεσμα μιας διάθεσης έκφρασης της ανθρώπινης πίστης με ευαισθησία και προσαρμογή στην κλίμακα της περιοχής . Πόλοι έλξης για τους περαστικούς και εκδρομείς στο παρελθόν περισσότερο και λιγότερο σήμερα. Η μονή του Αγίου Στεφάνου χαμηλότερα , ο Άγιος Δημήτριος των Χαλάδρων ψηλότερα με την ομώνυμη πηγή από την οποία στην ουσία εξασφαλίζει πόσιμο νερό μεγάλο μέρος των κατοίκων της Χίου και του Βροντάδου. Και ακόμη ψηλότερα λες ανηφορίζοντας στους πρόποδες του όρους Πηγανιά ο Άγιος Γεώργιος ο Ρεστάς και ο Άγιος Ιωάννης ο Τρυπατές που με τα πανηγύρια τους καλωσόριζαν τους πιστούς στους αυλόγυρούς τους. Όλοι μαζί οι Άγιοι βιγλάτορες της κοιλάδας της Κλειδούς χρόνια τώρα προσπαθούν να την θέσουν στην προστασία τους παρ? όλες τις δυσχέρειες που συναντούν με την ανθρώπινη ασυλλογισιά και ματαιοδοξία.
ΠΟΛΥΠΟΙΚΙΛΟΣ ΤΟΠΟΣ:
Από φυτικά είδη
Παραθέτουμε ένα ενδεικτικό κατάλογο χωρίς να μπούμε σε λεπτομερείς αναφορές για σπάνια ενδημικά είδη , εύτρωτα ή κινδυνεύοντα:
Allium cupani , <>Hypericum empetrifolium, Muscari comosum ( βολβός- σταφύλι του κούκου) , Onosma rigidum, Ornithogalum umbrllatum, Rumulea linaresii, Sedum hispanicum, Umbilicus rupestris, Αγριελιά [Olea europaea, sylvestris], Αγριόκλημα [Vinus Vinifera L. ssp. Sylvestris] , Αγριοκλήματα [Vitis Vinifera], Αγριαγκινάρα [Cynara cardunculus], Αγριαχλαδιά [Pyrus sp], Αγριοβρώμη [Avena barbata] ,Αγριοζοχός [Uropermum picroides], Αγριοσέλινο [Smyrnium rotundifolium], Άγρια σπαράγγια [Asparagus verticulatus]
Από ζωικά είδη
Η κοιλάδα της Κλειδούς αποτελεί καταφύγιο ενδημικών και μεταναστευτικών πουλιών: Κότσυφας (Turdus Merula), Τσίχλα (Turdus philomelos), Μαυροκεφαλα (Sylvia melanocefala) , Περδικα (alectoris chukar) , Κουκουβαγια (Athene noctua), Καρδερίνα (Carduelis carduelis), Τσαλαπετεινός [ Upopa epops], Δεκαοχτούρα (Streptopelia decaocto), Κουκουβάγια ( Athene noctua), Γκιώνης(Otus scops)
Λευκοσουσουράδα ( Motacilla alba) ,Αηδόνι ( Luscinia megarhynchos), Ψαρόνι ( Sturnus vulgaris), Σπιστοσπουργίτης ( Passer domesticus), Φλώρος ( Carduelis chloris), Τρυποκάρυδος ( Troglodytes troglodytes), Κοκκινολαίμης ( Erithacus rubecula), Σπίνος ( Fringilla coelebs), Φρετζούνι (Coccothraustes coccothraustes), Δενδροσπουργίτης ( Passer montanus), Γερακίνα(Buteo buteo), Κίσσα (garrulus glandarius), Αετομάχος (Lanius collurio), Τσίφτης ( Milvus migrans ), Αετογερακίνα (Buteo rufinus), Κοκκινόκωλος,Κοκκινούρης(Phoenicurus phoenicurus), Σπασούρα Καλόγερος( Parus major), Λούγαρο (Carduelis spinus), Φανέτο(Carduelis cannabina), Δενδροφυλλοσκόπος, Σουιτάκι (Phylloskopus collybita), Αγριοπερίστερο (Columbia livia), Ορτύκι (Coturnix coturnix), Μπεκάτσα(Scolopax rusticola), Τρυγόνι (Streptopelia turtur), Τυτώ (Tyto alba), Σταρήθρα (Alauda arnensis)
Ποικιλία ασπόνδυλων :Τζιτζίκι [ Cicadidae Hemiptera],Σκαθάρια [Loghrom Beetle],Ακρίδες ,Τριζόνια, Λιμπελούλες, Μύγες, Μυρμήγκια, Σφήκες, Πεταλούδες Αρκετά ερπετά και αμφίβια:Βάτραχοι και φρύνοι, Σαύρα [Hemidactylus turcicus], Λαφιάτης [ Elaphe situla], Οχιά [Vipera xanthina], Χελώνες
Μερικά θηλαστικά:
Αλεπούδες [Vulpes vulpes] ,Κουνάβια (ατσίδα) [Martes foina] ,Σκαντζόχοιροι [ Erinacus europaeus] , Μαύροι και καφέ αρουραίοι ,Λαγοί [Lepus europaeus]
ΠΟΛΥΠΑΘΟΣ ΤΟΠΟΣ
Η φωτιά στην Κλειδού
Αξιομνημόνευτη είναι η πυρκαγιά που ξέσπασε στις 18-7-1998 και ώρα 13.30 στην ευρύτερη περιοχή της Κλειδού από άγνωστη αιτία σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Χίου . Όπως αναφέρεται καταστράφηκαν 6.000 στρέμματα αγροτοδασικής έκτασης από τα οποία τα 2.500 στρέμματα ήταν δασική έκταση δηλαδή πευκοδάσος , 2.500 στρέμματα θαμνώνες και χορτολιβαδικές εκτάσεις και 1000 στρέμματα αγροτικές καλλιέργειες [ ελαιόδεντρα ? συκιές ]. Η φωτιά σβήστηκε από 18 πυροσβεστικά οχήματα και 136 πυροσβέστες από τη Χίο και τη Μυτιλήνη , το έργο τους συνέδραμαν και 2 οχήματα με 83 πυροσβέστες από την Αθήνα αλλά ακόμη και η 1η ΕΜΑΚ με 2 πυροσβεστικά οχήματα και 33 άντρες. Από τότε αναρίθμητες οι προσπάθειες για να ολοκληρωθεί η καταστροφή και να αρχίσει η οικοπεδοποίηση, τα μπαζώματα, η παράνομη διάνοιξη δρόμων, η ανεξέλεγκτη ρίψη σκουπιδιών.. Η ποικιλία των σκουπιδιών συναγωνίζεται την βιοποικιλότητα της περιοχής. Συμπληρωματικά
Η υπερβόσκηση
παρεμποδίζει τη φυσική ανανέωση των φυτοκοινωνιών , αλλά και διαταράσσει το ισοζύγιο στον κύκλο των θρεπτικών συστατικών. Το αποτέλεσμα είναι να υποβαθμίζεται συνεχώς το έδαφος , να μειώνεται η παραγωγική του ικανότητα, να υποβαθμίζονται οι φυτοκοινωνίες , να ελαττώνεται η βιόμαζα της περιοχής , να μειώνεται ο βαθμός της εδαφοκάλυψης, να αυξάνονται οι επιφανειακές απορροές των νερών και οι διαβρώσεις, να αποπλύνονται τα εδαφικά συστατικά και γενικότερα να υποβαθμίζεται το οικοσύστημα και να μετατρέπεται σε απογυμνωμένη άγονη βραχώδη περιοχή.
Η λαθροθηρία:
Το κυνήγι στη Χίο είναι ένα από τα δημοφιλέστερα σπορ και ο αριθμός των κυνηγών με άδεια είναι υπερβολικά μεγάλος σε ποσοστιαία αναλογία με άλλες περιοχές της χώρας μας. Τα πουλιά που εξοντώνονται κάθε χρόνο με τις διάφορες αυτές μεθόδους υπολογίστηκαν σε 8.500 περίπου το 1990 [ Choremi and Spinthakis 1990].Είτε νόμιμο το κυνήγι είτε παράνομο ασκεί τεράστια πίεση στα αποδημητικά είδη των πουλιών και απειλεί μάλιστα να εξαφανίσει ένα μεγάλο μέρος από αυτά που ζουν στην Κοιλάδα της Κλειδούς . Γίνεται συχνά στην απαγορευμένη ζώνη νότια του χειμάρρου Αρμένη με τρόπο «άνανδρο» και ύπουλο από μικρή μερίδα ασυνείδητων κυνηγών προκαλώντας ανεπανόρθωτες καταστροφές στην ορνιθοπανίδα που φωλιάζει , τρέφεται και αναπαράγεται στην ευρύτερη περιοχή.
ΑΥΤΟΣ ΤΟ ΤΟΠΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΕΙ :
Σύμφωνα με το άρθρο 24 του Συντάγματος: «Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους. Για τη διαφύλαξη του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα.
Σύμφωνα με το νόμο υπ? αριθμ. 1650/86 και το άρθρο 1: Όπου αναφέρεται ως σκοπός του συγκεκριμένου νόμου « η θέσπιση θεμελιωτών κανόνων και η καθιέρωση κριτηρίων και μηχανισμών για την προστασία του περιβάλλοντος , έτσι ώστε ο άνθρωπος ως άτομο και ως μέλος του κοινωνικού συνόλου , να ζει σε ένα υψηλής ποιότητας περιβάλλον, μέσα στο οποίο να προστατεύεται η υγεία του και να ευνοείται η ανάπτυξη της προσωπικότητάς του»Συγκεκριμένα η ευρύτερη περιοχή της Κλειδούς προτείνουμε με βάσει το άρθρο 18 του παραπάνω νόμου να χαρακτηριστεί ως «προστατευόμενος φυσικός σχηματισμός ή /και προστατευόμενο τοπίο ή /και στοιχείο τοπίου» επειδή πληροί τα κριτήρια που ορίζει ο νόμος . Δηλαδή όπως αναφέρει η παράγραφος 4 του άρθρου 18 : « Ως προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί χαρακτηρίζονται λειτουργικά τμήματα της φύσης ή μεμονωμένα δημιουργήματά της που έχουν ιδιαίτερη επιστημονική , οικολογική ή αισθητική αξία ή συμβάλλουν στη διατήρηση των φυσικών διεργασιών και στην προστασία των φυσικών πόρων , όπως δέντρα , συστάδες δέντρων και θάμνων , προστατευτική βλάστηση, παρόχθια και παράκτια βλάστηση, φυσικοί φράχτες, καταρράχτες , πηγές, φαράγγια, θίνες, ύφαλοι, σπηλιές , βράχοι, απολιθωμένα δάση, δέντρα ή τμήματά τους , παλαιοντολογικά ευρήματα, κοραλλιογενείς και γεωμορφολογικοί σχηματισμοί. Ως προστατευόμενα τοπία χαρακτηρίζονται περιοχές μεγάλης αισθητικής ή πολιτιστική αξίας και εκτάσεις που είναι ιδιαίτερα πρόσφορες για αναψυχή του κοινού ή συμβάλλουν στην προστασία ή αποδοτικότητα των φυσικών πόρων λόγω των ιδιαίτερων φυσικών ή ανθρωπογενών χαρακτηριστικών τους. Στα προστατευόμενα τοπία μπορεί να δίνονται με βάση τα κύρια χαρακτηριστικά τους , ειδικότερες ονομασίες, όπως αισθητικό δάσος, τοπίο άγριας φύσης, τοπίο αγροτικό, αστικό ή βιομηχανικό. Ως προστατευόμενα στοιχεία του τοπίου χαρακτηρίζονται τμήματα ή συστατικά στοιχεία του τοπίου που έχουν ιδιαίτερη αισθητική ή πολιτιστική αξία ή συμβάλλουν στην προστασία ή αποδοτικότητα φυσικών πόρων λόγω των ιδιαίτερων φυσικών ή ανθρωπογενών χαρακτηριστικών τους, όπως αλσύλλια, παραδοσιακές καλλιέργειες, αγροικίες , μονοπάτια, πέτρινοι φράχτες και αναβαθμίδες, προστατευτικές φυτείες, κρήνες. Ενέργειες που μπορούν να επιφέρουν καταστροφή φθορά ή αλλοίωση των προστατευόμενων φυσικών σχηματισμών, των προστατευόμενων τοπίων ή στοιχείων του τοπίου απαγορεύονται , σύμφωνα με τις ρυθμίσεις των οικείων κανονισμών.»Το άρθρο 21 του παραπάνω νόμου περιγράφει τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί ώστε να επιτευχθεί ο χαρακτηρισμός της περιοχής της Κλειδούς συγκεκριμένα αναφέρει: « Ο χαρακτηρισμός περιοχών , στοιχείων ή συνόλων της φύσης και του τοπίου , σύμφωνα με τα άρθρα 18 και 19 και ο καθορισμός των ορίων τους και των τυχόν ζωνών προστασίας τους γίνονται με προεδρικό διάταγμα , που εκδίδεται ύστερα από πρόταση των Υπουργών Γεωργίας , Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων , Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας και του κατά περίπτωση αρμόδιου υπουργού ύστερα από γνώμη του νομαρχιακού συμβουλίου, σε εφαρμογή περιφερειακού ή νομαρχιακού ή ειδικού χωροταξικού σχεδίου ή γενικού πολεοδομικού σχεδίου ή ειδικής περιβαλλοντικής μελέτης. Σε κάθε περίπτωση η σύνταξη ειδικής περιβαλλοντικής μελέτης είναι απαραίτητη για την τεκμηρίωση της σημασίας του προστατευόμενου αντικειμένου και τη σκοπιμότητα των προτεινόμενων μέτρων προστασίας.»
Αλλά και σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις:Διεθνής σύμβαση για τη βιολογική ποικιλότητα, Ρίο 1992 [κυρώθηκε με το ν. 2204/1994 ΦΕΚ 59/Α]Διεθνής σύμβαση για την προστασία των υγρότοπων, Ραμσάρ(Ιράν) 1971, [κυρώθηκε με το Ν.Δ. 191/1974 ΦΕΚ 350/Α]Διεθνής σύμβαση για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης, Βέρνη 1979 [κυρώθηκε με το ν. 1335/1983 ΦΕΚ 32/Α]Διεθνής σύμβαση για τη διατήρηση των αποδημητικών πτηνών , της άγριας πανίδας, Βόννη 1979 [ κυρώθηκε με το ν. 2719/1999 ΦΕΚ 106/Α]
Σύμφωνα με τους Κοινοτικούς Κανονισμούς:92/2156/ ΕΟΚ για την πυροπροστασία των κοινοτικών δασών , όπως έχει συμπληρωθεί97/338/ΕΟΚ για την προστασία των ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας με τον έλεγχο του εμπορίου τους όπως έχει τροποποιηθεί μέχρι σήμερα.
Σύμφωνα με τις Κοινοτικές οδηγίες:79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση των αγρίων πτηνών [ εναρμονίστηκε με την υπουργική απόφαση 414985/1985 ΦΕΚ 757/Β]92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας . Επιτέλους «ο κόμπος έφτασε στο χτένι» η σιωπή και η αδιαφορία αρκετές ανεπανόρθωτες ζημιές έχουν προκαλέσει στον οικότοπο της Κλειδούς. Είναι καιρός να επικηρυχθούν : οι εμπρηστές, οι οικοπεδοφάγοι, οι καταπατητές, οι λαθροκυνηγοί, αυτοί που μπαζώνουν παράνομα, εκείνοι που έχουν μετατρέψει την Κλειδού σε σκουπιδότοπο. Καλούμε όλους τους πολίτες τους κοινωνικούς φορείς, τα πολιτιστικά σωματεία, τις εθελοντικές οργανώσεις, την εκκλησία, το δημοτικό συμβούλιο Ομηρούπολης , το νομαρχιακό συμβούλιο Χίου να αναλογιστούν τις ευθύνες τους και να δράσουν με στόχο τον χαρακτηρισμό της περιοχής ως «προστατευόμενος φυσικός σχηματισμός ή /και προστατευόμενο τοπίο ή /και στοιχείο τοπίου».
Παντελίδης Γιώργης