…για το Μάθημα των Θρησκευτικών

Τοῦ Νίκου Γκάτσου

Ἀπὸ τὸ περιοδικὸ Ἀγγλοελληνικὴ Ἐπιθεώρηση,τ. Α΄, Δεκέμβριος 1945.

Τ ὰ τελευταῖα εἴκοσι χρόνια ὁ πλατὺς ὁρίζοντας ποὺ ἄνοιξαν τὰ εὐρωπαϊκὰ ρεύματα τῆς σκέψης στὴν νεότερη ἑλληνικὴ διανόηση, ἀντὶ νὰ μᾶς φωτίσει γιὰ νὰ δοῦμε βαθύτερα τὴν ἀληθινή μας ψυχή, κινδυνεύει νὰ μᾶς ἀπομονώσει, ἂν ὄχι νὰ μᾶς ἀπομακρύνει ἐντελῶς, ἀπὸ τὸν κορμὸ τῆς ἑλληνικῆς παράδοσης, μὰ εἶναι προζύμι καὶ κίνητρο γιὰ κάθε μελλοντική μας ὡρίμανση καὶ δημιουργία. […] Ποιός θὰ τὸ φανταζότανε ποτὲ πὼς ὁ Μακρυγιάννης, ὁ παράξενος αὐτὸς ἄνθρωπος ποὺ γεμίζει μὲ τὴν προσωπικότητά του τὰ χρόνια της ἐπανάστασης καὶ τοῦ Ὄθωνα, αὐτὸς ὁ ἀγράμματος Ρουμελιώτης μὲ τὴν ἑλληνικὴ συνείδηση καὶ τὴν ἡρωικὴ καρδιά, θὰ ἦταν σήμερα γιὰ μᾶς ἕνας ἀπὸ τοὺς δασκάλους τῆς ἑλληνικῆς πεζογραφί- ας, καὶ πὼς τὰ ἀπομνημονεύματά του, στὶς κρίσιμες τοῦτες ὧρες ποὺ περνάει ἡ πατρίδα μας μαζὶ μὲ ὁλόκληρη τὴν Εὐρώπη, μποροῦν νὰ μᾶς σταθοῦν ὁδηγὸς γιὰ ἕνα καλύτερο μέλλον![…] Ὁ Μακρυγιάννης ἦταν ἐντελῶς ἀγράμματος, καὶ τὰ λίγα γράμματα ποὺ ἤξερε τὰ εἶχε μάθει ἀπὸ μερικοὺς φίλους του ἀπάνω στὶς μάχες, ἀνάμεσα στὸ μπαρούτι καὶ στὴ φωτιά. Ἴσως στὴν ἀγραμματοσύνη του αὐτὴ ὅπως πιστεύει ὁ Σεφέρης, νὰ χρωστᾶμε τὴ χάρη καὶ τὴ λιτότητα τοῦ ὕφους του, ποὺ εἶναι ἀπαλλαγμένο ἀπὸ κάθε λογῆς δασκαλισμούς, κάθε λογῆς ἐπιτήδευση, κάθε λογῆς λογοτεχνικὰ στολίδια. Στὸν Μακρυγιάννη βλέπει κανεὶς τὸν ἁπλὸ ἄνθρωπο ποὺ πῆρε τὴν πένα στὰ χέρια του γιὰ νὰ μιλήσει τὴν ἁπλὴ γλώσσα τοῦ λαοῦ, ὅπως ἕνας μοναχικὸς φίλος γράφει τὰ βάσανά του στὸ φίλο του. Αὐτὸ δὲ σημαίνει πὼς ὁ Μακρυγιάννης ἦταν τυχαῖος ἄνθρωπος. Ἦταν ἀπὸ τὴ φύση του ποιητής, ἀπὸ τὴ γενιὰ ἐκείνων ποὺ δημιούργησαν τὰ δημοτικά μας τραγούδια, ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ ἀποτελοῦν τὸ πολυτιμότε- ρο ὑλικὸ τῆς φυλῆς μας. Ἀγάπησε τὴν ἐλευθερία χωρὶς συμβιβασμούς, σὰν ἀληθινὸς ποιητής, ἦταν εἰλικρινὴς καὶ τίμιος σὰν τέλειος πνευματικὸς ἄνθρωπος, καὶ τὸ ἀνεξά- ντλητο χιοῦμορ του δείχνει τὴν ἐνστικτώδη του κατανόηση τῆς ἀνθρώπινης φύσης. Ὁ Μακρυγιάννης ἦταν πραγματικὰ ἕνας «non conformiste» τῆς ἐποχῆς του, ὅπως πρέπει νὰ εἶναι οἱ γνήσιοι ποιητὲς ὅλων τῶν καιρῶν. Ἀλλὰ ὁ Μακρυγιάννης ἤτανε μία ἡρωικὴ μορφὴ καὶ τὸ δίδαγμά του ξεπερνάει τὰ ὅρια τῆς λογοτεχνίας. Τὰ Ἀπο- μνημονεύματά του πρέπει νὰ γίνουν ἐγκόλπιο καθενὸς ποὺ ἔχει ἑλληνικὴ συνείδηση, ἕνας φωτεινὸς δρόμος ἐλευθερίας, ἁγνότητας, τιμιότητας, ἡρωισμοῦ καὶ ἀνδρεί- ας. Δὲν ἦταν ἕνας ὁπλαρ- χηγὸς τῆς Ἐπανάστασης μὲ δύναμη καὶ παλικαριὰ μο- νάχα. Ἦταν ἕνας ξάστερος νοῦς ποὺ εἶχε συνείδηση τῆς ἑλληνικῆς του ψυχῆς, ἦταν ἕνα γνήσιο τέκνο τοῦ ἑλληνισμοῦ στὴν πιὸ πλα- τιὰ ἔννοια, ποὺ ἤξερε πὼς ὁ ἀγώνας κερδήθηκε μὲ τὴ θυσία τοῦ λαοῦ καὶ πὼς τὸ Ἔθνος ἀνῆκε σ’ αὐτὸ τὸ λαὸ καὶ ὄχι στοὺς καλαμα- ράδες τῆς Βαυαρικῆς γρα- φειοκρατίας. Ὁ Μακρυ- γιάννης ἀπὸ τὰ βάθη τῆς ἑλληνικῆς μας συνείδησης μᾶς δίνει τὸ παράδειγμα μὲ τὴν ἀντρίκια φωνή του. Ἔχουμε ὑποχρέωση νὰ τ’ ἀκολουθήσουμε καὶ χρέ- ος νὰ μεταδώσουμε καὶ σὲ ἄλλους τὸ μήνυμά του. […] Παράλληλα, τὸ κράτος ἢ τὰ ἀνώτερα πνευματικὰ ἱδρύματα πρέπει νὰ φροντίσουν νὰ τυπώσουν σὲ φθηνὴ ἔκδοση τὰ

Ἀπομνημονεύματα τοῦ Μακρυγιάννη, γιὰ νὰ μπορεῖ κάθε Ἕλληνας νὰ τὰ ἀγοράσει καὶ νὰ τὰ διαβά- σει. Ἴσως ἀκόμα ὁ Μακρυγιάννης θὰ ἔπρεπε νὰ μπεῖ στὰ σχολειὰ σὰν ἕνας μεγάλος δάσκαλος τοῦ σύγχρονου ἑλληνισμοῦ, ποὺ τὰ λόγια του θ’ ἀγγίζουν ἀσφαλῶς βα- θύτερα τὶς ψυχὲς τῶν παιδιῶν ἀπὸ τ’ ἀρχαῖα ρητά, ποὺ τὰ ξέρουμε ὅλοι ἀπ’ ἔξω χωρὶς καλὰ-καλὰ νὰ καταλα- βαίνουμε τὴν οὐσία τους. Δίπλα στὸν ἀρχαῖο Λεωνίδα, στοὺς μαραθωνομάχους καὶ στὰ θούρια τοῦ Τυρταίου, τὰ τόσο μακρινά, ἂς στήσουμε μία δική μας σύγχρονη μορ- φή, τὴ μορφὴ τοῦ Μακρυγιάννη ποὺ μόνος, ἀδικημένος καὶ παραγνωρισμένος, στάθηκε ὣς τὸ τέλος ἀλύγιστος παλεύοντας γιὰ τὸ ἰδανικὸ τῆς ὁλοκληρωμένης ἐθνικῆς λευτεριᾶς μὲ πίστη καὶ μὲ φανατισμό. Τὸ παράδειγμά του κι ὁ δρόμος του, εἶναι τὸ παράδειγμα κι ὁ δρόμος τῆς Ἑλλάδας καὶ τῆς ἐλευθερίας. g

Κάτω από : μνήμη