Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΤΗ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ
Ο εκπαιδευτικός είναι πολύ σημαντικό να διακατέχεται από δημοκρατικές στάσεις και αξίες και να μπορεί να αντιμετωπίζει τα πράγματα από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Ο εκπαιδευτικός κρίνεται
αναγκαίο να γνωρίσει περισσότερα για την ποικιλία των διαφόρων πολιτισμών, να καταπολεμήσει πρώτα τις δικές του προκαταλήψεις και να αναγνωρίσει την πραγματικότητα πολυπρισματικά (Παπαχρήστος, 2007). Η επιτυχημένη εφαρμογή της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης προϋποθέτει την στήριξη της διαφορετικότητας πρώτα από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς (Παλαιολόγου & Ευαγγέλου, 2011). Oι Banks & Banks (2004) τονίζουν την αναγκαιότητα που υπάρχει στις μέρες μας για τον εμπλουτισμό της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης με δημοκρατικές ιδέες και αξίες. Ο Banks (2009) υποστηρίζει τη σημασία μετάλλαξης του σχολείου σε ένα περιβάλλον το οποίο αντικατοπτρίζει τις αξίες,
προοπτικές, συμπεριφορές και στάσεις των μαθητών και εκπαιδευτικών, μέσα από μία σχέση μεταξύ τους αλληλεπίδρασης, όπου οι μαθητές ενσωματώνουν στην ταυτότητά τους στοιχεία από την κουλτούρα των δασκάλων τους και οι εκπαιδευτικοί υιοθετούν στοιχεία από την κουλτούρα των μαθητών τους.
Ο εκπαιδευτικός διαδραματίζει, επίσης, πολύ σημαντικό ρόλο για την επίτευξη συμπεριληπτικών πρακτικών, καθώς ο ίδιος θα πρέπει να δημιουργήσει ένα πλαίσιο σεβασμού στις ιδιαιτερότητες και ανάγκες του κάθε παιδιού (Δημητριάδου & Ανδρούσου, 2013). Εάν ο εκπαιδευτικός, παραδείγματος χάριν, συμπεριφέρεται με απαξίωση στα άτομα με ειδικές ανάγκες θα έχει και αρνητική στάση απέναντι στη συμπερίληψη, προωθώντας πρακτικές που ενισχύουν τον αποκλεισμό. Το ενδιαφέρον του εκπαιδευτικού προς τους μαθητές του αποτελεί βασικό θεμέλιο για τη δημιουργία θετικού κλίματος μέσα στην τάξη.
Συχνά, ο εκπαιδευτικός αποτελεί πρότυπο για τα παιδιά, το οποίο και μιμούνται (Σαλβαράς,
2013). Ο ρόλος του, λοιπόν, είναι ενισχυτικός, καθοδηγητικός, συνεργατικός και κοινωνικός
(Μιχαηλίδης, 2009).
Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι εκπαιδευτικοί διακατέχονται από εθνοκεντρικές και
ξενοφοβικές αντιλήψεις, κάνουν διακρίσεις σε βάρος πολιτισμικά διαφορετικών μαθητών
162 Ο. Ευαγγέλου, Ε. Μουλά και θεωρούν τη διγλωσσία εμπόδιο στη διδασκαλία τους. Γι αυτό κρίνεται απαραίτητο οι εκπαιδευτικοί να παρακολουθούν προγράμματα περαιτέρω επιμόρφωσης και κατάρτισης, ώστε να αποκτήσουν την απαραίτητη διαπολιτισμική ετοιμότητα και να προωθούν
δραστηριότητες που ενισχύουν την αυτοαντίληψη και τα εσωτερικά κίνητρα για μάθηση
όλων των μαθητών, έτσι ώστε να μειώνονται τα φαινόμενα περιθωριοποίησης
(Παπαχρήστος, 2007). Κάτι αντίστοιχο παρατηρείται και στην ειδική αγωγή. Σε αρκετές
περιπτώσεις, δηλαδή, οι απόψεις και μέθοδοι διδασκαλίας είναι βαθιά ριζωμένες λόγω της
επαγγελματοποίησης που δημιουργείται τόσο κατά τη διάρκεια των χρόνων διδασκαλίας
όσο και κατά την αρχική τους εκπαίδευση, με αποτέλεσμα η ύπαρξη παιδιών με ειδικές
ανάγκες να αποτελούν για αυτούς εμπόδιο στη διδασκαλία τους (Ζώνιου- Σιδέρη, 2011).
Κρίνεται, λοιπόν, αναγκαία η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, με σκοπό να τους
ενθαρρύνει να δέχονται τους μαθητές με ειδικές ανάγκες ως πηγή γνώσης μέσα στη τάξη
τους. Αναγκαία προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρμογή της επιμόρφωσης είναι ο
εξοπλισμός των εκπαιδευτικών με κατάλληλες γνώσεις και ικανότητες και κυρίως η
καλλιέργεια θετικών στάσεων στις διαδικασίες και στη φιλοσοφία της συμπερίληψης
(Γουδήρας, 2013).
Για την αποτελεσματική διαχείριση των σχολικών τάξεων κρίνεται απαραίτητη η
ενδοσχολική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, η υποστήριξή τους εντός του σχολείου με
έμψυχο υλικό και κατάλληλα εκπαιδευτικά μέσα, καθώς και η δημιουργία καλού σχολικού
κλίματος και μηχανισμών ανατροφοδότησης, αξιολόγησης και βελτίωσης (Μπάμπα &
Κουλουμπαρίτση, 2013). Έτσι, θα είναι ικανοί να ανταποκρίνονται στις νέες προκλήσεις και
να ακολουθούν αποτελεσματικές πρακτικές προωθώντας πανανθρώπινες αξίες όπως η
ισότητα, η δικαιοσύνη και η συνεργασία ανάμεσα σε όλους τους μαθητές, ανεξάρτητα από
τις οποιεσδήποτε διαφορές τους. Από τα παραπάνω συνάγεται ο κομβικός ρόλος που διαδραματίζει ο εκπαιδευτικός στο πλαίσιο της συμπεριληπτικής και διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, όσον αφορά στη
δημιουργία ενός δημοκρατικού κλίματος μέσα στην τάξη, που προωθεί το σεβασμό στις
ιδιαιτερότητες και ανάγκες του κάθε παιδιού, ενισχύει, συμβουλεύει και καθοδηγεί όλους
τους μαθητές και αντιλαμβάνεται τη διαφορετικότητα ως θετική πρόκληση και όχι ως
εμπόδιο στη μαθησιακή διαδικασία.
Συμπεράσματα –Προτάσεις
Στο σημερινό πλαίσιο των σύγχρονων πολυπολιτισμικών τάξεων οι μαθητές, πέρα από τις
όποιες μαθησιακές δυσκολίες που ενδεχομένως αντιμετωπίζουν, αντιπροσωπεύουν
γλωσσικά και πολιτισμικά ανομοιογενείς κοινωνικές ομάδες. Η υιοθέτηση των βασικών
αρχών τόσο της διαπολιτισμικής όσο και της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης φαίνεται πως
εξασφαλίζει πληρέστερες συνθήκες κατανόησης της πολιτισμικής ποικιλομορφίας,
επικοινωνίας, αλληλεπίδρασης, αντιμετώπισης μαθησιακών δυσκολιών ή προβλημάτων
συμπεριφοράς και ένταξης όλων των μαθητών στο ευρύτερο σχολικό και κοινωνικό
πλαίσιο.
Η ύπαρξη ποικίλων διαφορών στις σχολικές τάξεις (π.χ. γνωστικών, πολιτισμικών,
θρησκευτικών, γλωσσικών), σε εύρος και βάθος, πέρα από την ύπαρξη κατάλληλης
υλικοτεχνικής υποδομής, προϋποθέτει επιμορφωμένους εκπαιδευτικούς, εξειδικευμένα
προγράμματα, κατάλληλα σχολικά εγχειρίδια, δημοκρατική σχολική ηγεσία και
Συγκριτική θεώρηση της διαπολιτισμικής και της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης
εκπαιδευτικούς που σέβονται και αποδέχονται τη διαφορετικότητα ως θετική πρόκληση και
όχι ως αξεπέραστο εμπόδιο, στο πλαίσιο τόσο της συμπεριληπτικής όσο και της
διαπολιτισμικής εκπαίδευσης.
Υπό το πρίσμα της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης, ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να παρακολουθήσει την τάξη του γενικού σχολείου ανάλογα με την ηλικία του, κάποιο ξεχωριστό τμήμα ένταξης ή την τάξη ενός ειδικού σχολείου.
Στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης ένας μαθητής με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο, μπορεί να παρακολουθήσει την τάξη του γενικού σχολείου ανάλογα με την ηλικία του, κάποιο
ξεχωριστό τμήμα (τάξη υποδοχής, φροντιστηριακό τμήμα) ή την τάξη ενός διαπολιτισμικού
σχολείου. Στους παραπάνω τρεις τύπους σχολικής τάξης μπορούν να υλοποιηθούν οι
όποιες πρακτικές συμπερίληψης ή διαπολιτισμικής ώσμωσης. Αξίζει να επισημάνουμε,
ωστόσο, ότι στο πλαίσιο της συμπερίληψης όλων των μαθητών στο γενικό σχολείο δεν
πρέπει να υιοθετείται η πρακτική της παρακολούθησης των τμημάτων ένταξης (παιδιά με
ειδικές μαθησιακές δυσκολίες) από τους μαθητές με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο,
εκτός αν οι τελευταίοι έχουν κι αυτοί κάποια ειδική μαθησιακή δυσκολία. Η διδασκαλία της
επίσημης γλώσσας της χώρας υποδοχής ως δεύτερης, της μητρικής γλώσσας και του
πολιτισμού των αλλοδαπών, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ταυτίζεται με την
εκπαίδευση παιδιών με αναπηρίες ή ειδικές μαθησιακές δυσκολίες.
Βασικές προϋποθέσεις για την επιτυχή υλοποίηση προγραμμάτων συμπεριληπτικής και
διαπολιτισμικής εκπαίδευσης αποτελούν: ο σεβασμός των διαφορετικών πτυχών της
διαφορετικότητας (π.χ. θρησκευτικής, γλωσσικής, ικανοτήτων, αναγκών, καταγωγής) και η
αποτελεσματική διδακτική τους αντιμετώπιση, η οποία σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τις
αλλαγές που μπορούν να επέλθουν στο επίπεδο των αναλυτικών ή άλλων προγραμμάτων
παρέμβασης (π.χ. προγράμματα αντιμετώπισης προκαταλήψεων, ξενοφοβίας, ρατσισμού,
σχολικού εκφοβισμού), των σχολικών εγχειριδίων που πρέπει να ανταποκρίνονται στις
ικανότητες/ανάγκες όλων των μαθητών, καθώς και στον τρόπο διαχείρισης της σχολικής
τάξης από τους εκπαιδευτικούς.
Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η συμπεριληπτική εκπαίδευση έχει ένα
ευρύ φάσμα ομοιοτήτων και αλληλένδετων εκπαιδευτικών πρακτικών με την
διαπολιτισμική εκπαίδευση. Και οι δύο αυτοί κλάδοι των επιστημών της παιδαγωγικής
αναφέρονται σε όλους τους μαθητές, όχι μόνο στους ‘διαφορετικούς’, προσπαθούν να
καταπολεμήσουν τα αίτια της περιθωριοποίησης και των ανισοτήτων, βασίζονται στη
συμμετοχή όλων των μαθητών, καθώς και στην προώθηση ίσων ευκαιριών για όλους.
Αναφορές
Banks, J. (2009). (Edit.) The Routledge International Companion to Multicultural Education.
Routledge.
Banks, J., McGee-Banks C. (2004). Handbook of Research on Multicultural Education. San Francisco:
Jossey-Bass.
Bleszynska, Krystyna M. (2008). Constructing intercultural education. Intercultural Education, 19(6),
537-545.
Erten, O., & Savage, R. (2012). Moving forward in inclusive education research. International Journal
of Inclusive Education, 16(2), 221-233.
McGlynn, C. (2009). Integrating education: Parekhian multiculturalism and good practice.
Intercultural Education, 20(4), 299-310.
164 Ο. Ευαγγέλου, Ε. Μουλά
Modood, T. (2005). Their liberalism and our multiculturalism?. British Journal of Politics and
International Relations, 3(2), 245-257.
Olssen, M. (2004). From the Crick Report to the Parekh Report: Multiculturalism, cultural difference,
and democracy – the re-visioning of citizenship education. British Journal of Sociology of Education,
25(2), 179-192.
Parekh, B. (2006). Rethinking multiculturalism: Cultural diversity and political theory, 2nd ed..
Hampshire and New York: Palgrave Macmillan.
Portera, A. (1998). Multiculture, identity, educational need and possibilities of (intercultural)
intervention. European Journal of Intercultural Studies, 9(2), 209-218.
Portera, A. (2005). Intercultural education in Europe: Epistemological and semantic aspects. Paper
presented at the International Conference of IAIE Diversity in Education in an International
Context in Universitá di Verona, cd-rom proceedings.
Singh, G. (1993). Equality and Education. Derby: Albrighton Publications.
Thomazet, S. (2009). From integration to inclusive education does changing the terms improve
practice? International Journal of Inclusive Education, 13(6), 553-563.
Αγγελίδης, Π., & Αβρααμίδου, Λ. (2011). Ανάπτυξη συμπεριληπτικής εκπαίδευσης μέσα από άτυπα
περιβάλλοντα μάθησης. Στο: Π. Αγγελίδης, (Επιμ.). Παιδαγωγικές της συμπερίληψης. Αθήνα:
Διάδραση.
Αγγελίδης, Π. (2011). Μορφές ηγεσίας που προωθούν τη συμπεριληπτική εκπαίδευση. Στο: Π.
Αγγελίδης, (Επιμ.). Παιδαγωγικές της συμπερίληψης. Αθήνα: Διάδραση.
Αγγελίδης, Π., & Στυλιανού, Τ. (2011). Προετοιμάζοντας τους μελλοντικούς εκπαιδευτικούς για τη
διαπολιτισμική εκπαίδευση μέσα από τη δημιουργία δικτύων συνεργασίας. Στο: Π. Αγγελίδης,
(Επιμ.). Παιδαγωγικές της συμπερίληψης. Αθήνα: Διάδραση.
Αρβανίτη, Ε. ( 2013). Ελληνόγλωσση διαπολιτισμική εκπαίδευση στη διασπορά: Ένα σύγχρονο
πλαίσιο εκπαιδευτικοπολιτικού σχεδιασμού. Επιστήμες Αγωγής, 1(2), 176-199.
Γεροσίμου, Ε. (2013). Διαπολιτισμική εκπαίδευση και συμπερίληψη. Πρόσκληση και πρόκληση για
την εκπαίδευση. Στο: Π. Αγγελίδης & Χ. Χατζησωτηρίου, (Επιμ.). Διαπολιτισμικός διάλογος στην
εκπαίδευση: Θεωρητικές προσεγγίσεις, πολιτικές πεποιθήσεις και παιδαγωγικές πρακτικές.
Αθήνα: Διάδραση.
Γεωργιάδης, Φ., & Ζήσιμος, Α. (2008). Επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών της σχολικής και
προσχολικής αγωγής μέσα από τον αντιρατσιστικό λόγο και την κοινωνική δικαιοσύνη: Μια
κριτική επισκόπηση του θέματος. Στο: Δ. Κακανά & Γ. Σιμούλη, (Επιμ.). Η προσχολική εκπαίδευση
στον 21ο αιώνα. Θεωρητικές προσεγγίσεις και διδακτικές πρακτικές. Θεσσαλονίκη : Επίκεντρο.
Γκόβαρης, Χ. (2011). Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική εκπαίδευση. Αθήνα: Διάδραση.
Γουδήρας, Β. (2013). Η ενιαία εκπαίδευση. Στο: Α. Νάνου, Μ. Πατσίδου- Ηλιάδου, Α. Γκαράνης & Α.
Χαριοπολίτου, (Επιμ.). Από την ειδική αγωγή στη συμπεριληπτική εκπαίδευση. Από το σχολείο σε
μια κοινωνία για όλους. Θεσσαλονίκη: Γράφημα.
Δημητριάδου, Α., & Ανδρούσου, Α. (2013). Η ενταξιακή διάσταση στα προγράμματα εκπαίδευσης
εκπαιδευτικών ειδικής αγωγής. Στο: Α. Ζώνιου- Σιδέρη, Ε. Ντεροπούλου- Ντέρου & Κ.
Παπαδοπούλου (Επιμ.). Η έρευνα στην ειδική αγωγή, στην ενταξιακή εκπαίδευση και στην
αναπηρία. Αθήνα: Πεδίο.
Ζώνιου- Σιδέρη, Α. (2011). Σύγχρονες ενταξιακές προσεγγίσεις. Αθήνα: Πεδίο.
Κατσίρας, Λ. (2009). Πολιτισμική ετερότητα, Στοιχεία διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στο νέο βιβλίο
της Β’ Λυκείου, Πολιτική και Δίκαιο. Επιθεώρηση εκπαιδευτικών θεμάτων, 70-91.
Κοσμίδου, Ε. , Ζώνιου- Σιδέρη. Α., & Ανδρούσου, Α. (2013). Ενταξιακές πρακτικές στη γενική τάξη
ενός νηπιαγωγείου: Μελέτη περίπτωσης. Στο: Α. Ζώνιου- Σιδέρη, Ε. Ντεροπούλου- Ντέρου & Κ.
Παπαδοπούλου (Επιμ.). Η έρευνα στην ειδική αγωγή, στην ενταξιακή εκπαίδευση και στην
αναπηρία. Αθήνα: Πεδίο.
Μιχαηλίδης, Κ. (2009). Συνεκπαίδευση και αναπηρία. Θεωρητική και εμπειρική κοινωνιοψυχολογική
προσέγγιση. Αθήνα: Παπασωτηρίου.
Μπάμπα, Μ., & Κουλουμπαρίτση, Α. (2013). Εκπαιδευτικές καινοτομίες και επιμόρφωση
εκπαιδευτικών: Σύγχρονες τάσεις. Επιστήμες Αγωγής, 3, 7-22.
Συγκριτική θεώρηση της διαπολιτισμικής και της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης 165
Νικολάου, Γ. (2011α). Διαπολιτισμική διδακτική. Το νέο περιβάλλον- Βασικές αρχές. Αθήνα: Πεδίο.
Νικολάου, Γ. (2011β). Ένταξη και εκπαίδευση των αλλοδαπών μαθητών στο Δημοτικό σχολείο. Από
την «ομοιογένεια» στην πολυπολιτισμικότητα. Αθήνα: Πεδίο.
Παλαιολόγου, Ν., & Ευαγγέλου, Ο. (2011). Διαπολιτισμική παιδαγωγική. Εκπαιδευτική πολιτική για
παιδιά μεταναστών. Αθήνα : Πεδίο.
Πανταζής, Β. (2003). Η «ευρωπαϊκή διάσταση» ως πρόκληση για μια διαπολιτισμική εκπαίδευση.
Στο: Μπαγάκης, Γ. (2003) (Επιμ.). Ο εκπαιδευτικός και η ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση.
Αθήνα: Μεταίχμιο, σσ. 73-81.
Παπαχρήστος, Κ. (2007). Διαπολιτισμική ετοιμότητα των εκπαιδευτικών: Μια πρόταση για την
εκπαίδευση όλων των εκπαιδευτικών. Στο: Η ειδική αγωγή στην κοινωνία της γνώσης. Αθήνα:
Γρηγόρη.
Πατσίδου- Ηλιάδου, Μ. (2011). Η προοπτική της συνεκπαίδευσης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση:
στάσεις εκπαιδευτικών και μαθητών. Θεσσαλονίκη: Αδελφών Κυριακίδη α.ε.
Σαλβαράς, Γ. (2013). Διδασκαλία παιδιών με ειδικές ανάγκες στο συνηθισμένο σχολείο. Αθήνα:
Πεδίο.
Σούλης, Σ. (2008). Ένα σχολείο για Όλους. Αθήνα : Gutenberg.
Σπετσιώτης, Γ. (2003). Πρώιμη παιδαγωγική- εκπαιδευτική παρέμβαση. Τα τμήματα ένταξης στο
νηπιαγωγείο. Η συνεκπαίδευση παιδιών προσχολικής ηλικίας με και χωρίς ειδικές ανάγκες.
Αθήνα: Ωρίων.
Στασινός, Δ. (2013). Η ειδική εκπαίδευση 2020. Για μια συμπεριληπτική ή ολική εκπαίδευση στο νέο-
ψηφιακό σχολείο με ψηφιακούς πρωταθλητές. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
Φουκαρέλη, Σ., & Ντεροπούλου- Ντέρου, Ε. (2013). Απόψεις παιδαγωγών για τις ενταξιακές
συνεργατικές πρακτικές κατά την ένταξη παιδιών με αναπηρίες σε παιδικούς σταθμούς. Στο: Α.
Ζώνιου- Σιδέρη, Ε. Ντεροπούλου- Ντέρου & Κ. Παπαδοπούλου (Επιμ.). Η έρευνα στην ειδική
αγωγή, στην ενταξιακή εκπαίδευση και στην αναπηρία. Αθήνα: Πεδίο.
Χατζησωτηρίου, Χ. (2011). «Έρποντας» προς τη διαπολιτισμικότητα: Από τη μονοπολιτισμική
πολιτική στο συμπεριληπτικό σχολείο. Στο: Π. Αγγελίδης, (Επιμ.). Παιδαγωγικές της
συμπερίληψης. Αθήνα: Διάδραση.
Χατζησωτηρίου, Χ., & Αγγελίδης, Π. (2013). Σχολική ηγεσία και διαπολιτισμική εκπαίδευση: απόψεις
Κυπρίων επιθεωρητών, διευθυντών και εκπαιδευτικών. Στο: Π. Αγγελίδης & Χ. Χατζησωτηρίου
(Επιμ.). Διαπολιτισμικός διάλογος στην εκπαίδευση: θεωρητικές προσεγγίσεις, πολιτικές
πεποιθήσεις και παιδαγωγικές πρακτικές. Αθήνα: Διάδραση.
Κάτω από : ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΟΣ