Elena Papanikolaou

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ «ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ»

Περίληψη του ερευνητικού προγράμματος με θέμα:

ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ

ΣΕ ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ

Καταγραφή – Αξιολόγηση – Πρόταση

Ερευνητικό πρόγραμμα των μετεκπαιδευομένων εκπαιδευτικών:

Γιαπανίδου Ελευθερία

Δρακάκη Ελπίδα

Ζανίδου – Σαουλίδου Κωνσταντινιά

Ιερεμιάδου Φωτεινή

Παπανικολάου Ελένη

Πούλου Ζαχαρούλα

Επιβλέπουσα: Βενετία Αποστολίδου

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012

Η ουσιαστική προώθηση του παιδικού βιβλίου στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι μια άγνωστη περιοχή. Οι έρευνες σε πληθυσμό εφήβων και παιδιών αποδεικνύουν μία φθίνουσα αναγνωστική συμπεριφορά από το Δημοτικό – Γυμνάσιο – Λύκειο. Οι γνωστές πρακτικές (π.χ. οι εκθέσεις βιβλίων, προσκλήσεις λογοτεχνών στα σχολεία, κτλ), αν δεν ενταχθούν σε μια ενιαία συλλογιστική προώθησης του βιβλίου, δημιουργούν μάλλον τον περιστασιακό, τον παθητικό αναγνώστη. Μόλις τα τελευταία χρόνια θεσμοί όπως μουσεία, βιβλιοθήκες, το ΕΚΕΒΙ, ο Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, εκδοτικοί οίκοι, βιβλιοπωλεία, και πρόσωπα όπως οι συγγραφείς, εικονογράφοι, οι πανεπιστημιακοί, οι εκπαιδευτικοί, οι βιβλιοθηκονόμοι, οι εμψυχωτές και οι γονείς, οργανώνουν εκπαιδευτικές δραστηριότητες για παιδιά που αφορούν το βιβλίο ή προωθούν αναγνωστικές πρακτικές διαφορετικές από τις σχολικές, οι οποίες ασκούν κάποια επίδραση στην αναγνωστική πορεία αυτών (Αποστολίδου 2006: 126).

Η ουσιαστική όμως απαίτηση για διάβασμα προϋποθέτει άλλες βαθύτερες μετασχηματιστικές διαδικασίες, οι οποίες θα στοχεύουν στη δημιουργία νέων στάσεων ή αλλαγής των υπαρχουσών, ώστε ο αναγνώστης που θα γεννηθεί να είναι δημιουργικός, ενεργοποιημένος, δυναμικός, μόνιμος, λειτουργικός, οικολογικός, διαπολιτισμικός, τελικά κριτικός αναγνώστης. Προκειμένου να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος, οι πρωτοβουλίες και οι δράσεις των θεσμών που προαναφέρθηκαν θα πρέπει να εμπεριέχουν στοιχεία, τα οποία θα δημιουργούν ένα ευρύ πλαίσιο που όχι μόνο θα αποσαφηνίζει την έννοια του βιβλίου ως πολιτισμικού γεγονότος αλλά και θα ανοίγει πολύπλοκους δρόμους για την πολυσημική συνάντησή του (Παπαδάτος 2009: 45).

Σύμφωνα με τις παραπάνω διαπιστώσεις και δεδομένης της σπουδαιότητας της επαφής του παιδιού με το βιβλίο από την πρώιμη ακόμη ηλικία, η ερευνητική ομάδα έθεσε ως στόχο να ερευνήσει τους τρόπους προώθησης της φιλαναγνωσίας στις μικρές ηλικίες από τους φορείς και τα πρόσωπα που προαναφέρθηκαν. Οι τρόποι και οι αναγνωστικές πρακτικές που χρησιμοποιούνται, οι δράσεις καθώς και η ανταπόκριση των παιδιών σ΄ αυτές θα γίνουν το αντικείμενο μελέτης. Με βάση τα δεδομένα από την επισκόπηση της βιβλιογραφίας και τις διαπιστώσεις από τη διδακτική μας εμπειρία διατυπώθηκαν τα παρακάτω ερωτήματα, τα οποία αποτέλεσαν και το σημείο προσανατολισμού για το σχεδιασμό και τη διεξαγωγή της έρευνας:

1. Ποιοι οργανώνουν τις δράσεις; Ταυτότητα ανθρώπων ή θεσμών που οργανώνουν, που είναι υπεύθυνοι για αυτές τις δραστηριότητες (οι συγγραφείς, βιβλιοθηκονόμοι, εμψυχωτές, δάσκαλοι, κτλ.).

2. Ποια είναι τα εργαλεία, τα μέσα, τα βοηθήματα, για να ελκύσουν τα παιδιά στην ανάγνωση; (θέατρο, δραματοποίηση, ζωγραφική, κουκλοθέατρο, μουσικά όργανα κτλ.). Παραμυθάδες, μουσικοπαιδαγωγοί συμμετέχουν; Μήπως το μέσον καταλήγει να γίνει αυτοσκοπός;

3. Σε ποιο βαθμό εμπλέκονται, δραστηριοποιούνται τα ίδια τα παιδιά στις δράσεις προώθησης της φιλαναγνωσίας; Υπάρχουν διαβαθμίσεις; Η οργάνωσή τους προβλέπει και επιτρέπει τη συμμετοχή των παιδιών;

4. Ποια είναι η ανταπόκριση των παιδιών στις δράσεις; Τι πραγματικά έκαναν; Συμμετείχαν; Εξέφρασαν κάποια συναισθήματα;

5. Ο βαθμός εμπλοκής γονιών και εκπαιδευτικών (π.χ. εκδηλώσεις σε τάξεις). Πώς συμπεριφέρονται οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί;

Το ερευνητικό μας πρόγραμμα με τίτλο «Δράσεις προώθησης της φιλαναγνωσίας σε εξωσχολικά περιβάλλοντα. Καταγραφή – Αξιολόγηση – Πρόταση» έχει την παρακάτω δομή: Ο Πρόλογος έχει συνταχθεί από την επιβλέπουσα καθηγήτρια κ. Βενετία Αποστολίδου. Στην εισαγωγή που φέρει το γενικό τίτλο Παιδί και ανάγνωση εξετάζουμε τα ακόλουθα ζητήματα: η ανάγνωση στις μικρές ηλικίες, η κοινωνική σημασία της ανάγνωσης, ορισμός, σκοπός και επιμέρους στόχοι της φιλαναγνωσίας, τρόποι προώθησης της φιλαναγνωσίας (αναγνωστικές εμψυχώσεις, λέσχες ανάγνωσης, παιδικές βιβλιοθήκες, διαδίκτυο) και έρευνες αναγνωστικής συμπεριφοράς στην Ελλάδα.

Στο δεύτερο κεφάλαιο παραθέτουμε τις ερευνητικές μεθόδους και τα ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία και τα περιγράφουμε σε θεωρητικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο εφαρμογής, δηλαδή επισημαίνεται ειδικότερα σε ποιο τμήμα του πεδίου που είχαμε να ερευνήσουμε χρησιμοποιήθηκε η κάθε μέθοδος. Η έρευνά μας αφορά πολλές και διαφορετικού χαρακτήρα δράσεις και επομένως ήταν απαραίτητο να χρησιμοποιηθούν αρκετές ερευνητικές μέθοδοι, οι οποίες είναι: α) η ποσοτική έρευνα με ερωτηματολόγια, β) η ποιοτική ανάλυση περιεχομένου, γ) η εθνογραφική παρατήρηση, δ) η μελέτη περίπτωσης και ε) η έρευνα δράσης.

Το τρίτο κεφάλαιο εξετάζει τις βιβλιοπαρουσιάσεις σε βιβλιοπωλεία και στις εκθέσεις παιδικού και εφηβικού βιβλίου, σε σχολικές τάξεις ή σε κοινό. Το τέταρτο κεφάλαιο διαπραγματεύεται το θέμα της προώθησης της φιλαναγνωσίας από τις βιβλιοθήκες. Συγκεκριμένα, εξετάζει τις κατηγορίες των βιβλιοθηκών, το ρόλο και τις δράσεις τους. Στη συνέχεια περιγράφεται αναλυτικά η δική μας έρευνα των παιδικών βιβλιοθηκών και εξετάζεται, ως μελέτη περίπτωσης, η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας.

Στο πέμπτο κεφάλαιο εξετάζουμε τις Λέσχες Ανάγνωσης και, συγκεκριμένα, γίνεται καταγραφή των λεσχών ανάγνωσης παιδιών και εφήβων, αναφερόμαστε στη σύνθεση των μελών και στα γενικά χαρακτηριστικά των λεσχών, στο συντονιστή της λέσχης και στον τρόπο λειτουργίας της, καθώς και στον τρόπο επιλογής των βιβλίων, στη συζήτηση και επεξεργασία της ανάγνωσης, στις άλλες δράσεις της λέσχης, και, τέλος, στην ανταπόκριση των παιδιών και στην επίδραση στην αναγνωστική συμπεριφορά τους.

Το έκτο κεφάλαιο εξετάζει την προώθηση της φιλαναγνωσίας μέσω του διαδικτύου. Ειδικότερα, αναφερόμαστε στις δράσεις του Ε.ΚΕ.ΒΙ. και, ιδιαίτερα, στο Μικρό Αναγνώστη και παραθέτουμε τα συμπεράσματά μας από την παρατήρηση του ιστότοπου www.bookbook.gr, καθώς και ιστοσελίδων συγγραφέων παιδικής λογοτεχνίας, εκδοτικών οίκων και βιβλιοπωλείων.

Το έβδομο και τελευταίο κεφάλαιο περιγράφει αναλυτικά την έρευνα δράσης για την προώθηση της φιλαναγνωσίας που πραγματοποιήσαμε στην Παιδική Βιβλιοθήκη του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου. Πιο συγκεκριμένα, περιλαμβάνει το σχεδιασμό της δράσης, την περιγραφή της πρώτης και της δεύτερης εφαρμογής και τα συμπεράσματα που προέκυψαν. Το κάθε κεφάλαιο καταλήγει σε ξεχωριστά συμπεράσματα ενώ στο τέλος παρουσιάζονται τα γενικά συμπεράσματα του ερευνητικού μας προγράμματος. Ακολουθεί η Βιβλιογραφία και το Παράρτημα..

Στη συνέχεια θα παραθέσουμε τα ερευνητικά ερωτήματα και τα συμπεράσματα του κάθε κεφαλαίου ξεχωριστά.

Α. ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΣΕ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ ΚΑΙ ΕΚΘΕΣΕΙΣ

Σ’ αυτό το τμήμα της εργασίας μας επιχειρούμε να διερευνήσουμε και να αναλύσουμε τους τρόπους με τους οποίους τα βιβλιοπωλεία και οι εκθέσεις παιδικού και εφηβικού βιβλίου, έφεραν το παιδί σε επαφή με το βιβλίο, καθώς και τα κίνητρα που προσπάθησαν να δώσουν, προκειμένου να διαμορφωθεί μεταξύ τους μια πολύ προσωπική σχέση, συμβάλλοντας έτσι στην καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας. Ένας από τους τρόπους προώθησης της ανάγνωσης, που χρησιμοποιήθηκε από τα βιβλιοπωλεία και τις εκθέσεις παιδικού και εφηβικού βιβλίου, ήταν οι βιβλιοπαρουσιάσεις από συγγραφείς, εμψυχωτές, παιδαγωγούς και εκπαιδευτικούς. Η ερευνητική ομάδα παρακολούθησε συνολικά 33 βιβλιοπαρουσιάσεις στα βιβλιοπωλεία της Θεσσαλονίκης ΙΑΝΟΣ, Π. ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, στην 4η Έκθεση Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου 28-31 Ιανουαρίου 2011στην Αθήνα, καθώς και στην 8η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου 5-8 Μαρτίου 2011 στη Θεσσαλονίκη. Με τη μέθοδο της παρατήρησης καταγράφηκαν και μελετήθηκαν οι τεχνικές και οι τρόποι με τους οποίους οι συγγραφείς – εμψυχωτές μέσω των βιβλιοπαρουσιάσεων προσπάθησαν να δημιουργήσουν δίαυλο επικοινωνίας ανάμεσα στο παιδί και το βιβλίο, καθώς και τα κίνητρα για να πεισθεί ο μικρός αναγνώστης να ταξιδέψει στο μαγικό κόσμο της παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας. Τις βιβλιοπαρουσιάσεις που παρακολουθήσαμε στα βιβλιοπωλεία και στις εκθέσεις βιβλίου τις χωρίσαμε στις παρακάτω κατηγορίες:

1. Απλές βιβλιοπαρουσιάσεις

Σε αυτή την κατηγορία βιβλιοπαρουσιάσεων η παρουσίαση των βιβλίων γίνονταν από τους συγγραφείς με ανάγνωση του βιβλίου ή αποσπάσματα αυτού ή με αφήγηση. Η συζήτηση περιστρεφόταν γύρω από το περιεχόμενο, το θέμα του βιβλίου και υποβάλλονταν ερωτήσεις κυρίως γνωστικού τύπου, οι οποίες δεν κατάφερναν να κινητοποιήσουν το ενδιαφέρον των παιδιών. Δε δημιουργούνταν ζωντανός και επικοινωνιακός διάλογος που δραστηριοποιεί τη φαντασία και τη σκέψη και συνεισφέρει στην αισθητική προσέγγιση του κειμένου. Η προσωπικότητα του συγγραφέα και ο τρόπος που παρουσίαζε το βιβλίο, μονότονος και υποτονικός αποτελούσαν ανασταλτικό παράγοντα, προκειμένου να δημιουργηθεί ένας δίαυλος επικοινωνίας ανάμεσα στο παιδί και το βιβλίο. Η απουσία διαφορετικών και πρωτότυπων δραστηριοτήτων προκάλεσε ανία, η μονότονη ανάγνωση και η τυπική ζωγραφική ως δράση παρέπεμπε και θύμιζε σχολική ατμόσφαιρα και, κατά συνέπεια, δε βοηθούσε καθόλου στην φιλαναγνωσία. Επίσης, καθοριστικό ρόλο έπαιζαν οι συνθήκες και ο χώρος διεξαγωγής των βιβλιοπαρουσιάσεων. Μεγάλοι χώροι, με πολλή φασαρία δε βοηθούσαν τον εμψυχωτή, τον συγγραφέα, αποσυντόνιζαν τα παιδιά, διασπώντας την προσοχή τους, οδηγώντας σε αποτυχία τις εκδηλώσεις. Διαπιστώθηκε λοιπόν ότι, όταν απουσιάζουν η επικοινωνιακή ικανότητα του συγγραφέα, η ποικιλία των αναγνωστικών εμψυχώσεων, η βιωματική εμπλοκή των παιδιών στις δραστηριότητες, ο παιγνιώδης χαρακτήρας των δράσεων, οι ενδιαφέρουσες ερωτήσεις, που μπορεί να βάλουν τα παιδιά στη θέση των ηρώων, να εξηγήσουν συμπεριφορές και ρόλους, να ανατρέψουν την πλοκή ή να δώσουν λύσεις, οδηγούν σε μια ανιαρή ατμόσφαιρα χωρίς κανένα ενδιαφέρον και όλη η διαδικασία καταλήγει σε μια κοινοτυπία.

2. Σύνθετες βιβλιοπαρουσιάσεις (με ποικίλα μέσα)

Σκοπός των βιβλιοπαρουσιάσεων είναι να δημιουργηθεί μια στενή και αποκλειστική σχέση ανάμεσα στο παιδί και το βιβλίο, να νιώσει το παιδί ότι βρίσκει στις σελίδες του τη χαρά και την απόλαυση, απαντήσεις στα ερωτήματα και στους προβληματισμούς του, διέξοδο στη δημιουργικότητα και τον αυθορμητισμό του. Στις βιβλιοπαρουσιάσεις που προσπάθησαν να επιτύχουν τα παραπάνω και να τραβήξουν το ενδιαφέρον των παιδιών και των εφήβων οι συγγραφείς παρουσίασαν το βιβλίο με ένα ιδιαίτερο και πρωτότυπο τρόπο που τροφοδοτούσε τη φαντασία, προκαλούσε αυτόματα το διάλογο, ξετύλιγε τη συζήτηση δίνοντας απαντήσεις σε σκέψεις και ερωτήματα.

O τρόπος εκφοράς του λόγου του συγγραφέα, το ηχόχρωμα της φωνής του, ο ορθός επιτονισμός, οι χειρονομίες, αποτέλεσαν στοιχεία που τροφοδότησαν τη δημιουργική φαντασία του μικρών ακροατών στον κόσμο του βιβλίου. Εξάλλου, το είδος των ερωτήσεων που τέθηκαν, ώστε να παραχθεί διάλογος και να εμπλακούν τα παιδιά ενεργά σε αυτό, δεν αφορούσε μόνο το περιεχόμενο αλλά ήταν ερωτήματα προσαρμοσμένα στις απαιτήσεις, τις προσδοκίες και τις εμπειρίες των παιδιών που αφορούσαν το χιούμορ του βιβλίου, την τεχνική της εικόνας και φράσεις του κειμένου που κρατούσαν έναν ειδικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας, τους ήρωες και τους χαρακτήρες της, δημιουργικές ερωτήσεις, ερωτήσεις ανταπόκρισης, κριτικής ανάγνωσης και εμβάθυνση όπως: «Αυτό το σημείο πώς το καταλαβαίνετε;» «Κρίνε τις αντιδράσεις των ηρώων», «Εσύ πώς θα αντιδρούσες στη θέση του ήρωα;», «Ποια συναισθήματα σου προκαλεί το κείμενο;».

Εξάλλου, οι συγγραφείς χρησιμοποίησαν αναγνωστικές εμψυχώσεις, μεταφηγηματικές δραστηριότητες, στις οποίες συμμετείχαν τα παιδιά ομαδικά και βασιζόταν στο παιχνίδι, τη ζωγραφική, τη δραματοποίηση, τη γραφή μιας ιστορίας ή του «τέλους» της. Ήταν αναγνωστικές εμψυχώσεις, φιλαναγνωστικές πρακτικές απλές, πρωτότυπες χωρίς το στοιχείο της υποχρεωτικής ανάγνωσης και πολύ διαφορετικές από τις σχολικές δραστηριότητες που γνωρίζουν τα παιδιά.

Οι συγγραφείς μετά την αφήγηση των ιστοριών ή παράλληλα με αυτήν, υλοποίησαν παιγνιώδεις δραστηριότητες, στις οποίες το παιδί μπορούσε να χρησιμοποιήσει υλικά και τεχνικές από άλλες μορφές τέχνης, όπως τα εικαστικά, τη μουσική, το θεατρικό παιχνίδι, τον κινηματογράφο, τη δημιουργική γραφή. Τα παιδιά συμμετείχαν ομαδικά με ιδιαίτερη χαρά, ενώ φάνηκε ότι το απόλαυσαν και το διασκέδασαν. Παράλληλα βρήκε διέξοδο η δημιουργικότητά τους και ο αυθορμητισμός μέσα σε κλίμα συνοχής και συντροφικότητας. Με υπευθυνότητα αναλάμβαναν ρόλους, ταυτίζονταν με τους ήρωες, έπαιρναν πρωτοβουλίες, αυτοσχεδίαζαν με συνέπεια να απολαμβάνουν το αισθητικό αποτέλεσμα του λογοτεχνικού κειμένου. Οι παραπάνω αναγνωστικές εμψυχώσεις που χρησιμοποίησαν παιγνιώδεις δραστηριότητες βοήθησαν τα παιδιά να δουν τα κείμενα από μια διαφορετική οπτική γωνία. Έγιναν συνδημιουργοί των κειμένων, νέοι παραγωγοί μέσα σε ένα κλίμα ελεύθερης επιλογής. Προτάθηκε στα παιδιά «να παίξουν» αντί «να στρωθούν στο διάβασμα» τους ζητήθηκε να αναλάβουν ρόλους στη διεξαγωγή της δραματοποίησης, να ταυτιστούν με τους ήρωες, να κρίνουν τις πράξεις τους, να σχολιάσουν τις απόψεις τους, να διατυπώσουν δικές τους σκέψεις, αντί να δεχτούν οδηγίες, κανόνες, θεωρητικά λόγια που παρουσιάζουν το διάβασμα «σαν κάτι χρήσιμο» αλλά και «υποχρεωτικό». Έτσι οι συγγραφείς κατάφεραν να παροτρύνουν τα παιδιά επιτυχώς, χωρίς καταναγκασμό, να σεβαστούν το χώρο ελευθερίας του κάθε παιδιού, να αποσυνδέσουν το διάβασμα από την «υποχρέωση», να πειστούν ότι ένα βιβλίο δεν είναι απλά χρήσιμο, αλλά αποτελεί «πηγή απόλαυσης» (Ποσλανιέκ 1992: 198).

Ένας άλλος τρόπος εμψύχωσης που χρησιμοποιήθηκε από τους συγγραφείς ήταν η δημιουργική γραφή, δηλαδή να κατασκευαστεί από τα παιδιά μια ιστορία ή το τέλος της ιστορίας με αφορμή την αφήγηση του βιβλίου. Με αυτόν τον τρόπο δράσης μεταφέρθηκε το μήνυμα ότι οι ιδέες έρχονται απ’ όλους και δημιουργούν μια πρωτότυπη ιστορία. Αυτό έγινε αποδεκτό με χαρά απ΄ τα παιδιά που είχαν την ευκαιρία να νιώσουν την εμπειρία του να μοιράζεσαι δυνατές συγκινήσεις και συναισθήματα προκειμένου να κατασκευαστεί από κοινού μια ιστορία. Όταν οι συγγραφείς είναι παιδιά υπάρχει η εγγύηση ότι τα θέματα προσιδιάζουν στη παιδική ψυχή και ο τρόπος έκφρασης βρίσκει εύκολα τρόπους επικοινωνίας με τα παιδιά αναγνώστες (Χριστοδούλου – Γκλιάου, 2012).

3. Βιβλιοπαρουσιάσεις σε σχολικές τάξεις

Ορισμένες εκδηλώσεις που παρακολούθησε η ερευνητική ομάδα πραγματοποιήθηκαν πρωινές ώρες και παρακολουθήθηκαν από οργανωμένα τμήματα παιδιών γυμνασίων, δημοτικών σχολείων και νηπιαγωγείων των πόλεων, τα οποία συνοδεύονταν από τους εκπαιδευτικούς. Οι μαθητές είχαν έρθει σε επαφή με το βιβλίο σε προηγούμενο χρόνο, τη θεματολογία του, τους ήρωές του και τη γλώσσα του συγγραφέα. Αυτό βοήθησε ιδιαίτερα να εμπλακούν οι μαθητές σε ένα διάλογο, να θέσουν ερωτήσεις, να πάρουν άμεσα απαντήσεις, να αναπτύξουν προβληματισμούς και να διατυπώσουν απόψεις. Έτσι, ο συγγραφέας, συζητώντας με τα παιδιά για το βιβλίο, τους ήρωες, τον τρόπο που δούλεψε, κατάφερε να γίνει ο πρωταγωνιστής, ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο παιδί και το βιβλίο, διευκολύνοντας τη διάδραση και το διάλογο μεταξύ τους. Επίσης, δημιουργήθηκε μια προσωπική σχέση ανάμεσα στο συγγραφέα και τα παιδιά και το βιβλίο δεν αντιμετωπίστηκε ως καταναλωτικό αγαθό.

Μέσα από τέτοιες διαδικασίες τα παιδιά και οι έφηβοι θα βοηθηθούν να αποκτήσουν τις δικές τους αναγνωστικές εμπειρίες, να εμπλουτίσουν τις υπάρχουσες και να ανακαλύψουν, να διαπιστώσουν ότι το μυθοπλαστικό υλικό των βιβλίων είναι άμεσα συνδεδεμένο με τα ενδιαφέροντά τους, τους προβληματισμούς, τις ανησυχίες τους και τα αντιμετωπίζει με εξαιρετική κατανόηση και συναίσθημα. Είναι ενδιαφέρον, επίσης, να σχολιαστεί ο ρόλος του εκπαιδευτικού της τάξης που προκάλεσε αυτή την «ουσιαστική επικοινωνία» μεταξύ παιδιών και συγγραφέων. Τα παιδιά δεν παρευρέθησαν απλώς σαν παρατηρητές στην έκθεση βιβλίου, αλλά είχαν συγκροτηθεί από πριν σε «αναγνωστική κοινότητα» με την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού, είχαν δουλέψει πάνω στο βιβλίο και έτσι η συνάντηση με το συγγραφέα αποτέλεσε μοναδική εμπειρία, συνεισφέροντας στην επίτευξη της φιλαναγνωσίας (Γκίβαλου 2008: 29).

3. Βιβλιοπαρουσιάσεις στο κοινό

Οι εκδηλώσεις – βιβλιοπαρουσιάσεις που έγιναν στα βιβλιοπωλεία και κατά τη διάρκεια των εκθέσεων, απογευματινές ώρες ή Σαββατοκύριακο, παρακολουθήθηκαν από παιδιά, που συνοδεύονταν από τους γονείς τους, οι οποίοι παρακολουθούσαν μαζί τους. Ορισμένες φορές αγόραζαν κάποιο βιβλίο ίσως και αυτό του οποίου παρακολούθησαν την παρουσίαση. Ενδιαφέρον είχε το γεγονός, ότι νεαροί γονείς με παιδιά νηπιακής ή πρώτης σχολικής ηλικίας που παρευρίσκονταν στις βιβλιοπαρουσιάσεις, εκδήλωσαν έντονο ενδιαφέρον για τα σύγχρονα παιδικά βιβλία, ανταλλάσσοντας ιδέες και απόψεις σχετικά με το πόσο ψυχαγωγικά είναι, την ποιότητα του περιεχομένου, τις δυνατότητες δραστηριοτήτων που προσφέρουν.

5. Συμπεράσματα

Στο σύνολο των 33 παρουσιάσεων που παρακολουθήσαμε, υπερτερούν οι απλές παρουσιάσεις που είναι 19 έναντι των σύνθετων παρουσιάσεων που είναι 14. Η διαπίστωση αυτή μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπάρχει περιθώριο διόρθωσης και εμπλουτισμού των σχετικών εκδηλώσεων. Συνολικά φάνηκε να παίζει καθοριστικό ρόλο στην προώθηση της φιλαναγνωσίας η επαφή των μαθητών με τους δημιουργούς των βιβλίων, τους συγγραφείς. Γνωρίζοντας οι μαθητές τους δημιουργούς έδωσαν μορφή στο λογοτεχνικό κείμενο και έτσι αυτό χαράχτηκε εντονότερα στη μνήμη, στον ψυχισμό τους, αποκτώντας παράλληλα μια εμπειρία μοναδική. Είχαν την ευκαιρία να θέσουν ερωτήσεις, να πάρουν απαντήσεις, να αναπτύξουν προβληματισμούς και να διατυπώσουν απόψεις, αποκτώντας θετικά πρότυπα. Ο συγγραφέας που παρουσίασε τα βιβλία του και συζήτησε με τα παιδιά έγινε ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στα παιδιά και το βιβλίο διευκολύνοντας το διάλογο μεταξύ τους. Η συμμετοχή των παιδιών, επίσης, σε αναγνωστικές εμψυχώσεις και δραστηριότητες που είχαν δραματοποίηση, παιχνίδι, δημιουργική γραφή ή ζωγραφική κινητοποιούσαν το ενδιαφέρον των παιδιών με αποτέλεσμα να αναπτυχθεί μια ουσιαστική επαφή με το βιβλίο. Κάνοντας, λοιπόν, σωστή χρήση των φιλαναγνωστικών πρακτικών και ιδιαίτερα των αναγνωστικών εμψυχώσεων μπορούμε να μιλάμε για ανάπτυξη και προώθηση της φιλαναγνωσίας. Παρουσιάζοντας δε οι μικροί αναγνώστες τις ιστορίες τους, τις εκδοχές και το «τέλος» της ιστορίας στο υπόλοιπο κοινό, ακόμη και σε αυτό που δεν είχε καμιά προηγούμενη επαφή με το βιβλίο, έγιναν οι καλύτεροι διαμεσολαβητές του παιδικού βιβλίου.

Β. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ

Οι βιβλιοθήκες είναι ο χώρος που είναι κατεξοχήν συνδεδεμένος με το βιβλίο, την ανάγνωση, τη φιλαναγνωσία. Στον ελληνικό χώρο οι βιβλιοθήκες είναι συνδεδεμένες με την ίδρυση και εξέλιξη του ελληνικού κράτους. Από τις αρχές του 19^ου αιώνα δημιουργούνται οι πρώτες βιβλιοθήκες ανοικτές στο κοινό, στις οποίες είχε πρόσβαση ο απλός πολίτης. Η ίδρυση νέων βιβλιοθηκών συνεχίζεται με περιόδους ύφεσης αλλά και ανάκαμψης, αντικατοπτρίζοντας την οικονομική (και την αντίστοιχη πνευματική) κατάσταση της ελληνικής κοινωνίας. Σήμερα, με βάση τα στοιχεία του Ε.ΚΕ.ΒΙ., υπάρχουν στην Ελλάδα 1.110 βιβλιοθήκες όλων των κατηγοριών.

1. Κατηγορίες βιβλιοθηκών

Οι Βιβλιοθήκες, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της συλλογής που διαθέτουν, τις υπηρεσίες που προσφέρουν και τους χρήστες, στους οποίους κατά κύριο λόγο απευθύνονται, διακρίνονται στις παρακάτω κατηγορίες: α) Εθνικές, Ακαδημαϊκές, Ερευνητικές, Ειδικές και άλλες, β) Σχολικές βιβλιοθήκες, γ) Λαϊκές βιβλιοθήκες. Με βάση τα στοιχεία του ΕΚΕΒΙ σε όλη την Ελλάδα υπάρχουν 606 Λαϊκές βιβλιοθήκες. Εδώ ανήκουν και οι παιδικές βιβλιοθήκες. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται και οι παιδικές βιβλιοθήκες του Οργανισμού Παιδικών και Εφηβικών Βιβλιοθηκών (ΟΠΕΒ).

2. Ρόλος – Δράσεις των βιβλιοθηκών

Για την πλειοψηφία του κόσμου η βιβλιοθήκη είναι ένας χώρος με έντυπο υλικό (βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες και αρχειακό υλικό). Σήμερα, όμως, η διάδοση της τεχνολογίας, των ηλεκτρονικών υπολογιστών, του διαδικτύου (ό,τι ονομάζουμε γενικά Κοινωνία της Πληροφορίας) αλλάζουν τα στερεότυπα που έχουμε για τις βιβλιοθήκες. Οι συλλογές τους εμπλουτίζονται με οπτικοακουστικό υλικό και περιλαμβάνουν, πέρα από έντυπα και βιντεοταινίες, cd–rom, μικροφίλμ , προγράμματα υπολογιστών κ.ά. Στόχος τους πλέον είναι να αναπτύξουν νέες δράσεις και υπηρεσίες, ισχυροποιώντας το εκπαιδευτικό και πληροφοριακό προφίλ τους, διευκολύνοντας την πρόσβαση στην πληροφορία, αξιολογώντας την ποιότητα / αξιοπιστία των διαθέσιμων πηγών. Ταυτόχρονα, επιδιώκουν να γίνουν σημείο αναφοράς, συνάντησης, ανταλλαγής – διάδοσης ιδεών για την ευρύτερη κοινότητα στην οποία ανήκουν. Η εξέλιξη αυτή δεν αναιρεί όμως, τελικά, τη σημασία αλλά και το ρόλο των βιβλιοθηκών, που δεν αλλάζει: η βιβλιοθήκη εξακολουθεί να είναι ένας οργανωμένος χώρος πρόσβασης σε καταλογογραφημένα κείμενα και ανάγνωσής τους.

3. Παιδικές βιβλιοθήκες

Οι πρώτες παιδικές βιβλιοθήκες ξεκίνησαν τη λειτουργία τους στο τέλος του 19^ου αι. στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Αγγλία, στις περισσότερες περιπτώσεις ως παραρτήματα των Δημόσιων Βιβλιοθηκών. Η έμφαση στην ανάπτυξη των παιδικών βιβλιοθηκών βασίζεται στα αποτελέσματα ερευνών που συνδέουν τη φιλαναγνωσία με την ύπαρξη της βιβλιοθήκης που απευθύνεται σε παιδιά (παιδικής, σχολικής).

4. Έρευνα με ερωτηματολόγια

Μετά τις παραπάνω απαραίτητες επισημάνσεις, ο σκοπός της δικής μας έρευνας ήταν να καταγράψουμε τη σύγχρονη πραγματικότητα στο χώρο των βιβλιοθηκών που απευθύνονται στα παιδιά και τη συμβολή τους στην προώθηση της φιλαναγνωσίας. Για το σκοπό αυτόν συντάξαμε ένα ερωτηματολόγιο 15 ερωτήσεων, οι οποίες αφορούν θέματα σχετικά με την ίδρυση και τη λειτουργία των βιβλιοθηκών, τις δράσεις που πραγματοποιούν, τους φορείς με τους οποίους συνεργάζονται και την ανταπόκριση των παιδιών στις δράσεις αυτές. Στείλαμε 28 ερωτηματολόγια ταχυδρομικώς σε ισάριθμες βιβλιοθήκες, που είτε λειτουργούν ως αμιγώς παιδικές είτε αποτελούν παιδικά τμήματα, και, από αυτά, απαντήθηκαν τα 20.

Από τις απαντήσεις που πήραμε συμπεραίνουμε ότι οι περισσότερες βιβλιοθήκες ιδρύθηκαν κατά τη δεκαετία 1980-1990 και είναι τμήματα δημοτικών βιβλιοθηκών. Συνήθως λειτουργούν από Δευτέρα ως Παρασκευή, οργανώνουν εκπαιδευτικά προγράμματα και άλλες δραστηριότητες, συνεργαζόμενες συνήθως με τα σχολεία της περιοχής, σε ελάχιστες όμως από αυτές τις βιβλιοθήκες λειτουργούν λέσχες ανάγνωσης. Τα παιδιά επισκέπτονται τη βιβλιοθήκη για δανεισμό, ανάγνωση αλλά και για να συμμετάσχουν στις δράσεις που οργανώνει είτε με την τάξη τους είτε μόνα τους. Η ανανέωση του υλικού των βιβλιοθηκών της έρευνάς μας γίνεται στην πλειοψηφία τους μία φορά / έτος, αλλά σε πολλές έχει περιοριστεί τελευταία λόγω της οικονομικής κρίσης. Επίσης, σε λιγότερες από τις μισές λειτουργεί κινητή βιβλιοθήκη.

5. Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας

Εστιάσαμε τη μελέτη μας στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας, προσπαθώντας να ανακαλύψουμε τα στοιχεία που συντελούν στη μεγάλη αποδοχή της από την κοινωνία και στην παγκόσμια προβολή της (βραβείο Γκέιτς 2010). Από την ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης αντλήσαμε στατιστικά στοιχεία των χρηστών και των δανεισμών που έχουν πραγματοποιηθεί τα προηγούμενα χρόνια. Διαπιστώσαμε ότι οι δανεισμοί που πραγματοποιούνται έχουν μια συνεχή ανοδική πορεία τα τελευταία χρόνια, έχοντας φτάσει στο εντυπωσιακό (για μια επαρχιακή πόλη) αριθμό των 160.000 / έτος. Επίσης , το ποσοστό του πληθυσμού της Βέροιας που χρησιμοποιεί τη βιβλιοθήκη είναι 41% (συντριπτικά μεγαλύτερο από αυτό του γενικότερου πληθυσμού). Μπορούμε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι η βιβλιοθήκη της Βέροιας έχει επιτύχει σε μεγάλο βαθμό το σκοπό της και έχει καταφέρει να κατακτήσει σημαντική θέση στην τοπική κοινωνία και ευρύτερη αποδοχή.

Ως παράγοντες επιτυχίας της βιβλιοθήκης εντοπίσαμε τη στελέχωσή της με εξειδικευμένο προσωπικό, τη διοργάνωση εκδηλώσεων στο χώρο της βιβλιοθήκης και την προβολή / γνωστοποίησή τους με ποικίλους τρόπους, τη συνεργασία της με την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, τη διοργάνωση εκπαιδευτικών επισκέψεων των σχολείων στο χώρο της βιβλιοθήκης, τη χρήση των νέων τεχνολογιών και τη δυνατότητα πρόσβασης των μελών της στο Διαδίκτυο. Επιπλέον, η λειτουργία εργαστηρίων, οι επισκέψεις της κινητής βιβλιοθήκης τα καλοκαίρια σε κατασκηνώσεις, οι επισκέψεις συγγραφέων φαίνεται ότι συντελούν θετικά. Πολύ σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι δράσεις πραγματοποιούνται ανεξάρτητα από την οικονομική στενότητα, γιατί η βιβλιοθήκη από πολύ νωρίς δραστηριοποιήθηκε στην κατεύθυνση της εξεύρεσης άλλων πόρων / χορηγών.

6. Συμπεράσματα

Σημαντικό ρόλο στη διάδοση του βιβλίου μπορούν να παίξουν οι βιβλιοθήκες. Οι δημοτικές βιβλιοθήκες (παιδικά τμήματα ή αμιγώς παιδικές) μπορούν να αντισταθμίσουν την έλλειψη των σχολικών βιβλιοθηκών μέσω της συνεργασίας με το σχολείο / τις επισκέψεις σχολικών τάξεων στο χώρο της βιβλιοθήκης, τη διοργάνωση εκδηλώσεων και τη δημιουργία ευκαιριών προσέγγισης των παιδιών με το βιβλίο. Σήμερα οι περισσότερες βιβλιοθήκες δραστηριοποιούνται σημαντικά και προκαλούν / προσκαλούν τα παιδιά στο χώρο τους με απώτερο στόχο την ουσιαστική επαφή τους με το βιβλίο. Οι δραστηριότητες οργανώνονται, κατά κύριο λόγο, μετά από πρωτοβουλία του προσωπικού της βιβλιοθήκης. Οι μικροί αναγνώστες παίρνουν μέρος σ’ αυτές κυρίως μετά από προτροπή, ανταπόκριση του σχολείου (επίσκεψη σχολικών τάξεων) ή με πρωτοβουλία του μικρού αναγνώστη και, σε μικρότερο βαθμό, μετά από δραστηριοποίηση των γονέων. Σε όλες τις περιπτώσεις τα παιδιά ανταποκρίνονται με ενθουσιασμό, συμμετέχουν ενεργά και περνούν ευχάριστα και δημιουργικά στο χώρο της βιβλιοθήκης. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι μετά από μια τέτοια προσέγγιση των παιδιών στο χώρο των βιβλίων, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για να αγαπήσουν την ανάγνωση και να αποκτήσουν μια πιο ουσιαστική σχέση με αυτήν. Η υπόθεσή μας αυτή βασίζεται στο γεγονός ότι όσες βιβλιοθήκες έχουν εντάξει πολλές δραστηριότητες στο πρόγραμμά τους έχουν και σημαντική αύξηση των εγγεγραμμένων μελών τους. Τέλος, παράγοντες που συντελούν στην επιτυχή παρουσία μιας παιδικής βιβλιοθήκης είναι η διαμόρφωση του χώρου της βιβλιοθήκης, η στελέχωση από ειδικευμένο προσωπικό, η επιλογή / ανανέωση υλικού, η ύπαρξη κινητής βιβλιοθήκης και φυσικά η χρηματοδότηση.

Γ. ΛΕΣΧΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

Τα τελευταία χρόνια οι λέσχες ανάγνωσης γίνονται όλο και πιο δημοφιλείς τόσο στο εξωτερικό όσο και στη χώρα μας. Όλο και περισσότερα σχολεία αλλά και βιβλιοθήκες προσπαθούν να οργανώσουν τις δικές τους παιδικές λέσχες ανάγνωσης.Σε μια λέσχη ανάγνωσης τα παιδιά συναντιούνται με σκοπό να γνωρίσουν τα βιβλία, να συζητήσουν γι’ αυτά, να παίξουν, να γελάσουν, ώστε η ανάγνωση να γίνει συνήθεια και μέρος της καθημερινότητάς τους. Πολλά από τα παιδιά που πηγαίνουν στη λέσχη για πρώτη φορά δεν έχουν διαβάσει ούτε ένα λογοτεχνικό βιβλίο, αλλά χρησιμοποιώντας το βιβλίο ως αφορμή γίνονται μέλη της λέσχης και χαίρονται που θα βρεθούν με άλλα άτομα και θα περάσουν καλά. Ως εκπαιδευτικοί διαπιστώνουμε ότι, όταν τα παιδιά δεν είναι υποχρεωμένα να διαβάσουν, διαβάζουν με μεγαλύτερη ευχαρίστηση. Η λέσχη ανάγνωσης, λοιπόν, είναι ένας τρόπος να… κολλήσουν το μικρόβιο.

Σκοπός της έρευνάς μας ήταν να καταγράψει τις λέσχες ανάγνωσης μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που λειτουργούν στην Ελλάδα την τελευταία τριετία με οποιαδήποτε μορφή και στο πλαίσιο οποιουδήποτε θεσμού και στη συνέχεια να μελετήσει τη λειτουργία τους και να ανιχνεύσει το ρόλο που επιτελούν στην προώθηση της φιλαναγνωσίας.

Στο πρώτο σκέλος της έρευνας επιχειρήσαμε να συγκεντρώσουμε πληροφορίες και να καταγράψουμε τις λέσχες ανάγνωσης που λειτουργούν στην Ελλάδα, ερευνώντας στο διαδίκτυο. Το επόμενο βήμα της έρευνας ήταν η αποστολή ερωτηματολογίων στις Παιδικές Λέσχες της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, για να μελετήσουμε τον τρόπο λειτουργίας τους. Η επιλογή των λεσχών έγινε με τα εξής κριτήρια: α) να αντιπροσωπεύουν όλες τις κατηγορίες: σχολεία, βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία, εκδοτικούς οίκους, β) να προέρχονται από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, γ) να είναι ενεργές και δ) να υπάρχουν ενδείξεις ότι παρουσιάζουν έντονη δραστηριότητα (blogs, πληροφορίες από το διαδίκτυο ή από το κοντινό μας περιβάλλον).

Τα ερωτήματα που θέσαμε στους υπεύθυνους των λεσχών ανάγνωσης αφορούν τον τόπο, τη χρονική διάρκεια λειτουργίας, το συντονιστή, το θεσμό στο πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί, τον αριθμό και την ταυτότητα των μελών καθώς και τα βιβλία που διαβάστηκαν. Ειδικότερα, τα ερωτήματα που θέσαμε έχουν σκοπό να αποσαφηνίσουν τον τρόπο λειτουργίας των λεσχών ανάγνωσης ως προς: α) τον αριθμό και τη σύνθεση των μελών τους (ηλικία, φύλο, γεωγραφικό διαμέρισμα, κοινωνική προέλευση, σχολική βαθμίδα, είδος σχολείου), β) την ιδιότητα και το ρόλο του συντονιστή (εκπαιδευτικός, βιβλιοθηκάριος), γ) το θεσμό στον οποίο είναι προσαρτημένη η λέσχη (σχολείο, βιβλιοθήκη, φροντιστήριο, βιβλιοπωλείο), δ) την επιλογή και το είδος των βιβλίων που διαβάζονται, ε) τον τρόπο, με τον οποίο συζητούν και επεξεργάζονται τις αναγνώσεις τους, στ) τη δυναμική της ομάδας και τους ρόλους των μελών της στην εξαγωγή των νοημάτων και ζ) την επίδραση που έχει η λειτουργία της λέσχης ανάγνωσης στην εν γένει αναγνωστική συμπεριφορά των μελών της.

1. Ευρήματα

Οι Παιδικές Λέσχες Ανάγνωσης που λειτουργούν στην Ελλάδα είναι περίπου 118. Είναι λέσχες νεοσύστατες που λειτουργούν κατά μέσον όρο τα τελευταία 2- 3 χρόνια προσαρτημένες κυρίως σε σχολεία και βιβλιοθήκες. Από την καταγραφή που κάναμε προκύπτει ότι οι λέσχες σχολείων φέτος αυξήθηκαν σε αντίθεση με τις λέσχες των βιβλιοθηκών, οι οποίες παρέμειναν ίδιες σε αριθμό.

Στις περισσότερες λέσχες διαπιστώνουμε ότι τα βιβλία επιλέγονται από τον εκπαιδευτικό με κριτήριο κυρίως το θέμα που διαπραγματεύεται το βιβλίο και το πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι. Ως προς το είδος των βιβλίων που προτιμούν τα παιδιά διαπιστώσαμε ότι στις τρεις πρώτες θέσεις συγκαταλέγονται κατά σειρά προτίμησης τα βιβλία με περιπέτειες, τα χιουμοριστικά και τα κοινωνικά, ακολουθούν τα βιβλία επιστημονικής φαντασίας και στην τελευταία θέση βρίσκονται τα ιστορικά. Είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό το γεγονός ότι τα παιδιά στις λέσχες διαβάζουν ολόκληρο το βιβλίο, καθώς έτσι αποκτούν μια συνολική εικόνα από το λογοτεχνικό έργο, κάτι που δεν μπορεί να γίνει με τα αποσπάσματα. Ρίχνοντας μια προσεχτική ματιά στα βιβλία διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για ποιοτικά βιβλία με σύγχρονη θεματολογία.

Οι αναγνώσεις των βιβλίων συνοδεύονται από διάφορες δραστηριότητες, όπως ζωγραφική, δραματοποίηση, κατασκευές. Ορισμένες λέσχες δρουν πιο δημιουργικά, αλλάζοντας τα στοιχεία του βιβλίου, φτιάχνοντας νέες ιστορίες ή μαντεύοντας το τέλος μιας ιστορίας. Η ανταπόκριση των παιδιών στις δραστηριότητες είναι μεγάλη και συνοδεύεται από προσωπική ευχαρίστηση. Η παρουσίαση των δραστηριοτήτων στην ολομέλεια έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς αυξάνει την αυτοπεποίθηση και την αίσθηση της ευθύνης, δίνει την ευκαιρία σε όσους δε διάβασαν το βιβλίο να αποκτήσουν μια εικόνα και να μοιραστούν τις αναγνωστικές εμπειρίες των άλλων.

Τα μέλη των λεσχών διοργανώνουν επισκέψεις συγγραφέων και συζητούν μαζί τους με μεγάλο ενδιαφέρον για διάφορα θέματα που προκύπτουν μέσα από τις αναγνώσεις τους. Αξιοποιούν τις Νέες Τεχνολογίες και διαθέτουν blogs, μέσω των οποίων παρουσιάζουν το έργο τους και επικοινωνούν μεταξύ τους, ως εκ τούτου μέσω της τεχνολογίας οι μαθητές παύουν πια να είναι απομονωμένοι έστω κι αν ζουν μακριά από τα αστικά κέντρα.

2. Συμπεράσματα

Κύρια επιδίωξη αυτής της έρευνας αποτέλεσε η ανίχνευση των ρόλων που επιτελεί η λέσχη ανάγνωσης, με ποιους τρόπους πετυχαίνει να δημιουργήσει κίνητρα για διάβασμα, αν συμβάλλει στη διάδοση του βιβλίου και κατά πόσο εμπλέκονται σ’ αυτές τις διαδικασίες τα παιδιά. Οι Παιδικές Λέσχες Ανάγνωσης είναι ένας καινούργιος θεσμός που υποστηρίζεται από το Ε.ΚΕ.ΒΙ. από το 2006 για την προώθηση της φιλαναγνωσίας. Λειτουργούν σχεδόν σε όλη την Ελλάδα και είναι προσαρτημένες σε διάφορους θεσμούς: σχολεία, βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία, σύλλογοι κ.ά. Υπάρχουν και οι εξειδικευμένες λέσχες ανάγνωσης, όπως αυτές της μαθηματικής λογοτεχνίας που ιδρύθηκε από την ομάδα «Ο Θαλής και οι φίλοι του». Το γεγονός ότι κάθε χρόνο οι παιδικές λέσχες αυξάνονται δείχνει ότι έχουν μεγάλη απήχηση στους νεαρούς αναγνώστες. Πέρα από την αφορμή για ανάγνωση αποτελούν εφαλτήριο για άλλες δραστηριότητες και μοίρασμα εμπειριών. Η ανάγνωση στη λέσχη είναι ένα σύνθετο γεγονός, δεν είναι μόνο το βιβλίο, ολοένα και περισσότερα άτομα επιθυμούν να μοιράζονται τη χαρά και τις συγκινήσεις που προσφέρει η ανάγνωση με συνανθρώπους τους, διευρύνοντας έτσι τον κοινωνικό τους κύκλο και επεκτείνοντας την ατομική εμπειρία σε συλλογική. Χρησιμοποιώντας το βιβλίο ως αφορμή τα παιδιά πηγαίνουν στη λέσχη για να μιλήσουν γι’ αυτά που τους απασχολούν και χαίρονται με το γεγονός ότι θα συναντήσουν άλλους συμμαθητές τους.

Δ. ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ

Στο τμήμα αυτό της εργασίας μας εξετάζουμε τον τρόπο με τον οποίο προωθείται η φιλαναγνωσία μέσω του διαδικτύου αλλά και τις δράσεις των συγγραφέων, των εκδοτικών οίκων και των βιβλιοπωλείων, για τις οποίες ενημερωνόμαστε μέσω του διαδικτύου. Συγκεκριμένα, συμπεριλάβαμε στην έρευνα: α) το πρόγραμμα «Καινοτόμες δράσεις ενίσχυσης της φιλαναγνωσίας των μαθητών» (http://www.philanagnosia.gr), β) τις υπόλοιπες δράσεις του ΕΚΕΒΙ (http://www.ekebi.gr), την ιστοσελίδα του Μικρού Αναγνώστη (http://www.microsanagnostis.gr), γ) την ιστοσελίδα www.bookbook.gr και δ) τις ιστοσελίδες 10 συγγραφέων παιδικής λογοτεχνίας, 23 εκδοτικών οίκων και 13 βιβλιοπωλείων.

Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε στην έρευνα είναι η παρατήρηση των ιστοσελίδων. Στόχος της έρευνας είναι η περιγραφή του περιεχομένου των ιστοσελίδων αυτών με έμφαση στα εξής: να διαφανεί τι το ουσιαστικό κάνουν αυτές οι ιστοσελίδες, τι είδους πλαίσιο στήνουν στην επικοινωνία τους με τα παιδιά – χρήστες της ιστοσελίδας, πώς αντιλαμβάνονται την επικοινωνία τους με τα παιδιά, τι είδους αναγνώστη προσπαθούν να προβάλλουν και ποιος είναι ο ρόλος των παιδιών σε αυτήν την επικοινωνία (ενεργητικός ή παθητικός ρόλος). Ειδικότερα, τα κριτήρια με τα οποία διερευνήσαμε τις συγκεκριμένες ιστοσελίδες είναι τα παρακάτω: Ποιο είναι το στήσιμο των ιστοσελίδων αυτών, τι χρησιμοποιείται ως μέσον για να γίνει η ανάγνωση πιο ελκυστική για τα παιδιά, σε ποιο βαθμό είναι – εάν είναι – οι ιστοσελίδες αυτές φιλικές για τα παιδιά και ποιος είναι ο βαθμός διαδραστικότητας χρήστη – ιστοσελίδας.

1. Δράσεις του ΕΚΕΒΙ

Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου είναι πολύ δραστήριο όσον αφορά τις δράσεις του για την παιδική φιλαναγνωσία, συμπεριλαμβανομένου και του προγράμματος «Καινοτόμες δράσεις ενίσχυσης της φιλαναγνωσίας των μαθητών», το οποίο είναι σε εξέλιξη, επομένως δεν έχουμε στοιχεία για την πορεία και την αποτελεσματικότητά του και δεν μπορούμε σε αυτήν τη φάση να το αξιολογήσουμε. Η ιστοσελίδα www.philanagnosia.gr, στην οποία παρουσιάζονται οι άξονες του προγράμματος, είναι αρκετά οργανωμένη και φιλική για τον ενήλικο χρήστη, παρέχει πολλές πληροφορίες και απαντήσεις σε συχνές ερωτήσεις και χρήσιμα links και μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η φύση του προγράμματος, τουλάχιστον σε θεωρητικό επίπεδο, γίνεται κατανοητή από τον εκπαιδευτικό ή όποιον άλλο (γονιό, βιβλιοπώλη) επισκεφτεί την ιστοσελίδα. Είναι όμως σημαντικό να τονίσουμε ότι θα γίνει σαφώς πιο ολοκληρωμένη, όταν συμπληρωθούν και οι στήλες που τώρα είναι κενές π.χ. ψηφιακοί φάκελοι με θεματικές ενότητες, αρχείο βίντεο κλπ.

Στην ιστοσελίδα του Ε.ΚΕ.ΒΙ., εκτός από τα Νέα που είναι σχετικά με το βιβλίο, προβάλλονται και οι δράσεις του, όπως π.χ. Το πρόγραμμα «Επισκέψεις συγγραφέων και εικονογράφων στα σχολεία» και η στήλη το ΕΚΕΒΙ και το παιδί. Υπάρχουν επίσης αφιερώματα σε μεγάλους λογοτέχνες, πληροφορίες για την παγκόσμια ημέρα παιδικού βιβλίου, για τις εκθέσεις βιβλίου στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, για τις κινητές βιβλιοθήκες, για τις λέσχες ανάγνωσης, για την παγκόσμια ημέρα ποίησης, για τα Βραβεία Αναγνωστών, πρόγραμμα εκδηλώσεων για το βιβλίο, σύνδεση με το Μικρό Αναγνώστη και με ιστοσελίδες συγγραφέων.

2. Ο Μικρός Αναγνώστης (http://www.mikrosanagnostis.gr)

Η ιστοσελίδα του Μικρού αναγνώστη είναι σχεδιασμένη από το ΕΚΕΒΙ ειδικά για παιδιά από 6-12 ετών. Απευθύνεται ωστόσο και σε γονείς και εκπαιδευτικούς. Ο σχεδιασμός της σελίδας τόσο από αισθητική όσο και από λειτουργική άποψη είναι φιλικός προς τα παιδιά και έχει εμπλουτιστεί με πλήθος επιλογών (http://www.xblog.gr/o-mikros-anagnostis-site-gia-to-paidiko-vivlio). Είναι μια ιστοσελίδα χαρούμενη, παιδική, ενδιαφέρουσα, διαδραστική και πολύ καλά οργανωμένη. Είναι πολύ εύχρηστη και περιλαμβάνει τις παρακάτω ενότητες: Πένες και χρώματα, Να σου πω μια ιστορία, Εξερευνώντας ένα θέμα, Γράψε και κέρδισε, Μικρός Συγγραφέας, Βρες ένα βιβλίο, Βρες μια βιβλιοθήκη, Πού θα πάμε σήμερα, Ρίξε μια ματιά, Η γωνιά των δασκάλων.

Διαβάζοντας τα μηνύματα επικοινωνίας προς το Μικρό Αναγνώστη, διαπιστώνουμε ότι οι χρήστες της ιστοσελίδας δεν είναι μόνο παιδιά, αλλά και γονείς που διαβάζουν βιβλία με τα παιδιά τους, εκπαιδευτικοί που συμμετέχουν ή όχι στο πρόγραμμα φιλαναγνωσίας, βιβλιοθηκονόμοι, άτομα που ασχολούνται με τη μελέτη της παιδικής λογοτεχνίας και θεωρούν το υλικό του Μικρού Αναγνώστη πολύτιμο, συντονιστές λεσχών ανάγνωσης που χαρακτηρίζουν το συγκεκριμένο υλικό ως βοηθητικό, εκπαιδευτικοί που διδάσκουν ελληνικά σε ενήλικες άλλης χώρας, άτομα με προβλήματα όρασης που αξιοποιούν βιβλία σε ψηφιακή μορφή κλπ. Εύλογα, λοιπόν, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το υλικό που προσφέρει η ιστοσελίδα είναι πολύ χρήσιμο και βοηθητικό σε ένα σύνολο ατόμων διαφορετικής ηλικίας και με διαφορετικές ανάγκες.

3. Ο ιστότοπος bookbook.gr (http://www.bookbook.gr)

Το bookbook.gr είναι ένα ηλεκτρονικό περιοδικό που απευθύνεται σε γονείς, εκπαιδευτικούς και παιδιά, με στόχο την προώθηση της φιλαναγνωσίας. Περιλαμβάνει τις παρακάτω στήλες: Βιβλία που ξεχωρίσαμε το 2011, Θέμα του μήνα, Νέες κυκλοφορίες, Άκου το βιβλίο, Βιβλία που διαβάσαμε, Παιχνίδια με λέξεις, Διαβάσατε ένα βιβλίο; Κάντε τα βιβλία να πετάξουν. Γράψτε μας γι’ αυτό, Προτάσεις βιβλίων με αφορμή ένα θέμα, Ιστορίες σε ψίχουλα, Γράφοντας με πολλά χέρια: «Εργαστήριο» ομαδικής συγγραφής
με «οδηγό» τη συγγραφέα Σώτη Τριανταφύλλου, Αυτή την εβδομάδα διαβάστε: Αυγά…κρυμμένα στα βιβλία! Είναι μια πολύχρωμη, ελκυστική και φιλική για το παιδί – χρήστη ιστοσελίδα, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και με πολλά θέματα.

4. Ιστοσελίδες συγγραφέων παιδικής λογοτεχνίας

Επιλέξαμε 10 συγγραφείς παιδικής Λογοτεχνίας με το κριτήριο ότι οι συγκεκριμένοι είναι πολυδιαβασμένοι και οι περισσότεροι είναι δραστήριοι όσον αφορά τη διάθεση ιστοσελίδας και την επαφή τους με τα παιδιά. Επιδιώξαμε οι επιλογές μας να περιλαμβάνουν γυναίκες και άντρες συγγραφείς, παλαιότερους αλλά και νεότερους συγγραφείς. Τέλος, η Λ. Δενεζάκη επιλέχτηκε, γιατί έχει διπλή ιδιότητα: συγγραφέας και εικονογράφος.

Στην αρχική σελίδα υπάρχει πάντα το βιογραφικό τους, τα βιβλία τους, κριτικές και το e–mail τους για επικοινωνία. Παρουσιάζονται Βραβεία και Διακρίσεις σε όσους υπάρχει κάτι σχετικό. Προβάλλονται η συμμετοχή τους σε εκδηλώσεις και φεστιβάλ και οι επισκέψεις τους σε σχολεία, βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία και παρέχεται σχετικό φωτογραφικό υλικό. Για την παρουσίαση των βιβλίων τους δίνεται συνήθως το εξώφυλλο και η περίληψη και σε λίγες περιπτώσεις δίνεται η επιλογή ανάγνωσης των πρώτων σελίδων του βιβλίου, κριτικές των βιβλίων και η δυνατότητα on line ανάγνωσης. Κάποιοι συγγραφείς στην ιστοσελίδα τους προβάλλουν τις απόψεις τους για την παιδική λογοτεχνία, την προώθηση της φιλαναγνωσίας κλπ. Ορισμένες ιστοσελίδες παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες (π.χ. η Β. Μάστορη αναφέρει ότι είναι συντονίστρια λέσχης ανάγνωσης και υπάρχει link για το σχετικό ιστολόγιο, η Λ. Δενεζάκη διαθέτει στην ιστοσελίδα της Βιβλίο επισκεπτών και παρέχει πρόσβαση στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Αχτύπητη παρέα»). Επιχειρώντας ένα γενικό σχόλιο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ορισμένες ιστοσελίδες (Ζ. Σαρή, Α. Ζέη, Μ. Κοντολέων) θα τις χαρακτηρίζαμε λιγότερο ως «παιδικές» και περισσότερο «σοβαρές». Αυτό σχετίζεται με τη γενική συγγραφική τους φυσιογνωμία και το γεγονός ότι οι ιστοσελίδες τους απευθύνονται και σε ενήλικες και όχι αποκλειστικά σε παιδιά. Ορισμένοι συγγραφείς επιχειρούν μία πιο προσωπική προσέγγιση του χρήστη της ιστοσελίδας. Μια άλλη παράμετρος που εξετάζουμε σχετικά με τις ιστοσελίδες των συγγραφέων είναι η παρουσίαση των αυθεντικών εργασιών των παιδιών στις ιστοσελίδες αυτές, δηλαδή τι είδους είναι συνήθως οι εργασίες που αναρτώνται και με ποιον τρόπο γίνεται η διαδικασία αυτή.

Συμπερασματικά, σχετικά με τις ιστοσελίδες των συγγραφέων παιδικής λογοτεχνίας, είναι απαραίτητο να σημειώσουμε ότι, παρά την ύπαρξη ιστοσελίδας, οι περισσότεροι από τους συγγραφείς που ερευνήσαμε δεν αξιοποιούν δημιουργικά τις δυνατότητες του διαδικτύου. Συνήθως περιορίζονται στην προβολή των βιβλίων τους και της γενικότερης δράσης τους. Δεν αξιοποιούν, επομένως, οι περισσότεροι τουλάχιστον, προς όφελος των αναγνωστών τις επικοινωνιακές δυνατότητες που τους παρέχει το διαδίκτυο. Κατά κύριο λόγο κοινοποιούν τα γράμματα που τους στέλνουν τα παιδιά και απαντούν σε ερωτήσεις με τυποποιημένο τρόπο, τακτική η οποία, ικανοποιεί μεν, σε πρώτο επίπεδο, τα παιδιά που θέλουν να μάθουν λεπτομέρειες για τη ζωή και τη συγγραφική φυσιογνωμία των αγαπημένων τους συγγραφέων, αλλά δεν αποτελεί έμπνευση για τα παιδιά και δε δημιουργεί προϋποθέσεις για προώθηση του ζητήματος της φιλαναγνωσίας. Οι νεότεροι σε ηλικία συγγραφείς γενικά παρατηρήθηκε ότι προτιμούν ένα πιο μοντέρνο και πιο διαδραστικό σχεδιασμό της ιστοσελίδας τους και η επικοινωνία τους με τα παιδιά γίνεται απευθείας με αποστολή e– mail ή υλικού στην ιστοσελίδα ή σε σχετικά ιστολόγια, δίνοντας συνολικά ένα πιο ενεργητικό ρόλο στα παιδιά. Από την άλλη πλευρά, μεγαλύτεροι σε ηλικία συγγραφείς χρησιμοποιούν για την επικοινωνία τους με τα παιδιά – χρήστες της ιστοσελίδας μια τυποποιημένη στήλη με «ερωτήσεις και απαντήσεις», οι οποίες ορισμένες φορές έχουν διδακτικό χαρακτήρα. Λίγες ιστοσελίδες είναι ιδιαίτερα ελκυστικές για τα παιδιά και χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία και ουσιαστική διαδραστικότητα. Εύλογα, λοιπόν, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι λίγοι συγγραφείς πετυχαίνουν να προωθήσουν τη φιλαναγνωσία μέσα από τις ιστοσελίδες τους.

4. Ιστοσελίδες εκδοτικών οίκων

Οι εκδοτικοί οίκοι αποτελούν εμπορικές επιχειρήσεις που προβάλλουν στις ιστοσελίδες τους τα προϊόντα τους. Στην έρευνά μας επιχειρήσαμε να διερευνήσουμε ποια είναι η φιλοσοφία και οι αντιλήψεις τους για τη φιλαναγνωσία. Πιο συγκεκριμένα, εξετάσαμε τι επιλέγουν να παρουσιάσουν στην ιστοσελίδα τους και ποιο είναι, στην περίπτωση αυτή, το μέσον που χρησιμοποιείται για να γίνει ελκυστική η ανάγνωση.

Στο σύνολο των 23 εκδοτικών οίκων που εξετάσαμε, παρατηρήθηκε ότι η πλειοψηφία των ιστοσελίδων περιλαμβάνει τα ευπώλητα παιδικά βιβλία, τις τελευταίες κυκλοφορίες και αποσπάσματα από παιδικά βιβλία. Ωστόσο, η εμπορική πλευρά των ιστοσελίδων αυτών δεν πρέπει να μας κάνει να απαξιώνουμε τη σημασία τους για την προώθηση της φιλαναγνωσίας, δεδομένου ότι χρησιμοποιούν ήχο, εικόνα και προσελκύουν τη συμμετοχή των παιδιών σε διάφορα παιχνίδια. Για συγκεκριμένα προϊόντα απευθύνονται στους γονείς ή τους εκπαιδευτικούς, καθώς είναι τα άτομα που σχετίζονται άμεσα με τα παιδιά – υποψήφιους πελάτες. Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχουν links σε ιστοσελίδες συγγραφέων, δώρα, κληρώσεις – διαγωνισμοί, εγγραφή των παιδιών σε clubs, παιδική εφημερίδα, παιδικό ημερολόγιο εκδηλώσεων και μικρά video σχετικά με την ανάγνωση και τα βιβλία. Όσοι εκδοτικοί οίκοι διαθέτουν ειδικά διαμορφωμένο χώρο για παιδιά / πολυχώρο ή διοργανώνουν εκδηλώσεις / παρουσιάσεις βιβλίων, σαφώς τις προβάλλουν στην ιστοσελίδα τους. Τέλος, λιγότεροι εκδοτικοί οίκοι περιλαμβάνουν στην ιστοσελίδα συνθήματα / κείμενα για την ανάγνωση, παιδική γωνιά με δραστηριότητες και παιχνίδια, εκπαιδευτικά προγράμματα, εκπαιδευτικό υλικό για γονείς και εκπαιδευτικούς ή κείμενα που απευθύνονται σε γονείς ενώ ελάχιστοι διαθέτουν δημοσκόπηση ή κριτικές αναγνωστών.

3. Ιστοσελίδες βιβλιοπωλείων

Τα βιβλιοπωλεία αποτελούν, όπως και οι εκδοτικοί οίκοι, επιχειρήσεις που σαφώς έχουν ως στόχο τις πωλήσεις βιβλίων. Παρατηρήσαμε τις ιστοσελίδες 13 βιβλιοπωλείων με τα κριτήρια που ορίσαμε και για τους εκδοτικούς οίκους. Πολλά από τα βιβλιοπωλεία που ερευνήσαμε δε διαθέτουν ιστοσελίδα και μόνο τα μισά πραγματοποιούν εκδηλώσεις για παιδιά, οι οποίες συνήθως είναι παρουσιάσεις βιβλίων με τη συμμετοχή του συγγραφέα και λιγότερο συχνά αφήγηση παραμυθιού, θεατρικό παιχνίδι, κουκλοθέατρο, θέατρο σκιών κλπ. Τα συμπεράσματα που προκύπτουν αναφορικά με το μέσον που χρησιμοποιείται στις ιστοσελίδες των βιβλιοπωλείων για να γίνει ελκυστική η ανάγνωση συνοψίζονται στα εξής: παρουσιάζονται οι τίτλοι των βιβλίων οργανωμένα (ανά ηλικία, θέμα, δραστηριότητα), τα ευπώλητα / best sellers, οι νέες κυκλοφορίες, τα βιβλία που προτείνει το κάθε βιβλιοπωλείο και υπάρχουν links σε συγγραφείς. Είναι αξιοσημείωτο ότι περιφερειακά βιβλιοπωλεία, ενίοτε με τη στήριξη του Ε.ΚΕ.ΒΙ., πραγματοποιούν αρκετές εκδηλώσεις που προωθούν τη φιλαναγνωσία των παιδιών. Τέλος, από τα 13 βιβλιοπωλεία που ερευνήσαμε μόνο 2 διαθέτουν παιδική λέσχη ανάγνωσης (Υδρόγειος, Libropolis) και μάλιστα η έδρα τους είναι εκτός Θεσσαλονίκης.

3. Συμπεράσματα

Παρόλο που το Πρόγραμμα «Καινοτόμες δράσεις ενίσχυσης της φιλαναγνωσίας των μαθητών», βρίσκεται σε εξέλιξη και δεν μπορεί σε αυτό το στάδιο να αξιολογηθεί, θεωρήσαμε ότι δε θα μπορούσαμε να το παραλείψουμε σε τούτη την εργασία, μιας και είναι ένα πανελλαδικό, καλά οργανωμένο πρόγραμμα προώθησης της φιλαναγνωσίας στο σχολείο.

Οι ιστοσελίδες microsanagnostis.gr και bookbook.gr σχεδιάστηκαν και λειτουργούν με παραδειγματικό τρόπο αναφορικά με την πολυχρωμία, την πρωτοτυπία, τη διαδραστικότητα και τις πολύ ενδιαφέρουσες και ενημερωμένες στήλες και θεματικές τους και επομένως λειτουργούν προς τη σωστή κατεύθυνση σχετικά με την προώθηση της φιλαναγνωσίας.

Οι ιστοσελίδες των συγγραφέων παρατηρήθηκε πράγματι, στην έρευνά μας, ότι, σε γενικές γραμμές, λειτουργούν ως χώροι προβολής των ιδίων και του συγγραφικού τους έργου με έμφαση στις βραβεύσεις τους, τη συμμετοχή τους σε εκδηλώσεις και την επαφή τους με τα παιδιά. Οι νεότεροι σε ηλικία συγγραφείς γενικά παρατηρήθηκε ότι προτιμούν ένα πιο μοντέρνο και πιο διαδραστικό σχεδιασμό της ιστοσελίδας τους και η επικοινωνία τους με τα παιδιά γίνεται απευθείας με αποστολή e–mail ή υλικού στην ιστοσελίδα ή σε σχετικά ιστολόγια, δίνοντας συνολικά ένα πιο ενεργητικό ρόλο στα παιδιά. Από την άλλη πλευρά, μεγαλύτεροι σε ηλικία συγγραφείς χρησιμοποιούν για την επικοινωνία τους με τα παιδιά – χρήστες της ιστοσελίδας μια τυποποιημένη στήλη με «ερωτήσεις και απαντήσεις», οι οποίες ορισμένες φορές έχουν διδακτικό χαρακτήρα. Λίγες ιστοσελίδες είναι ιδιαίτερα ελκυστικές για τα παιδιά και χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία και ουσιαστική διαδραστικότητα. Εύλογα, λοιπόν, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι λίγοι συγγραφείς πετυχαίνουν να προωθήσουν τη φιλαναγνωσία μέσα από τις ιστοσελίδες τους.

Όσον αφορά τους εκδοτικούς οίκους κοινός τόπος είναι η προβολή και διαφήμιση των προϊόντων τους (τελευταίες κυκλοφορίες, ευπώλητα) καθώς πρόκειται για εμπορικές επιχειρήσεις. Επίσης, παρατηρήσαμε ότι προβάλλουν ιδιαίτερα τις εκδηλώσεις που πραγματοποιούν καθώς και όποια άλλη δραστηριότητα ή πρωτοτυπία τους χαρακτηρίζει (ηλεκτρονικές εφημερίδες, ειδικά διαμορφωμένος χώρος για παιδιά, παιδική λέσχη ανάγνωσης). Για τα βιβλιοπωλεία ισχύει ότι πρόκειται για επιχειρήσεις που σαφώς έχουν ως στόχο τις πωλήσεις βιβλίων. Πολλά δε διαθέτουν ιστοσελίδα και από τα 13 βιβλιοπωλεία που ερευνήσαμε είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο τα μισά πραγματοποιούν εκδηλώσεις για παιδιά, οι οποίες συνήθως συγκαταλέγονται στις απλές παρουσιάσεις βιβλίων με τη συμμετοχή του συγγραφέα. Τέλος, αξιοσημείωτη είναι η διοργάνωση εκδηλώσεων για το παιδικό βιβλίο και η ύπαρξη παιδικής λέσχης ανάγνωσης σε περιφερειακά βιβλιοπωλεία.

E. ΕΡΕΥΝΑ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΑΦΟΠΟΥΛΕΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

Στο πλαίσιο της ερευνητικής μας εργασίας με θέμα την προώθηση της φιλαναγνωσίας στις μικρές ηλικίες, οργανώσαμε μια δράση φιλαναγνωσίας στο χώρο της Παιδικής Βιβλιοθήκης. Οι ερευνητικοί στόχοι που θέσαμε συνοψίζονται στα παρακάτω ερωτήματα: α) Πώς ο χώρος της Παιδικής Βιβλιοθήκης συντελεί στην προώθηση της φιλαναγνωσίας; β) Ποια η σχέση των παιδιών με την Παιδική Βιβλιοθήκη της περιοχής τους; γ) Μπορούμε να ωθήσουμε τα παιδιά στην ανάγνωση βιβλίων με τον σχεδιασμό κατάλληλων προγραμμάτων, προσαρμοσμένων στις αναπαραστάσεις και τα ενδιαφέροντά τους; δ) Το εναλλακτικό αναγνωστικό πρόγραμμα της Ομάδας Έρευνας για τη Διδασκαλία της Λογοτεχνίας¹ στο σχολείο μπορεί να λειτουργήσει ως μοντέλο και να εφαρμοστεί και εκτός σχολείου, όπως σε μια Παιδική Βιβλιοθήκη; ε) Ποια η σχέση των παιδιών με βιβλία που δεν έχουν διαβάσει; στ) Ποιες είναι οι αναγνωστικές δραστηριότητες που προτιμούνται από τα παιδιά και οδηγούν στη φιλαναγνωσία;

Συνεργαστήκαμε με την Παιδική Βιβλιοθήκη του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Θεσσαλονίκης και με Δημοτικά Σχολεία της περιοχής της Βιβλιοθήκης. Η συγκεκριμένη αναγνωστική δράση υλοποιήθηκε δύο φορές σε παιδιά διαφορετικής ηλικιακής ομάδας (Γ΄ & Ε’ τάξη), με το σκεπτικό, ανάλογα με την ανταπόκριση των παιδιών, τη δεύτερη φορά να γίνουν αναπροσαρμογές προκειμένου να βελτιωθεί η δράση. Σχεδιάστηκαν δύο αναγνωστικές δράσεις-προγράμματα με στοιχεία της μεθόδου project, με συγκεκριμένους στόχους, περιεχόμενο και μέθοδο εφαρμογής για να διεξαχθούν εντός χρονικού διαστήματος δύο 60λεπτων ωρών, με συμμετοχή όλων των μαθητών/τριών που θα παρευρίσκονταν, με βάση τις αρχές της ομαδοσυνεργατικής μάθησης. Κατόπιν προβληματισμού και συζήτησης, καταλήξαμε στο θέμα της Φιλίας, καθώς οι διαπροσωπικές σχέσεις των παιδιών αποτελούν βασικό ζήτημα της καθημερινότητάς τους και έχει γραφτεί γι’ αυτό πληθώρα παιδικών λογοτεχνικών βιβλίων.

1^η Εφαρμογή²

Το πρώτο βήμα ήταν η επιλογή των «κατάλληλων» βιβλίων με θέμα τη φιλία. Βασικά μας κριτήρια ήταν το θέμα επιλογής μας, η Φιλία, η ηλικία των αναγνωστών και η ποικιλομορφία. Στη συνέχεια σχεδιάσαμε αναγνωστικές δραστηριότητες για κάθε βιβλίο. Οι δραστηριότητες οργανώθηκαν ώστε να αφορούν τρία στάδια: α΄ στάδιο – πριν από την ανάγνωση, β΄ στάδιο – η ανάγνωση και παρουσίαση του βιβλίου και γ΄ στάδιο – μετά την ανάγνωση.

Στόχος του πρώτου σταδίου, πριν από την ανάγνωση, ήταν να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με το θέμα μέσα από οπτικοακουστικό υλικό, να αφυπνισθεί το ενδιαφέρον τους, να ανακαλέσουν υπαρκτές αναπαραστάσεις και να δημιουργήσουν απορίες και ερωτήματα που θα τα οδηγήσουν στην επιθυμία της ανάγνωσης. Μετά τη γνωριμία με τα παιδιά και την εξοικείωσή τους με το χώρο της βιβλιοθήκης παρουσιάστηκε στα παιδιά οπτικοακουστικό υλικό με θέμα τη φιλία. Επιχειρήσαμε να συνδέσουμε τη λογοτεχνία, η οποία είναι κυρίως γραπτή και προφορική, με τα οπτικοακουστικά μέσα, τα οποία είναι συνήθως οικεία και αγαπητά στα παιδιά, έχοντας πάντα υπόψη τον πρωταρχικό στόχο μας, την κινητοποίηση των μικρών αναγνωστών. Με βάση τη σύντομη παρουσίαση που έγινε και με βασικό κριτήριο την προσωπική επιλογή του βιβλίου οι μαθητές/-τριες σύστησαν αναγνωστικές ομάδες, καθεμία με διαφορετικό βιβλίο (4 ομάδες από 7 παιδιά και 1 ομάδα με 6 παιδιά).

Στο δεύτερο στάδιο η κάθε εκπαιδευτικός – εμψυχώτρια ανέλαβε μια ομάδα παιδιών. Παρουσίασε στην ομάδα το βιβλίο είτε αφηγούμενη την υπόθεση είτε διαβάζοντας ορισμένα αποσπάσματα, δεδομένου ότι τα παιδιά δεν το είχαν διαβάσει και ο περιορισμένος χρόνος δεν επέτρεπε την ανάγνωση όλου του κειμένου, με εξαίρεση τα βιβλία κάποιων ομάδων της Γ΄ τάξης, τα οποία ήταν σύντομα και με αρκετή εικονογράφηση. Μέσα από μια ποικιλία δραστηριοτήτων διαφορετικής μορφής, (συζήτηση, παραγωγή γραπτού λόγου, δραματοποίηση, ζωγραφική, κ.ά) τα παιδιά επικοινώνησαν με το βιβλίο, εξέφρασαν τα συναισθήματά τους και τελικά παρουσίασαν το βιβλίο και τις δραστηριότητές τους στις υπόλοιπες ομάδες. Η διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων είχε ως βασικό στόχο να έχουν όλοι/-ες ανεξαιρέτως οι μαθητές/-τριες τη δυνατότητα να εκφραστούν.

Μετά την ανάγνωση και την παρουσίαση από όλες τις ομάδες χωριστά όλων των αναγνωστικών δραστηριοτήτων (γραπτών, εικαστικών, βιωματικών) στην ολομέλεια της τάξης και έχοντας την ευκαιρία να γνωρίσουν μέσα από τις παρουσιάσεις των συμμαθητών/-τριών τους και τα βιβλία με τα οποία δεν ασχολήθηκε η ομάδα τους, τα παιδιά συζήτησαν για το νόημα της φιλίας και εξέφρασαν τις προσωπικές τους απόψεις και προτιμήσεις για τα βιβλία. Επίσης, δώσαμε στα παιδιά το λόγο και την ευκαιρία να αξιολογήσουν τα βιβλία αλλά και την όλη δράση στην οποία συμμετείχαν. Στο τέλος ρωτήσαμε τα παιδιά αν τους άρεσε αυτό που έκαναν στη βιβλιοθήκη και η απάντηση ήταν από όλα ομόφωνα θετική.

Συμπεράσματα από την πρώτη εφαρμογή. – Επανασχεδιασμός

Μετά την ολοκλήρωση της εμπειρίας της πρώτης δράσης, η ομάδα των ερευνητριών με τη βοήθεια της παρατηρήτριας, των «κριτικών φίλων» και του διευκολυντή, συζήτησε και αξιολόγησε την πορεία και τα αποτελέσματα της δράσης, τα συνέκρινε με τον αρχικό σχεδιασμό και κατέληξε σε προσαρμογές, αλλαγές, βελτιώσεις που κρίθηκαν απαραίτητες για την επόμενη δράση. Παρακάτω αναφέρουμε ό,τι δεν πραγματοποιήθηκε σε σχέση με τον αρχικό σχεδιασμό καθώς και ποιες αλλαγές αποφασίστηκαν με βάση τις παρατηρήσεις της πρώτης εφαρμογής.

Τα παιδιά δεν πήγαν στα ράφια της Βιβλιοθήκης να βρουν τα βιβλία, γιατί τα αντίτυπα δεν υπήρχαν στη Βιβλιοθήκη και οι υπεύθυνες της Βιβλιοθήκης δεν ήθελαν τα παιδιά να ανακατέψουν τα ράφια, με αποτέλεσμα ο δανεισμός βιβλίων, η εύρεση, η επιλογή ενός βιβλίου και η ανάγνωσή του να μη συνδεθούν με τη λειτουργία της Παιδικής Δανειστικής Βιβλιοθήκης. Διαπιστώνοντας στην πράξη πόσο σημαντική είναι η α΄ φάση – πριν από την ανάγνωση, κατά την οποία γίνεται η γνωριμία με τα παιδιά, γίνεται συζήτηση για το θέμα και δημιουργείται το κατάλληλο κλίμα για ανάγνωση, αποφασίσαμε να διαθέσουμε περισσότερο χρόνο και να δώσουμε περισσότερο λόγο στα παιδιά, τη στιγμή μάλιστα που στη δεύτερη δράση είχαμε να κάνουμε με μαθητές και μαθήτριες Ε΄ τάξης. Επίσης, αποφασίσαμε να αλλάξουμε την ταινία που θα προβάλαμε και να δείξουμε ένα απόσπασμα από το Μικρό Πρίγκιπα, του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ σε κινούμενα σχέδια και συγκεκριμένα το σημείο που ο μικρός πρίγκιπας συναντά την αλεπού, το οποίο αναφέρεται στη φιλία. Η αλλαγή έγινε γιατί τα παιδιά στη δεύτερη δράση ήταν μεγαλύτερα και το συγκεκριμένο απόσπασμα θεωρήσαμε ότι θα έδινε αφορμή για περισσότερη συζήτηση μαζί τους.

Στη β΄ φάση διαπιστώσαμε ότι οι δραστηριότητες δεν είναι απαραίτητο να είναι πολλές, ακόμη και δύο αρκούν, για να έχουν τα παιδιά το χρόνο να τις απολαύσουν. Επίσης, σημαντικό κρίθηκε να εξασφαλίσουμε ένα αντίτυπο από τα βιβλία για κάθε μέλος της ομάδας, γιατί όλα τα παιδιά ήθελαν να ξεφυλλίσουν το βιβλίο και να το δουν με την ησυχία τους. Όσον αφορά όλες τις δραστηριότητες και κυρίως τις βιωματικές (δραματοποίηση, κτλ) διαπιστώσαμε ότι καλό θα ήταν να αφήσουμε στα παιδιά μεγαλύτερα περιθώρια πρωτοβουλίας και αυτοσχεδιασμού.

Στην πρώτη δράση, όλες οι ομάδες παρουσιάστηκαν δύο φορές στην ολομέλεια, τη μια φορά παρουσίασαν τη δραματοποίησή τους και τη δεύτερη τις υπόλοιπες εργασίες τους. Κρίναμε ότι κάτι τέτοιο δεν ήταν λειτουργικό διότι χανόταν χρόνος και το ενδιαφέρον των παιδιών. Έτσι καταλήξαμε ότι στην δεύτερη δράση κάθε ομάδα θα ολοκληρώνει την παρουσίασή της με όλη τη δουλειά της. Τέλος, στη γ΄ φάση δεν κλείσαμε με το παιδικό τραγούδι που είχαμε σχεδιάσει, γιατί δεν υπήρξε ο χρόνος. Αποφασίσαμε όμως να μην το παραλείψουμε την επόμενη φορά,

2^Η Εφαρμογή ³

Και σε αυτήν τη δράση φροντίσαμε για την εξοικείωση των παιδιών μαζί μας, τη δημιουργία θετικού κλίματος και την ομαλή εισαγωγή στο θέμα με τη χρήση των οπτικοακουστικών μέσων. Προβάλαμε σε μορφή Ρower Ρoint εικόνες με ζωγραφικούς πίνακες διαφόρων γνωστών καλλιτεχνών και φωτογραφίες με θέμα τη φιλία, πλαισιωμένες με ανάλογη μουσική επένδυση. Παράλληλα η συντονίστρια – παρατηρήτρια της ερευνητικής ομάδας ζητούσε από τα παιδιά να δίνουν τίτλους στις εικόνες που έβλεπαν. Η συμμετοχή ήταν περισσότερο από ικανοποιητική και τα παιδιά αμέσως αντιλήφθηκαν το θέμα που θα μας απασχολούσε. Κατόπιν, παρουσιάσαμε απόσπασμα ταινίας κινουμένων σχεδίων, βασισμένης στο βιβλίο του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ Μικρός Πρίγκιπας, και πιο συγκεκριμένα το απόσπασμα που ο μικρός πρίγκιπας συνομιλεί με την αλεπού. Τα παιδιά συζήτησαν το απόσπασμα και επιβεβαίωσαν ότι θα μας απασχολήσει το θέμα της Φιλίας. Η συντονίστρια εξήγησε στα παιδιά αναλυτικά τι θα κάνουμε στη συνέχεια, έπειτα παρουσιάστηκαν τα προτεινόμενα βιβλία από τις εμψυχώτριες και αμέσως συστήθηκαν οι αναγνωστικές ομάδες, 5 ομάδες με 5 μέλη η καθεμία. Στη συνέχεια παρουσιάστηκαν τα βιβλία και η κάθε ομάδα επεξεργάστηκε τις δραστηριότητες που προβλεπόταν για το κάθε βιβλίο. Όπως και στην πρώτη δράση κλείσαμε με συζήτηση με τα παιδιά και με την αξιολόγησή τους για τη δράση και τα βιβλία.

Συμπεράσματα

Όσον αφορά τη δομή – σχεδιασμό της δράσης, τα παιδιά έχουν συνδέσει το βιβλίο με τη στείρα ανάγνωσή του και γι’ αυτό, όταν τους προβλήθηκε το οπτικοακουστικό υλικό στο πρώτο στάδιο, σχολίασαν ότι είναι παράξενο να βλέπουν φωτογραφίες και βίντεο ενώ ήρθαν για να διαβάσουν. Η χρήση οπτικοακουστικών μέσων και η ευκαιρία για συζήτηση και προβληματισμό δημιούργησαν εύκολα και άμεσα ένα θετικό κλίμα ανάμεσα στους μαθητές και τις μαθήτριες και τις ερευνήτριες που δεν γνωρίζονταν από πριν. Ένα θετικό κλίμα που συνέβαλε σημαντικά για την μετέπειτα εξέλιξη της δράσης. Η ενεργή συμμετοχή όλων ανεξαιρέτως των παιδιών σε ποικίλες δραστηριότητες οδήγησε στη διαπίστωση από μέρους τους ότι τα βιβλία δεν είναι μόνο για διάβασμα αλλά και για παιχνίδι και μπορείς με ένα βιβλίο να περάσεις ευχάριστα.

Όσον αφορά τα είδη των δραστηριοτήτων, στις γραπτές δραστηριότητες παρουσιάστηκαν οι περισσότερες ενστάσεις των παιδιών, και των δύο ηλικιών, να συμμετέχουν. Έχοντας συνδέσει την παραγωγή του γραπτού λόγου με το σχολικό γνωστικό αντικείμενο της γλώσσας, ακόμη και τα παιδιά που φάνηκε να έχουν άνεση να εκφραστούν γραπτά δεν ήταν πρόθυμα να αναλάβουν τη συγκεκριμένη δραστηριότητα, θεωρώντας μάλιστα τις υπόλοιπες «παιχνίδια», ενώ το γραπτό «μάθημα». Μόνο στην περίπτωση που ο γραπτός λόγος ήταν απαραίτητο στοιχείο μιας εικαστικής δραστηριότητας δεν αποτελούσε για τα παιδιά ανασταλτικό παράγοντα συμμετοχής, όπως στην περίπτωση της αφίσας, του κόμικ, κ.ά. Στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι ιδιαίτερη αμηχανία στο γραπτό τους προκαλούσε η ορθογραφία και θεωρούσαν ότι είναι πιθανό να εκτεθούν από τα ορθογραφικά τους λάθη.

Οι εικαστικές δραστηριότητες φάνηκαν να προκαλούν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των παιδιών και όλα ήθελαν και είχαν συμμετοχή σε αυτές. Η ζωγραφική είναι μια δραστηριότητα που τα παιδιά την έχουν συνδέσει με το βιβλίο. Δεν μπορούμε να μην υποπτευθούμε ότι το γεγονός αυτό συνδέεται με τις παρουσιάσεις βιβλίων σε βιβλιοπωλεία, εκθέσεις, σχολεία όπου σχεδόν πάντα ως δραστηριότητα ζητείται από τα παιδιά να ζωγραφίσουν κάτι σχετικό ή και άσχετο με το βιβλίο.

Την προτίμηση των παιδιών κέρδισαν αναμφισβήτητα οι βιωματικές δραστηριότητες. Οι δραματοποιήσεις και τα παιχνίδια ρόλων ήταν οι δραστηριότητες στις οποίες όλοι/ες ήθελαν να συμμετέχουν και κατά τις οποίες παρακολουθούσαν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τους/τις συμμαθητές/τριές τους. Με τη δραματική απόδοση εικόνων των βιβλίων, με την αναπαράσταση ρόλων και χαρακτήρων τους οποίους τα παιδιά ζωντάνευαν, μπόρεσαν να εκφράσουν τις απόψεις και τα συναισθήματά τους τόσο προφορικά όσο και με τη γλώσσα του σώματος, μετατρέποντας την ανάγνωση του λογοτεχνικού κειμένου σε μια δημιουργική βιωματική εμπειρία. Τα παιδιά κατάφεραν μέσα σε λίγο χρόνο να παράγουν αξιοσημείωτα εκπαιδευτικά αποτελέσματα σε ποσότητα και ποιότητα.

Όσον αφορά τη συνεργασία των ομάδων, αυτές είχαν το χαρακτήρα της αναγνωστικής ομάδας, αποτελούνταν από παιδιά που δεν ήταν απαραίτητα φίλοι, σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα ήταν και από διαφορετικό τμήμα της τάξης. Παρόλα αυτά, τα μέλη τους συνεργάστηκαν ομαλά, διευκολύνοντας το έργο των συντονιστριών των ομάδων οι οποίες δεν γνώριζαν τα παιδιά. Συχνές ήταν οι περιπτώσεις που τα μέλη της ομάδας βοήθησαν συμμαθητές που είχαν κάποια δυσκολία. Βέβαια σημαντικό ρόλο έπαιξε το γεγονός ότι τα παιδιά είχαν εμπειρία να δουλεύουν συνεργατικά και στην τάξη. Διαπιστώθηκε ότι παιδιά που μέσα στην ομάδα ήταν σιωπηλά και έδειχναν να μην συμμετέχουν ιδιαίτερα, τελικά ανταποκρίθηκαν με προθυμία στις δραστηριότητες. Γενικά μέσα από την αναγνωστική δράση προωθήθηκε η ομαδικότητα και η κοινωνικοποίηση των μαθητών/τριών.

Η χρονική διάρκεια της δράσης (δύο ωριαίες ώρες, χωρίς διάλειμμα) αν και είναι μεγάλη για να μείνουν τα παιδιά συγκεντρωμένα και να μην φθίνει το ενδιαφέρον τους, φάνηκε να μην ενοχλεί τους μαθητές, μικρούς και μεγάλους, μάλλον γιατί συμμετείχαν ενεργά και ό,τι έκαναν και παρακολουθούσαν τους άρεσε και τους ενδιέφερε. Επίσης, ο χρόνος ήταν αρκετός για να ολοκληρωθεί ο αρχικός σχεδιασμός. Η συμμετοχή πέντε εκπαιδευτικών-εμψυχωτριών, μία σε κάθε ομάδα και μία παρατηρήτρια και συντονίστρια ήταν από τους σημαντικότερους παράγοντες επιτυχίας της δράσης. Είναι βέβαια κατανοητό πως η παρουσία τόσων πολλών εμψυχωτών είναι μια πολυτέλεια σε κανονικές συνθήκες. Επίσης, διαπιστώθηκε ότι ο μικρότερος αριθμός παιδιών στη δεύτερη δράση διευκόλυνε τη διαδικασία. Η ποικιλία των δραστηριοτήτων ενθάρρυνε τα παιδιά να εμπλακούν στη δράση και τους έδινε εναλλακτικές διεξόδους, όταν σε κάτι δεν τα κατάφερναν, π.χ. στο γραπτό λόγο. Στην πρώτη δράση συμμετείχε και μία μαθήτρια με ειδικές ανάγκες η οποία, αν και δεν μπορούσε να επικοινωνήσει λεκτικά με την ομάδα, εκδήλωσε τη χαρά της και συμμετείχε με το δικό της τρόπο, με μία κατασκευή, με τη βοήθεια της συνοδού της-ειδικού παιδαγωγού.

Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι τα αποτελέσματα των δύο δράσεων που υλοποιήθηκαν με βάση το συγκεκριμένο σχεδιασμό δείχνουν ότι μπορούμε να ωθήσουμε τα παιδιά στη φιλαναγνωσία μέσα από κατάλληλα προγράμματα, όταν αυτά είναι σχεδιασμένα με βάση τις αναπαραστάσεις, τα ενδιαφέροντα και τις εμπειρίες των παιδιών και πλαισιώνονται με δραστηριότητες που προκαλούν το ενδιαφέρον τους. Διαπιστώσαμε επίσης ότι ένα πρόγραμμα που σχεδιάστηκε για την σχολική τάξη, με τις κατάλληλες προσαρμογές, μπορεί να εφαρμοσθεί αποτελεσματικά και εκτός τάξης. Τέλος, χώροι εκτός τάξης, που αφορούν τις μικρές ηλικίες, όπως είναι αυτός της Παιδικής Βιβλιοθήκης μπορούν να αξιοποιούνται με την οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και δράσεων ώστε να αποτελέσουν οικείους χώρους για τα παιδιά και σημείο αναφοράς για την ανάγνωση και την προώθηση της φιλαναγνωσίας. Απαραίτητη προϋπόθεση ο προσεκτικός σχεδιασμός, η δραστηριοποίηση των παιδιών και η παρουσία αρκετών εμψυχωτών.

ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το θέμα της φιλαναγνωσίας αποτελεί σήμερα ένα από τα πρωτεύοντα ζητήματα στις εκπαιδευτικές εξελίξεις και η προώθησή της πρώτο θέμα στη δραστηριοποίηση και εξωσχολικών φορέων όπως οι δημόσιες βιβλιοθήκες, οι εκδοτικοί οίκοι και τα βιβλιοπωλεία. Πρωταγωνιστική θέση σε όλες τις προσπάθειες έχει το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου το οποίο στηρίζει πλήθος δραστηριοτήτων εντός και εκτός σχολείου (μέσα από την ιστοσελίδα του, το πρόγραμμα φιλαναγνωσίας σε σχολεία, την επίσκεψη συγγραφέων σε σχολεία, κ.ά.) με επιστέγασμα τις δύο εκθέσεις βιβλίου που διοργανώνει τα τελευταία χρόνια σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.

Τα αποτελέσματα της παρούσας ερευνητικής εργασίας, λόγω της περιορισμένης έκτασης του δείγματος που εξετάστηκε σε κάθε περίπτωση, δεν μπορούν να οδηγήσουν σε γενικεύσεις αλλά είναι αντιπροσωπευτικά για κάθε είδος ερευνητικής απόπειρας που διεξήχθη από την ερευνητική ομάδα και μας επιτρέπουν να χαρτογραφήσουμε τις αναγνωστικές δραστηριότητες και να σχηματίσουμε μια πρώτη εικόνα για τα αποτελέσματα που έχουν στην προώθηση της φιλαναγνωσίας σε εξωσχολικά περιβάλλοντα.

Η σύγκριση και αξιολόγηση συνολικά των δράσεων που μελετήσαμε μας οδηγούν στη διαπίστωση ότι, όσον αφορά τις δραστηριότητες που πλαισιώνουν όλες τις παραπάνω δράσεις και απευθύνονται στα παιδιά (δια ζώσης δραστηριότητες, δραστηριότητες με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή), εκείνες που σίγουρα έχουν θετικά αποτελέσματα στην προώθηση της φιλαναγνωσίας, είναι όσες πληρούν τις παρακάτω προϋποθέσεις: έχουν εξ αρχής συγκεκριμένο στόχο, είναι προσεκτικά σχεδιασμένες ώστε να εξυπηρετούν το στόχο τους, βασίζονται στα βιώματα και τα ενδιαφέροντα των παιδιών, «απαιτούν» στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό την εμπλοκή των παιδιών και στηρίζονται στην ενεργητική διαδραστική συμμετοχή των παιδιών-αναγνωστών.

Ο «χώρος» που φαίνεται να υπερέχει σε δραστηριοποίηση και να έχει καταφέρει μέχρι τώρα να κερδίσει το ενδιαφέρον και τη συμμετοχή τω παιδιών πετυχαίνοντας το στόχο της φιλαναγνωσίας είναι ο θεσμός της Λέσχη ανάγνωσης. Ένας θεσμός που από τη φύση του στηρίζεται στην ομάδα συνομηλίκων, με όλη τη θετική επιρροή που αυτή μπορεί να έχει σε κάθε παιδί, ένας θεσμός που αξιοποιεί θετικά τα ενδιαφέροντα των παιδιών και τα βιώματά τους, μέσα από τις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν αλλά και τη χρήση του διαδικτύου και πιο συγκεκριμένα των blogs που διαθέτουν στα οποία τα μέλη της λέσχης εκφράζονται και επικοινωνούν με τον πλέον οικείο σε αυτά τρόπο.

Οι βιβλιοθήκες ακολουθούν αλλά δεν έχουν καταφέρει ακόμη να ξεπεράσουν κάποιους οργανωτικούς, ίσως, και θεσμικούς περιορισμούς. Διοργανώνουν εκδηλώσεις, κάνουν δράσεις, καλούν συγγραφείς, δεν αποτελούν όμως τον αγαπημένο χώρο των παιδιών για ανάγνωση και επικοινωνία με το διάβασμα. Εξαίρεση αποτελεί η Βιβλιοθήκη της Βέροιας, ώστε να αποτελεί στην έρευνά μας μελέτη περίπτωσης, όχι μόνο για τους οικονομικούς πόρους που έχει εξασφαλίσει αλλά για τη σχεδιασμένη οργάνωση των πρωτοποριακών δράσεών της. Ο χώρος του διαδικτύου και ο θεσμός της λέσχης ανάγνωσης όπως διαπιστώθηκε δυστυχώς παραμένουν προς το παρόν ανεκμετάλλευτοι από τις βιβλιοθήκες.

Το διαδίκτυο αποτελεί οπωσδήποτε έναν πολύ δυναμικό παράγοντα προώθησης της φιλαναγνωσίας με πολλά περιθώρια ανάπτυξης. Ο δρόμος που άνοιξε ο Μικρός αναγνώστης είναι στη σωστή κατεύθυνση και θα πρέπει να διαδοθεί και να αξιοποιηθεί σε σχολικές τάξεις και βιβλιοθήκες για τα αναγνωστικά τους προγράμματα. Οι νεότεροι συγγραφείς της παιδικής λογοτεχνίας επίσης έχουν ξεκινήσει να θεμελιώνουν μια δυναμική, διαδραστική, διαδικτυακή σχέση με τους αναγνώστες τους αλλά και αυτοί είναι προς το παρόν λίγοι.

Κλείνοντας, ως δασκάλες δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στο χώρο του σχολείου και στο ρόλο του εκπαιδευτικού. Όπως έδειξε η έρευνά μας, τα σχολεία αποτελούν πράγματι μια δυναμική εστία προώθησης της φιλαναγνωσίας, αφού σ’ αυτά είναι που λειτουργούν οι λέσχες ανάγνωσης και οι οργανώνονται οι επισκέψεις των συγγραφέων ή οι επισκέψεις των μαθητών στις εκθέσεις βιβλίου και στις βιβλιοθήκες. Είναι στο χέρι των εκπαιδευτικών και των βιβλιοθηκονόμων να συνεργάζονται δημιουργικά προς αυτή την κατεύθυνση. Τα εξωσχολικά περιβάλλοντα που μελετήθηκαν και δραστηριοποιούνται για την προώθηση της φιλαναγνωσίας μπορούν να συνεργαστούν με το σχολείο και τους εκπαιδευτικούς και, όπως διαπιστώσαμε έμπρακτα από την αναγνωστική μας δράση-πρόταση, να κατακτήσουν τους μικρούς αναγνώστες που ως τώρα έχουν συνδυάσει το βιβλίο και την ανάγνωση με το σχολείο και τα μαθήματα.

Βιβλιογραφία

Αποστολίδου, Β., Καπλάνη, Β., Χοντολίδου, Ε., (επιμ.) (2000). Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο…, Μια νέα πρόταση διδασκαλίας, Αθήνα, Τυπωθήτω.

Αποστολίδου, Β. (2002). «Λογοτεχνία και Ιδεολογία» στο Αποστολίδου, Β., Χοντολίδου, Ε. (επιμ.). Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, Αθήνα, Τυπωθήτω, σ. 335-347.

Αποστολίδου, Β. (2006). «Αναγνωστικές πρακτικές εντός και εκτός σχολείου», Διαβάζω, τχ. 46 (Οκτ. 2006), σ. 126-129. Παρατίθεται στο: users.auth.gr/neta/pdf/Apostolidou,%20Diabazo.pdf. Ανακτήθηκε: 16/3/2012.

Γκίβαλου, Α. (2008). «Λογοτεχνία και εκπαίδευση. Από τα στενά όρια μιας διδασκαλίας στην καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας» στο Γκίβαλου – Κατσίκη, Α., Καλογήρου, Τ., Χαλκιαδάκη, Ά (επιμ.). Φιλαναγνωσία και σχολείο, Αθήνα, Πατάκης, σ. 27-34.

Ε.ΚΕ.ΒΙ. (Καινοτόμες δράσεις για την ενίσχυση της φιλαναγνωσίας). Παρατίθεται στο: http://www.microsanagnostis.gr Ανακτήθηκε: 25/4/2012

Παπαδάτος, Γ. (2009). Παιδικό βιβλίο και φιλαναγνωσία. Θεωρητικές αναφορές και προσεγγίσεις – Δραστηριότητες, Αθήνα, Πατάκης.

Ποσλανιέκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα. Αθήνα, Καστανιώτης.

Χριστοδούλου – Γκλιάου, Ν. (2007). «Φιλαναγνωσία, παιδικά έντυπα και δημιουργικότητα των Παιδιών», Επιθεώρηση εκπαιδευτικών θεμάτων, τ. 12, 2007, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, σ. 170-181. Παρατίθεται στο: www.pi–schools.gr/ download/ publications/…/xristodoulou.pdf. Ανακτήθηκε: 19/03/2012. Παρόμοιες

Καλωσήρθατε στο Blogs.sch.gr. Αυτό είναι το πρώτο σας άρθρο. Αλλάξτε το ή διαγράψτε το και αρχίστε το “Ιστολογείν”!