Ο θεσμός του νοσοκομειακού σχολείου
Η ανάγκη ύπαρξης εκπαιδευτικών προγραμμάτων πηγάζει από το δικαίωμα που έχει κάθε παιδί για εκπαίδευση, ανεξάρτητα από την κατάστασή του κατά το διάστημα που το παιδί νοσηλεύεται. (Σύμβαση για τα δικαιώματα του Παιδιού στην Ελλάδα, Νόμος 2101/1992).
Οι νοσοκομειακές σχολικές μονάδες της Θεσσαλονίκης ιδρύθηκαν ως ειδικά σχολεία, βάσει προεδρικών διαταγμάτων (408/1988 & 289/1990) διότι το νοσηλευόμενο παιδί θεωρείται ότι έχει σύνθετες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και απαιτεί εξειδικευμένο εκπαιδευτικό προσωπικό.
Τα τμήματά μας λειτουργούν στις Α’ και Γ’ Παιδιατρικές κλινικές, στο Παιδοογκολογικό τμήμα και στην Παιδοχειρουργική κλινική.
Οι στόχοι του νοσοκομειακού σχολείου είναι να βιώσουν τα παιδιά την παραμονή τους στο νοσοκομείο ως θετικό γεγονός και να αναπτυχθεί ένα ακαδημαϊκό πρόγραμμα προσαρμοσμένο λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση της υγείας τους με την κατάλληλη εξατομίκευση ή διαφοροποίηση των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που εκπονούνται αφορούν θέματα ψυχικής υγείας και ανθεκτικότητας, διαχείριση απώλειας και πένθους, περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, διατροφής, κοινωνικού προβληματισμού, εποχικά και επετειακά θέματα κ.α.
Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στα παιδιά που έχουν χρόνιες ασθένειες στα παιδιά που έχουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, σε εκείνα που έχουν επαναλαμβανόμενες νοσηλείες και στα παιδιά των οποίων η παραμονή στο νοσοκομείο υπερβαίνει τις 3 ημέρες ή σε αυτά που δεν κατάφεραν να ξεκινήσουν το σχολείο λόγω της εισαγωγής τους στο νοσοκομείο (Farrell and Harris 2003).
Τα παιδιά με χρόνιες ασθένειες έχουν μια ποικιλία από ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που σχετίζονται με τα συμπτώματα και τα επακόλουθα της ασθένειας τους. Μπορεί να υπάρχουν γνωστικές ή συναφείς παρενέργειες που προκαλούνται κατά τη διάρκεια της θεραπείας της ασθένειας (δυσκολίες στην προσοχή, στη μνήμη, και ταχύτητας επεξεργασίας), όπως είναι τα γνωστικά ελλείμματα/δυσκολίες που προκαλούνται από ορισμένες αγωγές χημειοθεραπείας και λευχαιμίας (Kretz and McCabe 2003; Ramani 2003).
Αυτά φροντίζονται με εξατομικευμένες εκπαιδευτικές παρεμβάσεις από τον ειδικό παιδαγωγό του σχολείου. Παράλληλα ο ειδικός παιδαγωγός μπορεί να ανιχνεύσει διάφορα γνωστικά, επικοινωνιακά, συναισθηματικά, και κινητικά ελλείμματα ενός παιδιού κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει σε παραπομπή για περαιτέρω διερεύνηση και παρέμβαση.
Το περιβάλλον του παιδιού που ασθενεί είναι συνήθως αγχωτικό. Για το λόγο αυτό, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να προσαρμόσει το πρόγραμμα σπουδών του σχολείου, στις περισσότερες περιπτώσεις με εξατομικευμένο τρόπο, συμβουλευόμενος πάντα το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό που παρακολουθεί το παιδί (Πατσάλης, 2011). Η απόδοσή ή όχι του παιδιού σε κάθε δραστηριότητα εξαρτάται εν πολλοίς από το τι το παιδί θέλει να κάνει και από το τι οι επαγγελματίες υγείας προτείνουν ότι μπορεί. Επομένως οι νοσοκομειακοί εκπαιδευτικοί, σε συνεργασία με τους επαγγελματίες υγείας, παρέχουν στα παιδιά κίνητρα και βιωματικές εμπειρίες για να ξεπεράσουν την ασθένειά τους και να ζήσουν μια όσο το δυνατόν κανονική ζωή.
Ο έλεγχος του πόνου, των άλλων συμπτωμάτων και των ψυχολογικών, κοινωνικών συνεπειών είναι ο κύριος στόχος της φροντίδας που παρέχεται από τους επαγγελματίες υγείας. Ταυτόχρονα όμως ο νοσοκομειακός εκπαιδευτικός δύναται με ποικιλία παιδαγωγικών μεθόδων και στρατηγικών (όπως η δραματοποίηση, η θεραπεία μέσω τέχνης, το role playing και τα θεραπευτικά παραμύθια να προετοιμάσει γνωστικά και ψυχολογικά τα παιδιά για επικείμενες νοσηλευτικές και ιατρικές πράξεις).
Στο νοσοκομειακό σχολείο δίνεται μεγάλη βαρύτητα σε προγράμματα διαχείρισης των συναισθημάτων των παιδιών και ανάπτυξης ψυχικής ανθεκτικότητας. Μία καινοτομία του νοσοκομειακού σχολείου στο Ιπποκράτειο είναι η λειτουργία του Εικαστικού μας εργαστηρίου. Με διαδικασίες της θεραπείας μέσω της τέχνης τα παιδιά μιλούν με την άρρητη παγκόσμια γλώσσα της, μοιράζονται τα συναισθήματά τους, κάνουν αναπλαισίωση τραυματικών εμπειριών και ωθούνται στην αυτορρύθμιση ανακτώντας εν τέλει τον έλεγχο της καθημερινής τους ζωής. Είμαστε περήφανοι που τα έργα τους κοσμούν τις κλινικές μας και πολλούς χώρους του νοσηλευτικού μας ιδρύματος.
Οι εκπαιδευτικοί μας είναι επίσης πολύ σημαντικό να μοιράζονται την πληροφορία επικοινωνώντας με την οικογένεια του παιδιού αλλά και με τους αρμόδιους επαγγελματίες υγείας δεδομένου ότι βρίσκονται σε συνεχή επαφή τόσο με το νοσηλευόμενο παιδί όσο και με τους γονείς-συνοδούς σε καθημερινή βάση και συχνά έχουν σημαντικές πληροφορίες που αν αξιοποιηθούν σε συστηματική και διεπιστημονική βάση μπορούν να οδηγήσουν σε ένα ολιστικό πλάνο που υποστηρίζει τόσο το παιδί όσο και την οικογένεια (Weller et al. 2003).
Προκλήσεις και προοπτικές
Η υποστήριξη της συνεργασίας αυτής οφείλει να περιφρουρείται με τον απαραίτητο συντονισμό από τους υπεύθυνους του κάθε τομέα στο νοσοκομειακό ίδρυμα ώστε να παρέχονται οι αναγκαίες υπηρεσίες για τα παιδιά και τους νέους. Όταν ένα παιδί είναι στο νοσοκομείο, η συνεργασία μεταξύ του διδακτικού προσωπικού του νοσοκομείου με τους επαγγελματίες υγείας, μπορεί να διασφαλίσει τη συνέχεια της παροχής και της συνέπειας του προγράμματος σπουδών. (Madan-Swain et al. 2004).
Προκλήσεις
Ενδογενείς προκλήσεις
- Συνεχής μεταβολή μαθητικού πληθυσμού. Ο μαθητικός πληθυσμός του νοσοκομειακού σχολείου είναι διαρκώς μεταβαλλόμενος και απαιτεί από τους εκπαιδευτικούς μεγάλο ποσοστό ευελιξίας και προσαρμοστικότητας όσον αφορά τον διδακτικό και παιδαγωγικό τους σχεδιασμό
- Μεγάλο ηλικιακό εύρος. Ο νοσοκομειακός εκπαιδευτικός καλύπτει ένα μεγάλο εύρος ηλικιών και δεν περιορίζεται στα στενά ηλικιακά όρια που θέτει η βαθμίδα την οποία υπηρετεί. Στην πραγματικότητα αναλαμβάνει παιδιά από τριών ετών έως και δεκαπέντε εξατομικεύοντας αλλά και διαφοροποιώντας τα παιδαγωγικά του προγράμματα έτσι ώστε να καλύπτουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ηλικιακό φάσμα.
- Υπερβολικός όγκος διοικητικών καθηκόντων ((Καδέρογλου, 2022)
Συστεμικές προκλήσεις
- Ανάγκη δημιουργίας πρωτοκόλλου συνεργασίας με την Κοινωνική υπηρεσία για την αντιμετώπιση παιδιών που εισάγονται με εισαγγελική εντολή.
- Aνάγκη δημιουργίας πρωτοκόλλου συνεργασίας με την Παιδοψυχιατρική κλινική για την αντιμετώπιση ψυχιατρικών περιστατικών
- Ανάγκη ανάπτυξης ευέλικτων και γρήγορων μεθόδων αμφίδρομης επικοινωνίας μεταξύ ιατρονοσηλευτικού προσωπικού και εκπαιδευτικού προσωπικού σχετικά με τα νοσηλευόμενα παιδιά
- Aνάγκη για διεπιστημονική ομάδα υποστήριξης προσωπικού αλλά και ομάδας κοινής και ολιστικής διαχείρισης των μικρών ασθενών μας
- Ανάγκη συστηματικής διερεύνησης των αναγκών, των προσδοκιών και της ικανοποίησης παιδιών και συνοδών σχετικά με τις εκπαιδευτικές μας υπηρεσίες. (Καδέρογλου, 2022)
Έκτακτες προκλήσεις
- Η διατάραξη των εκπαιδευτικών διαδικασιών εξ αιτίας των υγειονομικών πρωτοκόλλων για τον Covid19
Η αποτελεσματική εκπαίδευση στα νοσοκομεία απαιτεί ομαδική εργασία. Το να οργανώσεις και να συντονίσεις μία ομάδα γύρω από το παιδί (Team around the child- Limbrick, P. 2008) απαιτεί πρώτα απ’ όλα ένα χτίσιμο εμπιστοσύνης και σεβασμού που ξεκινά με την ουσιαστική κατανόηση των ρόλων των τριών κλάδων ( ιατρικού, νοσηλευτικού και εκπαιδευτικού) των απαιτήσεων της εργασίας τους αλλά και την συνειδητοποίηση των σύνθετων αναγκών των νοσηλευόμενων παιδιών και των οικογενειών τους (Brandazzi 2008). Τρεις είναι οι κλείδες που μπορούν βοηθήσουν σε αυτήν την κατεύθυνση: μοίρασμα πληροφορίας, αμφίδρομη επικοινωνία και συντονισμός υπηρεσιών.
Τελειώνοντας με ένα αισιόδοξο μήνυμα, όπως ισχύει πάντα σε όλα τα επίπεδα της ζωής μας , οι προκλήσεις μας είναι εν τέλει και οι προοπτικές μας!
Το παρόν αποτελεί εισήγηση της Ε. Καδέρογλου, Προϊσταμένης του 5ου Νηπιαγωγείου ΕΑΕ Θεσσαλονίκης στην 4η Νοσηλευτική Ημερίδα του Ιπποκρατείου Νοσοκομείου στις 18 Νοεμβρίου 2022 που έλαβε χώρα στο ΜΜΘ.
Επισκεφθείτε το σχολικό μας ιστολόγιο:
Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση
Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. (2007) Διεθνείς συμβάσεις δικαιωμάτων του ανθρώπου που δεσμεύουν την Ελλάδα. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Πατσάλης, Χ. (2011) Νοσοκομειακή εκπαίδευση και η ανάγκη για μια κατάλληλη επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που την υπηρετούν. Retrieved from http://users.sch.gr/patsalis/wp/wp-content/uploads/essays/nosok_ekp.pdf
Καδέρογλου, Ε. (2022) Νοσοκομειακό σχολείο: Προκλήσεις και προοπτικές. Retrieved at https://blogs.sch.gr/5nipid/
Ξενόγλωσση
American Academy of Pediatrics. (2005) Care coordination in the medical home: Integrating health and related systems of care for children with special health care needs. Pediatrics. 116 (1): 1238-1244.
Argyriadis, A. (2017) Acquired Communication Disorders Aphasia and the role of Speech Pathologists. Imperial Journal of Interdisciplinary Research. 3 (2): 341-348.
Bonanno, G. A. (2009) The Other Side of Sadness: What the New Science of Bereavement Tells Us About Life After Loss (Hardcover). New York: Basic Books.
Brandazzi, G. F. (2008) The European Association for Children in Hospital. Pediatrics, 121(2): 97.
Chin, P. L. (2008) Integrated theory and knowledge development in nursing (7th ed.). St. Louis, MO: Mosby.
Closs, A. (2000) The Education of Children with Medical Conditions. London: David Fulton Publishers.
Department for Education. (2003) Meeting the educational needs of children and young people in hospital, A design guide. Norwich, United Kingdom: The Stationery Office.
Farrell, P., & Harris, K. (2003) Access To Education For Children With Medical Needs: A Map of Best Practice. Faculty of Education. Manchester: University of Manchester.
Kretz, H. L., & McCabe, P. C. (2003) Childhood leukemia treatment: Cognitive outcomes. Communique. 32(3): 28-30.
Limbrick, P. (2022) Early Child and Family Support Principles and Prospects: For parents and practitioners impatient for change. peter.limbrick@teamaroundthechild.com
Madan-Swain, A., Katz, E. R., & LaGory, J. (2004) School and social reintegration after a serious illness or injury. In R. T. Brown, Handbook of pediatric psychology in school settings (pp. 637-655). Mahwah, NJ: Erlbaum.
Ramani, S. (2003) Twelve tips to improve bedside teaching. Med Teach. 25 (1): 112-115. 18. Seagle, H. L., Jessee, P. 0., & Nagy, M. C. (2002) Altruism: Choices of healthy and chronically ill children. Early Child Development and Care. 6 (3): 573-583.
Shiu, S. (2001) Issues in the education of students with chronic illness. International Journal of Disability Development and Education. 48(3): 269-281.
Weller, W. E., Minkwovitz, C. S., & Anderson, G. F. (2003) Utilization of medical and health-related services among school-age children and adolescents with special health care needs. Pediatrics. 9 (1): 593 -603.
