ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Γ΄ ΜΕΡΟΣ: ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

24 Σεπτεμβρίου 2020 ΑΡΚΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ

ΚΕΙΜΕΝΟ, ΠΕΡΙΟΔΟΣ,  ΗΜΙΠΕΡΙΟΔΟΣ,  ΠΡΟΤΑΣΗ

ΚΕΙΜΕΝΟ: ονομάζεται ένα σύνολο από λέξεις που έχει μια νοηματική αυτοτέλεια και συνοχή και μπορεί να απαρτίζεται από μια ή πολλές περιόδους. Μπορεί να είναι προφορικό ή γραπτό.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ονομάζεται ένα σύνολο από λέξεις που εκφράζει ένα πλήρες νόημα. Μια περίοδος μπορεί να περιέχει μία, δύο ή και περισσότερες προτάσεις. Στον προφορικό λόγο το σύνολο αυτό βρίσκεται ανάμεσα σε παύσεις της φωνής, ενώ στον γραπτό ανάμεσα σε τελείες.

ΗΜΙΠΕΡΙΟΔΟΣ: ονομάζεται ένα σύνολο από λέξεις που εκφράζει ένα νόημα, αλλά όχι ολοκληρωμένο. Μπορεί να περιέχει κι αυτή μία ή περισσότερες προτάσεις. Στον γραπτό λόγο μπαίνει στο τέλος της ημιπεριόδου άνω τελεία. Στον προφορικό λόγο, στο τέλος της ημιπεριόδου, γίνεται μια παύση της φωνής μικρότερη από αυτήν που γίνεται στο τέλος της περιόδου.

Παραδείγματα: Οι μαθητές συχνά υιοθετούν πρακτικές επίλυσης προβλημάτων παρόμοιες με αυτές που διδάσκονται. (περίοδος)

Ο Γιώργος βγήκε από την αίθουσα κατάκοπος· τα μαλλιά του ανακατωμένα· τα ρούχα του τσαλακωμένα· όλα επάνω του ήταν σε απελπιστική κατάσταση. (ημιπερίοδοι)

ΠΡΟΤΑΣΗ: Είναι μια ομάδα λέξεων που είναι τοποθετημένες η μια δίπλα στην άλλη σύμφωνα με τους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες και ένα νόημα. Για να υπάρξει μια πρόταση πρέπει να  υπάρχει ή να εννοείται η βασικότερη μονάδα του λόγου που είναι το ρήμα.

ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΟΥΣ

α) απλή, β) σύνθετη, γ) ελλειπτική, δ) επαυξημένη.

ΑΠΛΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

Απλή λέγεται η πρόταση που έχει ολοκληρωμένο νόημα  και δεν  μπορούμε να αφαιρέσουμε τίποτα. Αποτελείται από τους κύριους όρους, δηλ. περιλαμβάνει τις απολύτως απαραίτητες πληροφορίες για να δηλωθεί ένα νόημα, για να μεταδοθεί ένα μήνυμα.

Κύριοι όροι της πρότασης θεωρούνται το ρήμα, το υποκείμενο και το αντικείμενο ή το κατηγορούμενο.

Οι μορφές που μπορεί να έχει μια απλή πρόταση είναι οι εξής:

Υποκείμενο +Ρήμα :Ο Κώστας κοιμάται.

Υποκείμενο + Μεταβατικό Ρήμα +Αντικείμενο (1 αντ. ή 2 αντ.  που απαντούν σε διαφορετικό ερώτημα): Ο Κώστας έφαγε τυρόπιτα.  Ο Κώστας μου έδωσε το βιβλίο.

Υποκείμενο +Συνδετικό Ρήμα +Κατηγορούμενο: Ο Κώστας είναι καλός.

ΕΛΛΕΙΠΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

Ελλειπτική λέγεται η πρόταση, όταν κάποιος από τους βασικούς όρους λείπει, γιατί εννοείται εύκολα. Στον καθημερινό μας λόγο χρησιμοποιούμε κυρίως ελλειπτικές προτάσεις.

Τι κάνεις; (Λείπει το υποκείμενο “εσύ”)

Καλά. (Λείπει και το υποκείμενο “εγώ” και το ρήμα “είμαι”)

Εσύ; (Λείπει το ρήμα, τι “κάνεις”)

ΕΠΑΥΞΗΜΕΝΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

Επαυξημένη λέγεται η πρόταση, όταν εκτός από τους βασικούς όρους περιλαμβάνει και προσδιορισμούς.

Το όμορφο μωρό κοιμάται ήσυχα στο κρεβάτι του. Προσδιορισμοί είναι  οι λέξεις όμορφο, ήσυχα, στο κρεβάτι του.

ΣΥΝΘΕΤΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

Σύνθετη λέγεται η πρόταση που περιλαμβάνει κάποιο κύριο  όρο δύο φορές ή περισσότερες (εκτός, βέβαια, από το ρήμα), π.χ.

Ο Κώστας και ο Δημήτρης κοιμούνται. (Αποτελείται από 2 υποκείμενα + ρήμα)

Ο Κώστας έφαγε τυρόπιτα και κουλούρι. (Αποτελείται υποκείμενο +μεταβατικό  ρήμα + 2 αντικείμενα)

Ο Κώστας είναι καλός και γλυκός. (Αποτελείται υποκείμενο +  συνδετικό ρήμα + 2 κατηγορούμενα)

ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΕΙΔΩΝ

Είναι προφανές ότι στο λόγο δε συναντάμε πάντα αυτά τα τέσσερα είδη, έτσι όπως τα εξετάσαμε. Πολύ συχνά οι προτάσεις που χρησιμοποιούμε είναι ταυτόχρονα παραπάνω από ένα είδος, π.χ.

Τι κάνεις σήμερα; (Είναι ελλειπτική γιατί λείπει το υποκείμενο “εσύ” και επαυξημένη γιατί υπάρχει ο προσδιορισμός “σήμερα”)

ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΙΣ ΣΗΜΑΣΙΕΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ: αποφαντικές, ερωτηματικές, προστακτικές, επιφωνηματικές                                                                                         

ΑΠΟΦΑΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Τις χρησιμοποιούμε για να δώσουμε μία πληροφορία (αποφαίνομαι=εκφράζω τη γνώμη μου). Το σημείο στίξης είναι η τελεία. Π.χ. Το μάθημα αρχίζει στις 8.

ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ  ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Τις  χρησιμοποιούμε για να ζητήσουμε μια πληροφορία.Το σημείο στίξης είναι το ερωτηματικό.Π.χ. Τι ώρα αρχίζει το μάθημα;

ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Τις χρησιμοποιούμε για να ζητήσουμε από κάποιον να κάνει κάτι ή για να παρακαλέσουμε. Το σημείο στίξης είναι η τελεία ή το θαυμαστικό. Π.χ. Μπείτε στην τάξη!

ΕΠΙΦΩΝΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Εκφράζουν έντονο συναίσθημα. Το σημείο στίξης είναι το θαυμαστικό. Π.χ. Τι ωραία μέρα!

ΠΡΟΣΟΧΗ: Η επιλογή των προτάσεων που χρησιμοποιούμε για την  επικοινωνία μας εξαρτάται από τον ίδιο τον σκοπό για τον οποίο επικοινωνούμε. Ρόλο σε αυτό παίζουν:

α) ο ακροατής (ποιος είναι, τι σχέση έχουμε μαζί του) και

β) ο τρόπος με τον οποίο μεταδίδεται το μήνυμα (μιλάμε στο τηλέφωνο, πρόσωπο με πρόσωπο, μόνοι ή μπροστά σε άλλους;).

Η ίδια ακριβώς πρόταση μπορεί  να χρησιμοποιηθεί για να δηλώσουμε ή να ρωτήσουμε κάτι, για να εκφράσουμε απορία, θαυμασμό, έκπληξη κτλ. Για παράδειγμα:

Θα έρθουν οι φίλοι μας.

Θα έρθουν οι φίλοι μας;

Θα έρθουν οι φίλοι μας!

ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΝΗΣΗ

ΚΑΤΑΦΑΤΙΚΕΣ: Δεν έχουν άρνηση.

ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ: Έχουν άρνηση (δεν, μην).

Δημοσιευμένο στην κατηγορία  ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ .