Προβλήματα Ανάπτυξης και Εκσυγχρονισμού
στην Ανατολική και Νοτιοανατολική Ευρώπη
« ΜΟΛΔΑΒΙΑ
Ευάγγελος Αργυρόπουλος,
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Δημοκρατία της Μολδαβίας (Republica Moldova),……… σελ…3
Παλαιότερη ιστορία, ………………………………………σελ…3
Νεώτερη ιστορία,………………………………………….. σελ…3
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μολδαβίας,…… σελ…4
Περεστρόικα, ………………………………………………σελ…5
Περίοδος Ανεξαρτησίας,…………………………………. σελ…5
Πολιτικά κόμματα ,…………………………………………σελ…7
Οικονομία και οικονομικές μεταρρυθμίσεις, ………………σελ…8
Υπερδνειδτερία, ……………………………………………σελ…9
Γκαγκαούζ Έρι ή Γκαγκαουζία,…………………………… σελ ..10
Προσπάθειες εκδημοκρατισμού και ανάπτυξης, ……………σελ…11
Παραπομπές, ………………………………………………..σελ
ΜΟΛΔΑΒΙΑ
Δημοκρατία της Μολδαβίας (Republica Moldova)
Βρίσκεται στη Νοτιο- Ανατολική Ευρώπη. Πρωτεύουσα το Κισινάου. Συνορεύει δυτικά με την Ρουμανία και βόρεια, ανατολικά και νότια με την Ουκρανία. Έχει έκταση 33,7 χιλ. τετρ. χλμ. και 4,5 εκ. κατοίκους. Από αυτούς είναι: Μολδαβοί 64,5%, Ουκρανοί 13,8%, Ρώσοι 13%, Γκαγκαούζοι 3,5%, Βούλγαροι 2%, Εβραίοι 1,5%.1
Το 27% είναι κάτω των 14 ετών.
Η μετανάστευση είναι αρνητική (-0,27 ανά χιλίους κατοίκους).2 Δηλαδή περίπου 367 χιλιάδες βρίσκονται στο εξωτερικό ως οικονομικοί μετανάστες.3
Το 98,5 % είναι ορθόδοξοι χριστιανοί.
Η Μολδαβία είναι κοινοβουλευτική Δημοκρατία και το Σύνταγμά της δημιουργήθηκε στη βάση της διάκρισης των εξουσιών.
Η Βουλή αποτελείται από 101 βουλευτές, που εκλέγονται με ελεύθερες και μυστικές εκλογές. Σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο υπάρχουν τα εξής εκλογικά όρια:
1) Για ένα κόμμα το 6%.
2) Για εκλογικό συνασπισμό δύο κομμάτων το 9%.
3) Για εκλογικό συνασπισμό τριών κομμάτων το 12%.
Η διάρκεια της Βουλής είναι 4 έτη.
Αρχηγός της Δημοκρατίας της Μολδαβίας είναι ο πρόεδρος, ο οποίος εκλέγεται για 4 έτη από τη Βουλή με μυστική ψηφοφορία. Για την εκλογή του απαιτείται να τον ψηφίσουν τα 3/5 των βουλευτών.4
Παλαιότερη ιστορία
Στις αρχές του 16ου αι. το πριγκιπάτο της Μολδαβίας έγινε υποτελές φόρου στον Σουλτάνο.
Από το 1711 οι μολδαβοί βογιάροι έχασαν το δικαίωμα να εκλέγουν τον ηγεμόνα τους και ο Σουλτάνος διόριζε κάθε τρία χρόνια ΄Έλληνες Φαναριώτες που διοίκησαν την Μολδαβία πάνω από 100 έτη.
Με τη συνθήκη του Κιουτσούκ- Καϊναρτζί το 1774 ανάμεσα στην Τουρκία και την Ρωσία, η Ρωσία έλαβε υπό την προστασία της τη Μολδαβία.
Μετά τον ρωσο – τουρκικό πόλεμο του 1787-1791 με τη συνθήκη του Ιασίου η Ρωσία προσαρτά την περιοχή ανάμεσα στον Μπούγκ και τον Δνείστερο.
Μετά τον ρωσο-τουρκικό πόλεμο του 1806-1819, με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου η Ρωσία προσάρτησε τα εδάφη μεταξύ Δνείστερου και Προύθου (Βεσσαραβία).5
Νεώτερη ιστορία
Τον Οκτώβριο του 1917 δημιουργήθηκε το Σφατούλ Τσέρι (Σοβιέτ της χώρας) και κήρυξε την αυτονομία της Μολδαβίας και αποφάσισε τη δημιουργία μολδαβικού εθνικού στρατού. Στις 2 Δεκεμβρίου 1917 το Σφατούλ (Σοβιέτ) ανακήρυξε την κήρυξε την ανεξαρτησία της.
Με τη σύμφωνη γνώμη του Σφατούλ Τσέρι στην περιοχή της Βεσσαραβίας εισήλθε ο ρουμανικός στρατός.
Η Σοβναρκόμ (Σοβιετική Λαΐκή Επιτροπή) Ρωσίας διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις με τη Ρουμανία και απέστειλε στη Βεσσαραβία τμήματα του Κόκκινου στρατού.
Η σύγκρουση προκάλεσε τον διαμελισμό της Μολδαβίας.
Στις 9 Απριλίου 1918 το Σφατούλ Τσέρι με ελάχιστη πλειοψηφία αποφάσισε την ένωση της Μολδαβικής Δημοκρατικής Ρεπούμπλικας με την Ρουμανία.
Όμως στην περιοχή της αριστερής όχθης του Δνείστερου από 1919-1921 είχε εγκαθιδρυθεί η σοβιετική εξουσία. Το Φθινόπωρο του 1924 στην 3η σύνοδο της Πανουκρανικής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής ψηφίσθηκε νόμος για τον σχηματισμό στην επικράτεια της Ουκρανικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας (Ρεπούμπλικας) της Αυτόνομης Μολδαβικής Σοσιαλιστικής Σοβιετικής Δημοκρατίας (Ρεπούμπλικας). Στην επικράτεια της νεοσύστατης δημοκρατίας στην αριστερή όχθη του Δνείστερου εισήλθαν 11 περιοχές με πρωτεύουσα την πόλη Μπάλτα και από το 1929 την πόλη Τιρασπόλ. Άρχισε η δημιουργία βιομηχανίας κυρίως τροφίμων και οικοδομικών υλικών. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις κρατικοποιήθηκαν και από το 1929-1931 έγινε πλήρης κολεκτιβοποίηση των αγροτικών νοικοκυριών.6
Μετά το 1935 η ηγεσία της Αυτόνομης Μολδαβικής Σοσιαλιστικής Σοβιετικής Δημοκρατίας αλλά και απλοί άνθρωποι υπέστησαν τις σταλινικές διώξεις. Όλοι αυτοί κατηγορήθηκαν για προδοσία της πατρίδας και κατασκοπεία «προς όφελος της βασιλικής Ρουμανίας».
Στις 26 και 27 Ιουνίου 1940 η κυβέρνηση της ΕΣΣΔ έστειλε δύο τελεσίγραφα στη Ρουμανική κυβέρνηση με τα οποία απαιτούσε την επιστροφή της Βεσσαραβίας και την εκχώρηση της Βόρειας Μπουκοβίνας στην ΕΣΣΔ ως «αποζημίωση για την τεράστια ζημιά, η οποία επήλθε στη Σοβιετική Ένωση και στον πληθυσμό της Βεσσαραβίας με την 22-ετή κυριαρχία της Ρουμανίας στη Βεσσαραβία.
Στις 28 Ιουνίου 1940 η Ρουμανία απέσυρε τον στρατό της και τη διοίκησή της από τη Βεσσαραβία και τη Βόρεια Μπουκοβίνα.
Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μολδαβίας
Στις 2 Αυγούστου 1940 το Ανώτατο Σοβιέτ της ΕΣΣΔ ψήφισε νόμο για τη δημιουργία της ΣΣΔΜ. Όμως μόνο 6 από τις 9 επαρχίες της Βεσσαραβίας (ουγιέζντ = επαρχία) και 6 από τις 14 περιοχές (ραϊόν = περιοχή) της πρώην Αυτόνομης Μολδαβικής ΣΣΔ περιήλθαν στην επικράτεια της νέας σοβιετικής Δημοκρατίας. Οι υπόλοιπες επαρχίες και περιοχές δόθηκαν στην ΣΣΔ της Ουκρανίας με απόφαση του Πρεζίντιουμ (Προεδρείου) του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ στις 4 Νοεμβρίου 1940.
Το 1940-41 στη Μολδαβία δεξιά του Δνείστερου έγιναν διώξεις κατά των (όπως ονομάσθηκαν) κοινωνικά ξένων στοιχείων. Στις 13 Ιουνίου 1941 έγιναν μαζικές εκτοπίσεις με θύματα 4500 οικογένειες.
Τέλη Ιουλίου αρχές Αυγούστου 1941 η περιοχή της ΣΣΔΜ ολοκληρωτικά κατακτήθηκε από τον χιτλερικό γερμανικό στρατό. Η Μολδαβία δεξιά του Δνείστερου ονομάσθηκε «Βεσσαραβία» και μαζί με την Μπουκοβίνα κηρύχτηκαν εδάφη της Ρουμανίας, ενώ η αριστερά του Δνείστερου Μολδαβία ονομάσθηκε Τρασνίστρια (Περαδνειστερία) και αποδόθηκε προσωρινά στο Ρουμανικό Βασίλειο.
Τον Αύγουστο του 1944 ο σοβιετικός στρατός εκδίωξε τους γερμανούς και η Μολδαβία έγινε πάλι μέρος της ΕΣΣΔ.
Το 1946-1947 λόγω ξηρασίας και λόγω του σταλινικού συστήματος κρατικής συγκέντρωσης του σιταριού και της χωρίς αντιρρήσεις υπακοής των τοπικών κομματικών και σοβιετικών οργάνων προέκυψε πείνα με αποτέλεσμα να πεθάνουν, σύμφωνα με διάφορους υπολογισμούς, 150.000 – 300.000 άνθρωποι.
Το 1949 έγινε αναγκαστική κολεκτιβοποίηση των αγροτικών νοικοκυριών, συνοδευόμενη από εκτόπιση των εύπορων αγροτών.7
Περεστρόικα
Το 1988 εμφανίσθηκαν δύο αντιπολιτευόμενες ομάδες: 1) Η Δημοκρατική Κίνηση που υποστήριζε την περεστρόικα και 2) η Μουσικο-λογοτεχνική Λέσχη «Αλεξέι Ματέγιεβιτς».
Στις 20 Μαΐου 1989 δημιουργήθηκε το Εθνικό Μέτωπο της Μολδαβίας που ήταν υπέρ της αυτονομίας της Μολδαβίας.
Με την αυθόρμητη συμμετοχή αυτών των οργανώσεων, το καλοκαίρι του 1989 στο Κισινάου έγιναν ογκώδεις διαδηλώσεις με το σύνθημα «Η Μολδαβία στους Μολδαβούς». Οι διαδηλωτές απαίτησαν πολιτική και οικονομική αυτοτέλεια της Μολδαβίας, ακύρωση του γερμανο-σοβιετικού συμφώνου του 1939 και των συνεπειών του και αναγνώριση της Μολδαβικής γλώσσας ως επίσημης γλώσσας της Δημοκρατίας της Μολδαβίας.
Για την διεκδίκηση των πιο πάνω έγινε στις 8 Ιουλίου 1989 διαπαραταξιακό συνέδριο «Ουνιτάτε» (Ενότητα).
Στις 31 Αυγούστου 1989 το Ανώτατο Σοβιέτ της ΣΣΔΜ ανακήρυξε την μολδαβική γλώσσα επίσημη γλώσσα «στην πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ζωή» και τη ρωσική γλώσσα, γλώσσα των διεθνών σχέσεων και ψηφίστηκε νόμος για την επιστροφή του λατινικού αλφαβήτου στη μολδαβική γλώσσα.
Πρόεδρος του Ανώτατου Σοβιέτ με την υποστήριξη του Εθνικού Μετώπου εκλέχτηκε ο Μιρτσέα Σνέγκουρ.
Στις 25 Φεβρουαρίου 1990 έγιναν οι πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ανώτατο Σοβιέτ της ΣΣΔΜ. Τις περισσότερες θέσεις κατέκτησαν οι υποστηρικτές του Εθνικού Μετώπου.
Στις 27 Απριλίου 1990 άλλαξαν το κρατικό σύμβολο και εισήγαγαν την γαλάζο-κίτρινο-κόκκινη σημαία ως κρατική, που είναι ίδια με τη σημαία της Ρουμανίας, μόνο που η μολδαβική σημαία στο κέντρο έχει ως έμβλημα τον αετό και την κεφαλή ταύρου και μετονόμασαν την ΣΣΔΜ σε Δημοκρατία της Μολδαβίας.8 (βλ. Παράρτημα, σελ. 3)
Περίοδος Ανεξαρτησίας
Στις 27 Αυγούστου 1991 η Μολδαβία κήρυξε την ανεξαρτησία της.
Στα μέσα του 1992 οι ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στην κυβέρνηση και τους υποστηρικτές της αυτονομίας της Υπερδνειστερίας έφθασαν στο αποκορύφωμα και εξελίχθηκαν σε εμφύλιο πόλεμο. Προς το τέλος του καλοκαιριού του 1992 ο αριθμός των νεκρών ξεπέρασε τους 300.. Μεγάλο μέρος της πόλης Μπεντέροι, η οποία ήταν το κέντρο της σύγκρουσης, καταστράφηκε και χιλιάδες πρόσφυγες εγκατέλειψαν την περιοχή.
Η σύγκρουση στην Υπερδνειστερία ενδυνάμωσε τη συσπείρωση της μολδαβικής κοινότητας αλλά μείωσε τη δημοτικότητα του Εθνικού Μετώπου. Η αύξηση της δυσαρέσκειας προς τους βουλευτές του Εθνικού Μετώπου, ο αριθμός των οποίων σταθερά μειωνόταν, διότι περνούσαν στα αντιπολιτευόμενα κόμματα;, ανάγκασε τη Βουλή να ψηφίσει την αυτοδιάλυσή της και την διενέργεια εκλογών στις 27 Φεβρουαρίου 1994.
Αυτές οι εκλογές χαρακτηρίστηκαν από οξεία αλλαγή στα πολιτικά πράγματα. Τα φιλορουμανικά εθνικιστικά κόμματα έχασαν την πολιτική επιρροή τους και αναδείχθηκαν κόμματα που υπερασπίζονταν την εθνική ανεξαρτησία.
Την μεγαλύτερη δημοτικότητα κατέκτησε το Αγροτικό Δημοκρατικό Κόμμα, το οποίο έλαβε το 43,20 % των ψήφων και στο κοινοβούλιο κατέκτησε τις 56 από τις 104 έδρες (104 με το σύνταγμα που ίσχυε τότε) Ο Σοσιαλιστικός Συνασπισμός, σύμμαχος των αγροτικών, έλαβε 28 έδρες. Τα φιλορουμανικά κόμματα έλαβαν το 17% των ψήφων.
Η κυβέρνηση των Αγροτικών έχοντας την πλειοψηφία των εδρών στη Βουλή γρήγορα επαναπροσανατόλισε την εξωτερική και την εσωτερική πολιτική. Η κυβέρνηση υπέγραψε συμφωνία με την Γκαγκαουζία, επιτρέποντας στους Γκαγκαούζους αυτονομία. Στις 23 Δεκεμβρίου 1994 το Κοινοβούλιο της Μολδαβίας ψήφισε νόμο για την εδαφική αυτονομία της Γκαγκαουζίας (Γκαγκαούζ Έρι).
Από το 1992 μεγάλη αυτονομία προσπαθούν να πετύχουν οι κάτοικοι στη νότια Μολδαβία, στην περιοχή της Ταρακλίας, στην πλειοψηφία τους Βούλγαροι.
Επιχειρήθηκαν βήματα για την διευθέτηση των σχέσεων με την Υπερδνειστερία.
Στις 29 Ιουλίου 1994 μπήκε σε ισχύ το νέο σύνταγμα. Σ’ αυτό αντικατοπτρίζονταν ο «μολδαβικός» προσανατολισμός της νέας πολιτικής πλειοψηφίας. Οι αναφορές στη ρουμανική γλώσσα και στον ρουμανικό λαό, οι οποίες χαρακτήριζαν τις κύριες θέσεις του προηγούμενου συντάγματος, αντικαταστάθηκαν με αναφορές στη μολδαβική γλώσσα και τον μολδαβικό λαό, συνάμα η εθνική ανεξαρτησία διατηρήθηκε ως βασική αρχή του Μολδαβικού κράτους.
Η απογοήτευση για τις αλλαγές αυτές στο σύνταγμα ξεσήκωσε διαμαρτυρίες από την πλευρά των φοιτητικών ομάδων τον Μάρτιο με Απρίλιο του 1995. Για να κατευνάσει τις εκδηλώσεις δυσαρέσκειας ο πρόεδρος Σνέγκουρ ζήτησε χρονικό περιθώριο έξι μηνών και δημιούργησε ειδική επιτροπή για την εξέταση του ζητήματος της γλώσσας. Το ίδιο χρονικό διάστημα η Βουλή δυο φορές – το 1994 και το 1995 – απέρριψε πρόταση να αναγνωρίσει τη ρουμανική γλώσσα ως γλώσσα του κράτους.
Στις προεδρικές εκλογές τον Νοέμβριο του 1996 κανένας από τους υποψηφίους δεν πήρε το 50% των ψήφων. Στις επαναληπτικές εκλογές που έγιναν τον Δεκέμβριο, στον πρώτο γύρο ο Σνέγκουρ πήρε το 39% των ψήφων και ο υποψήφιος του Αγροτικού Δημοκρατικού Κόμματος Πιότρ Λουτσίνσκι το 28%. Όμως ο Λουτσίνσκι νίκησε στον δεύτερο γύρο λαμβάνοντας το 54% των ψήφων και τον Ιανουάριο του 1997 ανέλαβε καθήκοντα προέδρου.
Τον πρώτο χρόνο της προεδρείας ο Λουτσίνσκι με επιμονή υποστήριξε τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Βασικός αντίπαλος στις μεταρρυθμίσεις εμφανίσθηκε το Κομμουνιστικό Κόμμα. Λόγω της δυσαρέσκειας για τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις οι κομμουνιστές, στις βουλευτικές εκλογές τον Μάρτιο 1998, κατάφεραν και πήραν το 30% των ψήφων και 40 έδρες στο κοινοβούλιο. Επειδή όμως κανένα κόμμα δεν πήρε την πλειοψηφία των εδρών, σχηματίστηκε κυβέρνηση συνεργασίας με τη συμμετοχή της Κίνησης για Δημοκρατική και Ευημερούσα Μολδαβία, της Δημοκρατικής Σύμβασης της Μολδαβίας και το Κόμμα των Δημοκρατικών Δυνάμεων.
Το νέο κοινοβούλιο αναγνώρισε τη ρουμανική γλώσσα ως κρατική γλώσσα της Μολδαβίας.
Προς το τέλος του 1998 η Μολδαβία, στα λίγα χρόνια της ανεξαρτησίας της, χτυπήθηκε από οξύτατη οικονομική κρίση, λόγω της κάθετης πτώσης των εμπορικών σχέσεων με την Ρωσία μετά την υποτίμηση της 17 Αυγούστου 1998, με αποτέλεσμα μείωση της βιομηχανικής παραγωγής μείωση του ΑΕΠ (ΑΕΠ του 1998 σε σχέση με το 1997) και αύξηση των τιμών κατά 20%-40%. Τον Ιανουάριο του 1999 οι τιμές των υπηρεσιών και μερικών προϊόντων αυξήθηκαν κατά 70%.
Στην εσωτερική πολιτική, ο πρόεδρος Λουτσίνσκι προσπάθησε με δημοψήφισμα στις 23 Μαΐου 1999 ανάμεσα στα τοπικά όργανα της εξουσίας να αλλάξει το πολίτευμα σε Προεδρική Δημοκρατία και το Σύνταγμα του 1994, αλλά η θέση του δεν έγινε δεκτή από την πλειοψηφία.
Στις πρόωρες βουλευτικές εκλογές στις 25 Φεβρουαρίου 2001 νίκησαν οι κομμουνιστές λαμβάνοντας 71 έδρες.
Στις 4 Απριλίου 2001 ο αρχηγός των κομμουνιστών Βλαντίμιρ Βορόνιν εκλέχτηκε πρόεδρος.9
Στις εκλογές της 6ης Μαρτίου 2005 συμμετείχαν 23 αντίπαλοι: 2 εκλογικοί συνασπισμοί, 9 κόμματα και 12 ανεξάρτητοι υποψήφιοι.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα έλαβε το 45,98% των ψήφων και 56 έδρες, το Χριστιανο- δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα 9,07% των ψήφων και 11 έδρες και ο εκλογικός συνασπισμός «Δημοκρατική Μολδαβία» έλαβε το 28,53% των ψήφων και 34 έδρες. Η «Δημοκρατική Μολδαβία» αποτελούταν:
– από τον Συνασπισμό «η Δική μας Μολδαβία» που κατέλαβε 23 έδρες,
– το Δημοκρατικό Κόμμα που κατέλαβε 8 έδρες,
– και το Σοσιαλ-Φιλεύθερο Κόμμα που κατέλαβε 3 έδρες.10
Στις προεδρικές εκλογές της 4ης Απριλίου 2005 επανεξελέγη ο Βλαντίμιρ Βορόνιν λαμβάνοντας 75 ψήφους (ο πρόεδρος εκλέγεται από τη Βουλή).11
Πολιτικά κόμματα
Κομμουνιστικό Κόμμα.
Το 1991 απαγορεύεται η ύπαρξη του κομμουνιστικού κόμματος.12
Το 1998, πρώτη φορά μετά την απαγόρευση, λαμβάνει μέρος στις βουλευτικές εκλογές λαμβάνοντας το 30% των ψήφων και εκλέγοντας 40 βουλευτές.
Το 1999 καταλαμβάνει πάνω από 2000 θέσεις στην τοπική αυτοδιοίκηση.
Στις πρόωρες βουλευτικές εκλογές του 2001 έλαβε το 49,9% και κατέλαβε 71 έδρες.
Στις 4 Απριλίου 2001 ο αρχηγός των κομμουνιστών Βλαντίμιρ Βορόνιν εκλέγεται πρόεδρος της Μολδαβίας.
Στις 6 Μαρτίου 2005 το ΚΚΜ εκλέγει 56 βουλευτές.13
Στις 4 Απριλίου 2005 ο αρχηγός των κομμουνιστών Βλαντίμιρ Βορόνιν επανεκλέγεται πρόεδρος της Μολδαβίας.14
Χριστιανο-δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα
Ιδρύθηκε στις 20 Μαΐου 1989 και θεωρείται ο ιδεολογικός διάδοχος του Εθνικού Μετώπου της Μολδαβίας (1989-1992) και του Χριστιανο-Δημοκρατικόυ Μετώπου (!992-1998). Είναι μέλος της Διεθνούς Ένωσης των Χριστιανοδημοκρατικών κομμάτων.
Στις βουλευτικές εκλογές του 1998 συνασπίσθηκε και κατέβηκε στις εκλογές με το Κόμμα Αναγέννησης και Ειρήνευσης και έλαβε 19,2% των ψήφων και 26 έδρες.
Στις βουλευτικές εκλογές του 2001 κατέβηκε αυτοδύναμα και έλαβε το 8,3% των ψήφων και 11 έδρες.15
Στις εκλογές του 2005 έλαβε το 9,07% των ψήφων και 11 έδρες.16
Σοσιαλ-φιλελεύθερο Κόμμα.
Κεντροδεξιό κόμμα που ιδρύθηκε στις 9 Μαΐου 2001 (ημέρα της Ευρώπης).17
Στις εκλογές του 2005 κατέβηκε για πρώτη φορά συμμετέχοντας στον εκλογικό συνασπισμό «Δημοκρατική Μολδαβία». Εξέλεξε 3 βουλευτές.18
Η Δική μας Μολδαβία (Moldova Noastra).
Δημιουργήθηκε στις 19 Ιουλίου 2003 από τα κόμματα: Σοσιαλ-δημοκρατικό Συνασπισμό, Φιλελεύθερο Κόμμα και Λαϊκο-δημοκρατικό Κόμμα.19
Κατέβηκε για πρώτη φορά στις εκλογές του 2005, συμμετέχοντας στον εκλογικό συνασπισμό «Δημοκρατική Μολδαβία». Εξέλεξε 23 βουλευτές.20
Οικονομία και οικονομικές μεταρρυθμίσεις
Ο πυρήνας της Μολδαβικής οικονομίας είναι ο γεωργικός τομέας της παραγωγής και η βιομηχανία τροφίμων, που συμβάλλουν κατά 50 – 55% στη δημιουργία του Ακαθαρίστου Εγχωρίου Προϊόντος. Σ’ αυτόν τον κλάδο απασχολούνται τα 2/3 της εργατικής δύναμης. Επίσης, τα τρόφιμα και τα ποτά αποτελούν τα 2/3 όλων των εξαγωγών. Σε σχέση με τις καλλιεργούμενες εκτάσεις η Μολδαβία (53%)καταλαμβάνει την τρίτη θέση μετά την Δανία (61%)και την Ουγγαρία (57%). Η κτηνοτροφία καταλαμβάνει το 1/3 του αγροτικού τομέα.
Το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών κατευθύνεται στις χώρες της ΚΑΚ (58%) και στην Ευρώπη (23%). 21
Σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνούς Τράπεζας το 1995 το ΑΕΠ ήταν 3,9 δις. Δολ. και το κατά κεφαλήν εισόδημα 920 δολ. Το 2002 το ΑΕΠ ήταν 11,51 δις. Δολ. και το κατά κεφαλήν εισόδημα 2.600 δολ.22
Μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας της η Μολδαβία προσπάθησε να πετύχει μια σειρά από μεταρρυθμίσεις στην οικονομία.
Στην αρχή άφησε ελεύθερες τις περισσότερες τιμές και προοδευτικά περιόρισε τις επιδοτήσεις στα προϊόντα που υπερέβαιναν τη ζήτηση.
Τον Ιανουάριο του !991 ψηφίσθηκε νόμος για την ιδιωτικοποίηση. Τον Ιανουάριο του 1992 το κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ της εξόδου από την ζώνη του ρουβλίου με σκοπό τον πλήρη έλεγχο της οικονομίας.
Τον Μάρτιο του 1993 άρχισε η διαδικασία της ιδιωτικοποίησης. Σε κάθε πολίτη δόθηκαν ομόλογα ανάλογα με το εργασιακό καθεστώς του, με τα οποία μπορούσε να αγοράσει μετοχές στις προς ιδιωτικοποίηση επιχειρήσεις. Θεωρούσαν πως μ΄ αυτόν τον τρόπο θα μετασχημάτιζαν τα κολχόζ σε μετοχικές εταιρίες.
Νομιμοποιήθηκε η ιδιωτική ιδιοκτησία, εμφανίσθηκαν αρκετές εταιρικές επιχειρήσεις, μεταξύ αυτών και ανώνυμες.
Τον Νοέμβριο του 1993 ως εθνικό νόμισμα εισήχθη το μολδαβικό λέι. (1 Λέϊ = 100 μπαν)
Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις προκάλεσαν δυσαρέσκεια. Στις βουλευτικές εκλογές του 1998 οι κομμουνιστές, που κατέβηκαν με συνθήματα κατά των οικονομικών μεταρρυθμίσεων, έλαβαν 40 έδρες στη Βουλή. Δύναμη αρκετή για να παρεμποδίσουν τις μεταρρυθμίσεις.23
Η επικράτηση των κομμουνιστών στις εκλογές του 2001 και 2005 κάνει άγνωστο το μέλλον των μεταρρυθμίσεων.
Υπερδνειδτερία
(βλ. Παράρτημα, σελ. 4)
Στις 2 Αυγούστου 1990 στο 2ο έκτακτο συνέδριο των εργαζομένων της Υπερδνειστερίας αποφασίσθηκε η δημιουργία της Υπερδνειστερικής Μολδαβικής ΣΣΔ και από 22-25 Νοεμβρίου 1990 έγιναν εκλογές στο Ανώτατο Σοβιέτ της Υπερδνειστερίας.
Από το Ανώτατο Σοβιέτ της ΣΣΔ της Μολδαβίας αυτές οι εκλογές κηρύχτηκαν άκυρες και χωρίς νομικά επακόλουθα.24
Στα μέσα του 1992 οι ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στην κυβέρνηση και τους αυτονομιστές της Υπερδνειστερίας εξελίχθηκαν σε εμφύλιο πόλεμο. Ο αριθμός των νεκρών ξεπέρασε τους 300, μεγάλο μέρος της πόλης Μπεντέροι καταστράφηκε και χιλιάδες πρόσφυγες εγκατέλειψαν την περιοχή.
Στο Σύνταγμα της Μολδαβίας του 1994, επίτηδες δεν αποσιωπήθηκε το καθεστώς της Υπερδνειστερίας, αλλά έγινε η διαπίστωση ότι στους πληθυσμούς αριστερά του Δνείστερου μπορούν να υπάρξουν ειδικές μορφές και συνθήκες αυτονομίας.
Διεξοδικές συνομιλίες για το καθεστώς της Υπερδνειστερίας έγιναν το 1995.
Στα μέσα του 1996 η κυβέρνηση της Μολδαβίας και της Υπερδνειστερίας ήρθαν σε συμφωνία για το αυτόνομο καθεστώς της Υπερδνειστερίας.
Η πορεία των συνομιλιών καθυστέρησε από τις διαμάχες για τις συνθήκες εξόδου του ρωσικού στρατού και του πολεμικού του εξοπλισμού από την Υπερδνειστερία.
Το ανατολικό τμήμα της πρώην ΣΣΔ της Μολδαβίας, η μη αναγνωρισμένη Υπερδνειστερική Μολδαβική Δημοκρατία, με πρωτεύουσα το Τιρασπόλ, ντε-φάκτο δεν ανήκει στην επικράτεια της Δημοκρατίας της Μολδαβίας. Η νομοθετική και εκτελεστική εξουσία της ΥΜΔ περιφρονούν τους νόμους της Μολδαβίας. Η ΥΜΔ έχει όλα αυτά που μπορούν να την κάνουν κράτος (σημαία, πρωτεύουσα, πρόεδρο, κοινοβούλιο, τελωνεία, αστυνομία, οικονομικές υπηρεσίες, δικό της νόμισμα).25
Η ΥΜΔ έχει έκταση 4.163 τετρ. χλμ. (ο νομός Έβρου έχει έκταση 4.262 τ. χλμ.) και πληθυσμό περίπου 800 χιλ.. Από αυτούς είναι: Μολδαβοί 40%, Ουκρανοί 26%, Ρώσοι 24% και το υπόλοιπο 10% άλλες εθνότητες. Συνολικά απαριθμούνται 35 εθνότητες.
Επίσημες γλώσσες είναι τρεις: η Ρωσική, η Μολδαβική και η Ουκρανική.26
Γκαγκαούζ Έρι ή Γκαγκαουζία
(αυτόνομη περιοχή στη νότια Μολδαβία
(βλ. Παράρτημα, σελ. 5)
Η εθνική αυτοσυνειδησία των Γκαγκαούζων δημιουργείται στους κύκλους των διανοουμένων και διαδίδεται στα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν στην Σοβιετική Ένωση άρχισαν οι δημοκρατικές αλλαγές και υπήρχε η δυνατότητα οι Γκαγκαούζοι να εκδηλώσουν τα πολιτισμικά και οικονομικά προβλήματά τους. Τότε, το 1988, κάποιοι Γκαγκαούζοι διανοούμενοι ένωσαν τις δυνάμεις τους με άλλες εθνότητες και ίδρυσαν το κίνημα «Γκαγκαούζ Χαλκί» (Γκαγκαούζικος Λαός) για να διασφαλίσουν τη φυσιογνωμία τους και να αποφύγουν την αφομοίωσή τους από τους ρουμανικής καταγωγής Μολδαβούς. Το 1989 έγινε το πρώτο συνέδριο και πάρθηκε η απόφαση δημιουργίας αυτόνομης Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Γκαγκαουζίας στη νότια Μολδαβία με πρωτεύουσα το Κομράτ. Τον Αύγουστο του 1990 στο Κομράτ διακηρύχτηκε η δημιουργία Δημοκρατίας της Γκαγκαουζίας, αλλά η διακήρυξη ακυρώθηκε από την κυβέρνηση της Μολδαβίας.
Στο μεταξύ κυριαρχεί η φημολογία που προκαλεί ανησυχία για επερχόμενη γλωσσική, πολιτιστική και εθνική αφομοίωση από τους Μολδαβούς.
Τον Ιούνιο του 1990 ανακηρύσσεται η ανεξαρτησία της Μολδαβίας και ακολουθούν κινήσεις μολδαβικών και ρουμανικών κομμάτων για την ένωση Μολδαβίας και Ρουμανίας με αποτέλεσμα τη δημιουργία κλίματος αβεβαιότητας.
Το εθνικό κίνημα πήρε παλλαϊκό χαρακτήρα όταν στην Μολδαβία αποφασίστηκε να γίνει γλώσσα του κράτους η ρουμανική γλώσσα. Ο πολυεθνικός πληθυσμός της νότιας Μολδαβίας διαφώνησε με αυτή την απόφαση και τα οξυμένα γλωσσικά, πολιτισμικά και οικονομικά προβλήματα τους οδήγησαν να επιδιώξουν την ανεξαρτησία τους.27
Τον Σεπτέμβριο του 1990 οι Γκαγκαούζοι ανακηρύσσουν την αυτονομία τους ως «Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Γκαγκαουζίας». Εναντίον των αυτονομιστών κινήθηκαν ένοπλα τμήματα του μολδαβικού Υπουργείου Εσωτερικών. Στο πλευρό των αυτονομιστών τάχθηκαν σοβιετικές στρατιωτικές δυνάμεις, που στην πραγματικότητα ήταν ρωσικές. Τελικά η ένταση είχε μικρή διάρκεια και αποφεύχθηκε η ένοπλη σύγκρουση.
Το ενδιαφέρον της Ρωσίας θεωρείται δικαιολογημένο αφ’ ενός διότι στη Μολδαβία κατοικούν Ρώσοι (13%), οι οποίοι έχουν πετύχει τη δημιουργία της Υπερδνειστερίας και αφ’ ετέρου η δημιουργία αυτόνομων περιοχών στη Μολδαβία θα αποτελούν εμπόδιο στην ένωση Μολδαβίας και Ρουμανίας.
Το 1991 ξεκίνησαν συνομιλίες με τη βουλγαρική μειονότητα για τη δημιουργία μιας από κοινού «Βουλγαρογκαγκαουζικής Δημοκρατίας» χωρίς κανένα αποτέλεσμα.
Τον Αύγουστο του 1991 ο επικεφαλής της Γκαγκαουζίας ανακοινώνει την ένταξή της στη Ρωσική Ομοσπονδία, κάτι το οποίο δεν είχε συνέχεια.
Το καλοκαίρι του 1993 η κυβέρνηση της Μολδαβίας αναλαμβάνει πρωτοβουλία και ξεκινούν συνομιλίες για το γκαγκαούζικο πρόβλημα, με απώτερο σκοπό τον προσεταιρισμό των Γκαγκαούζων στις εθνικές εκλογές της 27 Φεβρουαρίου 1994.
Έτσι στις 23 Δεκεμβρίου του 1994 η Βουλή της Δημοκρατίας της Μολδαβίας, έπειτα από πιέσεις της Τουρκίας, δέχτηκε τον νόμο «Περί του ειδικού νομικού καθεστώτος της Γκαγκαουζίας (Γκαγκαούζ Έρι)», λύνοντας την σύγκρουση με ειρηνικό τρόπο.28
Η αυτόνομη Γκαγκαούζια έχει έκταση 1831,5 τετρ. χλμ. (ο νομός Θεσσαλονίκης έχει έκταση 3.560 τετρ. χλμ.). Ο πληθυσμός της Γκαγκαούζιας είναι 172.500 εκ των οποίων 153.000 Γκαγκαούζοι.29
Σε περίπτωση που αλλάξει το καθεστώς της Μολδαβίας ως ανεξάρτητου κράτους, οι Γκαγκαούζοι έχουν το δικαίωμα για τον εξωτερικό αυτοπροσδιορισμό τους (άρθρο 1, παρ. 4 του νόμου «Περί του ειδικού νομικού καθεστώτος της Γκαγκαουζίας).30
Προσπάθειες εκδημοκρατισμού και ανάπτυξης
Η Μολδαβία έκανε προσπάθειες να ξεφύγει από το πρόσφατο ολοκληρωτικό παρελθόν της και να συγκαταλεχθεί στις αναπτυγμένες δημοκρατικές χώρες της Δύσης.
Στις 2 Μαρτίου 1992 έγινε μέλος του ΟΗΕ, τον Ιούλιο του 1995 έγινε δεκτή στο Συμβούλιο της Ευρώπης και την 1η Ιουλίου 1998 υπέγραψε Συμφωνία συνεργασίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 2001 έγινε μέλος του ΠΟΕ (Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου).31
Στις 23 Φεβρουαρίου 2005 υπογράφτηκε το Eu-Moldova Action που υλοποιείται στα πλαίσια της πολιτικής του ENP (European Neighbourhood Policy). Μέχρι το 2007 προβλέπονται οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις, που θα βοηθήσουν στην ενσωμάτωση της Μολδαβίας στην ΕΕ.32
Επίσης στα πλαίσια του Οργανισμού Συνεργασίας GUUAM (Γεωργία, Ουκρανία, Ουζμπεκιστάν, Αζερμπαϊτζάν, Μολδαβία) γίνεται προσπάθεια να εφοδιάζονται οι χώρες αυτές με ενέργεια και να απεγκλωβιστούν από τη Ρωσία.
Στις εκλογές του 2001 η Ρωσία υποστήριξε το ΚΚ. Όμως μετά την προσπάθεια εκσυγχρονισμού του ΚΚ και την μετεξέλιξή του σε ΚΚ ευρωπαϊκού τύπου και την απόρριψη από τον Βορόνιν το 2003 του ρωσικού σχεδίου για «ομοσπονδοποίηση της Μολδαβίας», στις εκλογές του 2005 η Ρωσία υποστήριξε τον εκλογικό συνασπισμό «Δημοκρατική Μολδαβία».33
Στις προεδρικές εκλογές του 2005 επανεξελέγη ο Βορόνιν, αρχηγός του ΚΚ. Η επανεκλογή ήταν αποτέλεσμα των συνομιλιών ανάμεσα στον Βορόνιν και τους αρχηγούς του Χριστιανο-δημοκρατικού κόμματος, του Δημοκρατικού κόμματος και του Σοσιαλ-φιλελεύθερου κόμματος. Η «πολιτική σύμβαση», όπως ονομάσθηκε η συμφωνία, έγινε δυνατή χάρη στην παρουσία του αμερικανού Τζών Κόνλαν, πρώην γερουσιατή. Εδώ επαναλήφθηκε η περίπτωση της Ουκρανίας, όπου εκεί το 2004 επενέβη η Ρωσία, ενώ στη Μολδαβία έχουμε επιρροή των δυτικών πολιτικών κύκλων.34
Η Μολδαβία προσπαθεί να δυτικοποιηθεί χωρίς να αψηφά τα συμφέροντα της Ρωσίας στην περιοχή. Παρόλα αυτά η Ρωσία θεωρεί την Μολδαβία σαν πρώην σοβιετική δημοκρατία και όχι σαν κυρίαρχο κράτος.35 Παράλληλα, η Ρουμανία αμφισβητεί την ύπαρξη μολδαβικής εθνότητας και μολδαβικής γλώσσας, η Τουρκία μεσολάβησε για να δοθεί αυτονομία στους ορθόδοξους Γκαγκαούζους υποστηρίζοντας πως είναι τούρκικης καταγωγής και οι βούλγαροι διεκδικούν τη δική τους αυτονομία.
Η Μολδαβία με 2.600 δολ. κατά κεφαλήν εισόδημα είναι η πιο φτωχή χώρα στην ΕΕ. (βλ.Παράρτημα, πίνακα «Οι χώρες της Ευρώπης» σελ. 5). Για να προχωρήσει στον εκδημοκρατισμό και στην ανάπτυξη χρειάζεται χρόνος και για να καρποφορήσουν οι μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να τελειώσει το γεωπολιτικό παιχνίδι στην περιοχή ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις και να πάψουν, όσο αυτό είναι δυνατό, να επεμβαίνουν στα εσωτερικά της αδύνατης Μολδαβίας οι ισχυρότερες χώρες του εγγύς εξωτερικού. Ίσως δύσκολο, που κάνει δύσκολη την ανάπτυξη και τον εκδημοκρατισμό της χώρας.
Παραπομπές:
- ИСТОРИА ВОПРОСА (Ιστορία του Ζητήματος)
http://www.newsru.com/background/04mar2005/moldovabckg_print.html
- НАСЕЛЕНИЕ (Πληθυσμός) , http://www.krugosvet.ru/articles/63/1006364/1006364a.htm
- Η Μολδαβία σε σταυροδρόμι πολιτικών επιλογών, σελ. 5, ΥΠΗΡΕΣΙΑΚΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ, τεύχος 77, Αθήνα, 27 Μαΐου 2005, Έκδοση του Ινστιτούτου Αμυντικών Αναλύσεων
- ГОСУДАРСТВЕННЫЙ СТРОЙ И ПОЛИТИКА (Κρατική δομή και Πολιτική)
http://www.krugosvet.ru/articles/63/1006364/1006364a.htm
- ИСТОРИЯ (ΙΣΤΟΡΙΑ)
http://www.krugosvet.ru/articles/63/1006364/1006364a8.htm
- В СОСТАВЕ РОССИИ (Στη Ρωσική επικράτεια)
http://www.krugosvet.ru/articles/63/1006364/1006364a9.htm
- МОЛДАВКАЯ ССР (ΜΟΛΔΑΒΙΚΗ ΣΣΔ.)
http://www.krugosvet.ru/articles/63/1006364/1006364a10.htm
- МОЛДАВКАЯ ССР (ΜΟΛΔΑΒΙΚΗ ΣΣΔ.)
http://www.krugosvet.ru/articles/63/1006364/1006364a10.htm
- ИСТОРИА ВОПРОСА (Ιστορία του Ζητήματος)
http://www.newsru.com/background/04mar2005/moldovabckg_print.html
10. ИТОГИ ПАРЛАМЕНТСКИХ ВЫБОРОВ 6 МАРТА 2005 Г
(Αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών της 6ης Μαρτίου 2005)
http//compass.mcc.md/ru
11. ПРЕЗИДЕНТСКИЕ ВЫБОРЫ, ИГОРЬ БОЦАН, 7 АПРЕЛЯ 2005.
(Προεδρικές εκλογές, Ιγκόρ Μποτσάν, 7 Απριλίου 2005)
http//compass.mcc.md/ru
- ПОЛИТИЧЕСКИЕ ПАРТИИ (Πολιτικά κόμματα)
http://www.krugosvet.ru/articles/63/1006364/1006364a4.htm
13. ПАРТИЯ КОММУНИСТОВ РЕСПУБЛИКИ МОЛДОВА
(Κόμμα Κομμουνιστών Δημοκρατίας της Μολδαβίας)
http//compass.mcc.md/ru
14. ПРЕЗИДЕНТСКИЕ ВЫБОРЫ, ИГОРЬ БОЦАН, 7 АПРЕЛЯ 2005.
(Προεδρικές εκλογές, Ιγκόρ Μποτσάν, 7 Απριλίου 2005)
http//compass.mcc.md/ru
15. ПОЛИТИЧЕСКИЕ ПАРТИИ (Πολιτικά κόμματα)
http://www.krugosvet.ru/articles/63/1006364/1006364a4.htm
16. ИТОГИ ПАРЛАМЕНТСКИХ ВЫБОРОВ 6 МАРТА 2005 Г
(Αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών της 6ης Μαρτίου 2005)
http//compass.mcc.md/ru
17. ПОЛИТИЧЕСКИЕ ПАРТИИ (Πολιτικά κόμματα)
http://www.krugosvet.ru/articles/63/1006364/1006364a4.htm
18. ПРЕЗИДЕНТСКИЕ ВЫБОРЫ, ИГОРЬ БОЦАН, 7 АПРЕЛЯ 2005.
(Προεδρικές εκλογές, Ιγκόρ Μποτσάν, 7 Απριλίου 2005)
http//compass.mcc.md/ru
19. ПОЛИТИЧЕСКИЕ ПАРТИИ (Πολιτικά κόμματα)
http://www.krugosvet.ru/articles/63/1006364/1006364a4.htm
20. ПРЕЗИДЕНТСКИЕ ВЫБОРЫ, ИГОРЬ БОЦАН, 7 АПРЕЛЯ 2005.
(Προεδρικές εκλογές, Ιγκόρ Μποτσάν, 7 Απριλίου 2005)
http//compass.mcc.md/ru
21. ЭКОНОМИКА (Οικονομία)
http//compass.mcc.md/ru
22, ЭКОНОМИКА (Οικονομία)
http://www.krugosvet.ru/articles/63/1006364/1006364a5.htm
23. ЭКОНОМИЧЕСКИ РЕФОРМЫ (Οικονομικές μεταρρυθμίσεις)
http://www.krugosvet.ru/articles/63/1006364/1006364a6.htm
24. МОЛДАВКАЯ ССР (ΜΟΛΔΑΒΙΚΗ ΣΣΔ.)
http://www.krugosvet.ru/articles/63/1006364/1006364a10.htm
25. ИСТОРИА ВОПРОСА (Ιστορία του Ζητήματος)
http://www.newsru.com/background/04mar2005/moldovabckg_print.html
- О ПРИДНЕСТРОВЬЕ (Για τηνΥπερδνειστερία)
http://www.tiraspol.net/republic.asp?info
27. ИСТОРИЯ ГАГАУЗИИ (Ιστορία της Γκαγκαουζίας)
http://www.comrat.iatp.md/cesi/rfenomenon_ru.htm
28. АВТОНОМИЯ (Αυτονομία)
http://www.iatp.md/gagauzia/RUS/avtonom.htm
29. ВВЕДЕНИЕ (Εισαγωγή)
http://www.iatp.md/gagauzia/RUS/r.htm
30. ЗАКОН РЕСПУБЛИКИ МОЛДОВА,(Νόμος της Δημοκρατίας της Μολδαβίας)
ОБ ОСОБОМ ПРАВОВОМ СТАТУСЕ ГАГАУЗИИ (ГАГАУЗ ЕРИ)
(Περί του ειδικού νομικού καθεστώτος της Γκαγκαουζίας)
http://www.minelres.lv/NationalLegislation/Moldova/Moldo…
31. КРАТКАЯ ИСТОРИЯ (Σύντομη Ιστορία)
http//compass.mcc.md/ru
32. Η Μολδαβία σε σταυροδρόμι πολιτικών επιλογών, σελ. 3, ΥΠΗΡΕΣΙΑΚΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ, τεύχος 77, Αθήνα, 27 Μαΐου 2005, Έκδοση του Ινστιτούτου Αμυντικών Αναλύσεων
33. ХРОНИКА ПРЕДВЫБОРНОЙ КАМПАНИИ В МОЛДОВЕ
(Το χρονικό της προεκλογικής εκστρατείας στη Μολδαβία)
http://www.regnum.ru/news/413370.html
34. ПРЕЗИДЕНТСКИЕ ВЫБОРЫ, ИГОРЬ БОЦАН, 7 АПРЕЛЯ 2005.
(Προεδρικές εκλογές, Ιγκόρ Μποτσάν, 7 Απριλίου 2005)
http//compass.mcc.md/ru
35. РИА НОВОСТИ (Πρακτορείο ειδήσεων «Νόβοστι», 7-3-05
http://www.rian.ru/politics/20050307/39495724-print.html
Αφήστε μια απάντηση