Ν.Δ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΟΠΟΥΛΟΣ
http://www.kathimerini.gr/930321/article/politismos/vivlio/mhtera-grammatikh
Utinam essem bonus grammaticus
J. J. SCALIGER
Ωραία φθινοπωρινή μέρα στο βορινό νησί και η σχολική τάξη είχε εμπρός της την άπλα του Αιγαίου. Δασκαλούδια και δάσκαλος είχαν κέφι κι ας ήταν ώρα Γραμματικής. Φιλοξενούσαν και επίσημον επισκέπτη, τον αναπληρωτή του ανύπαρκτου γενικού επιθεωρητή, που τους παρακολουθούσε με προσήλωση και ενθαρρυντικό χαμόγελο να παλεύουν με μια κατηγορία τριτοκλίτων. Το μάθημα κολύμπησε καλά και ο επισκέπτης δήλωσε στον διδάξαντα ότι λυπάται που δεν μπορεί, λόγω ειδικότητας, να του συντάξει έκθεση υπηρεσιακής ικανότητος.
Μηδαμινό το κακό. Η ανήκεστος βλάβη ήταν ότι αποκόπηκε, σχετικά νωρίς, από τις τάξεις της Γραμματικής και φθονούσε τρομερά τη συνάδελφό του Ειρήνη, που είχε το προνόμιο μια ζωή να αναστρέφεται με τον ευεργετικότατο Αχ. Α. Τζάρτζανο και δικαιότατα προσωνυμήθηκε «Μαμά Γραμματική»! Αυτός, που τις διδακτικές του ώρες καταβρόχθιζαν η λογική και η ψυχολογία, αναπολούσε ευτυχέστερες μέρες, όταν ενηδόνως παρέβαλλε τον Τζάρτζανο με τις παλαιότερες Γραμματικές του Φιλικού, του Παντελάκη, του Ζαγγογιάννη, του Φάβη, αλιευμένες στο Μοναστηράκι, αλλά και με την Ιστορική Γραμματική του Σταματάκου, τα Ακαδημεικά Αναγνώσματα του Γ. Χατζιδάκι και τις πανεπιστημιακές παραδόσεις Γλωσσολογίας του Γ. Κουρμούλη. Με τη συντροφιά τέτοιων γραμματικών – και συντακτικών– ανδρών είχε ταξιδέψει εύελπις, όταν άρχιζε τον διδασκαλικό του βίο, στην Ανατολική Μεσόγειο και ύστερα στα ψηλά του Αιγαίου. Εκεί μετακένωσε στις τάξεις του, παίζων άμα και σπουδάζων, τα αττικά της σχολικής Γραμματικής και τα διαλεκτικά των άλλων. Οι ελπίδες του δεν αποδείχθηκαν φρούδες.
* * *
Αυτά τού ήλθαν στον νου όταν διάβασε στο περιοδικό «Φρέαρ» (Ιούλιος 2017) το προσγειωμένο, θαρραλέο και μελαγχολικότατο άρθρο «Η φιλολογική κατάρτιση και επάρκεια των μελλοντικών φιλολόγων. Το σημαντικότερο πρόβλημα της Φιλοσοφικής Σχολής» του καθηγητή της Φιλοσοφίας –και όχι της Κλασικής Φιλολογίας– Κώστα Ανδρουλιδάκη. Εκεί διαβάζει κανείς και τις εξής καταθλιπτικές διαπιστώσεις:
«Το κυριότερο πρόβλημα, από την άποψη που μας απασχολεί, συνιστά το γλωσσικό επίπεδο των φοιτητών. Δεν πρέπει να εξακολουθήσει να παραμένει εφτασφράγιστο μυστικό ότι μεγάλο μέρος των φοιτητών των Φιλοσοφικών Σχολών έχει σοβαρότατα προβλήματα όσον αφορά στα ελληνικά τους (αρχαία και νέα): ορθογραφία, γραμματική, σύνταξη, στίξη, συλλαβισμό, τονισμό – αφήνω στην έκφραση, λεξιλόγιο, γλωσσικό πλούτο (ή μάλλον γλωσσική πενία) ή σε ακόμη ειδικότερα πεδία, όπως η ετυμολογία. Το πρόβλημα αυτό δεν περιορίζεται, φυσικά, στους φοιτητές των Φ.Σ., αλλά αφορά και μεγάλο μέρος των σημερινών “μορφωμένων”. Είναι, όμως, προφανές ότι οι ελλείψεις στην ελληνομάθεια και γενικότερα στη φιλολογική, ιστορική, ανθρωπιστική (ουμανιστική) κατάρτιση των μελλοντικών (και ικανού μέρους των σημερινών, ιδίως των νεοτέρων) φιλολόγων, είναι απαράδεκτες, ενώ οι σχετικές ελλείψεις σε άλλες κατηγορίες πολιτών είναι απλώς λυπηρές.
»Ας μου επιτραπεί εδώ να μιλήσω πιο συγκεκριμένα. Η βαθμολόγηση των γραπτών των φοιτητών κατά τις εξετάσεις αλλά και άλλων εργασιών τους αποτελεί μια δεινή εμπειρία, χωρίς υπερβολή, ένα ψυχικό τραύμα. Πολλά γραπτά (πιθανώς τα περισσότερα) βρίθουν από τερατώδη γλωσσικά σφάλματα (γραμματικά, συντακτικά, λεξιλογίου, εκφραστικά). Αμέτρητες φορές, όταν βλέπεις λάθη βαριά σε στοιχειώδη πράγματα (π.χ. στην ορθογραφία, στις κλίσεις των ουσιαστικών, των επιθέτων ή των ρημάτων, αλλά και στον συλλαβισμό ή στη στίξη, αφήνω στον τονισμό), αναρωτιέσαι: Μα είναι ποτέ δυνατόν, είναι επιτρεπτό, οι άνθρωποι αυτοί να διδάξουν φιλολογικά μαθήματα;»
* * *
Utinam essem bonus grammaticus –είθε να ήμουν καλός γραμματικός– είχε ευχηθεί ο δεινός J.J. Scaliger και ασφαλώς δεν αυθαιρετεί ο R. Pfeiffer, όταν στη σπουδαία του «Ιστορία της Κλασικής Φιλολογίας» δίνει στο grammaticus του Σκαλιγέρου ευρύτατη σημασία. Και μακάρι οι νεότερες γενιές των φιλολόγων να έκαναν την ίδια ευχή, έστω και εννοώντας το «καλός γραμματικός» ως ισοδύναμο του «επαρκής γνώστης του Τζαρτζάνου». Και πάλι, τρεις και τετράκις μακάρι να υπήρχαν σε όλη την Ελλάδα δύο έστω νεόκοποι σχολικοί φιλόλογοι που θα μακάριζαν εαυτούς αν είχε μεταφραστεί στη γλώσσα μας η «Ελληνική Γραμματική» του E. Schwyzer.
* Ο κ. Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος είναι φιλόλογος, συγγραφέας.
