ΘΕΜΑ: Οι επισκέψεις μιας γυναίκας από την Τουρκία στο σπίτι του συγγραφέα και το μυστήριο που την συνοδεύει.
ΑΝΑΛΥΣΗ
Τίτλος : Ο τίτλος αναφέρεται στο σπίτι στο οποίο γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ και στο οποίο σήμερα στεγάζεται το τουρκικό προξενείο. Στην ίδια γειτονιά βρισκόταν και το σπίτι της οικογένειας του Γ. Ιωάννου, στο κατώφλι του οποίου κάθεται στις επισκέψεις της η μυστηριώδης γυναίκα.
1η ενότητα: §1-2η Η μορφή και οι κινήσεις της γυναίκας κατά τις επισκέψεις της.
| Χαρακτηριστικά : | · μαυροφορεμένη
· μέ εὐγένεια · Ἔμοιαζε πολύ κουρασμένη, · διατηροῦσε ὅμως πάνω της ἴχνη μιᾶς μεγάλης ἀρχοντικῆς ὀμορφιᾶς. Καί μόνο ὁ τρόπος πού ἔπιανε τό ποτήρι, ἔφτανε γιά νά σχηματίσει κανείς τήν ἐντύπωση πώς ἡ γυναίκα αὐτή στά σίγουρα ἦταν μιά ἀρχόντισσα. |
| Κινήσεις: | · Καθόταν ἥσυχα γιά ὥρα πολλή στό κατώφλι τῆς αὐλῆς,
· αὐτή στραμμένη ἔριχνε κλεφτές ματιές πρός τό δικό μας σπίτι, παραμιλώντας σιγανά · Πότε πότε ἔκλεινε τά μάτια καί τό πρόσωπό της γινόταν μακρινό, καθώς συλλάβιζε ὀνόματα παράξενα. · Ἡ ξένη τά (τα μούρα) ἔτρωγε σιγανά, ἀλλά μέ ζωηρή εὐχαρίστηση. |
| Προξενούσαν απορία: | · ποτέ δέν παρέλειπε νά μᾶς πεῖ στά τούρκικα τήν καθιερωμένη εὐχή Ὁ Θεός νά σᾶς ἀνταποδώσει τό μεγάλο καλό». Ποιό μεγάλο καλό; Ἰδέα δέν εἴχαμε.
· Καθόταν ἥσυχα γιά ὥρα πολλή στό κατώφλι τῆς αὐλῆς · ἀντί νά κοιτάζει κατά τό δρόμο ἤ τουλάχιστο κατά τό πλαϊνό σπίτι τοῦ Κεμάλ, αὐτή στραμμένη ἔριχνε κλεφτές ματιές πρός τό δικό μας σπίτι, |
2η ενότητα: §3-6η Η απαρίθμηση των επισκέψεων της γυναίκας αυτής.
- Α’ επίσκεψη: 1936: ζήτησε η ίδια μούρα με την πρόφαση ότι ήθελε να τα φυτέψει στον κήπο της
- Β’ επίσκεψη: 1938: έφαγε τα μούρα επί τόπου, γι’ αυτό όλοι πίστεψαν ότι είχε πιάσει ο σπόρος που της είχαν δώσει, αλλά το δένδρο δεν είχε ακόμα καρπίσει. Το δένδρο θέλει χρόνο για να αποδώσει καρπό, όπως ο πρόσφυγας χρειάζεται χρόνο για να ριζώσει στη νέα πατρίδα του.
- Γ’ επίσκεψη: 1939: πρώτη σημαντική αλλαγή: της προσφέρθηκε νερό όχι από το πηγάδι, αλλά από τη βρύση, γι’ αυτό και το αρνήθηκε ευγενικά. Η εξήγηση (ο σπιτονοικοκύρης διοχέτευσε τον βόθρο στο πηγάδι, αφού στο σπίτι εγκαταστάθηκε σύστημα ύδρευσης) την πίκρανε βαθιά και ανεξήγητα(Ἡ γυναίκα βούρκωσε, δέ μᾶς ἔδωσε ὅμως καμιά ἐξήγηση γιά τήν τόση λύπη της). Η φράση της γιαγιάς: «Θά σοῦ τά ἔβαζα σ’ ἕνα κουτί, ἀλλά δέ βαστᾶνε γιά μακριά» την τάραξε (τήν ἔκανε νά τιναχτεῖ), γιατί φοβήθηκε ότι έχει αποκαλυφθεί η ταυτότητά της.
Τήν ἄλλη φορά: δύο εκδοχές: 1η αναφέρεται σε επιπλέον επίσκεψη = άρα οι συνολικές επισκέψεις είναι πέντε. 2η αναφέρεται αόριστα σε μια από τις προηγούμενες (άρα οι συνολικές επισκέψεις είναι τέσσερις), πράγμα πιο πιθανό, αφού σε όλες τις επισκέψεις αναφέρεται συγκεκριμένα και ξεχωριστά.
Οι Έλληνες την αντιμετώπιζαν με καχυποψία: «Καί πράγματι εἴχαμε ἀρχίσει κάτι νά ὑποπτευόμαστε». Ειδικά από τότε που την είδαν να την περιμένουν Τούρκοι προσκυνητές στου Κεμάλ το σπίτι, κατάλαβαν ότι έρχεται από την Τουρκία. Μέχρι τότε νόμιζαν ότι είναι τουρκόφωνη πρόσφυγας από τη Μικρασία.
Συναισθήματα: Αρχικά αισθάνθηκαν δυσαρέσκεια «Ἡ ἀποκάλυψη αὐτή στήν ἀρχή μᾶς τάραξε…. θά εἴχαμε τώρα καί τούς τούρκους νά μπερδουκλώνονται πάλι στά πόδια μας;… κοιταχτήκαμε ὅμως βαθιά ὑποψιασμένοι». Ύστερα προβληματίστηκαν «Καί τί ἀκριβῶς ἤθελε ἀπό μᾶς αὐτή ἡ γυναίκα;». Τελικά όμως, η κοινή εμπειρία, η μοίρα, η πίκρα του ξεριζωμού παραμέρισε τις εθνικές διαφορές «ἡ καρδιά μας ζεστάθηκε κάπως ἀπό συμπάθεια κι ἐλπίδα. Εἴχαμε κι ἐμεῖς ἀφήσει σπίτια κι ἀμπελοχώραφα ἐκεῖ κάτω.
4. Δ’ επίσκεψη μετά τον πόλεμο: οι αλλαγές που έχουν συμβεί έχουν αλλοιώσει τελείως τον χώρο: ο ιταλικός βομβαρδισμός είχε γκρεμίσει το σπίτι. Η γυναίκα κάθισε κατατσακισμένη πάλι στο κατώφλι που είχε διασωθεί. Η λέξη κατατσακισμένη σημαίνει κουρασμένη σωματικά αλλά κυρίως καταρρακωμένη ψυχικά. Η αναφώνηση «η τουρκάλα!» δείχνει τη σιγουριά των περιοίκων για την προέλευση και την ταυτότητα της γυναίκας. Τα συναισθήματα που προκαλεί η τελευταία αυτή επίσκεψη είναι πολύ θερμά «τήν κοιτάζαμε μέ συγκίνηση …Παραλίγο νά τήν καλέσουμε ἀπάνω στό σπίτι —τόσο μᾶς εἶχε μαλακώσει τήν καρδιά». Το αίτιο είναι «ἡ ἐπίμονη νοσταλγία της», δηλαδή ο πόνος για τον ξεριζωμό που δε λέει να κοπάσει.
3η ενότητα: §7-8η Σκέψεις και συναισθήματα για την αλλοίωση του αστικού τοπίου.
Η γυναίκα δεν ξαναφάνηκε, πράγμα φυσικό, αφού ό,τι τη συνέδεε με το παρελθόν έχει εκλείψει(το σπίτι, το πηγάδι, η ντουντιά, το κατώφλι, γενικά η γειτονιά). Ο συγγραφέας με οξύτητα (συμμορία ἐργολάβων ….ὑψώθηκε μιά πολυκατοικία ἀπ’ τίς πιό φρικαλέες ….οἱ γελοῖοι…. τό πονηρό μυαλό τους.) εκφράζει την οργή του και τον αποτροπιασμό του για το γκρέμισμα του παλιού οικιστικού περιβάλλοντος και την αντικατάστασή του με πολυκατοικίες που επιτείνουν την ασχήμια και την αποξένωση με αντάλλαγμα το χρηματικό κέρδος (φυσικά των λίγων). Ό,τι πιο αισχρό και φρικτό δηλαδή για τον συγγραφέα. Τόσο πολύ έχει επαναστατήσει εσωτερικά, ώστε είναι διατεθειμένος να εμποδίσει την ανέγερση της νέας πολυκατοικίας που θα αντικαταστήσει το προηγούμενο εξάμβλωμα κατεβαίνοντας στα θεμέλια. Τέλος συνειρμικά αναφέρεται στην αποκάλυψη ενός ψηφιδωτού κατά την ανέγερση μιας γειτονικής πολυκατοικίας, το οποίο πρόλαβαν οι εργάτες να το καλύψουν πριν παρέμβει η Αρχαιολογική Υπηρεσία. Η γειτονιά το θαύμαζε, όταν μια γριά θυμήθηκε τον μπέη που έμενε σ’ αυτό το αρχοντικό και την πανέμορφη κόρη του. Κυρίως θυμήθηκε τον σπαραγμό με τον οποίο αυτή αποχωρίστηκε το σπίτι: «Κυλιόταν κάτω, ὅταν φεύγανε, φιλοῦσε τό κατώφλι. Τέτοιο σπαραγμό δέν ματαεῖδα». Αυτή η φράση αποτελεί και τη λύση του μυστηρίου, αφού προφανώς η γυναίκα είναι η κόρη του μπέη, οι επισκέψεις της οποίας αποτελούσαν μια τελετουργία επανασύνδεσης με το παρελθόν. Έτσι εξηγείται το γιατί καθόταν στο κατώφλι και έπινε μόνο το νερό του πηγαδιού και έτρωγε με ευχαρίστηση τα μούρα της ντουντιάς.
Ο συγγραφέας δημιουργεί ένα μυστήριο γύρω από τη γυναίκα αυτή, το οποίο σαν αστυνομικό μυθιστόρημα, ξεδιπλώνεται σιγά – σιγά, δίνοντας σταγόνα – σταγόνα κάποιο στοιχείο γι’ αυτό. Στο τέλος υπαινικτικά αποκαλύπτει την ταυτότητα της γυναίκας βοηθώντας έτσι τον αναγνώστη να εξηγήσει αναδρομικά όλα τα σημεία που του δημιουργούσαν απορία.
Ιστορικά στοιχεία του αφηγήματος:
- Ο Κεμάλ Ατατούρκ
- Η Μικρασιατική Καταστροφή
- Η ανταλλαγή των πληθυσμών
- Η μεταπολεμική Ελλάδα ( άναρχη αστικοποίηση, γκρέμισμα παλιών σπιτιών, αντιπαροχή, ανέγερση νέων αντιαισθητικών πολυκατοικιών, η κερδοσκοπία, η αλλοίωση του αστικού τοπίου).
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Πρωτοπρόσωπος, δραματοποιημένος, στέκεται όμως παρατηρητής με εσωτερική εστίαση.
ΧΡΟΝΟΣ
Ξεκινά με αναδρομή και διατρέχει όλη τη χρονική απόσταση από το παρελθόν μέχρι το παρόν και το μέλλον (Ἄν γίνει αὐτό, θά παραφυλάγω νύχτα μέρα, ἰδίως ὅταν τό σκάψιμο θά ἔχει φτάσει στά θεμέλια, κι ἴσως μπορέσω νά ἐμποδίσω ἤ τουλάχιστο νά καθυστερήσω τό χτίσιμο τοῦ νέου ἐξαμβλώματος.)
ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ: το παλιό αρχοντικό – τα νέα κτήρια-εξαμβλώματα / το νερό από το πηγάδι – το νερό της βρύσης / το πηγάδι – ο βόθρος
ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ: ἴχνη μιᾶς μεγάλης ἀρχοντικῆς ὀμορφιᾶς / κλεφτές ματιές / τό πρόσωπό της γινόταν μακρινό / ἡ καρδιά μας ζεστάθηκε / μᾶς εἶχε μαλακώσει τήν καρδιά / τό ἀφράτο μάρμαρο
ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ: ξινά σά βύσσινα
ΕΙΚΟΝΕΣ: εἶχε βρεθεῖ ἐκεῖ στά βάθη ἕνα θαυμάσιο ψηφιδωτό, πού ἄρχιζε ἀπ’ τό οἰκόπεδο τοῦ δικοῦ μας σπιτιοῦ καί συνεχιζόταν πρός τό σπίτι τοῦ Κεμάλ / Κυλιόταν κάτω, ὅταν φεύγανε, φιλοῦσε τό κατώφλι.
ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:
- Τα αφηγήματα του Ιωάννου είναι μικρογραφίες της καθημερινότητας και του περιγύρου που χαρακτηρίζονται από μνημονικές ανακλήσεις, συγκινησιακό και εξομολογητικό κλίμα, ακρίβεια και καθαρότητα στη γλώσσα.
- Γλωσσικά και υφολογικά στοιχεία: καθημερινή γλώσσα, ανάμειξη πεζολογικών στοιχείων με στοιχεία της ποιητικής ατμόσφαιρας.
- Συνειρμική οργάνωση του αφηγηματικού υλικού, όπως διαμορφώνεται από τον Γ. Ιωάννου με την τεχνική του διασπασμένου και αδιάσπαστου θέματος.
- Σημαντικός ο ρόλος της μνήμης και της παρατήρησης και της χρήσης του βιώματος ως πρώτη ύλη στην πεζογραφία του Γ. Ιωάννου.
- Μυθοποίηση της παιδικής ηλικίας, απουσία μελοδραματισμού και έντονου συναισθηματισμού, μονομερής αφήγηση, εσωτερικός μονόλογος.
