NATALIE HAYNES / THE GUARDIAN
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 11.05.2014
«Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντες», είπε ο Λαοκόων στους συμπατριώτες του, στην Τροία, λίγο πριν του επιτεθούν γιγαντιαία θαλάσσια φίδια. Ευτυχώς εμείς οι υπόλοιποι δεν φαίνεται να συμμεριζόμαστε τη δυσπιστία του απέναντι στους Ελληνες. Το νέο έργο του Σάιμον Αρμιτατζ για τον πρώτο μεγάλο πόλεμο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, με τίτλο «Οι τελευταίες μέρες της Τροίας», έκανε την πρεμιέρα του στο θέατρο Royal Exchange του Μάντσεστερ στις 8 Μαΐου. Εστιάζει στις τρεις «παρατάξεις» που πολέμησαν για χάρη (υποτίθεται) της Ωραίας Ελένης: τους Ελληνες, τους Τρώες και (βέβαια) τους θεούς.
Αν όμως θέλετε ο επικός κύκλος σας να έχει κέντρο τη Θήβα αντί για την Τροία, είσαστε και πάλι τυχεροί: μια νέα όπερα, «Οι Θηβαίοι» (βασισμένη στον θηβαϊκό κύκλο τραγωδιών του Σοφοκλή) ανέβηκε πρόσφατα στην αγγλική Εθνική Οπερα. Και αν πάλι προτιμάτε τους ίδιους τους αρχαίους δραματουργούς, η «Μήδεια» του Ευριπίδη θα παίζεται στο Εθνικό Θέατρο αυτό το καλοκαίρι και η «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή στο Old Vic το φθινόπωρο. Ποτέ δεν υπήρξαν καλύτεροι καιροί για τους θαυμαστές του αρχαίου ελληνικού δράματος.
Οπως σημειώνει η καθηγήτρια κλασικών σπουδών Ιντιθ Χολ, οι παραστάσεις αρχαιοελληνικών τραγωδιών είναι συχνότερες τα τελευταία 50 χρόνια απ’ ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη περίοδο μετά την Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα. Τι είναι λοιπόν αυτό που μας προσελκύει διαρκώς στους αρχαίους; Η προφανής απάντηση είναι ότι εκείνοι οι μεγάλοι μυθολογικοί κύκλοι μάς επιτρέπουν να διερευνούμε και να ανακαλύπτουμε ασταμάτητα. Ο Τρωικός Πόλεμος μας λέει τα πάντα που χρειάζεται να γνωρίζουμε για τους πολέμους. Μιλάει για άνδρες και για μάχες και, πάνω απ’ όλα, για τον θυμό: δεν είναι ίσως τυχαίο που η πρώτη λέξη της Ιλιάδας είναι «Μήνιν» – οργή. Εχει μονομαχίες, λυσσαλέες μαζικές συγκρούσεις, ακόμα και όπλα μαζικής εξαπάτησης.
Μιλάει όμως και για τις συνέπειες του πολέμου, τα θύματα και τους επιζώντες. Οι «Τρωάδες» του Ευριπίδη παίζονται πολύ συχνά τελευταία: θέμα του έργου είναι η κτηνωδία των νικητών του πολέμου και η απεγνωσμένη ανημπόρια των θυμάτων του. Στην «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή πρωταγωνιστεί μία γυναίκα που είναι ταυτόχρονα θύμα και αυτουργός βίας. Χάνει τον πατέρα της, τον Αγαμέμνονα, μόλις εκείνος επιστρέφει από τον Τρωικό Πόλεμο (τον σκοτώνει η σύζυγός του, η Κλυταιμνήστρα). Και αποφασίζει να εκδικηθεί σκοτώνοντας τη μητέρα της. Η βία οδηγεί αναπόφευκτα στη βία.
Ο «Οιδίπους» προβάλλει ένα διαφορετικό πρόβλημα: εάν το πεπρωμένο του ήρωα ήταν να σκοτώσει τον πατέρα του και να παντρευτεί τη μητέρα του –όπως μας λέει ο Σοφοκλής– πώς μπορούμε να σταθμίσουμε τα αντίπαλα επιχειρήματα για τη μοίρα και την ελεύθερη βούληση; Οι περισσότεροι από εμάς αρνούμαστε να πιστέψουμε ότι είμαστε άβουλα όργανα του πεπρωμένου. Ωστόσο, ο μεγάλος αριθμός εκείνων που συμβουλεύονται τα ωροσκόπια είναι μια ένδειξη πως πολλοί ακόμα πιστεύουμε ότι το πεπρωμένο επηρεάζει τη ζωή μας. Είναι ένα πρόβλημα που οι αρχαίοι Ελληνες συζητούσαν το ίδιο έντονα όσο και εμείς.
Η «Μήδεια» έρχεται από έναν άλλο μυθολογικό κύκλο: την ιστορία του Ιάσονα και των Αργοναυτών. Για να πετύχει τον στόχο του, να φέρει από την Κολχίδα το Χρυσόμαλλο Δέρας, ο Ιάσων περνάει από φοβερές δοκιμασίες και τελικά θριαμβεύει, χάρη και στη βοήθεια των μαγικών δυνάμεων της Μήδειας, της κόρης του βασιλιά της Κολχίδας. Η ερωτευμένη πριγκίπισσα-μάγισσα απαρνιέται τον πατέρα της και ακολουθεί τον Ιάσονα στο ταξίδι της επιστροφής.
Ο Ευριπίδης, ωστόσο, δεν δίνει καμιά έμφαση στις μαγικές ικανότητες της Μήδειας, όπως συμβαίνει σε άλλες εκδοχές της ιστορίας: Η δική του Μήδεια είναι μια ευφυής, δυνατή γυναίκα, η οποία οδηγείται, εξαιτίας της απιστίας του Ιάσονα, σε μια φριχτή εκδίκηση. Σε παλαιότερες αφηγήσεις, η Μήδεια σκοτώνει τα παιδιά της κατά λάθος (προσπαθώντας να τα προστατεύσει) ή τα βλέπει να σκοτώνονται από τους Κορίνθιους. Ο Ευριπίδης ήταν εκείνος που αντιλήφθηκε ότι, παρουσιάζοντάς την να σκοτώνει ηθελημένα τα παιδιά της, θα επιτύγχανε έναν δραματουργικό θρίαμβο. Το έργο απέσπασε το τρίτο (και τελευταίο) βραβείο όταν πρωτοπαίχθηκε: απόδειξη, ίσως, ότι σόκαρε τότε τους θεατές, όπως τους σοκάρει και σήμερα.
Το κοινό, πάντως, εξακολουθεί να συρρέει για να δει ελληνικούς μύθους και τραγωδίες επί σκηνής. Το έργο «Οι τελευταίες μέρες της Τροίας» θα μεταφερθεί στο θέατρο Globe του Λονδίνου τον Ιούνιο. Είμαστε τυχεροί λοιπόν που δεν φοβόμαστε τους Ελληνες, γιατί τα δώρα που έχουν να μας προσφέρουν είναι πάντα πολύτιμα.
