Δημήτρης Σακελλαρίου

ΜΑΘΗΜΑ 1

ΦΘΟΓΓΟΙ, ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ

 1. Φθόγγοι και γράμματα

Οι φθόγγοι (= οι απλοί ήχοι) της Αρχαίας Ελληνικής παριστάνονται με 24 γράμματα (= γραπτά σύμβολα) που αποτελούν το ελληνικό αλφάβητο.

Οι φθόγγοι της Αρχαίας Ελληνικής διακρίνονται σε:

α) 7 φωνήεντα, που παριστάνονται με 7 γράμματα που λέγονται και αυτά φωνήεντα: α, ε, η, ι, ο, υ, ω

β) 17 σύμφωνα, που παριστάνονται με 17 γράμματα που λέγονται και αυτά σύμφωνα: β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, μ, ν, ξ, π, ρ, σ (-ς), τ, φ, χ, ψ

 2. Διαίρεση φωνηέντων

Τα φωνήεντα της Αρχαίας Ελληνικής διαιρούνται σε βραχύχρονα και μακρόχρονα.

α) Τα βραχύχρονα φωνήεντα προφέρονταν σε σύντομο χρόνο και παριστάνονταν με τα γράμματα α, ι, υ – ε, ο. Και τα γράμματα αυτά λέγονταν βραχύχρονα.

β) Τα μακρόχρονα φωνήεντα προφέρονταν σε μακρύτερο χρόνο από όσο τα βραχύχρονα και παριστάνονται με τα γράμματα α, ι, υ – η, ω. Και τα γράμματα αυτά λέγονταν μακρόχρονα.

3.  Δίχρονα γράμματα

Επειδή με τα ίδια γράμματα α, ι, υ, παριστάνονται και βραχύχρονοι και μακρόχρονοι φθόγγοι, γι’ αυτό τα γράμματα α, ι, υ λέγονται δίχρονα.

4. Κατάταξη γραμμάτων

Από τα 7 γράμματα α, ε, η, ι, ο, υ, ω που παριστάνουν φωνήεντα:

α) τα ε και ο ονομάζονται βραχύχρονα, γιατί παριστάνουν φθόγγους βραχύχρονους

β) τα η και ω ονομάζονται μακρόχρονα, γιατί παριστάνουν φθόγγους μακρόχρονους

γ) τα α, ι και υ ονομάζονται δίχρονα γιατί παριστάνουν φθόγγους άλλοτε βραχύχρονους και άλλοτε μακρόχρονους (δηλαδή σε άλλες λέξεις είναι βραχύχρονα και σε άλλες είναι μακρόχρονα)

5. Διαίρεση συμφώνων: τα σύμφωνα της Αρχαίας Ελληνικής διαιρούνται σε:

α) άφωνα: παριστάνονται με τα γράμματα: κ, γ, χ – π, β, φ – τ, δ ,θ που λέγονται κι αυτά άφωνα

β) ημίφωνα: παριστάνονται με τα γράμματα: λ, ρ – μ, ν – σ (ς) που λέγονται κι αυτά ημίφωνα

γ) διπλά: ζ, ξ, ψ (τα γράμματα αυτά παριστάνουν δύο φθόγγους συγχωνευμένους:

ζ < σ + δ   /   ξ < κ + σ, γ + σ, χ + σ   /   ψ < π + σ, β + σ, φ + σ

6. Διαίρεση άφωνων: τα άφωνα διαιρούνται

α) κατά το φωνητικό όργανο με το οποίο κυρίως προφέρονται σε:

ουρανικά: κ, γ, χ

χειλικά: π, β, φ

οδοντικά: τ, δ, θ

β) κατά το είδος της πνοής που συνοδεύει την εκφώνησή τους σε:

ψιλόπνοα: κ, π, τ

δασύπνοα: χ, φ, θ

μέσα: β, γ, δ

7. Διαίρεση ημίφωνων: τα ημίφωνα υποδιαιρούνται σε:

υγρά: λ, ρ

ένρινα: μ, ν

συριστικό: σ (ς)

ΤΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ

α) Οι τόνοι

Οι τόνοι είναι τρεις: οξεία (ά), βαρεία (-ὰ)[1] και περισπωμένη (ᾶ)

Ἀρταξέρξης καὶ Κῦρος

β) Ονομασία λέξεων με βάση τον τόνο τους:

οξύτονη: αν έχει οξεία στη λήγουσα: λαός

παροξύτονη: αν έχει οξεία στην παραλήγουσα: νέος

προπαροξύτονη: αν έχει οξεία στην προπαραλήγουσα: μυστήριον

περισπώμενη: αν έχει περισπωμένη στη λήγουσα: λαῶν

προπερισπώμενη: αν έχει περισπωμένη στην παραλήγουσα: κῆπος

βαρύτονη: αν δεν τονίζεται στη λήγουσα: ὄνειρον, ἀπόδειξις

γ) ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ

1. Η προπαραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει πάντοτε οξεία: κίνδυνος, ἄνθρωπος, ἔβαλλον

2. Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται. Όταν κατά την κλίση μιας προπαροξύτονης λέξης εμφανιστεί μακρόχρονη λήγουσα-κατάληξη, τότε ο τόνος κατεβαίνει στην παραλήγουσα

ΟΝΟΜΑΣΤ. ἄνθρωπος =>  ΓΕΝ. ἀνθρώπου ΔΟΤ. ἀνθρώπῳ αλλά ΑΙΤ. πάλι ἄνθρωπον

3. Κάθε βραχύχρονη συλλαβή, όταν τονίζεται, παίρνει οξεία: τόπος, νέος

4. Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει οξεία μπροστά από μακρόχρονη λήγουσα: νήσου, φεύγω

5. Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη μπροστά από βραχύχρονη λήγουσα: νῆσος, φεῦγε

6. Όλα τα πτωτικά (άρθρα, ουσιαστικά, επίθετα, αντωνυμίες, μετοχές), στη γενική και δοτική, όταν τονίζονται στη λήγουσα και εφόσον αυτή είναι μακρόχρονη, παίρνουν περισπωμένη.

ΟΝΟΜΑΣΤ. ὁ ἀθλητής => ΓΕΝ. τοῦ ἀθλητοῦ ΔΟΤ. τῷ ἀθλητῇ αλλά ΑΙΤ. τόν ἀθλητήν

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να βάλετε τόνο στην παραλήγουσα των ακόλουθων λέξεων παίρνοντας υπόψη τους κανόνες τονισμού και να γράψετε ποιος κανόνας τονισμού εφαρμόζεται κάθε φορά

νησος τοσαυτη μοιραι χωρᾱς

πλειστοι γνωμῃ γνωμαι ηὑρον

δωρον δωρα δωρου εἰδος

τουτων χωραις χωραι οἰκου

 

2. Να τονίσετε τις ακόλουθες λέξεις και να γράψετε ποιος κανόνας τονισμού εφαρμόζεται κάθε φορά

ἀνθρωποι                    πολιτειαι          ἀνθρωπων       μαθητου          νησοι               νεος

κηπου                          ὁρος                πεινᾰ               ἡγουμαι          πολιτων           ἀρετης

μηλα                            σκηπτρων        ἀθλοις             κινδυνους        ἀβυσσου         λελυκοτες

λυε                              σκηπτρα          λυσας              λυσαν              ἀθλητων         οἰκε

Κάθε αρχή και δύσκολη…

Φίλοι και λοιποί διαδικτυακοί αναγνώστες καλωσορίσατε στο μπλογκ μου. Η παρούσα ιστοσελίδα αποτελεί ένα από τα διαδικτυακά βήματα που έχουν τεθεί στη διάθεση όλων μας, για να εκφράζουμε μέσω αυτών σκέψεις, ιδέες, πρωτοβουλίες, προτάσεις, ώστε να κάνουμε το έργο μας – διδακτικό, παιδαγωγικό και εν γένει ανθρωποπλαστικό – καλύτερο.

Εδώ, λοιπόν, θα καταθέτω ό,τι θεωρώ χρήσιμο να μοιραστώ με όσους συναδέλφους και όχι μόνο παλεύουν στις σημερινές αντίξοες συνθήκες για να κάνουν τη δουλειά μας λειτούργημα.

Καλωσήρθατε στο Blogs.sch.gr. Αυτό είναι το πρώτο σας άρθρο. Αλλάξτε το ή διαγράψτε το και αρχίστε το “Ιστολογείν”!