6ο Δημοτικό Σχολείο Δράμας

Βάζοντας τις μέλισσες να κάνουν μαθηματικά κουίζ, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι αυτά τα ζώα αναγνωρίζουν τι σημαίνει μηδενικό σύνολο.

Κείμενο Becky Ferreira

18 Ιούνιος 2018, 9:13am

ShareTweetSnap

Image: Jon Sullivan

Παρά τον μικρό τους εγκέφαλο, οι μέλισσες είναι ικανές να επιδείξουν πολύπλοκη συμπεριφορά, όπως το να επιλύουν μαθηματικές ασκήσεις και να μαθαίνουν δεξιότητες μέσω της μίμησης. Τώρα, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι μέλισσες συνειδητοποιούν επίσης την αφηρημένη έννοια του μηδενός, σηματοδοτώντας την πρώτη φορά που αυτή η ικανότητα έχει παρατηρηθεί ποτέ σε έντομο.

Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο Science, οι μέλισσες μπορούν να ξεχωρίσουν το μηδέν από άλλους αριθμούς και μάλιστα παρουσίασαν παρόμοια μοτίβα αναγνώρισης με τον άνθρωπο.

Με επικεφαλής τη Scarlett Howard, διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο RMIT της Μελβούρνης, στην Αυστραλία, η ομάδα κατέληξε σε αυτό το συμπέρασμα, βάζοντας τις μέλισσες να κάνουν οπτικά μαθηματικά κουίζ, χρησιμοποιώντας λευκές πινακίδες με διαφορετικές ποσότητες μαύρων σχημάτων πάνω τους.

Ανταμείβοντας τις μέλισσες με φαγητό, η ομάδα εκπαίδευσε μια ομάδα μελισσών, μαθαίνοντάς τους να πετάνε προς τις οθόνες με τα περισσότερα μαύρα σχήματα, ενώ μια δεύτερη ομάδα ανταμείβονταν με φαγητό, όταν πετούσε προς τις πινακίδες με τα λιγότερα σχήματα. Μόλις οι μέλισσες που πετούσαν προς τα λιγότερα σχήματα κατάλαβαν ότι θα έπαιρναν λιχουδιές, αν προσγειώνονταν κάτω από τις πινακίδες με τη μικρότερη αξία, η ομάδα της Howard εισήγαγε μια κενή, λευκή πινακίδα.

Οι μέλισσες κατανόησαν ότι αυτή η κάρτα αντιπροσώπευε το μηδέν και ότι η αξία της ήταν μικρότερη από ένα, με ακρίβεια μεγαλύτερη από 80%. Επίσης, τους ήταν πιο δύσκολο να διακρίνουν μεταξύ του μηδενός και των μικρών αριθμών, όπως το ένα ή το δύο, από ό, τι μεταξύ του μηδενός και αριθμών όπως το τέσσερα, το πέντε ή το έξι. Αυτό το φαινόμενο, το οποίο ονομάζεται «φαινόμενο αριθμητικής απόστασης», έχει παρατηρηθεί σε παιδιά και πρωτεύοντα θηλαστικά και υποδεικνύει ότι οι μέλισσες ερμηνεύουν τους αριθμούς ως μέρος ενός συνεχούς.

«Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι οι μέλισσες μπορούν να μάθουν και να εφαρμόσουν την έννοια του “μεγαλύτερο από” και “μικρότερο από”, καθώς και να ερμηνεύσουν ένα κενό ερέθισμα ως αντιπροσωπευτικό του εννοιολογικού αριθμού του μηδενός και να συσχετίσουν το μηδέν με άλλες αριθμητικές τιμές», γράφει η ομάδα. «Οι μέλισσες, επομένως, λειτουργούν σε ένα επίπεδο σύμφωνο με αυτό των μη ανθρώπινων πρωτευόντων, κατανοώντας ότι το μηδέν είναι μικρότερο από το ένα».

Παρόμοια πειράματα έχουν δείξει ότι τα δελφίνια και οι παπαγάλοι κατανοούν επίσης την έννοια του μηδενός. Αλλά δεδομένου ότι οι μέλισσες έχουν μόνο περίπου ένα εκατομμύριο νευρώνες στον εγκέφαλό τους -σε σύγκριση με τα 86 δισεκατομμύρια που έχουν οι άνθρωποι-, είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό ότι είναι τόσο εξελιγμένοι μαθητές.

«Γνωρίζουμε ότι οι μέλισσες είναι πολύ αποτελεσματικές και γρήγορες ως μαθητές, πιθανώς λόγω του ότι ζουν σε ένα πολύπλοκο περιβάλλον όπου πρέπει να θυμούνται τη θέση και την εμφάνιση των λουλουδιών», μου είπε η Howard μέσω email. «Ίσως να έχουν προσαρμοστεί τόσο καλά στην εκμάθηση και την εφαρμογή πληροφοριών μέσω της αναζήτησης τροφής, που αυτό που βλέπουμε στην έρευνά μας μπορεί να είναι το εξελιγμένο χαρακτηριστικό της εκμάθησης κανόνων και της εφαρμογής τους».

Μια από τις πιο διαδεδομένες φράσεις που αποδίδονται στον Αϊνστάιν είναι πως «όταν εξαφανιστούν οι μέλισσες η ανθρωπότητα θα έχει ακόμα τέσσερα χρόνια ζωής». Αν και η πατρότητα αυτού του αφορισμού ελέγχεται, ωστόσο, ουδείς αμφιβάλλει για τη σημασία που έχουν αυτά – αλλά όχι μόνο αυτά – τα έντομα για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη.

Οι μέλισσες είναι οι διασημότεροι – όχι όμως και οι μοναδικοί – επικονιαστές, δηλαδή γονιμοποιητές, των φυτών. Μεταφέρουν τη γύρη, που είναι τα γονιμοποιητικά κύτταρα των φυτών, από το ένα φυτό στο άλλο, συντελώντας καταλυτικά στην αναπαραγωγή τους. Δίχως αυτούς τους φτερωτούς επικονιαστές – και με δεδομένο ότι ο αέρας, επίσης ικανός επικονιαστής, δεν αρκεί για να καλύψει… όλες τις ανάγκες – οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η τροφή μας θα περιοριζόταν δραματικά στο καλαμπόκι, το ρύζι και το σιτάρι. Είναι τόση και τέτοια η σημασία τους, που μία μέση αποικία μελισσών υπολογίζεται ότι έχει 20 έως 40 φορές περισσότερη αξία για την επικονίαση των φυτών, παρά για την παραγωγή μελιού.

Δεδομένου επίσης ότι οι μέλισσες είναι υπεύθυνες για το 60 – 70% -κάποιες μελέτες ανεβάζουν το ποσοστό και στο 80%- της γονιμοποίησης των φυτών και τουλάχιστον του 1/3 της γονιμοποίησης των καλλιεργειών, είναι προφανής ο κίνδυνος για το οικοσύστημα και για την παραγωγή τροφίμων, από την εξαφάνισή τους.

Αυτό, φυσικά, διόλου εμποδίζει την ανθρωπότητα να τις απειλεί με εξαφάνιση. Υπάρχουν περισσότερα από 800 είδη άγριας μέλισσας στην Ευρώπη, 7 από τα οποία ταξινομούνται από τη Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) ως κρίσιμα απειλούμενα. Περίπου 46 είδη απειλούνται, 24 έχουν καταχωρηθεί ως ευάλωτα και 101 ως πολύ κοντά στο να απειληθούν. Αν και προς το παρόν θεωρείται απίθανο να εξαφανιστούν όλα τα είδη της μέλισσας, οποιαδήποτε στιγμή, ωστόσο, η απώλεια αυτών των απειλούμενων ειδών θα έχει μεγάλη επίδραση στην επικονίαση σε όλο τον κόσμο, εξαφανίζοντας φυτικά είδη, πάνω σε μερικά από τα οποία βασίζουμε και το καθημερινό φαγητό μας.

Το πρόβλημα όμως ξεπερνά τις μέλισσες. Υπάρχει μια ποικιλία από άλλα έντομα συμπεριλαμβανομένων των πεταλούδων, των «μπάμπουρων» κ.ά που κάνουν την υπόλοιπη δουλειά της επικονίασης και για τα οποία η ζωή επίσης δεν είναι εύκολη. Μια πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι μέχρι και το 40% των ειδών εντόμων παγκοσμίως είναι σε αριθμητική πτώση. Τα έντομα αντιμετωπίζουν ποσοστά εξαφάνισης που είναι οκτώ φορές υψηλότερα από τα σπονδυλωτά. Στη Γερμανία, οι επιστήμονες κατέγραψαν απώλειες έως και 75% της συνολικής μάζας των εντόμων και μάλιστα σε προστατευόμενες περιοχές. Ας φανταστούμε τι γίνεται στις απροστάτευτες…

Αυτές οι τάσεις οδηγούν τους επιστήμονες να πιστεύουν ότι περίπου το ένα τρίτο όλων των ειδών εντόμων – που υπολογίζονται στα 2 εκατομμύρια – μπορεί να απειληθεί με εξαφάνιση. Και ο αριθμός αυτός αυξάνεται κατά πάνω από 100.000 είδη κάθε χρόνο.

Δηλητηριάσεις μελισσών από τα φυτοφάρμακα

Η ανεξέλεγκτη χρήση εντομοκτόνων και φυτοφαρμάκων, η αποψίλωση και η έλλειψη λουλουδιών απειλούν τις μέλισσες

Το Ινστιτούτο Παρατήρησης της Γης (Earthwatch Institute) ανακήρυξε τις μέλισσες ως τα πιο σημαντικά έμβια όντα στον πλανήτη.

Οι αποδείξεις και η ανακοίνωση έγιναν στην τελευταία συνάντηση της Βασιλικές Γεωγραφικής Εταιρείας στο Λονδίνο.

Η «διάκριση» αυτή έρχεται σε μια εποχή που οι μέλισσες ανήκουν στα πλέον απειλούμενα είδη του πλανήτη.

Οι πρόσφατες μελέτες αποκαλύπτουν μια δραματική μείωση στην αριθμό των μελισσών, έως και το 90% του πληθυσμού τους λέγεται ότι θα έχει εξαφανιστεί σε λίγα χρόνια. Η ανεξέλεγκτη χρήση εντομοκτόνων και φυτοφαρμάκων, η αποψίλωση και η έλλειψη λουλουδιών είναι οι κύριοι λόγοι γι’ αυτή την εξαφάνιση.

Γιατί το σημαντικότερο πλάσμα

1. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι απλούστατη. Από τις μέλισσες εξαρτάται απολύτως ούτε λίγο ούτε πολύ το 70% της παγκόσμιας γεωργίας.
2. Η εργασία των μελισσών είναι η επικονίαση. Αν αυτή δεν συμβεί, τα φυτά δεν θα μπορούσαν να αναπαραχθούν, με αποτέλεσμα την εξαφάνιση της χλωρίδας.
3. Εκτός από αυτό, μια έρευνα που διεξήχθη από το Κέντρο Επιχειρήσεων Γεωρίας του Universidad Mayor (CeapiMayor) και της Ένωσης Μελισσοκόμων της Χιλής με τη στήριξη της Ένωσης Αγροτικής Καινοτομίας συμπέρανε ότι οι μέλισσες είναι το μόνο έμβιο ον που δεν μεταφέρει κάποιο είδος παθογόνου μικροοργανισμού.

Στον Άλμπερτ Αϊνστάιν αποδίδεται άλλωστε η εξής φράση: «Αν οι μέλισσες εξαφανιστούν, οι άνθρωποι θα έχουν άλλα 4 χρόνια ζωής»…