Η τεχνική της περίληψης
Α. ΠΡΟΕΡΓΑΣΙΑ
1. Διαβάζω μια φορά το κείμενο, ώστε να κατανοήσω το περιεχόμενό του (προσπαθώ να ερμηνεύσω τις άγνωστες λέξεις και τις μεταφορικές εκφράσεις) και να επισημάνω:
- το θεματικό του κέντρο (συνήθως το θεματικό κέντρο βρίσκεται στον τίτλο του κειμένου, στον πρόλογό του ή και στην αρχή του κυρίου μέρους˙ αν όχι, τότε εξάγεται ως συμπέρασμα από όλο το κείμενο), τη στάση ή την άποψη του συγγραφέα για το θέμα.
2. Γράφω πρόχειρα τη βασική του ιδέα και τις άλλες κύριες ιδέες του που συγκράτησα (σημειώνοντας πού εντοπίζονται στο κείμενο).
3. Διαβάζω δεύτερη φορά το κείμενο για να επιβεβαιώσω αυτά που κατάλαβα από την πρώτη ανάγνωση και να μελετήσω τη λογική οργάνωση του κειμένου:
- εξετάζω την παράγραφο: ανιχνεύω τη βασική δομή κάθε παραγράφου και γράφω στο πρόχειρο τον πλαγιότιτλο,
- διακρίνω το ουσιώδες από το επουσιώδες: σημειώνω στο πρόχειρο τις κυριότερες ιδέες κάθε παραγράφου, προσέχοντας το ρόλο που έχουν μέσα στο κείμενο (υποστηρικτέα θέση, απορριπτέα θέση, επεξήγηση),
- σημειώνω το είδος των συνδέσμων: οι σύνδεσμοι με πληροφορούν για την εσωτερική σύνδεση του κειμένου και τον τρόπο εξέλιξης της επιχειρηματολογίας. Επισημαίνω τους συνδέσμους που δηλώνουν πρόθεση, αντίθεση, συνέπεια, παραχώρηση, αιτία, προϋπόθεση, χρονικότητα (χθες, σήμερα, αύριο), συγχρονία (κατά τα άλλα, εξίσου).
4. Καταστρώνω το πλάνο τα περίληψης: ιεραρχώ με σαφήνεια τα βασικές ιδέες που σημείωσα από το κείμενο, προσπαθώντας να ακολουθήσω πιστά τη δομή και την πορεία της σκέψης του συγγραφέα.
Β. ΓΡΑΦΗ / ΣΥΝΘΕΣΗ
1. Επισημαίνω αρχικά το θεματικό κέντρο του κειμένου και το καταγράφω σε μια θεματική πρόταση (ή περίοδο):
«Το κείμενο αναφέρεται (ή αναλύει, διερευνά, προσεγγίζει…)»
2. Επιδιώκω να υπάρχει ενότητα λόγου, αλληλουχία νοημάτων και συνοχή με τη χρήση των κατάλληλων λέξεων και φράσεων:
« Αρχικά, (ή πρώτα πρώτα) ο συγγραφέας επισημαίνει (ή υποστηρίζει, διαπιστώνει, εκτιμά, θεωρεί…)» (καταγράφω συνοπτικά το περιεχόμενο της 1ης παραγράφου)
3. Συνεχίζω με τη λέξη / φράση:
« Στη συνέχεια (ή κατόπιν…) παραθέτει (ή καταγράφει, σχολιάζει…)» (γράφω το περιεχόμενο της επόμενης και των υπόλοιπων παραγράφων)
4. Φτάνοντας στην τελευταία παράγραφο κλείνω:
«Τέλος (ή καταλήγοντας) ο αρθρογράφος (ή συγγραφέας) αναφέρει ότι…» (παραθέτω συνοπτικά το περιεχόμενο)
- Πίνακας ρημάτων παρουσίασης του αρχικού κειμένου
ο συγγραφέας (αρθρογράφος κλπ.): |
|
αφήγηση |
αφηγείται, εκθέτει, αναπαριστά, παρακολουθεί, διηγείται, εξιστορεί κλπ. |
περιγραφή |
περιγράφει, παρουσιάζει, εξετάζει, εντοπίζει, ξεχωρίζει, διακρίνει κλπ. |
επιχειρηματολογία |
εκθέτει, εκφράζει, εξετάζει, σχολιάζει, έχει τη γνώμη / την εντύπωση / την πεποίθηση / την άποψη, ορίζει, παρουσιάζει, καταθέτει, γνωστοποιεί, υπογραμμίζει, διατυπώνει, προσδιορίζει, συνιστά, προτείνει, θεωρεί, επικροτεί, επιδοκιμάζει, απορρίπτει, αμφισβητεί, αντιτίθεται, εκτιμά, εξηγεί, υποστηρίζει, καταλήγει, συμπεραίνει κλπ. |
ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΩ
- Ανασυντάσσω τη θεματική πρόταση μετασχηματίζοντας τη γραμματικο-συντακτική τη δομή (π.χ. μετατρέπω τα ρήματα σε ουσιαστικά ή μετοχές, τα ουσιαστικά σε ρήματα – βαθμιαία ωρίμαση αντί ωρίμασε βαθμηδόν. κ.ο.κ.), και της προσθέτω τα επιπλέον σημαντικά στοιχεία που εντόπισα στην πρόταση κατακλείδα ή και στην υπόλοιπη παράγραφο. Μπορώ, αντί για τη θεματική πρόταση, να χρησιμοποιήσω τον πλαγιότιτλο που έχω δώσει στην παράγραφο.
- Γράφω πάντα σε γ΄ πρόσωπο (εκτός αν το επικοινωνιακό πλαίσιο επιβάλλει διαφορετικό πρόσωπο ή συνδυασμό προσώπων).
- Αντικαθιστώ όπου είναι δυνατόν βασικές λέξεις του κειμένου με συνώνυμες (διατηρώ λέξεις ή φράσεις του συγγραφέα που δεν επιδέχονται ισοδύναμες ή συνώνυμες).
- Εφαρμόζω τις τεχνικές πύκνωσης του αρχικού κειμένου:
α. Αντικαθιστώ όπου είναι δυνατόν δευτερεύουσες προτάσεις με μετοχές, π.χ. αναζητώντας αντί καθώς αναζητούμε.
β. Αντικαθιστώ φράσεις με περιεκτικές λέξεις, π.χ. πρόσφατα αντί τις τελευταίες μέρες του περασμένου μήνα.
γ. Αντικαθιστώ όπου είναι δυνατόν τα υπώνυμα με υπερώνυμα, π.χ. Τέχνες αντί για ζωγραφική, γλυπτική, θέατρο, μουσική και αρχιτεκτονική.
δ. Αφαιρώ ονοματικούς ή άλλους προσδιορισμούς.
ε. Αντικαθιστώ μια ονοματική φράση με πρόθεση ή με επίθετο ή με μετοχή, πχ. με ένα πλήκτρο αντί του με το απλό πάτημα του πλήκτρου, ή ο πάπυρος ήταν αυθεντικός αντί του ο πάπυρος είχε στοιχεία αυθεντικότητας.
στ. Καταργώ τις συμπληρωματικές προτάσεις, π.χ. η εξέλιξη της Ευρώπης θα αλλάξει τις νοοτροπίες αντί του είναι φανερό ότι πρέπει να περιμένουμε πως η εξέλιξη της Ευρώπης θα αλλάξει τις νοοτροπίες.
ζ. Αντικαθιστώ όπου είναι δυνατόν μια σειρά ενεργειών από μια φράση που περιγράφει την όλη πράξη, π.χ. οι διαδηλωτές κατέστρεψαν ό,τι βρήκαν στο δρόμο τους στη θέση του οι διαδηλωτές έσπασαν βιτρίνες, έκαψαν αυτοκίνητα, γκρέμισαν πινακίδες και διέλυσαν ό,τι βρήκαν στο δρόμο τους.
η. Αντικαθιστώ μια περίοδο από μια λεκτική πράξη, π.χ. στη θέση του ο προϊστάμενος τόνισε ότι θα υπάρξουν συνέπειες γι’ αυτή τους την πράξη και προειδοποίησε ότι δε θα περάσει απαρατήρητη και ούτε θα μείνει ατιμώρητη μια τέτοια συμπεριφορά γράφω απείλησε με τιμωρία.
- Διατηρώ το νόημα των συνδετικών λέξεων, για να κρατήσω τη συνοχή και τη συνάφεια της σκέψης του συγγραφέα, και να αποδώσω σωστά τη συλλογιστική του πορεία.
- Αποφεύγω τις επαναλήψεις του κειμένου.
- Αποφεύγω το σχολιασμό, την επιδοκιμασία ή την αποδοκιμασία των απόψεων του συγγραφέα.
- Αποφεύγω την αυτούσια μεταφορά των φράσεων του αρχικού κειμένου – κάποιες λέξεις που αναπόφευκτα θα χρησιμοποιηθούν θα μπουν σε εισαγωγικά.
- Ακολουθώ τη σειρά με την οποία κατέγραψε ο συγγραφέας τις ιδέες του ή τα γεγονότα, τη σειρά των παραγράφων του αρχικού κειμένου (αν ο συγγραφέας διαρθρώνει το κείμενό του στον άξονα του χρόνου, οφείλω στην περίληψη να τηρήσω αυτόν τον κανόνα).
- Δεν προσπαθώ να μιμηθώ το ύφος του συγγραφέα – η περίληψη είναι προσωπική δημιουργία.
- Δεν παραθέτω: λεπτομέρειες – παραδείγματα – αφηγήσεις – επεξηγήσεις – παρενθετικές φράσεις – αποφθέγματα, παροιμίες – απαριθμήσεις – στατιστικά ή ερευνητικά στοιχεία – αναφορές του συγγραφέα σε λόγια άλλων – ερωτήσεις – μεταφορές, παρομοιώσεις.
[ α. Αν παρατίθεται σειρά παραδειγμάτων ή τεκμηρίων, δεν τα αναφέρω αναλυτικά, αλλά λέω ότι «αυτό αποδεικνύεται, προκύπτει… από μια σειρά παραδειγμάτων / τεκμηρίων» .
β. Εάν υπάρχουν ερευνητικά στοιχεία, παρουσιάζω μόνο το πόρισμα, εάν κρίνω ότι αποτελεί βασική ιδέα του κειμένου.
γ. Εάν ο συγγραφέας χρησιμοποιεί λόγια άλλων ως επίκληση στην αυθεντία και κρίνω ότι αυτά αποτελούν βασική ιδέα του κειμένου, γράφω με συντομία μόνο το νοηματικό περιεχόμενο αυτών των λόγων.]
- Δεν παραθέτω διαλόγους παρά μονάχα το νόημα που εξάγεται από αυτούς, αν κρίνω ότι είναι σημαντικό
- Παραλείπω, επίσης, κάθε παράγραφο που είναι μεταβατική ή απλώς επεξηγεί το νόημα μιας άλλης.
- Ο ευθύς λόγος γίνεται πλάγιος.
- Αποφεύγω γενικολογίες, αοριστίες και ασάφειες δεν αποδίδω με ένα ρήμα την πρόθεση ή την ενέργεια του συγγραφέα χωρίς να τη διευκρινίζω (π.χ. ο συγγραφέας αιτιολογεί το φαινόμενο και στη συνέχεια…ή ορίζει τη «χ» έννοια και…).
- Αν ο λόγος του συγγραφέα είναι μεταφορικός ή χιουμοριστικός ή ειρωνικός, τότε προσπαθώ να αποδώσω το νόημα, την ουσία του λόγου του – ασφαλώς μπορώ να αναφέρω ότι χρησιμοποιεί χιούμορ, ειρωνεία ή μεταφορικό λόγο (π.χ. ο συγγραφέας με χιουμοριστικό τρόπο επισημαίνει…ή…με ειρωνικό ύφος καταγγέλλει…).
- Προσέχω το είδος του κειμένου και μετά αποδίδω ιδιότητα στο συγγραφέα (χρονογράφος, δοκιμιογράφος, αρθρογράφος κλπ.) – αν δεν είμαι σίγουρος, γράφω «ο συντάκτης του κειμένου» ή «ο συγγραφέας».
- Χρησιμοποιώ ενεργητική σύνταξη όταν επιθυμώ να προβάλω το υποκείμενο, το πρόσωπο που δρα, δηλ. το συγγραφέα π.χ. «Στην εισαγωγή του ο συγγραφέας (αρθρογράφος, κλπ) αναλύει τις διαφορές προπαγάνδας και διαφήμισης»
- Χρησιμοποιώ παθητική σύνταξη όταν προβάλλω το αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου à υποκείμενα γίνονται οι έννοιες του κειμένου και παραλείπεται η αναφορά στο συγγραφέα π.χ. «Στην εισαγωγή αναλύονται οι διαφορές προπαγάνδας και διαφήμισης»
- Χρησιμοποιώ σε ορισμένα σημεία παθητική σύνταξη, για να πετύχω ποικιλία και να προσδώσω πιο αντικειμενικά το ύφος.
- Χρησιμοποιώ τις αναγκαίες διαρθρωτικές λέξεις / φράσεις.
- Ελέγχω αν ο αριθμός των λέξεων της περίληψης είναι μέσα στα όρια που έχουν δοθεί – πρέπει να εξαντλώ το όριο των λέξεων που μου δίνεται, ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο πλήρης η περίληψη, χωρίς όμως να το υπερβαίνω (μέγιστη απόκλιση 10% του ορίου των λέξεων).
Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ (12 μονάδες)
Θετικά στοιχεία:
- η σύλληψη νοηματικού κέντρου του κειμένου
- η επιλογή των σημαντικότερων ιδεών/πληροφοριών
- η πληρότητα της κατανόησης του κειμένου
Αδυναμίες:
- η αδυναμία κατανόησης, η απόκλιση από το νοηματικό κέντρο του κειμένου
- η επιλογή δευτερευουσών ιδεών/πληροφοριών σε βάρος των κύριων/σημαντικών
- η ατελής (μερική) κατανόηση του κειμένου
ΓΛΩΣΣΑ / ΥΦΟΣ (8 μονάδες)
Θετικά στοιχεία:
- η χρήση του κατάλληλου ύφους για τη συγκεκριμένη μορφή κειμένου (πληροφοριακός)
- η ικανότητα πύκνωσης του κειμένου με διάφορες τεχνικές (γενίκευση, αναδιατύπωση…)
- η ορθή χρήση της γλώσσας σε επίπεδο: ορθογραφίας – στίξης – σύνταξης – λεξιλογίου
Αδυναμίες:
- η άσκηση άμεσης ή έμμεσης κριτικής – σχολιασμού στις ιδέες/πληροφορίες του κειμένου
- η αυτούσια / στείρα μεταφορά λέξεων/φράσεων του αρχικού κειμένου
- οι αποκλίσεις από τους κανόνες της Γραμματικής και του Συντακτικού στην ορθογραφία – στίξη – σύνταξη – λεξιλόγιο (επαναλήψεις, έλλειψη ακριβολογίας…)
ΔΟΜΗ (5 μονάδες)
Θετικά στοιχεία:
- η ικανότητα παρακολούθησης ή αναδιοργάνωσης της δομής του αρχικού κειμένου και η παρουσίαση, με λογική ακολουθία των βασικών ιδεών
- η γραφή ενός κειμένου με ομαλή ροή και συνοχή
- η επιτυχής χρήση των διαρθρωτικών λέξεων και φράσεων
Αδυναμίες:
- η τυποποιημένη μεταφορά της πορείας του αρχικού κειμένου, που οδηγεί σε μακροσκελή περίληψη
- η άτακτη παράθεση των ιδεών / πληροφοριών του κειμένου
- η έλλειψη συνοχής και αλληλουχίας μεταξύ τωνμερών/προτάσεων της περίληψης
Women in art
Έκφραση-Έκθεση Γ΄ Λυκείου – ΘΕΩΡΙΑ: Ανασκευή επιχειρήματος
Πώς ανασκευάζουμε ένα επιχείρημα
Α. Προετοιμασία για την ανασκευή:
- Αν υπάρχουν αντωνυμίες τις αντικαθιστούμε με τις λέξεις ή τις φράσεις στις οποίες αναφέρονται – για να έχουμε πλήρη εικόνα του επιχειρήματος.
- Αναγνωρίζουμε το επιχείρημα και επισημαίνουμε το αδύνατο σημείο της επιχειρηματολογίας του.
Β. Ανασκευή:
- Με την ανασκευή, στόχος μας είναι να ανατρέψουμε τα θεμέλια του επιχειρήματος, δηλαδή μία ή περισσότερες προκείμενές του.
- Δεν παρασυρόμαστε από τη διαφωνία μας με το συμπέρασμα.
- Αν μία ή περισσότερες προκείμενες είναι ψευδείς, αποκλείεται το επιχείρημα να είναι ορθό.
- Αν το επιχείρημα δεν είναι έγκυρο, αποκλείεται να είναι ορθό.
- Δεν πέφτουμε στην παγίδα να επιτεθούμε στο ήθος του αντιπάλου.
- Προσέχουμε τη σημασία των λέξεων που υπάρχουν στις προκείμενες – και ειδικότερα στην πρώτη (τη μείζονα) προκείμενη (τα περισσότερα σοφίσματα βασίζονται στη σκόπιμη ασάφεια της σημασίας των βασικών όρων – εννοιών που βρίσκονται στις προκείμενες).
- Συνθέτουμε μια παράγραφο στην οποία είναι εμφανή τα συνθετικά της τμήματα (θεματική περίοδος – σχόλια – κατακλείδα).
- Διατυπώνουμε το επιχείρημα με τη μορφή θεματικής περιόδου (αυτούσιο ή εμπλουτισμένο).
- Παραθέτουμε το αποδεικτικό υλικό που αναιρεί το επιχείρημα στα σχόλια.
- Καταγράφουμε την τελική θέση ως συμπέρασμα στην κατακλείδα.
Παράδειγμα:
Στη φύση, τα ισχυρότερα όντα επικρατούν των ασθενέστερων.
Οι ανθρώπινες κοινωνίες αποτελούν τμήμα της φύσης.
Άρα, και στις ανθρώπινες κοινωνίες πρέπει να επικρατούν οι πιο ισχυροί.
Υποδειγματική απάντηση:
Ισχυρίζονται πολλοί ότι στη φύση τα ισχυρότερα όντα επικρατούν των ασθενέστερων. Ακόμα και αν δεχτούμε ότι αυτή η άποψη είναι αληθής, θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας στη δεύτερη προκείμενη. Η λέξη «τμήμα» σημαίνει «υποσύνολο», «μέρος». Η λέξη χρησιμοποιείται για να δείξει πως ό,τι ισχύει για το σύνολο (φύση) ισχύει και για τα μέρη (ανθρώπινες κοινωνίες). Οι ανθρώπινες κοινωνίες όμως δε στηρίζουν τη λειτουργία τους σε φυσικούς, αλλά σε γραπτούς και ηθικούς νόμους… Με άλλα λόγια, κριτήριο για την αξιολόγηση των ανθρώπων δεν είναι η φυσική – σωματική δύναμη, αλλά η πνευματική και ηθική τους υπόσταση.
[‘Αρης Γιαβρής – Θεόδωρος Στουφής, Οδηγός για την Έκφραση – Έκθεση Γ΄ Λυκείου]