Θάλασσα
Παρουσιάζοντας τον Οκτώβριο του 1944 στο περιοδικό των «γραμμάτων και τέχνης» Ορίζοντες τον Νίκο Καββαδία και τον Δημήτρη Αντωνίου, ο Γιώργος Θεοτοκάς, αφού τόνιζε πως από τη ναυτική ζωή της Ελλάδας «έλειψε η λογοτεχνική έκφραση, έλειψαν τα δυνατά και πλατιά έργα που θα μπορούσαν ν’ αποδώσουν συνθετικά τα πάθη της και τα μεγαλεία της», εξέφραζε την ελπίδα να δημιουργηθεί μια λογοτεχνία ικανή να εκφράζει τη λαχτάρα της θάλασσας, τις ατέλειωτες περιπλανήσεις στα πέρατα της γης, και ακόμη την πίκρα των χωρισμών και τη νοσταλγία της πατρίδας. Εκτοτε εμφανίστηκαν και άλλοι ναυτικοί ποιητές και πεζογράφοι, για παράδειγμα ο Βασίλης Λούλης, η ναυτική λογοτεχνία όμως δεν άνθησε, δεν γράφτηκε εκείνο το έργο που θα δικαίωνε την ελπίδα του, εκτός ίσως από τη Βάρδια, πάλι του Νίκου Καββαδία.
Φυσικά, επηρεασμένοι από τον υδάτινο κόσμο που περιβάλλει τη χώρα και την πλούσια ναυτική παράδοση, οι περισσότεροι έλληνες λογοτέχνες έγραψαν στίχους, διηγήματα, σκηνές σε μυθιστορήματα, ή ολόκληρα μυθιστορήματα, για να υμνήσουν τη θάλασσα, να περιγράψουν τους καημούς των ναυτικών και να αφηγηθούν περιπέτειες με ήρωες θαλασσινούς βιοπαλαιστές. Κατά καιρούς μάλιστα έχουν εμφανιστεί και ανθολογίες με θαλασσινά ποιήματα αλλά και ανάλογα αφιερώματα λογοτεχνικών περιοδικών, αξιόλογη προσπάθεια έτσι κι αλλιώς, που ωστόσο είναι αδύνατον να χωρέσει όχι μόνο τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα θαλασσινής λογοτεχνίας μα και όλους εκείνους που εμπνεύστηκαν από το υγρό στοιχείο. Για να καλύψει προφανώς το σχετικό κενό, ο οίκος Αιγόκερως εξέδωσε το 1995, στη σειρά «Ελληνικό διήγημα», έναν τόμο με 41 διηγήματα ζώντων και τεθνεώτων συγγραφέων με θέμα τη ζωή των ναυτικών στα καράβια, στα λιμάνια και στα νησιά τους δύο τελευταίους αιώνες. Φαίνεται ότι η ιδέα βρήκε ανταπόκριση στο αναγνωστικό κοινό, κάτι που βεβαίως διαπιστώνεται από τις πωλήσεις, διότι πρόσφατα ο ίδιος οίκος εξέδωσε έναν ακόμη τόμο με το ίδιο θέμα και παρεμφερή τίτλο. Η νέα έκδοση, πολυσέλιδη και μεγάλου σχήματος, δεν περιλαμβάνει μόνο διηγήματα μα και ποιήματα καταξιωμένων ποιητών, εν οις περιλαμβάνονται και οι δύο νομπελίστες Σεφέρης και Ελύτης, ενώ ο αριθμός των συμμετεχόντων φτάνει αισίως τους 82.
Στην παρούσα έκδοση με τίτλο Ιστορίες για τη θάλασσα από την ελληνική λογοτεχνία εμφανίζονται ναυτικοί (ελάχιστοι, του Εμπορικού και του Πολεμικού Ναυτικού) και μη, νησιώτες, αστοί, υπερρεαλιστές και μη, μερικοί ξεχασμένοι, θαμμένοι στη λήθη. Από αυτούς μόνο δύο είναι γυναίκες, η διηγηματογράφος Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου και η ποιήτρια Ζωή Καρέλλη, ενώ από τους νέους ποιητές υπάρχουν δείγματα δουλειάς του Μιχάλη Γκανά, του Γιώργου Χρονά, του Γιώργου Μαρκόπουλου, του Ευγένιου Αρανίτση, του Μανόλη Πρατικάκη. Μπορεί να λείπουν οι εκλιπόντες ναυτικοί Δημήτρης Αντωνίου, Βασίλης Λούλης, Αλέκος Μοντεσάντος και οι παρόντες Γεράσιμος Λυκιαρδιόπουλος, Αντώνης Σουρούνης, Γιώργος Κακουλίδης, μα το κενό αναπληρώνεται με μια πλειάδα εκλεκτών μη ναυτικών ποιητών που χαρίζουν στον τόμο την αύρα της υψηλής τέχνης τους: ο Γιάννης Ρίτσος, ο Νίκος Γκάτσος, ο Γιώργος Λίκος, ο Τάκης Σινόπουλος, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Μίλτος Σαχτούρης, ο Μανόλης Αναγνωστάκης.
Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα εκδοτική πρωτοβουλία που θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση, αρκεί να υπάρχει σε ένα παρόμοιο μελλοντικό εγχείρημα μια πιο κατατοπιστική εισαγωγή με πλήρη βιογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων. Διότι η υπάρχουσα, γραμμένη από τον εκδότη Γιάννη Σολδάτο, παρουσιάζει ελλείψεις σε αυτόν τον τομέα. Για παράδειγμα, ποιος είναι ο Αθανάσιος Θ. Γκράβαλης του οποίου το διήγημα Η βασιλές υπάρχει στη συλλογή Της μαντζουράνας το χάλασμα που εκδόθηκε από τη Στιγμή το 1988;
Πηγή: Φίλιππος Φιλίππου, εφημ ΤΟ ΒΗΜΑ, 11-06-2000
