Οι έννοιες της Πληροφορίας και των Δεδομένων στα σχολικά εγχειρίδια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Θέλουμε να πιστεύουμε ότι κάθε επιστήμη οργανώνει ένα ‘σώμα’ γνώσεων με τρόπο συστηματικό και κοινά αποδεκτό σε τουλάχιστον ανάμεσα στους επιστήμονες . Και ίσως θα θέλαμε η εγκυρότητα αυτή να είναι ποίο υψηλή στις βάσεις μιας επιστήμης.

Στο πλαίσιο αυτό στα μαθήματα πληροφορικής όπως διδάσκονται στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση στη χώρα μας η προσέγγιση των ‘βασικών’ εννοιών ‘πληροφορία’ και ‘δεδομένα’ φαίνεται να διαπνέονται από μια έλλειψη επιθυμητής σαφήνειας  . Στην ανάρτηση αυτή θα προσπαθήσω να στηρίξω που έγκειται η έλλειψη αυτή και πως θα μπορούσε να ελαττωθεί.

Ο κύκλος της επεξεργασίας δεδομένων (εικόνα από το βιβλίο Γυμνασίου, Αράπογλου)

Πρόσφατα έβαλα στους μαθητές μου τις εξής ερωτήσεις ΣΩΣΤΟ/ΛΑΘΟΣ  :

1. Μια λίστα με 100 ακεραίους είναι πληροφορία
2. Μια λίστα με 100 ονόματα είναι δεδομένα.
3. Ένας πίνακας με τα ονόματα των μαθητών ενόςσυγκεκριμένου σχολείου είναι δεδομένα

αλλά εκτων υστέρων αντιλήφθηκα ότι δεν ήμουν και εγώ σίγουρος ποιά είναι η σωστή απάντηση!  Αυτό εκτός από αβλεψία, απροσεξία μπορεί ίσως να προέκυψε από την υφιστάμενη έλλειψη σαφήνειας/συνοχής γύρω από τις έννοιες αυτές.

ΕΠΑΛ

Σε δυο βιβλία(από τα καινούργια ) των ΕΠΑΛ υπάρχουν οι εξής ορισμοί:

Συστήματα Διαχείρισης Βάσεων Δεδομένων και Εφαρμογές τους στο Διαδίκτυο  Β’ ΕΠΑΛ Γιάτας Δ, Γώγουλος ,2015-16 ,
Παράγραφος 1.1 Δεδομένα και Πληροφορίες

Στοιχεία πληροφορίας ή Δεδομένα (DATA) είναι οποιαδήποτε παράσταση, όπως χαρακτήρες ή αριθμητικές ποσότητες, σύμβολα κτλ., στην οποία δίνεται ή είναι δυνατόν να δοθεί μια σημασία (έννοια).

Πληροφορία :Είναι η σημασία που δίνει ο άνθρωπος σε ένα σύνολο δεδομένων με τη βοήθεια προκαθορισμένων συμφωνιών

Τα δεδομένα μπορεί να είναι απασπασματικά και ακατέργαστα. Όμως η συλλογή και ο συσχετισμός των δεδομένων δίνει ως αποτέλεσμα την πληροφορία. Ο συσχετισμός δεδομένων πρέπει να ακολουθεί ένα αυστηρό
και συγκεκριμένο πλαίσιο από κανόνες ,πχ. γραμματικούς για τη γλώσσα, διαχωρισμό των bytes για τα δυαδικά
ψηφία κλπ. . Αυτό το πλαίσιο από κανόνες είναι που στον ορισμό αναφέρονται ως προκαθορισμένες από ανθρώπους συμφωνίες.

Ο ορισμός αυτός με την επεξήγηση είναι ο ίδιος από το (παλιό) βιβλίο Βάσεις Δεδομένων , Ζαχαρής Κ, Κασιμάτης Ν κ.α 

Ο ορισμός αυτός περιέχει το στοιχείο της σχετικότητας αλλά δεν μιλάει απλά για ‘επεξεργασία’ δεδομένων αλλά για ‘συλλογή και συσχετισμό’. Και μάλιστα για συσχετισμό που γίνεται βάση αυστηρών κανόνων.

Βασικά Θέματα Πληροφορικής  , Δ Λιάχνη , Σ Μαντά κ.α , 2015-16   παράγραφος  1.2

∆εδομένο είναι το σύμβολο μιας συγκεκριμένης έννοιας, ενός αντικειμένου, ενός στοιχειώδους μηνύματος ή γεγονότος, κωδικοποιημένου ή όχι, το οποίο αποτελεί το ακατέργαστο υλικό που βρίσκεται σε μια τυποποιημένη μορφή, που η κατάλληλη επεξεργασία του από τον άνθρωπο ή από αυτόματα μέσα, βοηθάει στη λήψη σωστών αποφάσεων.

Πληροφορία Η συλλογή, η οργάνωση, ο συσχετισμός και η επεξεργασία των δεδομένων μας δίνουν την πληροφορία. Οι πληροφορίες μας μεταδίδουν κάποια επιπρόσθετη γνώση ή μας βοηθούν να λαμβάνουμε αποφάσεις, να λύνουμε προβλήματα και να οργανώνουμε καλύτερα τις δραστηριότητες μας. Οι πληροφορίες που παίρνουμε από την επεξεργασία δεδομένων μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως νέα δεδομένα και να δώσουν ως αποτέλεσμα νέες πληροφορίες.

Ο ορισμός αυτός παρόμοιος στην ουσία του με αυτόν του βιβλίου των Βάσεων , δηλαδή η πληροφορία προκύπτει από
τα δεδομένα μέσω μια διαδικασίας συλλογής,οργάνωσης και επεξεργασίας.

Στην ίδια παράγραφο γίνεται και μέσω παραπομπής στη Γ Γυμνασίου (μάλλον Ά ηθελε να πει) αναφορά και στην κυκλική σχέση των δυο εννοιών.

Επίσης έχει την παρακάτω εικόνα (src) η οποιά αναδεικνύει την πληροφορία και σαν το αποτέλεσμα μιας δραστηριότητας που προσθέτει ‘τάξη’ (ή αφαιρεί  εντροπία) από ένα σύνολο ‘δεδομένων’.

Τέλος παρατείθονται και μερικά παραδείγματα:

Από τα παραδείγματα αυτά πάλι αναδυκνύεται ο σχετικός ορισμός των εννοίων πληροφορία/δεδομένα.
Σύμφωνα όμως με τον ορισμό αυτό δεν έχει νόημα μια ερώτηση σαν αυτές που έκανα εγώ στους μαθητές μου και δεν έχει νόημα να πούμε πχ ότι ‘Οι απουσίες ενός μαθητή’ είναι δεδομένα αφού είναι και δεδομένα ΚΑΙ πληροφορία ανάλογα
με το σε ποια πλευρά είναι της επεξεργασίας . Οπότε  έχει νόημα να ρωτήσουμε το εξής:

οι απουσίες ενός μαθητής σε ένα έτος , λογική τιμή αν κόβεται η προάγεται ο μαθητής (Αληθής η Ψευδές). Ποιά είναι
τα δεδομένα και ποιά η πληροφορία.

Γυμνάσιο

Στο βιβλίο του Γυμνασίου Α’Β’Γ Γυμνασίου , Αράπογλου (ψηφιακή έκδοση)  Κεφάλαιο 1 -> Βασικές Έννοιες της Πληροφορικής , (pdf timestamp 2/4/2013)

Τα δεδομένα δεν είναι μόνο αριθμοί, όπως στα προηγούμενα παραδείγματα, αλλά μπορεί να είναι εικόνες, σύμβολα, λέξεις, ήχοι. Έτσι, «δεδομένα» είναι μια φωτογραφία, ένα σήμα της τροχαίας, τα ονόματα ενός τηλεφωνικού καταλόγου ή ο ήχος μιας μουσικής νότας. Με δεδομένα τα σήματα της τροχαίας, τη διεύθυνση του σπιτιού μας και του σχολείου μας μπορούμε με την κατάλληλη επεξεργασία να βρούμε μια σύντομη διαδρομή, για να πηγαίνουμε στο σχολείο. Η καταγραφή της σύντομης διαδρομής για το σχολείο αποτελεί μια χρήσιμη πληροφορία για μας. Η επεξεργασία των παραπάνω δεδομένων δεν απαιτεί αριθμητικές πράξεις

Αν και αρχικά τα δεδομένα δε φαίνεται να έχουν τόση σημασία για μας, αποτελούν πολύτιμα στοιχεία, για να πάρουμε χρήσιμες πληροφορίες. Η πληροφορία, σε αντίθεση με τα δεδομένα, είναι κάτι που έχει σημασία για μας, κάτι που θέλουμε να μάθουμε. Οι πληροφορίες προκύπτουν από τα επιλεγμένα δεδομένα μετά από κατάλληλη επεξεργασία. Με άλλα λόγια, η πληροφορία ή οι πληροφορίες που παίρνουμε εξαρτώνται και από το είδος της επεξεργασίας που εφαρμόζουμε στα δεδομένα τα οποία διαθέτουμε. Αν, για παράδειγμα, τα δεδομένα είναι μουσικές νότες, η διαφορετική παράθεσή τους, δηλαδή η διαφορετική επεξεργασία τους, μας δίνει ως αποτέλεσμα μια διαφορετική σύνθεση, δηλαδή ένα διαφορετικό αποτέλεσμα

Γενικά, μπορούμε να ονομάσουμε

Δεδομένα(Data) τα στοιχεία που χρησιμοποιούμε για επεξεργασία. Τα αποτελέσματα που παίρνουμε από την επεξεργασία των δεδομένων και μας μεταδίδουν κάποια επιπρόσθετη γνώση, τα χαρακτηρίζουμε ως

Πληροφορία (Information).

Η επεξεργασία των δεδομένων έχει ποικίλες μορφές, χωρίς να είναι πάντοτε απαραίτητη η εφαρμογή αριθμητικών πράξεων

Διευρύνωντας το πλαίσιο

Συνοψίζωντας από τις υπάρχοντας αναφορές προκύπτει με σαφήνεια ότι αναδεικνύεταθ  ένας ορισμός σχετικός που δίνει βάρος στην διαδικασία . Δηλαδή θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουμε μια έννοια ‘Δεδομένα/Πληροφορίες’ τα οποία αποτελούν είσοδο/έξοδο μιας διαδικασίας που χαρακτηρίζουμε ως συλλογή/οργάνωση/συσχετισμός(βάση αυστηρών κανόνων)/επεξεργασία.

Το πλαίσιο είναι λοιπόν : Δεδομένα -> Επεξεργασία(όχι απαραίτητα αριθμητικής φύσεως/Συλλογή/Οργάνωση/Συσχετισμός(με βάση αυστηρούς συμφωνημένους κανόνες) -> Πληροφορία

Στο πλαίσιο όμως αυτό δεν έχει νόημα μια ερώτησης ‘Είναι δεδομένα Η’ πληροφορία το τάδε…’  αφού αυτό το κάτι είναι ανάλογα με τη χρήση ΚΑΙ πληροφορία ΚΑΙ δεδομένα.

Επίσης στο πλαίσιο αυτό το να  πούμε ότι ‘οι αριθμοί , οι ήχοι, τα ονόματα ενός τηλεφωνικού καταλόγου, οι εικόνες κτλ είναι δεδομένα’ (βιβλ. γυμνασίου) αντιφάσκει με τον κυκλικό/σχετικό ορισμό.  Αφού προφανώς στη λογική του ορισμού ότιδήποτε από αυτά τα παραδείγματα μπορείνα χαρακτηριστεί και σαν πληροφορία.

Συνεπώς μια διέξοδος από την αντίφαση αυτή που προκύπτει στη χρήση των εννοιών είναι η απομάκρυνση από την έννοια δεδομένα.

Έχουμε διαδικασίες που επεξεργάζονται/συσχετίζουν/οργανώνουν πληροφορίες .  Οι διαδικασίες αυτές έχουν Είσοδο/Έξοδο.

Τι όνομάζουμε τότε πληροφορία; Συμφωνα με αυτά που αναφέρουν τα σχολικά βιβλία είναι κάτι που δίνει γνώση, που μας βοηθάει να πάρουμε αποφάσεις, κάτι που προκύπτει από επεξεργασία δεδομένων.

Λογικά αυτό που ονομάζουμε ‘πληροφορία’ και τα εργαλεία μετάδοσης/επεξεργασίας/αποθήκευσης πρέπει να είναι η ‘πρώτη ύλη’ με την οποία ασχολεται ένας επιστήμονας/ειδικός της πληροφορικής. Είναι το ‘υλικό’ με το οποία ασχολείται . Όπως ο χημικός ασχολείται με χημικές ουσίες.

Πιθανών να μπορούμε να τοποθετήσουμε ‘κάτι’ πάνω σε ένα συνεχές που ‘μετρά’ την οργάνωση της πληροφορίας οπότε στον ένα άξονα έχουμε τον χαρακτηρισμό δεδομένα αριστερά και πληροφορία στα δεξιά.

Κλόντ Σάνον

Δεν θα έπρεπε άραγε να υπάρχει αναφορά
και στον θεμελιωτή της Θεωρίας της πληροφορίας Κλόντ Σάνον ;  (πχ στο βιβλίο του Γυμνασίου υπάρχει αναφορά μόνο στον Χολεριθ !! Γιατί; Γιατί η ‘μηχανή’ επεξεργασίας δεδομένων του ‘ταιριάζει’ με τη λογική του ορισμού του βιβλίου).

Η ‘οπτική’ του Σάνον έχει σαν επίκεντρο ιδεατά συστήματα επικοινωνίας και εξετάζει και νοηματοδοτεί την έννοια της πληροφορίας στα πλαίσια της μετάδοσης μηνυμάτων / σημάτων σε συστήματα επικοινωνίας.

Στην εργασία του ‘Μια μαθηματική θεωρία της επικοινωνίας‘ ο Σάνον δεν ορίζει την πληροφορία αλλά ένα μαθηματικό μέτρο της πληροφορίας το οποίο προκύπτει βασιζόμενοι σε μια μέτρηση του αριθμού των διακριτών μηνυμάτων που μπορεί να δημιουργήσει ένας πομπός σε ένα σύστημα επικοινωνίας.

Υπάρχει και μια φιλοσοφική προσέγγιση των εννοιών που συμπυκνώνεται στον Γενικό Ορισμό της Πληροφορίας (GDI – General Definition of Information) και στον Διαφορικό Ορισμό των Δεδομενων (DDD – Diaphoric Data Definition ).

Σύμφωνα με τον Γ.Ο.Π , ένα στιγμιότυπο ‘σ’ της πραγματικότητας αποτελεί πληροφορία αν α) αποτελείται από ένα ή περισσότερα δεδομένα, β) τα δεδομένα είναι ‘καλά-συντεταγμένα’ γ) τα ‘καλώς-συντεταγμένα’ δεδομένα στο στιγμιότυπο ‘σ’ έχουν σημασία.

Οπότε ο ορισμός αυτός απομακρύνεται από τον κύκλο επεξεργασίας σαν κέντρο βάρος του ορισμού και μειώνει θα έλεγα
την οντότητα ‘δεδομένο’ σε κάτι στοιχειωδώς απλό , πχ ένα σύμβολο ενός αλφαβήτου. Κάτι που απο μόνο του δεν έχει
συνήθως νόημα.  Σε αντίθεση με την πληροφορία που έχει σημασιολογική πλευρά.

Διαβάστε σχετικά

Υπάρχει μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση που συνηθίζω να αναφέρω στους μαθητές μου:

Οτιδήποτε γνωρίζουμε (είναι κατά κάποιο τρόπο στο μυαλό μας) και μπορούμε να το μεταφέρουμε-επικοινωνήσουμε σε κάποιον συνάνθρωπό μας αποτελεί πληροφορία.

Θα μπορούσαμε να επεκτείνουμε αυτή την έννοια πχ υπολογιστικά συστήματα/ρομπότ και να πούμε ότι πληροφορία είναι
η είσοδος/έξοδος σε ένα τέτοιο σύστημα (εφόσον γίνει μια διάκριση με άλλες μορφές εισόδου όπως πηγές ενέργειας).

Σε ένα άνθρωπο η είσοδος από τις αισθήσεις μπορεί να συσχετιστεί με την έννοια πληροφορία αλλά για μερικές αισθήσεις όπως αφής/όσφρησης/γεύσης δεν είναι τόσο εύκολο να μεταδωθούν σαν γνώση . Οπότε δεν είναι και εύκολα να πάρουν
συμβολική μορφή-αναπαράσταση και να τα επεξεργαστούμε,

Υπάρχει επίσης η προσέγγιση κατά Wittgenstein που προκειμένου να μας απαλλάξει απο το βάσανο συγγραφής
αναρτήσεων σαν την παρούσα είχε γράψει το εξής

‘ Η έννοια μιας λέξης καθορίζεται από τη χρήση της’

Όμως στην επιστήμη ψάχνουμε  να βρούμε ένα κοινό τόπο μέσα στον ωκεανό των χρήσεων μιας λέξης προκειμένουνα αποκρυσταλλωθεί αυτό που λέμε έννοια (concept)

Πηγές

• Information (wikipedia)

Ετικέτες:DDD, GDI, αξιολόγηση_γνώσεων, βασικές_έννοιες, ΓΟΠ, δεδομένα, πληροφορία, Σάνον, τεστ