27 Οκτωβρίου 1998
Κλήθηκα σήμερα να σας μιλήσω για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου. Ειλικρινά, νιώθω αμήχανη, γιατί τα γεγονότα είναι ήδη γνωστά και οι έπαινοι οικείοι. Δε θα μπορούσα να πω πολλά. Θα ήθελα, απλώς, να σας υπενθυμίσω πως σήμερα πανηγυρίζουμε ένα «όχι». Σπανίως πλέον γιορτάζουμε τα «όχι» μας, ίσως γιατί ζούμε στην εποχή του «βεβαίως», του «οπωσδήποτε», του «ναι, ευχαρίστως». Ευγενική εποχή και με τρόπους, δε λέω, αλλά επικίνδυνα χαλαρή έως άτεχνα υποχωρητική. Άλλωστε, είναι τέχνη να αρνείσαι.
Στις μέρες μας, θεωρητικά τουλάχιστον, βιώνουμε τη συναδέλφωση των λαών και την κατάργηση κάθε λογής συνόρων. Πρακτικά, οι μικρές και οικονομικά ασθενείς χώρες σφαγιάζονται καθημερινά στη διεθνή αγορά. Οι δυνάμεις του Άξονα λέγονται πια Bosch, Volkswagen, Artisti και Fiat. Ο πόλεμος άλλαξε χώρο κι εμφάνιση. Η μία του πλευρά έγινε πιο καθώς πρέπει και προσαρμόστηκε στις νέες, clean cut απαιτήσεις. Η άλλη συνεχίζει ακάθεκτη και απαράλλαχτη στο Σεράγεβο, τη Ρουάντα ή όπου αλλού.
Κάποιοι υποστηρίζουν, με φιλοσοφικά μάλιστα επιχειρήματα, πως μόνο έτσι προάγεται η ανθρωπότητα, πως μόνο μέσα από τον πόλεμο επιτυγχάνεται κι επιταχύνεται η πρόοδος και η ανάπτυξη. Είναι, αναμφισβήτητα, ένας τρόπος ν’ αποφεύγεται η στασιμότητα. Ενδεχομένως, έχουν εν μέρει δίκιο. Δε σκοπεύω να εξετάσω εδώ αν ο πόλεμος είναι καλός ή κακός, απαραίτητος ή περιττός. Αυτό που ζητά διευκρίνιση είναι το αντικείμενο της αντιδικίας και οι εκάστοτε αντίπαλοι. Για τι πολεμάμε -αν πολεμάμε- κι εναντίον τίνος;
Το 1940 οι όροι ήταν πιο ξεκάθαροι. Οι Έλληνες αντιμετώπισαν τις δυνάμεις του Άξονα. Για όσους έζησαν αυτόν τον πόλεμο η εμπειρία ήταν συγκλονιστική και τους ευχαριστούμε που τη διαφυλάσσουν μέχρι σήμερα. Εμείς οφείλουμε να σεβαστούμε το παρελθόν των δικών μας ανθρώπων. Επειδή, όμως, οι εμπειρίες ούτε δανείζονται ούτε μεταβιβάζονται, καλούμαστε να βιώσουμε τις δικές μας, ν’αρθρώσουμε τα δικά μας «όχι» στον βαθμό και στο μέτρο που μπορεί ο καθένας.
Φαίνεται, εν τούτοις, πως τα μέτωπα της αντίστασης είναι πολλαπλά, φανερά και κρυφά, μέσα κι έξω από τη χώρα. Στο εσωτερικό, έχουμε ν’ αντιταχθούμε στην ελαφρότητα, τη φλυαρία, την ομογενοποίηση, το εφήμερο, τη χαρακτηριστική «κούραση» του νεοέλληνα, την αδράνεια σε κάθε επίπεδο. Στο εξωτερικό, έχουμε να αντιμετωπίσουμε τις ποικίλες επεκτατικές τάσεις διαφόρων χωρών, οι οποίες, ομολογουμένως, δεν εκδηλώνονται πάντα με τον παλιό παραδοσιακό τρόπο. Πώς ν’ αντισταθεί, άραγε, κανείς στα Mc Donald’s; Το χειρότερο, όμως, όλων είναι ότι πάντα αντιλαμβανόμαστε τον κίνδυνο την ώρα της κρίσης, τρομάζουμε κι έπειτα ξεχνάμε. Ίσως επειδή έτσι συνηθίσαμε ή επειδή έτσι μας συμφέρει. Αυτό, βέβαια, δε συνιστά πράξη αντίστασης, πόσο μάλλον ηρωισμού.
Είναι, τελικά, δύσκολο να δώσει κανείς τον ορισμό του ηρωισμού σήμερα. Σύμφωνα με το λεξικό, είναι η υπέρμετρη γενναιότητα, η αυτοθυσία για έναν ευγενικό σκοπό, η ατρόμητη αντιμετώπιση του κινδύνου. Επιτρέψτε μου να διαφοροποιηθώ κάπως. Ηρωισμός είναι να διατηρεί κανείς τη μνήμη του, να προβληματίζεται, να ερευνά και ν’ αναζητά την ουσία, να εμβαθύνει, να υπερασπίζει την ποιότητα έναντι της ποσότητας, να μιλά για αξίες και να τις εφαρμόζει, γιατί η προσωπική εφηρμοσμένη ηθική βαρύνει περισσότερο από την εφηρμοσμένη τεχνολογία. Ηρωισμός, με δυο λόγια, είναι ν’ αντιτάσσεται ο παραλογισμός του ενός στη λογική των πολλών.
Η αλήθεια είναι πως ο καιρός μας δεν προσφέρεται για τέτοιας ποιότητας πράξεις. Είναι έκδηλα ανηρωικός και αντιηρωικός. Είναι η εποχή που, όπως επεσήμανε κάποιος μελετητής, δε δίστασε να μετατρέψει τον Αίαντα και ό,τι αυτός εκπροσωπεί σε ομάδα ποδοσφαίρου και απορρυπαντικό οικιακής χρήσης. Μετέτρεψε το μεγαλειώδες σε κάτι ευτελές κι εξαγοράσιμο, άρα χειραγωγήσιμο, δηλαδή ακίνδυνο. Άραγε, πόσα «όχι» μπορεί να πει κανείς σε μια τέτοια παράλογη ζωή, όπου το μόνο που μεγεθύνεται είναι η λεπτομέρεια στις τεράστιες οθόνες της τηλεόρασης; Πόσους πολέμους έχει τη δύναμη να φέρει εις πέρας; Κι από πού ν’ αντλήσει αυτή τη δύναμη όταν κάθε ηρωική πράξη, έστω και στο πλαίσιο της καθημερινότητας, είτε γελοιοποιείται είτε κρίνεται επιεικώς ανόητη; Όταν ο κάθε τηλεπαρουσιαστής σχολιάζει αβίαστα την αυτοχειρία ευτελίζοντάς τη κι αφαιρώντας κάθε ίχνος αξίας και βαθύτερης σημασίας; Όλοι πια έχουν άποψη για όλα κι όποιος τολμήσει να παραπέμψει σε έναν παλιό κώδικα τιμής, υφίσταται ανυπεράσπιστος την κριτική των πολλών. Αυτή την τύχη φαίνεται να επιφυλάσσει η εποχή μας σε κάθε τι ηρωικό.
Λυπάμαι που αυτό που μου έχει απομείνει μετά από τόσους εορτασμούς επετείων είναι μια πικρία. Δε νομίζω, όμως, ότι ευθύνομαι εγώ γι’ αυτό. Είμαι παιδί του καιρού μου. Μου είναι αδύνατο να αποδώσω το πνεύμα εκείνης της εποχής όπως και να καταλήξω σε οποιοδήποτε συμπέρασμα. Η σύντομη διάγνωση ζωής που έχω κάνει με οδήγησε σε μια διαπίστωση. Το μόνο για το οποίο αξίζει να παλέψει κανείς σήμερα είναι το βαθιά ανθρώπινο αίτημα για σεβασμό κι αξιοπρέπεια.
N. Mερκούρη
Αφήστε μια απάντηση