(Aπόσπασμα από τις σημειώσεις της επιμορφωτικής ημερίδας για τα παιδιά με ΔΕΠΥ μέσα στη σχολική τάξη του δημοτικού σχολείου)
Οι κανόνες
- Κανόνες αναρτώνται στον τοίχο, αφού διατυπώνονται, γράφονται και υπογράφονται από όλα τα παιδιά (ακόμα και τα πολύ μικρά παιδιά μπορούν π.χ. να αποτυπώσουν μια χρωματιστή παλάμη ή τη φωτογραφία τους). Οι κανόνες είναι όρια και πρέπει να είναι δίκαιοι και σταθεροί. Καλύτερα να επαναλαμβάνονται κάθε Δευτέρα και μετά από διακοπές.
- Οι κανόνες πρέπει να αναπαριστώνται σχηματικά με διάφορα σκιτσάκια για τα παιδιά με ΔΕΠΥ, διότι τα παιδιά δεν προλαβαίνουν να διαβάσουν και να επεξεργαστούν γνωστικά το τι επιτρέπεται και τι όχι.
- «Κανόνες Δημοκρατίας»: με σκιτσάκια αναπαριστούν τα ίδια τα παιδιά τους κανόνες διαλόγου (π.χ. περιμένω να έρθει η σειρά μου, περιμένω να τελειώσει αυτός που μιλάει, δεν κοροϊδεύω κανέναν κτλ.). Μπορούμε να βάλουμε και «Φύλακες διαλόγου» ένα κορίτσι και ένα αγόρι που αλλάζουν κάθε εβδομάδα, ώστε να αυτορρυθμίζεται η τάξη.
- «Κανόνες ησυχίας», με ζωγραφισμένα τα επίπεδα θορύβου στην τάξη π.χ. «0» επίπεδο = (πράσινο χρώμα) δε μιλάει κανείς, δεν ακούγεται τίποτα «1» επίπεδο = (πορτοκαλί χρώμα) μιλάμε ψιθυριστά, «2» επίπεδο = μιλάμε πιο ζωηρά (απαλό κόκκινο χρώμα) ακούγεται κάποιος θόρυβος, «3» επίπεδο = μιλάμε έντονα (έντονο κόκκινο χρώμα) ακούγεται αρκετός θόρυβος κτλ.
- «Κανόνες καθαριότητας», όπου πάλι τις γραπτές οδηγίες πρέπει να συνοδεύουν συνοπτικά και ελκυστικά σκιτσάκια που δίνουν τα αντίστοιχα μηνύματα στον εγκέφαλο πολύ γρήγορα, αφού τα παιδιά με ΔΕΠΥ ενεργούν πριν προλάβουν καλά-καλά να σκεφτούν αυτό που διαβάζουν.
Προγράμματα ενσυναίσθησης
- Πολλές φορές θεωρούμε αυτονόητο ότι τα παιδιά γνωρίζουν τους κανόνες ευγένειας και όμως διαπιστώνουμε ότι δεν το έχουν μάθει τελικά ποτέ σωστά. Με παιχνίδι ρόλων και το σχετικό διάλογο τα παιδιά όλα και ιδιαίτερα τα παιδιά με ΔΕΠΥ μαθαίνουν να ζητούν με το σωστό τρόπο («Ευχαριστώ», «Παρακαλώ» κτλ.) αυτό που θέλουν π.χ. τη σβήστρα από τα άλλα παιδιά.
- Παρομοίως, με παιχνίδι ρόλων, τουλάχιστον 1 φορά την εβδομάδα και πολλή συζήτηση σε κάθε ευκαιρία, μαθαίνουν τι σημαίνει «επιμονή», ώστε να εργάζονται ωσότου ολοκληρώσουν την εργασία τους, κάτι που τα παιδιά με ΔΕΠΥ δεν κάνουν συνήθως.
Παράδειγμα εκμάθησης της «επιμονής» – Στρατηγικές:
- Τα παιδιά δημιουργούν καταλόγους με τα βήματα που χρειάζεται κάθε δραστηριότητα που τους αρέσει και επιμένουν ωσότου τη μάθουν π.χ. ποδήλατο, κολύμπι, μουσική, χορό κ.ά. Τα παιδιά συνειδητοποιούν ότι ακόμα και αυτά που θεωρούν πολύ ευχάριστα είναι δύσκολα απλά δεν το καταλαβαίνουν διότι τα ευχαριστούν και απολαμβάνουν τη διαδικασία, επομένως πρέπει να ανακαλύπτουν κίνητρα σε κάθε δραστηριότητα, σχολική και εξωσχολική, πνευματική και σωματική.
- Φέρνουν στην τάξη ρητά σχετικά με την «επιμονή» και συζητούν τι σημαίνει το καθένα. Μια μαθήτρια/ ένας μαθητής – που αλλάζει κάθε φορά που γίνεται συζήτηση στην τάξη – κάνει τη/το γραμματέα και γράφει το όνομα κάθε παιδιού που μιλάει στον πίνακα μαζί με 3 λέξεις – κλειδιά από αυτά που λέει. Στο τέλος συγκεντρώνουμε τις λέξεις – κλειδιά και γράφουμε σε ένα χαρτόνι.
- Φέρνουν φωτογραφίες και σχετικά κείμενα, από διάφορες πηγές, για προσωπικότητες που διακρίθηκαν για την επιμονή τους, παρά τις όποιες δυσκολίες και αποτυχίες που είχαν. Έτσι, αρχίζουν να ακούγονται μέσα στην τάξη και λέξεις όπως: πείσμα, κουράγιο, τόλμη, αποφασιστικότητα, αυτοσεβασμός, υπερηφάνεια, χαρά κ.ά. Όλα τα παιδιά μπορούν να διαλέξουν από μία προσωπικότητα που τους άρεσε τελικά και να την παρουσιάσουν.
- Φέρνουν στην τάξη καθημερινές ιστορίες ανθρώπων που διακρίθηκαν για την επιμονή τους από άρθρα εφημερίδων, περιοδικά κ.ά. πηγές και συζητούν τι εξαιρετικό έκαναν που δεν το περίμεναν –ίσως – ούτε οι ίδιοι από τον εαυτό τους, παρά τις αντίξοες συνθήκες και – ίσως- και τα αρνητικά σχόλια των άλλων. Ρωτούν τα μέλη της οικογένειά τους αλλά και τους συγγενείς αν έχουν να τους πουν κάτι σχετικό από τη ζωή τους.
- Φέρνουν μύθους του Αισώπου (π.χ. Η χελώνα και ο λαγός κτλ.), λαϊκά παραμύθια (π.χ. Η μικρή ατμομηχανή κτλ.) και παιχνίδια που ενισχύουν την επιμονή. Συζητάμε για το ρόλο του «λάθους» στη ζωή μας και πώς τα λάθη μάς κάνουν καλύτερους ανθρώπους.
- Παρουσιάζουν αυτά που τα εντυπωσίασαν με διάφορους τρόπους έκφρασης: ζωγραφιές, κολλάζ, αυτοσχέδιο παιχνίδι ρόλων, τραγούδι, ένα δικό τους παραμύθι ή τραγούδι, μια δική τους ιστορία κ.τ.λ., στην τάξη τους, σε άλλες τάξεις, στη δικτυακή σελίδα του σχολείου και αλλού.
- Καλούμε κάποιον που έχει διακριθεί για την επιμονή του π.χ. έναν αθλητή με ειδικές ανάγκες, για να μιλήσει και να δείξει στα παιδιά τι σημαίνει «επιμένω στο στόχο μου». Συζητούμε πώς μπορούν και τα ίδια τα παιδιά να συνεχίζουν τις προσπάθειές τους και να πετυχαίνουν τους στόχους τους.
- Παρουσιάζει το κάθε παιδί τι θέλει να γίνει, φτιάχνοντας έναν κατάλογο με τις ικανότητες που πιστεύει το ίδιο ότι διαθέτει και έναν άλλο κατάλογο με τις ικανότητες που πιστεύει ότι πρέπει να έχει για να ακολουθήσει αυτό που θέλει. Ακόμα, έναν κατάλογο με τα βήματα που πρέπει να κάνει στη ζωή του για να επιτύχει αυτό που θέλει. Το παρουσιάζουν στην τάξη.
Στρατηγικές αντιμετώπισης του ψέματος
Τα ψέματα χρησιμοποιούνται από τα παιδιά με ΔΕΠΥ λόγω της παρορμητικότητας, της τάσης τους να κάνουν λάθη που θέλουν να καλύψουν, του άγχους και της χαμηλής αυτοεκτίμησης που έχουν. Είναι πολύ σημαντικό να αντιμετωπιστούν εγκαίρως πριν εξελιχθούν σε συμπτώματα συννοσηρότητας με διαταραχές διαγωγής και εναντιωματικής συμπεριφοράς.
Στρατηγικές αντιμετώπισης του ψέματος είναι:
- η συζήτηση σχετικά με τις συνέπειες του ψέματος, όταν αυτό αποκαλυφθεί
- το να μετρά ως το 3 πριν μιλήσει, για να το ξανασκεφτεί
- η τελευταία ευκαιρία να πει την αλήθεια χωρίς συνέπειες
- η επιβράβευση της ειλικρίνειας σε συνδυασμό με τον καθορισμό συνεπειών για το ψέμα
- το παιχνίδι ρόλων, για να ξεχωρίσει τα άσχημα ψέματα από τα «κατά συνθήκη ψεύδη» (π.χ. για να μην πληγώσουμε κάποιον, όπως να μη μάθει η γιαγιά ότι δεν άρεσε το δώρο της)
Τεχνικές αυτοδιαχείρισης θυμού
(σύμφωνα με το παράδειγμα της Γνωστικής- Συμπεριφοριστικής κατεύθυνσης)
- Η τεχνικής της Μικρής Χελώνας ή τεχνικής της Εναλλακτικής Αντίδρασης: το παιδί ακούει την ιστορία της μικρής χελώνας που έμαθε να κρύβεται στο καβούκι της κάθε φορά που θύμωνε για να μην τσακώνεται πια με τα άλλα χελωνάκια. Κατόπιν μπορεί να δει ή να φτιάξει ζωγραφιές για τη μικρή χελώνα, να αποδώσει την ιστορία με θεατρικό παιχνίδι μαζί με τα άλλα παιδιά και να σκεφτεί εναλλακτικούς τρόπους για να αντιδράσει, πριν μαλώσει με τα άλλα παιδιά π.χ. να φανταστεί πως είναι χελωνάκι και να μαζέψει κοντά στο σώμα του χέρια και πόδια, όπως οι χελώνες, να ακουμπήσει ήρεμα το κεφάλι του στο θρανίο και να χαλαρώσει το σώμα του για λίγη ώρα με μυοχαλαρωτικές ασκήσεις.
- Η τεχνική του Πράσινου δράκου με το μαγικό κουτί: τα παιδιά ακούν την ιστορία του δράκου που θύμωνε με κάθε αφορμή και έκαιγε τα πάντα μέσα στο δάσος, ωσότου ένα ξωτικό παρατήρησε τι συμβαίνει και δίνει στο δράκο ένα μαγικό κουτί. Τι ήταν το κουτί; Ήταν ένα κουτί χρωματιστό που μέσα έγραφε ο δράκος ό,τι τον θύμωνε. Όλα τα παιδιά στην τάξη φτιάχνουν από ένα μαγικό κουτί που μέσα γράφουν ή ζωγραφίζουν, μόνα τους ή με τη βοήθεια του δασκάλου, αυτά που τα θυμώνουν. Μία φορά την εβδομάδα ανοίγουν τα μαγικά κουτιά και συζητούν τι τα θυμώνει.
- Η τεχνικής της ηρεμίας: μπορούμε να διηγηθούμε ιστορίες στα παιδιά που δείχνουν πώς τα απρόβλεπτα γεγονότα μπορούν να μας κάνουν να θυμώσουμε και να μη σκεφτόμαστε καθαρά. Στο σημείο αυτό χρησιμοποιούμε ένα γυάλινο μπουκάλι με άμμο, νερό, λίγο λάδι και κομφετί μέσα που το ταρακουνάμε και όλα τα υλικά θολώνουν, όπως και το μυαλό μας και η ψυχή μας. Μόλις όμως ηρεμήσουν όλα, όπως τα υλικά στο μπουκάλι, όλα γίνονται πάλι όπως πριν. Γι΄ αυτό πρέπει να περιμένουμε να ηρεμήσουμε και μετά να σκεφτούμε ψύχραιμα πώς θα αντιδράσουμε και τι θα κάνουμε για να επανορθώσουμε.
- Το θυμόμετρο: στον τοίχο έχουμε ένα «θερμόμετρο θυμού», όπου το παιδί μπορεί να εκφραστεί χωρίς λόγια, απλά δείχνοντας σε ποιο επίπεδο θυμού έχει φτάσει.
Είναι καλό να υπάρχει πλούσιο υλικό που μπορεί να προμηθευτεί το σχολείο στη βιβλιοθήκη του, όπως βιβλία με θεραπευτικά παιχνίδια, παιχνίδια – παραμύθια κ.ά. που βοηθούν τα παιδιά με ΔΕΠΥ αλλά και όλα τα παιδιά στην τάξη να αποφορτίζονται όταν αρχίζουν να κουράζονται.