Η Ιστορία επαναλαμβάνεται; Σύμφωνα με τον Nicholas Boyle, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, η Ανθρωπότητα περνάει κάθε τόσο από το ίδιο σημείο. Μάλιστα προσδιορίζει και την περίοδο του φαινομένου αυτού στα 100 χρόνια περίπου, καθώς αυτά τα χρόνια είναι αρκετά για να ξεχάσουν οι άνθρωποι τα μαθήματα του παρελθόντος. Αν και ο Boyle αναφέρεται στην Ιστορία της Ανθρωπότητας (μακροσκοπικά), εξετάζοντας την Ιστορία της Ελλάδας μπορούμε να βρούμε αρκετές περιπτώσεις που επιβεβαιώνουν τον παραπάνω ισχυρισμό.

Ας μεταφερθούμε στην Ελλάδα στο τέλος του προπερασμένου αιώνα… Η περίοδος από το 1881 μέχρι το 1897 μπορεί να χαρακτηρισθεί ως περίοδος του δικομματισμού, καθώς στην εξουσία εναλλάσσονται και την μονοπωλούν οι Χαρίλαος Τρικούπης και Θεόδωρος Δηλιγιάννης. Σε αυτή την περίοδο, και κυρίως από τον Τρικούπη, ξεκινάει μια εντατική ανορθωτική και εκσυγχρονιστική προσπάθεια της χώρας. Ξεκινούν (και μερικά από αυτά ολοκληρώνονται) διάφορα μεγάλα έργα για: το οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, την αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας (ολοκληρώθηκε το 1931), την διάνοιξη της Διώρυγας του Ισθμού της Κορίνθου (ολοκληρώθηκε το 1893) κ.λ.π. Επίσης τίθεται σε ισχύ σχέδιο στρατιωτικής και ναυτικής προετοιμασίας της Χώρας, την περίοδο αυτή αποκτήθηκαν από Γαλλικά ναυπηγεία τα θωρηκτά "Ύδρα", "Σπέτσες" και "Ψαρά" τα οποία έδωσαν στην Ελλάδα την υπεροπλία στη θάλασσα έναντι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Για την πραγμάτωση των παραπάνω απαιτούνταν φυσικά πολλά χρήματα τα οποία αντλήθηκαν από διάφορα δάνεια. Και ενώ, αρχικά, το οικονομικό κλίμα ήταν ευνοϊκό και επέτρεπε τον εξωτερικό δανεισμό, μετά το 1890 οι διεθνείς οικονομικές συνθήκες άρχισαν να γίνονται δυσμενείς για τη Ελλάδα. Εκείνη την εποχή η ελληνική σταφίδα αποτελούσε το κύριο εξαγώγιμο προϊόν της Ελλάδας. Όμως το 1892 γίνεται ανασύσταση των γαλλικών αμπελώνων που είχαν πληγεί από την φυλλοξήρα και έτσι είχε προκληθεί ραγδαία αύξηση των σταφυλοκαλλιεργειών στην Ελλάδα. Οι Γάλλοι εισήγαγαν αμερικανικές ποικιλίες κλιμάτων και ταυτόχρονα η Κυβέρνηση της Γαλλίας επέβαλε στην Ελληνική σταφίδα υψηλότατους δασμούς. Οι τοπικές οικονομίες της βόρειας και δυτικής Πελοποννήσου επλήγησαν άμεσα. Η κρίση απασχόλησης στην ύπαιθρο οδήγησε στο πρώτο μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα προς την Αμερική.

Μέσα σε αυτό το κλίμα την 1η Δεκεμβρίου 1893 ο Τρικούπης με την επιγραμματική φράση "Δυστυχώς επτωχεύσαμεν" κηρύσσει την πτώχευση της Χώρας, δηλαδή την αναστολή καταβολής των δόσεων και την έναρξη των διαπραγματεύσεων με τους ξένους ομολογιούχους. Ο Τρικούπης έμεινε στην εξουσία, παρά την εχθρότητα του Βασιλιά και των ξένων πιστωτών, μέχρι τον Απρίλιο του 1895. Τότε προκηρύσσονται εκλογές στις οποίες θριαμβεύει ο Δηλιγιάννης, ενώ ο ίδιος ο Τρικούπης δεν εκλέγεται καν βουλευτής, αποχωρεί από την πολιτική και φεύγει από τη Χώρα. Ένα χρόνο αργότερα, το Μάρτιο του 1896, πεθαίνει στις Κάννες της Γαλλίας, την εποχή που στην Αθήνα τελούνταν με μεγαλοπρέπεια οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες των νεότερων χρόνων.

Την ίδια εποχή, από μια μικρή ομάδα αξιωματικών, ιδρύεται η μυστική οργάνωση Εθνική Εταιρεία, με σκοπό την προώθηση του Εθνικού Ζητήματος, πιστεύοντας ότι η ηγεσία ήταν ανίκανη να προωθήσει τους εθνικούς στόχους. Η Εθνική Εταιρεία με τις ενέργειές τις παρέσυρε την Κυβέρνηση στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

Την εποχή εκείνη τα σύνορα της Ελλάδας εκτείνονταν μέχρι την Θεσσαλία και την Άρτα, που είχαν προσαρτηθεί το 1881. Το αποτέλεσμα του πολέμου αυτού ήταν ταπεινωτικό για την Ελλάδα, αφού οι Τούρκοι κατέλαβαν την Λάρισα, τον Βόλο, τα Φάρσαλα και τον Δομοκό. Η μάχη του Δομοκού, στις 5 Μαΐου 1897, υπήρξε η τελευταία μεγάλη σύγκρουση του πολέμου. Μπροστά στον κίνδυνο "να φτάσουν τα σύνορα στη Λαμία", στις 7 Μαΐου υπογράφτηκε η σύναψη ανακωχής στην περιοχή Ταράτσα λίγο έξω από τη Λαμία.

Στις συνομιλίες για την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης που ακολούθησαν, την Ελλάδα εκπροσώπησαν οι πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, Γερμανία, Ιταλία και Αυστρία). Η Τουρκία επιθυμούσε να εκμεταλλευτεί το γεγονός της στρατιωτικής της επικράτησης ώστε να αποκτήσει νέα εδάφη, τελικά απέκτησε μόνο μια σειρά στρατηγικών υψωμάτων στο ύψος των παλαιών συνόρων (του 1881) αλλά η Ελλάδα υποχρεώθηκε να της πληρώσει πολεμική αποζημίωση 4.000.000 τουρκικών λιρών (95 εκατομμύρια χρυσά φράγκα), ποσό που μόνο με δανεισμό θα μπορούσε να βρεθεί. Στη συνέχεια, ως "καλοί φιλέλληνες", οι έξι Μεγάλες Δυνάμεις προθυμοποιήθηκαν να δανείσουν αυτά τα χρήματα με αντάλλαγμα την συγκρότηση μιας Διεθνούς Οικονομικής Επιτροπής (ΔΟΕ) – ενός Διεθνούς Οικονομικού Έλεγχου – από εκπροσώπους των έξι μεσολαβητριών Δυνάμεων, η οποία θα αναλάμβανε να εισπράττει και να διαθέτει τις αναγκαίες προσόδους για την εξυπηρέτηση των ελληνικών χρεών.

Η προσπάθεια των ξένων ομολογιούχων για έναν τέτοιον έλεγχο, είχε αρχίσει από την πτώχευση του 1893, αλλά η άρνηση της Κυβέρνησης να δεχθεί παρέμβαση και έλεγχο στα οικονομικά του Κράτους, ήταν πεισματική. Όμως η ήττα της Ελλάδας στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο έδωσε ξανά την ευκαιρία στους ξένους κεφαλαιούχους να θέσουν επιτακτικά πλέον το όλο ζήτημα μέσω των αντίστοιχων Κυβερνήσεών τους και τελικά να πετύχουν τη σύσταση του ΔΟΕ. Προς τα τέλη Οκτωβρίου του 1897 έφτασαν στην Αθήνα έξι εκπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων για να μελετήσουν την οικονομική και δημοσιονομική κατάσταση του Ελληνικού Κράτους σε συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομικών και να συντάξουν το Νόμο βάσει του οποίου θα λειτουργούσε ο Έλεγχος. Ύστερα από διεργασίες που κράτησαν τρεις μήνες, στις 21 Ιανουαρίου 1898 η Επιτροπή κατέθεσε το σχέδιο Νόμου και η Ελληνική Βουλή ψήφισε αναγκαστικά το σχετικό Νόμο στις 21 Φεβρουαρίου 1898 (Νόμος ΒΦΙΘ, ΦΕΚ 28 Α’/26-2-1898) ο οποίος τέθηκε σε ισχύ από τις 28 Απριλίου 1898, ημερομηνία από την οποία άρχισε να λειτουργεί ο ΔΟΕ.

Ο Νόμος προέβλεπε ότι: "η επιτροπή ήτις θέλει λειτουργεί μέχρις εντελούς αποσβέσεως των από του έτους 1881 εν τω εξωτερικώ συνομολογηθέντων εις χρυσόν δανείων, συμπεριλαμβανομένων και δια του παρόντος Νόμου προβλεπομένων νέων δανείων, αποτελείται εκ μελών εξ, ήτοι εξ ενός μέλους δι’ εκάστην των μεσολαβησασών Δυνάμεων"

Ο Νόμος όριζε ότι για την υπηρεσία του δημόσιου χρέους θα προορίζονταν οι ακαθάριστες εισπράξεις από:

α) τα μονοπώλια άλατος, πετρελαίου, σπίρτων, παιγνιοχάρτων και σμύριδος Νάξου. Έσοδα υπολογιζόμενα σε 12.300.000 δρχ. ετησίως.

β) φόρο καπνού, με υπολογιζόμενα έσοδα 6.600.000 δρχ. ετησίως.

γ) τα τέλη χαρτοσήμου με υπολογιζόμενα έσοδα 10.000.000 δρχ. ετησίως.

δ) τους δασμούς των τελωνείων Πειραιά με υπολογιζόμενα έσοδα 10.700.000 δρχ. ετησίως.

Συνολικά 39.600.000 δρχ. ετησίως.

Σε περίπτωση που δεν επαρκούσαν αυτές οι πηγές εσόδων, στον ΔΟΕ εκχωρούνταν και οι εισπράξεις των τελωνείων Λαυρίου (1.500.000), Πατρών (2.400.000), Βόλου (1.700.000) και Κέρκυρας (1.600.000). Επίσης στον ΔΟΕ δόθηκε και η εποπτεία των δημόσιων υπηρεσιών που ήταν αρμόδιες για την είσπραξη των εκχωρηθέντων εσόδων. Κατ’αυτόν τον τρόπο οι προσλήψεις, οι απολύσεις, οι μεταθέσεις και οι προαγωγές
των υπαλλήλων των υπηρεσιών αυτών ήταν υπό την έγκριση του ΔΟΕ.

Επικεφαλής του ΔΟΕ τοποθετήθηκε ο Άγγλος λόρδος Εδουάρδος Λω, το όνομα του οποίου φέρει η κάθετη οδός μεταξύ των λεωφόρων Πανεπιστημίου και Σταδίου ανάμεσα στα κτήρια της Τράπεζας της Ελλάδος και της Αγροτικής Τράπεζας.

Μόλις, λοιπόν, ρυθμίστηκαν δια Νόμου όλα τα ζητήματα του ελέγχου, οι Μεγάλες Δυνάμεις έδωσαν την έγκρισή τους και έτσι η Ελλάδα μπόρεσε να συνάψει δάνειο 170.000.000 χρυσών φράγκων.

Όσον αφορά στα αποτελέσματα του Ελέγχου έχουμε τα εξής: Η πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, χαρακτηρίζεται από σχετικό ορθολογισμό των δημοσιονομικών. Επτά προϋπολογισμοί της δεκαετίας 1899-1909 είχαν πλεόνασμα. Μετά το 1920 άρχισε να χαλαρώνει ο έλεγχος του ΔΟΕ ενώ ατόνισε πολύ περισσότερο μετά το 1940. Τυπικά το γραφείο του ΔΟΕ στην Ελλάδα έκλεισε το 1978! Οι παλαιότεροι ίσως θυμούνται την σχετική ετικέτα με την ένδειξη του ΔΟΕ στα σπίρτα και σε άλλα είδη μονοπωλίου.

Αν προσπαθούσαμε να βάλουμε ετικέτες στις ενότητες του παραπάνω κειμένου θα είχαμε: Δικομματισμός, Μεγάλα έργα, Εξοπλισμοί, Ολυμπιακοί Αγώνες, Υπερχρέωση, Ελληνοτουρκικός Πόλεμος, Οικονομικός Έλεγχος. Αν κάποιος διάβαζε μόνο αυτές τις επικεφαλίδες θα νόμιζε ότι αναφέρονται στο σήμερα (εκτός ευτυχώς από τον πόλεμο). Τυχαίο…; ή πάμε σαν άλλοτε…;

Πηγές:

Εκδοτική Αθηνών, Συλλογικό Έργο, "Ελληνική Ιστορία"
Αλ. Φραγκιάδης, "Ελληνική Οικονομία 19ος – 20ος αιώνας"
Νόμος ΒΦΙΘ (ΦΕΚ 28/26-2-1898)
Εφημερίδα "ΣΚΡΙΠ", 3-1-1898, 20-2-1898
Εφημερίδα "ΤΟ ΑΣΤΥ", 3-1-1898, 16-1-1898, 29-1-1898, 12-2-1898
Εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ", 15-2-1898
Εφημερίδα "ΕΦΗΜΕΡΙΣ", 14-1-1898