«Αν για κάποιους λόγους βρισκόμουν υποχρεωμένος να ορίσω με μία και μόνο λέξη ένα συγγραφέα σαν τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη, που έλαβε στα πλήρη 85 του την απόφαση να συνεχίσει τη ζωή του σε άλλες σφαίρες, θα λύτρωνα κάπως την αμηχανία μου λέγοντας “αταξινόμητος”, “ακατάτακτος”, με δεύτερη επιλογή το χαρακτηρισμό “ανείσπρακτος”. Και με πυρήνα αυτές ακριβώς τις λέξεις θα δοκιμάσω να πω τα λίγα που έχω στο νου, και που πάντοτε υστερούν από όσα κατοικούν σ’ ένα εσαεί δυσμετάφραστο αίσθημα.
Ανείσπρακτο, είπα, το έργο του Πεντζίκη. Κι όχι μονάχα από τον “δήμο”, που μάλλον λειψά και στρεβλά τον γνώρισε, μέσα από το σχήμα του παραδοξολόγου, κάπως σαν τον Τσαρούχη μα πιο θρήσκο, “θεοτέχνη” που θα ΄λεγε ο Σεφέρης, αλλά και από τους “σοφιστές” – το σώμα του κριτικού έργου που παρήχθη με ερέθισμα το έργο του Θεσσαλονικιού συγγραφέα δεν εκτείνεται σε πολλές σελίδες ούτε και έχει ποικίλη καταγωγή.
Μολαταύτα, ο Πεντζίκης μίλησε. Μίλησε με τη δική του, όλως ιδιαίτερη και όλως κρίσιμη φωνή. Και ήταν όντως παραδοξολόγος, με την έννοια ότι η γραφή του (η οποία συχνότατα δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται για ομιλία που καταγράφεται δίχως λογοκριτικές επεμβάσεις) πορεύτηκε παρά την κοινή λογοτεχνική δόξα, αντιδίκησε μαζί της, τη χρησιμοποίησε για να πάει παραπέρα, την υπονόμευσε. Ο Πεντζίκης νεοτέρισε, σχεδόν σαν να μην τον αφορά το γεγονός, με εντελώς φυσικό τρόπο. Αποθεώνοντας τη συνειρμική γραφή, αφέθηκε στο παιχνίδι με διαρκώς ανανεούμενη αθωότητα, με κάτι από κείνη την αφέλεια που προϋποθέτει στα έργα “δωρεάς” και την οποία διασώζουν μέσα τους όσοι αντέχουν να επινοούν συνεχώς κάποια θεότητα για να ‘χουν να λατρεύουν. Με έναν τρόπο που υπομνηματίζει τη μαγεία και τους αλχημιστές, αρπαζόταν από μιά-δυό φράσεις για να στήσει ολόκληρο μυθιστόρημα. Αν η ποίηση, όχι πάντως εν τω συνόλω της, μπορεί να θεωρηθεί “ανάπτυξη στίλβοντος ποδηλάτου” κατά τη ρήση του Ανδρέα Εμπειρίκου, ή “ανάπτυξη ενός επιφωνήματος” όπως διαβεβαίωνε ο Πωλ Βαλερύ, η πεζογραφία του Πεντζίκη μοιάζει με τη ραγδαία ανάπτυξη ενός κραδασμού αποτυπωμένου σε ελάχιστες λέξεις, που δείχνουν ικανές να ξεκλειδώσουν τα μυστήρια του κόσμου, του πάνω και του κάτω κόσμου. Να τα ξεκλειδώσουν, να ρίξουν μια τολμηρή ματιά στο χώρο που ορίζουν, και να τα αφήσουν στην ιερή ερημία τους, χωρίς να μπουν στον πειρασμό να τα αναδιευθετήσουν ή να τα ερμηνεύσουν».
ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ, «Ο ανείσπρακτος τρόπος του Ν. Γ. Πεντζίκη», στο: Ενδεχομένως. Στάσεις στην ελληνική και ξένη τέχνη του λόγου, εκδ. Άγρα, Αθήνα 1996, 225-226.
