Αρχείο ημέρας 4 Φεβρουαρίου 2016

Η ειρωνική γλώσσα στον Κ. Π. Καβάφη

«Από την άποψη αυτή ο Καβάφης δεν είναι ούτε λυρικός ούτε δραματικός. Είναι ειρωνικός ποιητής. Η σχηματική αυτή διάκριση δεν έχει φυσικά την πρόθεση να επιμείνει σ’ ένα καινούργιο ποιητικό είδος. Θέλει μονάχα να υπογραμμίσει τη μοναδικότητα της ποιητικής φύσης του Καβάφη και να βοηθήσει σ’ έναν ακριβέστερο προσδιορισμό της. Η σχέση της ειρωνικής ποίησης με τη δραματική είναι βέβαια στενή […] Ο Καβάφης δεν είναι Ρωμαίος. Είναι Αλεξανδρινός. Γι’ αυτό αν η ειρωνική ποίηση επιχειρούσε να αποκτήσει κάποτε την ολοκληρωτική της ανεξαρτησία, δεν θα μπορούσε να ελπίζει σε μιάν επιβίωση, αν δεν τηρούσε έναν βασικό κανόνα: αν δεν απέφευγε τα μεγάλα ποιήματα. Επειδή η ειρωνεία λειτουργεί με την ελλειπτικότητα και τη συμπύκνωση, η αποτελεσματικότητά της είναι φυσικό να εξασθενεί όταν το ποίημα εκτείνεται σε μήκος. Αυτός μου φαίνεται είναι ο λόγος που ο Καβάφης επέμενε σε σύντομα ποιήματα, σε μιάν εποχή που η μακρόστιχη σύνθεση θεωρούνταν ακόμη προϋπόθεση της μεγάλης ποίησης.

Η γλωσσική φύση οδήγησε τον Καβάφη σ’ ένα είδος λεκτικής ειρωνείας, που τ’ αποτελέσματά της θα ήταν δύσκολο να τα είχε προβλέψει ακόμα κι ο ίδιος. Ο τρόπος με τον οποίο ο Καβάφης συνδυάζει τη δημοτική με την καθαρεύουσα (ένας τέτοιος ειρωνικός συνδυασμός είναι από τη φύση του αποτελεσματικό μέσο ειρωνείας) είναι η κύρια πηγή έντασης της ειρωνικής γλώσσας, αφού η λεκτική ειρωνεία εντείνει τη δραματική ειρωνεία. Η ένταση της τελευταίας θα πρέπει να είναι στις μέρες μας αυξημένη, γιατί η ένταση της λεκτικής ειρωνείας του Καβάφη είναι φανερό πως έχει αυξηθεί. Και αυτό έχει συμβεί γιατί έχουμε ξεπεράσει ορισμένες, φυσικές για τις αρχές του αιώνα μας, προκαταλήψεις σχετικά με τη γλώσσα της ποίησης, γεγονός στο οποίο έχει συντελέσει και η ίδια η ποιητική γλώσσα του Καβάφη».

 ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ, Η ειρωνική γλώσσα, εκδ. Στιγμή, Αθήνα 1998, 102-104.