ailiadi's blog

«Εργαστήρι Δημιουργικής ανάγνωσης και γραφής: η απόλαυση της ανάγνωσης και η κριτική αποτίμησή της με εργαλείο τη γραφή ως δημιουργικές, πνευματικές διεργασίες και δραστηριότητες»

Ηλιάδη Αμαλία , φιλόλογος-ιστορικός,  Δ/ντρια  3^ου Γυμνασίου Τρικάλων

Κατά το Σχολικό Έτος 2013-2014 στο 3^ο Γυμνάσιο Τρικάλων λειτούργησε και υλοποιήθηκε  Εργαστήρι Δημιουργικής Ανάγνωσης και Γραφής με επίκεντρο τη μελέτη και επεξεργασία νεανικών μυθιστορημάτων  της συγγραφέως Τούλας Τίγκα. Το συγκεκριμένο καινοτόμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα-δράση  εντάσσεται στη θεματολογία του Εργαστηρίου  ανάγνωσης και δημιουργικής γραφής και στην ευρύτερη περιοχή της λογοτεχνίας.

Οι  μαθήτριες και οι μαθητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα ως σύνολο-ομάδα (13 κορίτσια και 5 αγόρια) ασχολήθηκαν, ενεργητικά και βιωματικά, με τα φαινόμενα της ανάγνωσης και της γραφής ως ουσιαστικά συστατικά της καθημερινότητάς τους: απόλαυσαν την ανάγνωση και αποτίμησαν κριτικά τα μυθιστορήματα της συγγραφέως Τούλας Τίγκα με εργαλείο την προσωπική τους γραφή ως δημιουργική, πνευματική διεργασία και δραστηριότητα.

Κατά την ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ  που ακολουθήθηκε προσεγγίστηκαν  ΥΠΟΘΕΜΑΤΑ- ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ-ΟΨΕΙΣ του συγκεκριμένου εργαστηρίου και εξετάστηκαν, θεωρητικά και πρακτικά,  η ανάγνωση ως δημιουργική και κριτική δραστηριότητα, η γραφή ως προσωπική αφήγηση-κατάθεση απόψεων, η προσέγγιση της Ιστορίας μέσα από τη λογοτεχνία,  η λογοτεχνία ως μέσο κατανόησης και εμβάθυνσης της ανθρώπινης ψυχολογίας και ψυχοσύνθεσης, ως εργαλείο συνειδητοποίησης και επεξεργασίας εσωτερικών και εξωτερικών συγκρούσεων. Πραγματοποιήθηκε επίσης  δημιουργική ανάγνωση και, κατ΄επέκταση, μελέτη νεανικών μυθιστορημάτων της συγγραφέως Τούλας Τίγκα, ως μέσων συνειδητοποίησης του εφήβου, γνώση της τοπικής και ευρύτερης ιστορίας της Ελλάδος, μέσα από την αβίαστη απόλαυση των μυθιστορημάτων της με ιστορικό υπόβαθρο,  βιωματική διαπίστωση των τρόπων με τους οποίους ο άνθρωπος είναι, ταυτόχρονα, θύτης και θύμα στην ιστορία, πομπός και δέκτης μηνυμάτων στην κοινωνική του ζωή, υποκείμενο και αντικείμενο της ψυχολογικής του εξέλιξης.

Κατά τη μεθοδολογία υλοποίησης   και τη συνεργασία με τη συγγραφέα πραγματοποιήθηκαν οι επόμενες  δημιουργικές ενέργειες: ανάγνωση-επεξεργασία μυθιστορημάτων, δημιουργία αυτοσχέδιων κειμένων,  γραφή: περιγραφή, αφήγηση, κατάθεση εντυπώσεων, συλλογή εικονογραφικού υλικού-φωτογραφιών που σχετίζονται με τα βιβλία της Τούλας Τίγκα: εξώφυλλα, φωτογραφίες, σκίτσα, συνάντηση -συζήτηση με τη συγγραφέα στην ολομέλεια της ομάδας, στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του σχολείου.

Τα ΠΕΔΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ του εργαστηρίου ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΩΝ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΩΝ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ υπήρξαν τα ακόλουθα: Λογοτεχνία-Έκθεση Ιδεών , Τοπική και Γενική Ιστορία , Πολιτική και Κοινωνική Αγωγή, Εικαστικά: Φωτογραφία, Ζωγραφική. Η χρονική εξέλιξη του προγράμματος( συνοπτική καταγραφή της  εξέλιξης του προγράμματος, διερεύνηση θέματος, επεξεργασία, υλοποίηση  δράσεων- επισκέψεων, παρουσίαση  του προγράμματος κατά τη  σχολική χρονιά 2013-14) εξαρτήθηκε στενά από το θεωρητικό του υπόβαθρο, το οποίο λειτούργησε ως ιδανική εισαγωγή στην μακρά πορεία των μαθητών/τριών μας στο πολυποίκιλο λογοτεχνικό τοπίο.

Κριτήριο επιλογής του θέματος  υπήρξε πρωτίστως  η ηλικία των αναγνωστών μαθητών, αφού  το εφηβικό μυθιστόρημα συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση των νεαρών αναγνωστών,  στην αυτοσυνειδησία τους , στην απόκτηση ταυτότητας , στη συνειδητοποίηση της σχέσης  λογοτεχνίας – πραγματικότητας. Εξάλλου, μέσω της ανάγνωσης ενισχύεται η ικανότητα του έφηβου να ελέγχει τον εαυτό του και το περιβάλλον του και  να βλέπει τις απόψεις άλλων εφήβων, να τις κρίνει και να τις αποτιμά.

Ως προς τη σκοποθεσία του, με την υλοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος και τις δράσεις του επιδιώξαμε οι μαθητές και οι μαθήτριες να κατανοήσουν τη διαδικασία με την οποία διαμορφώνεται μέσα στο κείμενο η ατομική ταυτότητα των ηρώων εφήβων, να ενισχύσουν την αυτοσυνειδησία τους μέσα από αυτή τη διερεύνηση, να επισημάνουν τα προβλήματα της παλαιότερης και της σύγχρονης ζωής και τις επιπτώσεις τους στη ζωή των εφήβων, να διερευνήσουν τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται οι ανθρώπινες σχέσεις μέσα σε ποικίλα περιβάλλοντα και να εξετάσουν τις επιπτώσεις τους στους ήρωες εφήβους, να εξετάσουν τις αντιθέσεις-συγκρούσεις που βιώνει ο ήρωας έφηβος με τον εαυτό του, τους άλλους (συνομηλίκους, μεγαλύτερους, άλλο φύλο) και την κοινωνία, να κατανοήσουν ότι ανάλογα με το χρόνο, το χώρο, τις οικογενειακές και φιλικές σχέσεις, τον κοινωνικό περίγυρο, τις ιδιαίτερες κλίσεις του εφήβου, προκύπτουν ποικίλα εφηβικά πορτρέτα τόσο μέσα στα κείμενα, όσο και στην ίδια τη ζωή.

Ως προς τις δεξιότητες, με την ολοκλήρωση του καινοτόμου προγράμματος επιδιώξαμε οι μαθητές και οι μαθήτριες να είναι σε θέση να σχολιάζουν τις παραμέτρους που προσδιορίζουν τη διαμόρφωση της  εφηβικής ταυτότητας μέσα στο κείμενο. Να σχολιάζουν τους συγκρουόμενους κώδικες συμπεριφοράς στη ζωή του ήρωα. Να ερμηνεύουν την αλλαγή ή μη της στάσης του ήρωα μέσα στο κείμενο. Να συγκρίνουν τα διαφορετικά εφηβικά πορτρέτα σε μια συγκριτική ανάγνωση. Να συνδέουν το κείμενο με τη δική τους ζωή, για να αναστοχαστούν τις δικές τους εμπειρίες.

Στη μεθόδευση μιας τέτοιας διαδικασίας το ζητούμενο είναι η κατανόηση των  μηχανισμών με τους  οποίους διαμορφώνεται  η ατομική ταυτότητα των εφήβων. Επομένως στα κείμενα οι μαθητές ελέγχουν τις παραμέτρους που επηρεάζουν τη διαμόρφωση της υποκειμενικότητας των ηρώων εφήβων, κατανοούν με τη συγκριτική μελέτη ότι ανάλογα με  το χρόνο,  το χώρο, τις οικογενειακές και φιλικές σχέσεις, τον κοινωνικό περίγυρο,  τις ιδιαίτερες κλίσεις του εφήβου προκύπτουν ποικίλα εφηβικά πορτρέτα τόσο μέσα στα κείμενα, όσο και στην  ίδια τη ζωή.

Αναλυτική περιγραφή των φάσεων υλοποίησης του project: Α΄ φάση: Πριν από την ανάγνωση: Η ομάδα συζητά για αναγνωστικές της εμπειρίες και θυμάται εφηβικά πορτρέτα :οι μαθητές παρουσιάζουν στην ομάδα τους τον έφηβο ήρωα ή ηρωίδα που έχουν ξεχωρίσει από ένα βιβλίο που διάβασαν ή από ένα κείμενο που διάβασαν στην τάξη ή από μια κινηματογραφική ταινία που είδαν και αιτιολογούν την επιλογή τους. Κάποιοι μαθητές διαβάζουν στους συμμαθητές τους σύντομα κείμενα με ανάλογη θεματική από αναγνώσματα που ξεχώρισαν οι ίδιοι. Β΄ φάση: Ανάγνωση: Ανάγνωση του πρώτου κειμένου και σκιαγράφηση ενός εφηβικού πορτρέτου. Η ολομέλεια της τάξης διαβάζει το ίδιο κείμενο και στη συνέχεια οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες συζητούν τα εξής σημεία και απαντούν γραπτά: Ποια η σχέση του ήρωα με τα άλλα πρόσωπα του κειμένου; (γονείς, δασκάλους, συνομηλίκους, άλλα πρόσωπα).Με ποια από τα πρόσωπα αυτά ο ήρωας δημιουργεί θετικές σχέσεις και με ποια αρνητικές, ουδέτερες; Γιατί; Οι σχέσεις αυτές μένουν πάντοτε σταθερές; Διαφοροποιούνται; Περνούν διακυμάνσεις; Γιατί; Επηρεάζει αυτό τον ψυχισμό των ηρώων; Ποιες αντιθέσεις, συγκρούσεις, βιώνει ο ήρωας έφηβος με τους άλλους, με τον εαυτό του, με την κοινωνία; Ποια προβλήματα αντιμετωπίζει ο ήρωας; Τι φύσεως προβλήματα είναι; (Προβλήματα προσωπικά, κοινωνικά, προβλήματα επικοινωνίας, προβλήματα πρακτικά, οικονομικά κτλ.). Ποιες καταστάσεις και ποια προβλήματα τον δυσκολεύουν περισσότερο και γιατί; Ποια πρόσωπα, πράγματα, καταστάσεις τον επηρεάζουν θετικά; Ποια πράγματα αγαπά  περισσότερο; Ποιοι οι στόχοι, οι φιλοδοξίες, τα όνειρά του; Ποια η άποψή του για τον εαυτό του; Τι θεωρεί πλεονέκτημα ή μειονέκτημά του; Πώς διαμορφώνουν οι σχέσεις του, τα προβλήματά του, τα σχέδια και οι επιθυμίες του  την προσωπικότητά του; Πώς προσδιορίζει η οικογένεια, το σχολείο, ο κοινωνικός περίγυρος, η εποχή, την προσωπικότητα του εφήβου;

Στο τέλος αυτής της φάσης κάθε μαθητής πρέπει να είναι σε θέση να παρουσιάσει τις παρατηρήσεις του για το πορτρέτο της ηρωίδας/ήρωα,  να αιτιολογήσει τις παρατηρήσεις με παραπομπές στο κείμενο. Παράλληλα, μπορεί: να συμπληρώνει την εργασία του με στοιχεία από τις παρατηρήσεις των  συμμαθητών του, να ασκεί κριτική στις παρατηρήσεις άλλων, να συγκρίνει τις απαντήσεις, να ερμηνεύσει τις τυχόν διαφοροποιήσεις,  να διαμορφώσει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για το πορτρέτο της ηρωίδας/ήρωα.

Επιπροσθέτως, η ανάγνωση παράλληλων κειμένων και η ανάδειξη των πολλαπλών εφηβικών τους πορτρέτων μπορεί να προσφέρει ενδιαφέρουσες προεκτάσεις και δημιουργικούς, απροσδόκητους συνειρμούς: Οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες διαβάζουν ένα κείμενο από τα προτεινόμενα με θέματα τα οποία καθοδηγούν την ανάγνωση: Οικογένεια και έφηβοι, η μύηση σε έναν επιμέρους χώρο (συντροφιά, σχολείο), η συσχέτιση της ζωής των εφήβων με τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα μέσα στα  οποία αυτός μεγαλώνει , τα προβλήματα της σύγχρονης ζωής και οι επιπτώσεις τους στη ζωή των εφήβων, το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην εφηβική, η  περίπτωση της γυναικείας ή/και ανδρικής ένταξης στον κοινωνικό περίγυρο.

Μέσα από παράλληλες δραστηριότητες όπως: βιβλιοπαρουσίαση σε αναλογικό ή ψηφιακό περιοδικά, εφημερίδες και Μ.Μ.Ε, και στην ιστοσελίδα του σχολείου, συγγραφή κειμένου για το οπισθόφυλλο του βιβλίου, το οποίο προσπαθεί να προσελκύσει  εφήβους αναγνώστες, αναδιήγηση τμήματος της ιστορίας από την οπτική γωνία ενός ενήλικα ή ενός άλλου εφήβου, δημιουργία μιας σκηνής στην οποία ο αναγνώστης συναντιέται με τον ήρωα (π.χ. με μορφή συνέντευξης ή αφήγησης), γραφή ανάλογου κειμένου με προσωπικές παρατηρήσεις από την καθημερινή ζωή, αλλαγή του τέλους της ιστορίας, αναδιήγηση τμήματος της ιστορίας από την οπτική μιας σημερινής έφηβης, οι ομάδες παρουσιάζουν στην τάξη το βιβλίο που διάβασαν. Σκιαγραφούν το πορτρέτα του δικού τους ή των «δικών τους» εφήβων, τα συγκρίνουν με τα εφηβικά πορτρέτα των άλλων ομάδων, παρατηρούν ομοιότητες και διαφορές στην προσωπικότητα των ηρώων,  συνεκτιμούν τις ιδιαιτερότητες του στενού και ευρύτερου περιβάλλοντος των ηρώων αλλά και τις ιδιαιτερότητες του ίδιου του ήρωα για την ερμηνεία των συμπερασμάτων τους, λαμβάνουν υπόψη τους την οπτική γωνία από την οποία ο αφηγητής κατασκευάζει το  εφηβικό πορτρέτο, αξιοποιώντας εργασίες βασισμένες στην αλλαγή της οπτικής γωνίας της  αφήγησης,  καταθέτουν απόψεις για την προσωπική ανταπόκρισή τους προς το κείμενο, αξιοποιώντας δραστηριότητες που ζητούν τη συνάντηση του αναγνώστη με ήρωα της ιστορίας.

Γ΄ Φάση: Μετά την ανάγνωση : Ατομικές δραστηριότητες . Στο στάδιο αυτό ο κάθε μαθητής καταθέτει γραπτά τις προσωπικές παρατηρήσεις του από τα δύο προηγούμενα στάδια διδασκαλίας, επιλέγοντας κάποιες από τις παρακάτω δραστηριότητες: «Το βιβλίο που θα ήθελα να διαβάσω ή ο ήρωας που θα ήθελα να παρακολουθήσω». Οι μαθητές εξηγούν ποιο από τα κείμενα που παρουσίασαν οι συμμαθητές τους θα ήθελαν να διαβάσουν, και αιτιολογούν τις επιλογές τους. «Το κείμενο που μου έκανε εντύπωση». Οι μαθητές εξηγούν ποιο από τα κείμενα που διάβασαν οι ίδιοι τους έκανε μεγαλύτερη εντύπωση και γιατί. Ομαδικές δραστηριότητες: Με βάση τις παραπάνω εργασίες η τάξη δημιουργεί μια «βιβλιοθήκη» εφηβικού μυθιστορήματος. Η βιβλιοθήκη μπορεί να περιλαμβάνει τις βιβλιοπαρουσιάσεις, τα οπισθόφυλλα και αποσπάσματα των κειμένων με περιγραφές εφήβων. Αναρτά την εργασία αυτή στην ιστοσελίδα της για ενημέρωση άλλων αναγνωστών. Δημιουργεί το λογοτεχνικό έντυπο του σχολείου ή της τάξης με αφιέρωμα στο θέμα «Πινακοθήκη εφηβικών πορτρέτων». Αναζητά διάφορα είδη κειμένων που αναφέρονται σε εφήβους σε βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία, σχολικά εγχειρίδια, ιστολόγια.

Ως προς την αξιολόγηση της ανταπόκρισης των μαθητών/μαθητριών μας,  επιδιώξαμε: να κατανοούν τη διαδικασία με την οποία διαμορφώνεται μέσα στο κείμενο η ατομική ταυτότητα των ηρώων εφήβων. Να σχολιάζουν και να αξιολογούν τις παραμέτρους που προσδιορίζουν τη διαμόρφωση της εφηβικής ταυτότητας μέσα στο κείμενο. Να συγκρίνουν τα διαφορετικά εφηβικά πορτρέτα σε μια συγκριτική ανάγνωση και να αιτιολογούν τις διαφοροποιήσεις. Να επισημαίνουν και να σχολιάζουν τα προβλήματα της παλαιότερης και της σύγχρονης ζωής και τις επιπτώσεις τους στη ζωή των εφήβων. Να διερευνούν τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται οι ανθρώπινες σχέσεις μέσα σε ποικίλα περιβάλλοντα και να εξετάζουν τις επιπτώσεις τους στους ήρωες εφήβους. Να καταθέτουν τις παραπάνω παρατηρήσεις σε γραπτά κείμενα αλλά και σε συζητήσεις στην τάξη….

…γιατί η αξία των βιβλίων δεν θα αλλοιωθεί ποτέ, όσα χρόνια και αν περάσουν. οποιοδήποτε βιβλίο είναι θησαυρός. Βέβαια, στις μέρες μας ελάχιστοι άνθρωποι  εκτιμούν την αξία αυτή. Παρ΄ όλα αυτά  η σημασία των βιβλίων εξακολουθεί να παραμένει ανυπολόγιστη.

Βιβλιογραφία για τον εκπαιδευτικό

http://3gym-trikal.tri.sch.gr/?cat=53&paged=4

http://3gym-trikal.tri.sch.gr/?cat=53&paged=5

http://3gym-trikal.tri.sch.gr/?cat=57

http://3gym-trikal.tri.sch.gr/?cat=53&paged=6

Αμπατζοπούλου, Φραγκίσκη (1994). «Αυτοβιογραφικός λόγος: ιστορικοί και μυθι- στορηματικοί βίοι στο μυθιστόρημα εφηβείας», Εντευκτήριο, 28-29 (Φθ.-Χειμ. 1994), 74-88.

Κανατσούλη, Μένη & Δημήτρης Πολίτης επιμ. (2011). Σύγχρονη Εφηβική Λογοτεχνία: Από την ποιητική της εφηβείας στην αναζήτηση της ερμηνείας της. Αθήνα: Πατάκης.

Καστρινάκη, Αγγέλα (1995). Οι περιπέτειες της νεότητας. Η αντίθεση των γενεών στην ελληνική πεζογραφία