ailiadi's blog

«Ο Ζ.Ζ.Ρουσσώ είπε “Από τη στιγμή που ένας πολίτης θα πει για μια κρατική υπόθεση  -Τι μ’ ενδιαφέρει εμένα- αρχίζει και η παρακμή του κράτους”. Εκθέστε τις απόψεις σας».

Κατά την πορεία της ανθρώπινης εξέλιξης αποτελεί ορόσημο και σταθμό η ιστορική περίοδος κατά την οποία ο άνθρωπος κατευθύνεται στη διαμόρφωση πολιτικής κοινωνίας. Βέβαια η διαμόρφωση πολιτικής κοινωνίας αποτελεί καρπό μιας μακροχρόνιας ωρίμανσης οικονομικών συνθηκών και πολύμορφων κοινωνικών διαστρωματώσεων. Ζώντας ο άνθρωπος μέσα στην πολιτική κοινωνία, αναδείχνεται ο ίδιος καθοριστικός παράγοντας για τη λειτουργία της και για την προαγωγή της. Αυτό το βασικό προνόμιο μα ταυτόχρονα και βάρος, με την έννοια της ευθύνης, το συνειδητοποίησαν βαθιά, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα όλοι οι σκεπτόμενοι άνθρωποι, και με τη σειρά τους βαθυστόχαστοι φιλόσοφοι το διατύπωσαν σ’ όλη του την πληρότητα και τη σαφήνεια. Άλλωστε η πασίγνωστη ρήση του Αριστοτέλη «ο άνθρωπος είναι ζώον πολιτικόν», κατακυρώνει όλες τις προγενέστερες κρίσεις.

Γιατί αποτελεί κοινή παραδοχή ότι ο άνθρωπος έχει έμφυτη την τάση του να καταβάλλει προσπάθειες για την ανύψωση του βιοτικού του επιπέδου, πράγμα που συντελείται μόνο μέσα από τη συμμετοχή στα κοινά, του να διοχετεύει την δυναμικότητα και δημιουργικότητά του σε σκοπούς γόνιμους και αποδοτικούς όσον αφορά την πνευματική του καλλιέργεια, πράγμα που κι αυτό πετυχαίνεται μέσα από τη συμβολή του στην ανανέωση και αναμόρφωση των αναχρονιστικών ηθών και θεσμών του τόπου του. Και βέβαια όλες αυτές οι προσπάθειές του που παίρνουν σάρκα και οστά μέσα από την ενεργή συμμετοχή του στα κοινά, απηχούν άμεσα στην πρόοδο του κοινωνικού συνόλου και κατ’ επέκταση του κράτους, μα έχουν εξίσου σοβαρό, βέβαια έμμεσο, αντίκρισμα και στη δική του προσωπική πρόοδο.

Αυτό ίσως σε πολλούς φαντάζει σα χίμαιρα, όμως η ίδια η πραγματικότητα το επιβεβαιώνει καθημερινά. Βέβαια σα θεωρία, για πολλούς σημαίνει και το αντίστροφο, δηλαδή η παρακμή του κράτους και του κοινωνικού συνόλου αναπόφευκτα παγιδεύει και το άτομο, όμως θα ήταν ίσως παθητικό και μοιρολατρικό για την ανθρώπινη φύση που έχει στο «είναι» της την αναζήτηση του καλύτερου, να υποτάσσει και να επιτρέψει στον εαυτό της τα να παρασυρθεί από μια μάζα, από ένα πλήθος που σέρνεται ανήμπορο, παρά να αγωνιστεί αυτός κι ο ένας κι ο άλλος μέσα από τη συμμετοχή στα κοινά να την ανυψώσει και τελικά να την καταξιώσει. Γιατί όλοι οι πολίτες είναι αυτοί που αποτελούν το κράτος και επομένως δεν εξαιρείται ούτε ένας από την ανάληψη ευθυνών είτε για την προαγωγή του είτε για την παλινόρθωσή του. Και επειδή ο κάθε πολίτης αποτελεί όργανο και κύτταρο, υποταγμένο, με τη θέλησή του και με την αγαθή έννοια της λέξης, στην εξυπηρέτηση κοινωνιοκρατικών σκοπών που και υψηλοί είναι και ριζώνουν ακόμη περισσότερο ένα δημοκρατικό καθεστώς, έχει καθήκον μα και ανάγκη να παλέψει μέσα από τις διαδικασίες που έχουν καθιερωθεί για τα κοινά, γιατί μόνο έτσι πραγματώνει δημιουργικό έργο και διοχετεύει την έφεσή του για δράση εποικοδομητικά. Αντίθετα αν καταληφθεί από αμέλεια και αδράνεια για την πορεία του τόπου του τότε συντελεί στην έναρξη δυσχερειών και αντιξοοτήτων σχετικά με την ακμή του κράτους του. Σιγά-σιγά, μα συστηματικά και σθεναρά η στάση του αυτή υπονομεύει και καταρρακώνει το κρατικό οικοδόμημα, αφού είναι δυνατόν να βρει μιμητές. Γιατί η ανθρώπινη φύση είναι ευάλωτη και πάντα η ευκολία την προσελκύει, ενώ και η παραμικρή αναστολή την απωθεί. Όμως κι αν ακόμη η στάση αυτού του ανθρώπου δεν έβρισκε μιμητές, κι από μόνη της δεν θα είχε μικρότερες δυσμενείς συνέπειες. Γιατί η έννοια και η πραγμάτωση ενός κράτους που διακρίνεται από υλική ευημερία και πνευματική ή πολιτιστική άνθιση δεν είναι δυνατόν να ενσαρκωθεί από τη μεγαλοφυΐα και την ευστροφία έστω, μεμονωμένων ατόμων. Η τέλεια ακμή ενός κράτους απορρέει μέσα από το πλήθος, από το λαό του, από τον καθένα πολίτη χωριστά, είναι αποτέλεσμα των αγώνων και των κατακτήσεων του λαού του. Άλλωστε αυτή η αντίληψη έχει αναβιώσει ως πράξη πολλές φορές στο παρελθόν (αν όχι κάθε φορά) και διατυπώνεται εύγλωττα και εύστοχα στη φράση: «Την ιστορία τη γράφουν οι λαοί».

Την ιστορία λοιπόν την πλάθουν οι λαοί. Και στη λέξη «λαοί» θα πρέπει να εννοήσουμε τον καθένα πολίτη ξεχωριστά γιατί η πορεία του κράτους μέσα στο οποίο διαμένει εξαρτάται κατά πολύ από τη στάση του απέναντι στα καυτά και καίρια προβλήματα που είναι δυνατόν να το μαστίζουν κυριολεκτικά. Και άμεση αντανάκλαση των ενεργειών του σχετικά με μια κρατική υπόθεση, αποτελεί και η περαιτέρω ακμή ή παρακμή του κράτους του. Ιδιαίτερα μάλιστα όταν ο τρόπος διακυβέρνησής του είναι δημοκρατικός και φιλελεύθερος ο πολίτης έχει τεράστιες δυνατότητες να μετατρέψει προς το καλύτερο τη ροή των πολιτικών πραγμάτων. Μα και σε αντίθετη περίπτωση, όταν δηλαδή δεν του παρέχεται αυτή η ζωτική δυνατότητα, λόγω μεσολάβησης δυσχερών συγκυριών, δεν είναι ακατόρθωτο το ενδιαφέρον του για τα πολιτικά πράγματα. Βέβαια δεν αναφερόμαστε σε μια έσχατη περίσταση, όπου υποθηκεύεται η ίδια η ζωή του ανθρώπου, μα σε περιστάσεις που ευνοούν μια τέτοια ανάληψη πρωτοβουλιών. Άλλωστε ας μην ξεχνάμε πως ο άνθρωπος για να καταλήξει εκεί που κατέληξε κοπίασε και μόχθησε πολύ, όμως τελικά δικαιώθηκε. Τίποτα δεν κατακτιέται χωρίς επίμονη και επίπονη προσπάθεια γιατί η αναζήτηση είναι ζυμωμένη με την ανθρώπινη φύση.

Όλοι αποτελούμε το κράτος. Κατά συνέπεια όλοι ευθυνόμαστε για την ανόρθωση ή την κατάρρευσή του, είτε αυτές είναι οικονομικές είτε πολιτιστικές, είτε πνευματικές, είτε κοινωνικές. Αν φιλοδοξούμε να στεκόμαστε αντάξιοι και ισοδύναμοι απέναντι στα δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες που μας παραχωρεί το κράτος κι αν φιλοδοξούμε να διατηρήσουμε ή να προωθήσουμε την ακμή του, τότε η μετατόπιση ευθυνών και η αμέλεια για τα κοινά μας καθιστούν το λιγότερο άχρηστους και στην κοινωνία και στον ίδιο μας τον εαυτό. Γιατί η φράση του Ρουσσώ «Από τη στιγμή που ένας πολίτης θα πει για μια κρατική υπόθεση -Τι μ’ ενδιαφέρει εμένα- αρχίζει και η παρακμή του κράτους» διανύοντας το χρόνο από τον οποίο διατυπώθηκε μέχρι και σήμερα, λαμβάνει διαρκώς όλο και μεγαλύτερο κύρος, γιατί καθημερινά επαληθεύεται από την ίδια την πορεία της ζωής και της ιστορίας, είχε επαληθευτεί από τη συγκρότηση της πρώτης πολιτικής κοινωνίας που η χρονολογία της είναι καταχωνιασμένη στα βάθη του χρόνου, και τέλος θα συνεχίζει να επαληθεύεται και στο μέλλον. Γιατί πάντα ο ανθρώπινος παράγοντας θα πρωτοστατεί στη διαμόρφωση των πολιτικών φαινομένων, αποβάλλοντας έτσι όλο και περισσότερο την ανωριμότητα από το «είναι» του η οποία κυριολεκτικά τον καταδυνάστευε σε παλιότερες εποχές.

«Πιστεύετε ότι η Τηλεόραση σήμερα επιδρά στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου δημιουργώντας ένα διαφορετικό πρότυπο ανθρώπου; Εκθέστε τις απόψεις σας».

Αποτελεί κοινό μυστικό ότι η εισβολή των μαζικών μέσων επικοινωνίας και ενημέρωσης στη ζωή μας υπήρξε ραγδαία και θριαμβευτική. Ίσως είναι εκείνο το χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί στον έσχατο βαθμό το ρυθμό με τον οποίο κυλά η ζωή της καθημερινής γενιάς από το ρυθμό με τον οποίο κυλούσε η ζωή των προηγούμενων γενιών. Και είναι επίσης αναμφισβήτητο το γεγονός ότι η τηλεόραση κατέχει τα πρωτεία ανάμεσα στα σύγχρονα μαζικά μέσα ενημέρωσης λόγω της ζωντάνιας και της αμεσότητας με την οποία απευθύνεται στον κάθε σύγχρονο άνθρωπο. Ακριβώς αυτή της η ζωντάνια της δίνει τη δυνατότητα να διαπλαστεί και κατόπιν να προβάλλει με τρόπο δελεαστικό αξίες και με βάση αυτές ένα συγκεκριμένο πρότυπο ανθρώπου.

Βέβαια είναι κοινός τόπος ότι κάθε κοινωνία διαμορφώνει τις δικές της ανώτερες πνευματικές αξίες και τα δικά της πρότυπα πνευματικών και πολιτικών ηγετών αλλά και απλών ανθρώπων, παρορμούμενη από τις υλικές κυρίως κατακτήσεις της. Άλλωστε αυτό το επιβεβαιώνει μια εύστοχη ανάπλαση του παρελθόντος. Έτσι σε παλιότερες εποχές που η ανθρώπινη κοινωνία διέρχονταν μέσα από πρωτόγονες οικονομικές λειτουργίες και όπου η μετάβαση σ’ ένα διαφορετικό στάδιο διαρκούσε μεγάλο χρονικό διάστημα, το πρότυπο ανθρώπου το οποίο καθιερώνονταν στα πλαίσιά της αντικατόπτριζε την όλη της κοσμοθεωρία και ιδεολογία της. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην εποχή μας. Απόρροια της αλματώδους οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης, αποτέλεσμα της τεράστιας συσσώρευσης του πλήθους στις σημερινές βιομηχανικές κοινωνίες χαρακτηρίζεται το πρότυπο του ανθρώπου το οποίο προβάλλεται στις μέρες μας ιδιαίτερα έντονα από την τηλεόραση. Και επειδή οι σημερινές γενιές γαλουχούνται με τα μηνύματα της τηλεόρασης, η διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους είναι αναπόσπαστη από την απήχηση που έχει πάνω της η Τηλεόραση. Γιατί ο άνθρωπος μη έχοντας ακόμη διαμορφωμένο τον ψυχικό του κόσμο και μη έχοντας αποστάγματα καίριων αντιλήψεων και θεωριών, τουλάχιστον αυτό συμβαίνει για τη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, ρυμουλκείται και ασπάζεται χωρίς κριτικό στοχασμό τα μηνύματα και τελικά το ιδανικό πρότυπο του ανθρώπου το οποίο του υψώνει η τηλεόραση για να προωθήσει όχι την ολοκλήρωση του ίδιου σαν προσωπικότητα αλλά για να προωθήσει οικονομικούς οργασμούς, πράγμα που κυριολεκτικά καταρρακώνει την ηθική, πνευματική και διανοητική υπόσταση του ανθρώπου.

Η σημερινή τηλεόραση προσαρμοσμένη απόλυτα στη σημερινή κοινωνία της αφθονίας και της υλικής ευημερίας καθιστά τον άνθρωπο δούλο των ευτελών και μη αναγκαίων ικανοποιήσεών του, και επομένως καταστρέφει την απελευθέρωσή του από το μακροχρόνια ριζωμένο status quo της ατέλειωτης απαίτησης υλικών αγαθών. Γιατί πραγματικά, όταν η τηλεόραση προβάλλει ως ιδανικό τον άνθρωπο εκείνο που θεωρεί την ατομική του απαίτηση ως ανάγκη και μάλιστα ζωτική του κοινωνικού συνόλου, τότε είναι φυσικό να διαστρεβλώνεται ανεπανόρθωτα η διαμόρφωση μιας αποκρυσταλλωμένης αντίληψης πάνω στο συγκεκριμένο θέμα και κατ’ επέκταση αυτή η αντίληψη διεισδύοντας στην ανθρώπινη υπόσταση είναι φυσικό να την αλλοτριώνει παράφορα. Κι αυτό γιατί η αμέλεια και η αδιαφορία για την πρόοδο της ανθρώπινης κοινότητας ως δημιουργικού και ζωντανού συνόλου, αυτόματα καταδείχνει και την αρχή της κατάρρευσής της, επομένως την παρακμή αυτού που ο άνθρωπος κατόρθωσε να ορθώσει πάνω στο σκληρό μόχθο και τον ατέλειωτο προβληματισμό ολόκληρων γενιών. Και θα συμβεί αναπόφευκτα αυτό, αν η τροπή των πραγμάτων είναι τέτοια, γιατί η υπερβολική διόγκωση των προσωπικών αναγκών (που πολλές απ’ αυτές είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες αλλά που η τηλεόραση τις πλάθει και τις μεταγγίζει σε μας) παραγκωνίζει, παραμερίζει κατά τρόπο όχι άμεσο μα ακατάβλητο, σταθερό και διαβρωτικό τις επιτακτικότατες κοινωνικές ανάγκες που η ικανοποίησή τους ενδεχομένως θα θεράπευε κοινωνικά προβλήματα που μαστίζουν και τον τόπο μας μα κι άλλες χώρες.

Επιπλέον μια άλλη μορφή της αλλοτρίωσης της προσωπικότητας του ανθρώπου που εκδηλώνεται λόγω της τηλεόρασης είναι η αναταραχή της συμβίωσης στην κοινωνία μα και στην οικογένεια εξαιτίας προστριβών που πηγάζουν από υπάρχουσες οικονομικές δυσχέρειες τις οποίες η τηλεόραση όχι μόνο δεν αίρει αλλά αντίθετα τονίζει ακόμη περισσότερο. Κι αυτό γιατί η οικονομική ευμάρεια η οποία δημιουργεί ουσιαστικά το πρότυπο του ανθρώπου που προβάλλει η τηλεόραση είναι ουσιαστικά απρόσιτη στη μεγάλη μάζα των τηλεθεατών της με αποτέλεσμα αυτή η κραυγαλέα αντίθεση να επιφέρει ψυχολογικές συγκρούσεις στον άνθρωπο οι οποίες τον φθείρουν ανελέητα απ’ όλες τις πλευρές. Κι αυτή η ψυχική φθορά και αλλοτρίωση που τον πλήττει έχει και το ανάλογο αντίκρισμα στη σύναψη των κοινωνικών του σχέσεων. Επομένως αυτή η αντινομία μεταβιβάζεται και στο κοινωνικό σώμα και δυσχεραίνει αφόρητα την ομαλή λειτουργία του.

Όμως αναμφισβήτητα εκεί όπου η τηλεόραση και το πρότυπο του ανθρώπου το οποίο προβάλλει έχουν ριζωθεί σκάβοντας κυριολεκτικά και διαβρώνοντας τον κριτικό στοχασμό του ανθρώπου είναι ο τομέας της παθητικής αποδοχής μιας πολιτικής ή κοινωνικοοικονομικής ή ηθικής ή οποιασδήποτε άλλης ιδεολογίας. Γιατί ο άνθρωπος εθιζόμενος στο να αποδέχεται παθητικά τα μηνύματα που η τηλεόραση του παρέχει, επαναπαύεται στις εύκολες λύσεις που του αποδείχνει η νάρκωση της κριτικής του ικανότητας και έτσι σε τελευταία ανάλυση αλλοτριώνεται η πνευματική του αρτιότητα αφού δεν καταβάλλει καμιά προσπάθεια για να την καταστήσει ώριμη. Βέβαια οι συνέπειες αυτής της παθητικής μαζοποίησης αποτελούν τη μεγαλύτερη απόδειξη για το πόσο η σημερινή τηλεόραση αγνοεί τέλεια τη διανοητική ικανότητα του σύγχρονου ανθρώπου. Και όταν τελικά φτάσουμε να αναρωτηθούμε αν αυτό το πρότυπο που προβάλλει είναι τελικά ανθρώπινο, διαπιστώνουμε ότι αν και προβάλλεται ως πρότυπο ανθρώπου κάθε άλλο παρά ανθρώπινο είναι. Είναι μάλλον απάνθρωπο αφού πασχίζει να δεσμεύσει ότι ανώτερο έχει ο άνθρωπος, τη σκέψη του, τον γόνιμο λογισμό του, στο άρμα μεγάλων και παντοδαπών συμφερόντων που κάθε άλλο παρά τον ίδιο και την κοινωνία θα ανυψώσουν, αφού στοχεύουν στην προώθηση των λίγων.

Φυσικά μπορούμε να μιλήσουμε για χίλιες δυο άλλες αντικοινωνικές και αντιανθρώπινες επιδράσεις της τηλεόρασης στην προσωπικότητα του ανθρώπου όπως η ηθική διαφθορά, η κατάπνιξη των πηγαίων αισθημάτων του για τη φύση και για τη ζωή, η μοναξιά και η μελαγχολία καθώς αυτές τροφοδοτούνται απ’ την τηλεόραση, καθώς και η αποξένωση του ανθρώπου, η απομάκρυνσή του απ’ τους συνανθρώπους του και τόσα άλλα. Όμως αυτά μπροστά στις τεράστιες συνέπειες που αναλύσαμε πραγματικά ωχριούν. Άλλωστε και οι σύγχρονοι στοχαστές παρατηρούν ότι η τηλεόραση είναι αυτή που έχει καταστήσει τη σημερινή κοινωνία, κοινωνία χωρίς αντιπολίτευση, θέλοντας να τονίσουν την ανασταλτική επίδρασή της στην γόνιμη και δημιουργική κρίση του ανθρώπου.

Βέβαια αρκετοί, θέλοντας να εκθειάσουν τη θετική πλευρά της τηλεόρασης η οποία αναμφισβήτητα είναι αμελητέα, θα διατύπωναν ότι το πρότυπο του συνειδητού πολίτη, προβάλλεται επίσης απ’ την τηλεόραση μέσα από τις διαδικασίες της πολιτικοποίησης που αυτή προβάλλει. Όμως όλοι καταλαβαίνουμε ότι αυτή η παραδοχή σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να είναι απόλυτη γιατί και αυτή της ακόμα η μοναδική ίσως θετική επίδραση νοθεύεται συγκαλυμμένα βέβαια, αμέτρητες φορές. Γι’ αυτούς όλους τους λόγους, αποτελεί αίτημα του σύγχρονου ανθρώπου η ριζική αναμόρφωση του ρόλου της τηλεόρασης, γιατί οπωσδήποτε η δύναμή της θα μπορούσε να κινητοποιηθεί στην ευόδωση σκοπών και στόχων περισσότερο ανιδιοτελών, αφιλοκερδών και τελικά περισσότερο ανθρώπινων. Όμως, αναμφισβήτητα για την ενσάρκωση αυτού του, κυριολεκτικά, οράματος απαιτούνται σκληρές προσπάθειες που είναι αναγκαίο και επιτακτικό να καταβληθούν από σύσσωμη την ανθρώπινη κοινωνία για μια ζωή λιγότερο τυποποιημένη, για μια ζωή περισσότερο ανθρώπινη.

«Η ευθύνη του πνευματικού ανθρώπου στα προβλήματα της εποχής του».

Κάθε εποχή διακρίνεται από τα δικά της ιδιαίτερα γνωρίσματα που συνθέτουν το οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο πραγματοποιούνται διάφορες εξελίξεις και ανακατατάξεις κάθε φύσης. Έτσι χάρη στις ιστορικές συγκυρίες οι οποίες τελικά μορφώνουν μια ολόκληρη εποχή, απορρέει κάποιος γόνιμος προβληματισμός των πνευματικών της ανθρώπων ο οποίος συνεπάγεται και τις ανάλογες ευθύνες τους προς αυτά τα καίρια προβλήματα. Κι αυτό συμβαίνει, γιατί ο άνθρωπος με μια άλφα πνευματική υποδομή είναι σε θέση να την εκμεταλλευτεί, προκειμένου να φτάσει σε μια ουσιαστικότερη θεώρηση της ίδιας της ζωής. Γιατί η πνευματική καλλιέργεια που κατέχει τον παροτρύνει να λάβει θέση απέναντι στα προβλήματα του συνόλου και τον ευαισθητοποιεί όλο και περισσότερο σ’ αυτά που συμβαίνουν γύρω του. Όντας ικανός να κατευθύνει και να καθοδηγεί αδαής και ασυνειδητοποιημένες μάζες, ικανός να μεταφέρει σ’ αυτές μηνύματα εκλαϊκεύοντας φιλοσοφικές θεωρίες και επιστημονικά πορίσματα, είναι βαθιά υπεύθυνος απέναντί τους. Τώρα απ’ αυτή την ευθύνη του πηγάζουν τα διαβήματά του που οι σπουδαιότητά τους είναι ευθέως ανάλογη με το μέγεθος και το βάθος της ευθύνης τους.

Και η ευθύνη του οποιουδήποτε πνευματικού ανθρώπου απέναντι στα καυτά προβλήματα της εποχής του δεν επιβάλλεται μόνο σε καιρούς δύσκολους και δυσμενείς, σε καιρούς κατά τους οποίους καταδυναστεύεται ο λαός του και αφαιμάσσεται οικονομικά και πνευματικά η χώρα του, σε καιρούς κατά τους οποίους καταπνίγονται όλες οι ελευθερίες και στεριώνει η καταπίεση και η σκλαβιά, μα και σε καιρούς ειρηνικούς, σε καιρούς που χαρακτηρίζονται από οικονομική ευρωστία και κοινωνική γαλήνη μα κοντεύει να ναρκωθεί κάθε στοχασμός και κάθε διανοητική, πνευματική δημιουργία. Οπωσδήποτε στην πρώτη περίπτωση οι συνθήκες είναι απόλυτα αντίξοες και χρειάζονται στιβαροί πνευματικοί άνθρωποι για να αφυπνίσουν τον κόσμο να άρουν τη διαφθορά των συνειδήσεων μα παρ’ όλα αυτά ποτέ δεν ελλείπουν τέτοιες υψηλές προσπάθειες ίσως λόγω του ότι εξαιτίας των πολυάριθμων δυσκολιών αναπτερώνεται ραγδαία το ηθικό φρόνημα των πνευματικών ανθρώπων, φτάνοντας στη μεγαλύτερη έξαρσή του. Αυτό άλλωστε μας μαρτυρεί και η ιστορία. Όμως στη δεύτερη περίπτωση οι συνθήκες είναι ίσως περισσότερο ύπουλες γιατί η δυσκολία τους δεν μας φανερώνεται απροκάλυπτα παρά υπολανθάνει πίσω από μια πλαστή και επιφανειακή πολλές φορές ευημερία. Γι’ αυτό σε παρόμοιες περιπτώσεις πολλοί πνευματικοί άνθρωποι χάνουν κάθε επαφή με το πλήθος, αποκόβονται από τη μάζα που είναι αυτή που μαστίζεται από τόσα προβλήματα και επομένως η συμβολή τους στην κατανόηση του καιρού τους χάνει τη ζωτικότητά της.

Αυτό το τελευταίο είναι από τα φαινόμενα που παρατηρούνται στην εποχή μας σε ευρεία κλίμακα λόγω του ότι η τεχνολογική εξέλιξη έχει φτάσει στο αποκορύφωμά της και έχει διευρύνει το χάσμα ανάμεσα στους πνευματικούς ανθρώπους και στις μάζες. Αυτό βέβαια ως ένα σημείο είναι φυσικό, όμως απ’ την άλλη μεριά είναι φοβερά αρνητικό για την πνευματική άνοδο του κόσμου. Γιατί σήμερα που ένα σωρό προβλήματα μαστίζουν τον πλανήτη μας είναι περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη εποχή, επιτακτική η ανάγκη να αναλάβουν οι πνευματικοί άνθρωποι τις ευθύνες τους και με την ευρύτητα του πνεύματος που τους χαρακτηρίζει, να διαλύσουν το παραπέτασμα που καλύπτει τη βαθύτερη διάσταση των γεγονότων και να διαφωτίσουν το πλήθος. Βέβαια δεν μπορούμε να γενικεύσουμε την απάθεια που χαρακτηρίζει τους περισσότερους πνευματικούς ανθρώπους της εποχής μας για όλους, γιατί υπάρχουν και ορισμένες ελπιδοφόρες αναλαμπές, ορισμένοι πνευματικοί άνθρωποι που κυριολεκτικά αγρυπνούν στοχαζόμενοι την αίσια λύση βασανιστικών σημερινών προβλημάτων του ανθρώπου, όπως είναι οι πυρετώδεις εξοπλισμοί και ο στραγγαλισμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε πολλά σημεία του πλανήτη μας, το οικολογικό πρόβλημα που καθορίζεται ως μόλυνση του φυσικού περιβάλλοντος και διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας, η μάστιγα των ναρκωτικών που αποτελεί σοβαρότατη απειλή κατά του ανθρώπινου δυναμικού, η αλλοτρίωση, η μοναξιά και το ψυχονευρωτικό φαινόμενο του άγχους που αλλοιώνουν την υπόσταση του σύγχρονου ανθρώπου και καταρρακώνουν τον κριτικό του στοχασμό και το γόνιμο προβληματισμό του.

Αυτοί οι πνευματικοί άνθρωποι που η προσπάθειά τους απορρέει από την ακράδαντη πίστη σε υψηλά και πανανθρώπινα ιδανικά όπως η ελευθερία, η ειρήνη, η δικαιοσύνη και βέβαια η δημοκρατία αποτελούν για το σημερινό κόσμο την έκφραση της πνευματικής και ηθικής του κληρονομιάς. Γιατί αυτοί είναι που ενσαρκώνουν τη θεωρητική θεμελίωση των δίκαιων αιτημάτων για εθνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση των καταπιεζόμενων λαών, για προσωπική ελευθερία και αξιοπρέπεια του ανθρώπου, για βελτιωμένη παροχή παιδείας και για αυτοδύναμη πνευματική ανάπτυξη όλων των χωρών και των κοινωνιών. Μέσα από τις πολύμορφες εκφράσεις της ευθύνης τους, είτε διαμαρτυρίες είναι αυτές, είτε συγγράμματα, είτε υπομνήματα προς τους αρμόδιους, αντιπροσωπεύουν ολόκληρο τον παλμό ενός ανθρωπιστικού ιδανικού που στόχο του έχει να τοποθετήσει όλους τους ανθρώπους στη θέση που τους αξίζει. Να τους καταξιώσει σαν ηθικές προσωπικότητες και να εξάρει πάνω απ’ όλα την ανθρώπινη ιδιότητά τους. Έτσι με τις πράξεις τους πάνω στις οποίες αντικατοπτρίζεται η βαθιά αίσθηση της ευθύνης τους, οι πνευματικοί αυτοί άνθρωποι αποδείχνουν ότι είναι ικανοί να πιάνουν και να νιώθουν το σφυγμό της εποχής τους, ότι είναι ικανοί να προσφέρουν στην κοινωνία αναμορφώνοντάς την, ότι τελικά είναι άξιοι του χαρακτηρισμού τους ως πνευματικοί άνθρωποι. Γιατί ουσιαστικά πνευματικός είναι ο άνθρωπος που μπορεί να αφομοιώσει το συρμό της εποχής του και παράλληλα να τον εμπλουτίσει με τη δική του πολύτιμη πείρα και πνευματική κατάρτιση. Αντίθετα ο «πνευματικός» άνθρωπος που αγνοεί και δεν κάνει καμιά προσπάθεια να κατανοήσει τα κρίσιμα προβλήματα του καιρού του, μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι ικανός να προσφέρει στην κοινωνία με την έννοια ότι παραμένει περιθωριακός, εφόσον επιμένει να αναφέρει την πνευματική του ιδιότητα σε παρωχημένες εποχές.

Για τον πραγματικό πνευματικό άνθρωπο η εμβάθυνση στα προβλήματα του καιρού του και η κατανόηση και συμβολή στη λύση τους αποτελεί ζωτική ανάγκη, αποτελεί χώρο μέσα στον οποίο ο στοχασμός του ενεργοποιείται και διοχετεύεται δημιουργικά, αποτελεί τέλος το μέσο με το οποίο αναδείχνεται πραγματικός πνευματικός άνθρωπος, υπεύθυνος, ευσυνείδητος και δραστήριος.