Νικολέτα Τζιρίτα Ζαχαράτου – Ιανουάριος 2012
Αδιαμφισβήτητα ζούμε σε μια εποχή όπου η δημοκρατία έχει παρακμάσει. Ο θρίαμβος της εγκαθίδρυσης της μοιάζει σαν ένα μακρινό όνειρο ενώ το όραμα για μια αληθινή δημοκρατία μοιάζει απλησίαστο. Οι ελευθερίες μας περιορίζονται, οι ανισότητες οξύνονται, οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι επικρατούν , ο πολίτης συμμορφώνεται με τις αυθαιρεσίες της πολιτικής εξουσίας. Έχουμε λοιπόν πράγματι δημοκρατία? Στις μέρες όμως θα μπορούσαμε να νιώσουμε μια μικρή αισιοδοξία καθώς η πολιτικοοικονομική κρίση συμβάλλει στην όξυνση της κοινωνικής
δυσαρέσκειας και στις εκδηλώσεις πολιτικής ανυπακοής. Το μέχρι τώρα αδρανοποιημένο και απαθές πλήθος συνειδητοποιεί πως πρέπει να αγωνιστεί για τη δημιουργία μιας πραγματικά ελεύθερης κοινωνίας. Η αφύπνιση του ήταν αιφνίδια και οδυνηρή αλλά συνάμα αναγκαία.
Αυτή η πολιτική ανυπακοή που εκδηλώνεται στις πλατείες της «αγανάκτησης» είναι στην ουσία μια θεωρία της πολιτικής φιλοσοφίας, που αναφέρεται στην άρνηση του πολίτη να υπακούσει ή να συμμορφωθεί με νόμο ή άλλη προσταγή της πολιτικής εξουσίας που θεωρεί ανήθικο, άδικο ή παράλογο, με σκοπό η πολιτική εξουσία να πειστεί ή να εξαναγκαστεί να καταργήσει ή να τροποποιήσει αυτόν τον νόμο ή την προσταγή.1 Συγχωρείται όμως πολιτική ανυπακοή σε συντεταγμένη πολιτεία, έστω και υπό όρους ; Ή οι πολίτες είναι υποχρεωμένοι να τηρούν άνευ ετέρου τους νόμους ανεξάρτητα το δίκαιο ή άδικο περιεχόμενο τους ; 2 Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα πρέπει να επισημάνουμε πως η πολιτική ανυπακοή παρόλο που δεν είναι τυπικά μια νόμιμη πράξη είναι ωστόσο μια πράξη ευσυνείδητη και ηθική που αποσκοπεί στο δημόσιο συμφέρον και δίκαιο. Όταν λοιπόν η πολιτική εξουσία παραβιάζει το Σύνταγμα σε βαθμό ώστε να κλονίζονται οι θεμελιώδεις αρχές της κοινωνικής συμβίωσης, ο πολίτης αποδεσμεύεται από αυτήν. Στην περίφημη μάλιστα «Διακήρυξη των δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη» της γαλλικής Επανάστασης, που αποτελεί ένα από τα θεμελιώδη κείμενα του ευρωπαϊκού συνταγματικού πολιτισμού, η αντίσταση στην τυραννία καταγράφεται ως ένα από τα φυσικά και απαράγραπτα δικαιώματα του ανθρώπου.3 Άρα ναι πιστεύω πως ο πολίτης έχει το «δικαίωμα» πολιτικής ανυπακοής όταν το κράτος καταπατά τους όρους του κοινωνικού συμβολαίου που έχει «υπογραφθεί» αμφίπλευρα ή επιβάλλει ένα ανήθικο και άδικο νόμο. Η πολιτική ανυπακοή όμως εμφανίζεται ως η έσχατη λύση όταν δεν έχουν
ευδοκιμήσει τα νόμιμα μέσα που διαθέτει ο πολίτης , για να διαμαρτυρηθεί.
Ιστορικά η πολιτική ανυπακοή ανιχνεύεται ήδη στην «Αντιγόνη», που θάβει το αδελφό της παρά την απαγόρευση του Κρέοντα, επειδή αυτό της επιτάσσει η συνείδησή της. Η θεωρία μορφοποιήθηκε πάντως στα μέσα του 19ου αιώνα από τον Αμερικανό Henry David Thoreau κα ι το δοκίμιό του «Πολιτική Ανυπακοή». Η θεωρία της πολιτικής ανυπακοής, ή όπως αλλιώς αποκαλέστηκε, βρίσκεται στη βάση της πολιτικής σκέψης και πράξης του Gandhi. και του αγώνα κατά του βρετανικού αποικιοκρατικού κάθεστώτος στην Ινδία ή του Martin Luther King και του αγώνα κατά του apartheid. 4 Όπως προανέφερα ένας από τους σημαντικότερους θεμελιωτές της πολιτικής ανυπακοής υπήρξε ο αμερικανός οραματιστής Henry David Thoreau με το έργο του «Resistance to civil government» που έγινε γνωστότερο με τίτλo “Πολιτική ανυπακοή” («Civil disobedience», 1849), έργο στο οποίο κηρύσσει την παθητική αντίσταση απέναντι σε μια άδικη μορφή εξουσίας. Αυτό το εμπνευσμένο δοκίμιο είναι το δημιούργημα ενός ελεύθερου πνεύματος και μιας ελεύθερης ψυχής που επικρίνει την ανοχή μας σε άδικες πολιτικές που μας καταδυναστεύουν. Ο Thoreau θυσιάζει ακόμα και την προσωπική του ελευθερία για την υποστήριξη της θεωρίας του και των ιδανικών του καθώς φυλακίζεται έπειτα από την άρνηση του να καταβάλλει φόρους στην αμερικανική κυβέρνηση που υποστήριζε τότε το θεσμό της δουλείας και τον μεξικανικόαμερικανικό πόλεμο. Η «αγανάκτηση» των πολιτών σε παγκόσμιο επίπεδο πράγματι ξεκίνησε από την οικονομική εξαθλίωση αλλά μετεξελίχθηκε σε κάτι ανώτερο σε μια ολοκληρωτική αμφισβήτηση της παγιωμένης κοινωνικής δομής. Οι σημερινές κινητοποιήσεις δεν είναι πια ένας αγώνας «για να μην περάσει κάτι». Είναι ένας αγώνας ολικός για να γκρεμιστεί οτιδήποτε ανελεύθερο. Οι άνθρωποι στις πλατείες άρχισαν να δημιουργούν τις προϋποθέσεις για μια νέα δημοκρατία, για μια νέα κοινωνία. Άλλωστε όπως είχε πει και ο Μέτερνιχ οι άνθρωποι που δημιουργούν ιστορία δεν έχουν χρόνο να τη γράψουν. 5 Έτσι η «απειλητική» παρουσία των «αγανακτισμένων» ως «ηθική» φωνή αποτελεί ένα θετικό στοιχείο το οποίο επηρεάζει έστω λίγο το πολιτικό παιχνίδι και προσκήνιο. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν όλοι μας ως δημοκρατικοί πολίτες για τη δημιουργία μιας καλύτερης δημοκρατίας, ας ενημερωθούμε, ας εκπαιδευτούμε, ας μοχθήσουμε για το καλύτερο.
1 «Πολιτική ανυπακοή και δικαίωμα αντίστασης»-Της Νέδας Κανελλοπούλου (Επίκουρη καθηγήτρια Συγκριτικού Δημοσίου Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
2 Κώστας Σταμάτης (καθηγητής φιλοσοφίας του δικαίου στο Τμήμα Νομικής του ΑΠΘ) «Νομιμοποίηση και πολιτική ανυπακοή» , εφ. Αυγή, 30/10/2011.
3 «Πολιτική ανυπακοή και δικαίωμα αντίστασης»-Της Νέδας Κανελλοπούλου.
4 «Πολιτική ανυπακοή και δικαίωμα αντίστασης»-Της Νέδας Κανελλοπούλου
5 «Tι θα έλεγε ο Καστοριάδης για την Ελλάδα σήμερα;» -της Νανάς Τραμαντζά — Σειρά Ιδέες & Θεωρίες που Διαμόρφωσαν τον Πολιτισμό
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Διαδίκτυο
1 . «Πολιτική ανυπακοή και δικαίωμα αντίστασης» – Της Νέδας Κανελλοπούλου (Επίκουρη καθηγήτρια Συγκριτικού Δημοσίου Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο – http://www.spitha-kap.gr
2 . Βιβλιοπαρουσίαση Χένρυ Ντέιβιντ Θορώ – Πολιτική ανυπακοή ( 9 / 1 1 / 2 0 0 9 ) h t t p : / /www. a f o rmi . g r
3 . Κώστας Σταμάτης (καθηγητής φιλοσοφίας του δικαίου στο Τμήμα Νομικής του ΑΠΘ) «Νομιμοποίηση και πολιτική ανυπακοή», εφ. Αυγή, 30/10/2011 – http://www.avgi.gr
4 . «Tι θα έλεγε ο Καστοριάδης για την Ελλάδα σήμερα;» – της Νανάς Τραμαντζά – – – Σειρά Ιδέες & Θεωρίες που Διαμόρφωσαν τον Πολιτισμό – http://www.solon.org.gr
Άρθρα
Νικόλας Σεβαστάκης «Η άγια καθαρολογία και οι πλατείες της αγανάκτησης» – Σύγχρονα Θέματα (Απρίλιος –Ιούνιος 2011)
