Κάπου στα μέσα του 15ου αιώνα, στην Ιταλία, τοποθετείται η εμφάνιση ενός θεατρικού είδους, του οποίου η φήμη εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την Ευρώπη. Ο λόγος γίνεται για την “Κομέντια ντελ’ άρτε” (Commedia dell’ arte) – η κωμωδία της τέχνης του αυτοσχεδιασμού. Κωμωδία αποκλειστικά από επαγγελματίες ηθοποιούς. Οι θεατρίνοι του είδους διέθεταν χιούμορ, ευλυγισία, χορευτικές ικανότητες καθώς και άριστη τεχνική και υποκριτική δεινότητα.
H σπουδαία τεχνική του αυτοσχεδιασμού ήταν το αποτέλεσμα βαθιάς γνώσης της σκηνικής πράξης ύστερα από μακρόχρονη εμπειρία και εξάσκηση. Συγκεκριμένα, ο κάθε ηθοποιός διήγαγε μια μακρόχρονη μαθητεία επάνω στη σκηνή σε συμπληρωματικούς ρόλους (κομπάρσος, χορευτής) προτού καταλήξει στο ρόλο εκείνο που θα ενσάρκωνε για το υπόλοιπο της ζωής του. Γιατί ο κάθε ηθοποιός εξειδικευόταν στην ενσάρκωση ενός συγκεκριμένου ρόλου, γεγονός που δημιουργούσε ένα είδος ταύτισης του ηθοποιού με το ρόλο, με αποτέλεσμα να διατηρούν συχνά οι ηθοποιοί την αμφίεση του ρόλου τους στην καθημερινή τους ζωή και αρκετές φορές να απαρνιούνται και το ίδιο τους το όνομα. Μόνο οι ηθοποιοί που υποδύονταν τους νεαρούς εραστές, σε μια πιο προχωρημένη ηλικία, όταν έχαναν το παρουσιαστικό του εραστή, μεταπηδούσαν από τους νεανικούς τους τύπους σε άλλους.
Όσον αφορά την εξωτερική εμφάνιση, φορούσαν πολύ ιδιαίτερα κοστούμια και μάσκες, τα οποία έφτιαχναν μόνοι τους. Οι μάσκες σχεδόν έκρυβαν τις εκφράσεις του προσώπου, γι’ αυτό το λόγο έδιναν περισσότερη έμφαση στην κίνηση και τη διάλεκτο. Με βάση ένα υποτυπώδες σενάριο οι επαγγελματίες καλλιτέχνες ξεδίπλωναν το υποκριτικό και αυτοσχεδιαστικό τους ταλέντο.
Οι ρόλοι-τύποι στην Commedia dell’Arte.
Οι Υπηρέτες:
Αρχικά ονομάζονταν Zanni. Ο ένας ήταν σοφός και πανούργος ενώ ο άλλος ανόητος και κακοφτιαγμένος. Πάντοτε έτοιμοι να δώσουν λύση, εκούσια ή ακούσια, στα προβλήματα που προέκυπταν, οι υπηρέτες ήταν συνήθως οι πρωταγωνιστές, οι υπεύθυνοι για την εξέλιξη της πλοκής.
Αρλεκίνος:
Πολύχρωμο κοστούμι, ακροβασίες και έντονη σκηνική δράση, χορευτική δεξιοσύνη ακόμα και στο βάδισμα, διακωμώδηση και έξυπνος σχολιασμός στη ροή της πλοκής. Κατεξοχήν πρωταγωνιστής της αυτοσχέδιας φάρσας, πονηρός, κυνικός, αναιδής, χωρατατζής. Λαίμαργος, ψεύτης και κλέφτης πουγγιών ή της “τιμής” των γυναικών.
Πιερότο (Pedrolino):
Υπηρέτης κι αυτός αλλά πιο νόστιμος, αθώος, τίμιος, και αγαθός. Κάνει καταπληκτικές ακροβασίες για να τον θαυμάζει η Κολομπίνα (υπηρέτρια). Ο παλιάτσος, που δε φοράει μάσκα, όπως πολλοί από τους άλλους τύπους, αλλά βάφεται άσπρος στο πρόσωπο, ντύνεται στα λευκά και φορά ένα στενό άσπρο σκουφί που του σφίγγει το κεφάλι. Από γκροτέσκα φιγούρα εξελίχθηκε σε ρομαντική μορφή.
Μπριγκέλa (Brighella) :
Με κάμποσες από τις ιδιότητες του Αρλεκίνου αλλά πιο χωριάτης και ψεύτης, και λιγότερο έξυπνος. Φλύαρος και κλέφτης. Άλλοτε φοβιτσιάρης ή και πιο ευγενικός.
Πουλτσινέλα (Pulcinella):
Φλύαρος, χωρατατζής, ζωηρός, καπεταν φασαρίας. Λιγότερο έξυπνος και περισσότερο βάρβαρος. Καμπούρα εμπρός και πίσω. Με τα χρόνια φουσκώνουν η καμπούρα και η κοιλιά.
Οι Ερωτευμένοι (Accesi):
Σε όλους τους θιάσους υπήρχαν ένα ή δύο ζευγάρια νέων και όμορφων εραστών. Χρησιμοποιούσαν ένα λεπτεπίλεπτο τρόπο ομιλίας, σχεδόν ποιητικό.
Ηλικιωμένοι:
Συνήθως υπήρχαν τρεις ηλικιωμένοι , ο καθηγητής, ο καπετάνιος και ο γιατρός, που χαρακτηρίζονταν από την κωμική και υπερβολική συστροφή κάποιων ιδιοτροπιών (φιλαργυρία, σοφιστεία και φιληδονία) καθώς και από την ομιλία σε διάλεκτο ανάλογα με την καταγωγή.
Γιατρός (Dottore) :
Σχολαστικός και πολυδιαβασμένος. Φίλος του Πανταλόνε, συχνά πατέρας ερωτευμένου νέου. Του συμβαίνει συχνά να ερωτοχτυπιέται κι ο ίδιος και να καταλήγει ?κερατάς? την παραμονή των γάμων του.
Καπετάνιος (Capitano) :
Κορδωμένος, γελοίος παλλικαράς. Φαφλατάς, κατά βάθος ηλίθιος και φοβιτσιάρης. Καμπουρωτή μύτη, τεράστιο μουστάκι. Συνήθως Ισπανός.
Γυναίκες:
Η Commedia dell?Arte ουσιαστικά ανέβασε για πρώτη φορά τη γυναίκα στη σκηνή σε ρόλους ζωηρής και προκλητικής υπηρέτριας, με πιο πιό γνωστή την Κολομπίνα, προξενήτρας, φλύαρης μητέρας, ενοχλητικής ζητιάνας ή κουτσομπόλας γειτόνισσας.
Άλλοι ρόλοι που μπορούσαν να φανούν χρήσιμοι σε ένα ρεπερτόριο που ο κάθε θίασος προσάρμοζε στις ανάγκες του ήταν του συμβολαιογράφου, του ξενοδόχου και του αχθοφόρου.
Η επίδραση της Commedia dell’Arte.
Η επίδραση της Commedia dell’Arte στο Ευρωπαϊκό και Παγκόσμιο Θέατρο είναι ανυπολόγιστη. Κι όταν ακόμα επήλθε η παρακμή του είδους και οι χαρακτήρες άλλαξαν μέχρι το βαθμό της παραμόρφωσης και πάλι μπορούσε να αναγνωρίσει κανείς τα παλιά τους πρότυπα. Οι χαρακτήρες της διαφυλάχθηκαν μέσα στο Γαλλικό Κλασικό Θέατρο (Μολιέρος), το Αγγλικό Θέατρο της Ελισαβετιανής Εποχής (Σαίξπηρ), αλλά και μέσα από την προσπάθεια του Ιταλού Γκολντόνι να ξαναζωντανέψει την Commedia dell’Arte περί τον 17ο αιώνα.
Παντού όπου υπάρχει θέατρο υπάρχουν ίχνη της Commedia dell’Arte, ακόμη και στον Τσάρλυ Τσάπλιν ή το Χοντρό και το Λιγνό. Αλλά και εκτός θεάτρου το κίνημα της Commedia dell?Arte άσκησε την επιρροή του με αποτέλεσμα σπουδαίους πίνακες ζωγραφικής, κοστούμια, γλυπτά και φωτογραφίες.
Πηγή:artmag.gr
Ο Αρλεκίνος, η κλασικότερη ίσως φιγούρα της Κομίντια ντελ Άρτε, έχει τις βάσεις του στους Βατράχους του Αριστοφάνη, τους βυζαντινούς μίμους καθώς και τους θαυματοποιούς και πλανόδιους ακροβάτες του Μεσαίωνα. Δημιουργήθηκε τον 16ο αιώνα στη Γαλλία και φέρεται να υπηρετεί συνήθως τον Πανταλόνε, τον Ντοτόρε και τον Καπιτάνο. Το γυναικείο αντίστοιχο του Αρλεκίνου και συνήθης συμπρωταγωνίστριά του επί σκηνής, είναι η Κολομπίνα.
Ο Αρλεκίνος γεννήθηκε μέσα σε ένα γιγάντιο αβγό και μάνα του ήταν η χαρά! Όταν ξεπρόβαλε δεν ήξερε τίποτα, ούτε καν πως τρώνε και το βασικότερο; Ήταν τσίτσιδος! Έπρεπε να ντυθεί! Κρύφτηκε λοιπόν σε μια βατομουριά γιατί πολύ φοβόταν και περίμενε. Ένας καρδινάλιος σκόνταψε πάνω στο απλωμένο πόδι του από απροσεξία και για να τον σώσει από την πτώση ο Αρλεκίνος προσπάθησε να τον κρατήσει με το χέρι του. Αποτέλεσμα να του σκίσει ένα κόκκινο τόσο δα υφασματάκι. Δεν έφτανε για τίποτα αλλά αυτό το μικρό κόκκινο ύφασμα του έδωσε μια ιδέα. Και κρυμμένος στη βατομουριά, κατάφερε να αποκτήσει ούτε ένα ούτε δύο αλλά είκοσι επτά κομμάτια ύφασμα, διαφορετικού χρώματος…
