ΓΡΑΦΕΙ: Η ΙΩΑΝΝΑ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ
Τὴ 2η ἡμέρα τοῦ Νοεμβρίου μᾶς τίμησε μὲ τὴν παρουσία της ἡ ἐπιμελήτρια ἐκπαίδευσης τοῦ Ἐθνικοῦ Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Μαρίνα Τσέκου σὲ διάλεξη ποὺ ἔδωσε στὴν αἴθουσα μαθηματικῶν τοῦ σχολείου μας μὲ θέμα: «Νέοι τρόποι ἔκφρασης στὴν τέχνη, νέοι τρόποι ἑρμηνείας καὶ πρόσληψης τοῦ ἔργου τέχνης κατὰ τὸ α’ ἥμισυ τοῦ 20ου αἰώνα».
Ἡ κυρία Τσέκου ξεκίνησε τὴν διάλεξη λέγοντάς μας ὅτι μὲ τὸ γύρισμα τοῦ αἰώνα ἀπὸ τὸν 19ο στὸν 20ο συνέβησαν σημαντικὰ γεγονότα τὰ ὁποῖα ἑπηρέασαν καὶ τὴν τέχνη. Ὅπως μᾶς εἶπε, τὸ χαρακτηριστικὸ αὐτῆς τῆς ἐποχῆς εἶναι ἡ ἔκρηξη διαφορετικῶν τρόπων εἰκαστικῆς ἔκφρασης, τὰ λεγόμενα κινήματα, γιὰ τὰ ὁποῖα προτίμησε νὰ μὴ μιλήσει ἀλλὰ νὰ ἀναφερθεῖ στὶς ἰδέες ποὺ τὰ γέννησαν. Μὲ τὴν θεωρία τοῦ Δαρβίνου ὅτι ὁ ἄνθρωπος προέρχεται ἀπὸ τὰ ζῶα ἦρθε στὸ φῶς ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖται καὶ ἀπὸ μία κτηνώδη πλευρὰ πλὴν τῆς ἔλλογης. Χάρη στὴν ψυχανάλυση τοῦ Φρόυντ καὶ τὴ θεωρία του γιὰ τὸ ὑποσυνείδητο, ἄρχισε νὰ ἐμφανίζεται ὁ ψυχισμὸς τοῦ ἀνθρώπου στὴν τέχνη. Οἱ νέοι καλλιτέχνες παρουσιάζονται ὡς οἱ μεγάλοι ἀμφισβητίες οἱ ὁποῖοι ἐπιθυμοῦν νὰ «γκρεμίσουν» τὴν τέχνη, ὅπως αὐτὴ εἶχε διαμορφωθεῖ ὡς τότε.
Στὴ συνέχεια μᾶς μίλησε καὶ ἀνέλυσε τὸ ἔργο τοῦ Gustav Klimt, τοῦ Egon Schiele, τοῦ James Ensor, τοῦ Ernst Ludwig Kircher, τοῦ Pablo Picasso, τοῦ Paul Gaugin, τοῦ Paul Klee, τοῦ Arno Breker καὶ τοῦ Josef Thorak χρησιμοποιώντας πλούσιο φωτογραφικὸ ὑλικὸ ἀπὸ τὸ ἔργο τους.
Σύμφωνα μὲ τὴν κ. Τσέκου, ὁ Gustav Klimt σχεδίασε γιὰ τὴν πρώτη ἔκθεση τῆς Secession τῆς Βιέννης τὸ 1898 μία ἀφίσα ποὺ ἀπεικόνιζε τὸν Θησέα νὰ σκοτώνει τὸν Μινώταυρο, θέλοντας νὰ συμβολίσει τὸ νέο αἷμα ποὺ σκοτώνει τὸ σύμβολο τοῦ φόβου καὶ τῆς ἐξουσίας.
Ὁ πίνακάς του «Ἰουντίθ» παραπέμπει σὲ ἕναν μύθο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Στὸ βλέμμα τῆς γυναίκας, ἡ ὁποία κρατάει ἕνα ἀνδρικὸ κεφάλι, φαίνεται ἡ χαιρεκακία καὶ ἡ ἠδονὴ γιὰ τὴν πράξη τοῦ ἀποκεφαλισμοῦ καὶ παραπέμπει στὴ θεωρία τοῦ Φρόυντ περὶ σαδισμοῦ.
Ὁ ζωγράφος Schiele μοιάζει ἀδιαμόρφωτος στὴν αὐτοπροσωπογραφία του, ἐνῶ τὸ ἂν εἶναι σὲ φάση διαμόρφωσης ἢ διάλυσης δὲν εἶναι σαφές.
Στὸν πίνακά του «Τὸ κορίτσι καὶ ὁ θάνατος», ποὺ εἶναι ἑπηρεασμένος ἀπὸ τὴν προσωπική του ζωή, ταυτίζει τὸν ἑαυτό του μὲ τὸν θάνατο καὶ τὰ πρόσωπα δὲν φαίνεται νὰ ἀπολαμβάνουν τὸν ἔρωτά τους.
Τὸν James Ensor, στὸ «Πορτρέτο τοῦ Καλλιτέχνη»,1899, φαίνεται νὰ τὸν ἀπασχολεῖ ἰδιαίτερα ἡ σχέση ἀνάμεσα στὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς συνανθρώπους του ποὺ «φοροῦν μάσκες». Τὸ θέμα τῆς μάσκας φαίνεται νὰ ἀπασχολεῖ καὶ ἄλλους καλλιτέχνες, ὅπως τὸν Kircher καὶ τὸν Picasso, ὁ ὁποῖος ἑπηρεάζεται ἀπὸ αὐτὲς καὶ ἀπεικονίζει τὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο μὲ τὰ βασικὰ γεωμετρικὰ σχήματα (κυβισμός).
.
Ὁ Gaugin ἀπομακρύνει τὸ ἐνδιαφέρον του ἀπὸ τὸν τεχνοκρατούμενο κόσμο τῆς Δύσης καὶ στρέφεται σὲ «πρωτόγονους πολιτισμούς». Τὰ πρόσωπα στοὺς πίνακές του φαίνονται πιὸ χαλαρὰ καὶ ἀνθρώπινα ἀπὸ αὐτὰ τῶν λευκῶν, ἐνῶ περιβάλλονται ἀπὸ τὰ ἀπολύτως ἀπαραίτητα. 
Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν τέχνη τῶν πρωτόγονων λαῶν, πολλοὶ καλλιτέχνες τῆς ἐποχῆς ἔστρεψαν τὸ ἐνδιαφέρον τους καὶ πρὸς τὴν τέχνη τῶν παιδιῶν καὶ τῶν παραφρόνων. Ὁ Paul Klee ἦταν βασικὸς ἐκπρόσωπος τῆς τέχνης τῶν παιδιῶν καὶ ἀπὸ τὸν πίνακα αὐτοῦ «Angelus Novus» ἐμπνεύστηκε ὁ μαρξιστὴς Benjamin Walter τὴν ἔνατη θέση του στὸ δοκίμιό του «Θέσεις πάνω στὴν φιλοσοφία τῆς ἱστορίας».
Ὁ ψυχίατρος Hans Prinzhorn ποὺ εἶχε κλινικὴ στὴν Χαϊδελβέργη παρακινοῦσε τοὺς τροφίμους νὰ ζωγραφίζουν καὶ ἔκανε ἔκθεση μὲ τὰ ἔργα τους, τὰ ὁποῖα στὴ συνέχεια καταστράφηκαν ἀπὸ τοὺς Ναζί. Ἡ «Τέχνη τῶν Παραφρόνων» θεωρεῖτο ἀπὸ αὐτοὺς ἐκφυλισμένη τέχνη διότι ἔκανε τοὺς ἀνθρώπους νὰ σκέφτονται. Οἱ Ναζὶ εἶχαν ὡς πρότυπο τὰ κλασσικὰ ἰδεώδη. Τὰ γλυπτὰ γυμνῶν ἀνδρῶν τοῦ Arno Breker εἶναι κακὴ ἀντιγραφὴ τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων.
Στὸ γλυπτὸ τοῦ Josef Thorak “Comradeship” διαφαίνεται ἡ σεξιστικὴ ὁμοφυλοφιλία τῶν Ναζὶ λόγω περιφρόνησης στὸ γυναικεῖο φύλο.
Στὸ cartoon “The Sculptor of Germany”, ποὺ δημοσιεύτηκε σὲ ἐφημερίδα, τοῦ O. Garvens, κρύβεται ὁλόκληρη ἡ ναζιστικὴ θεωρία. Τὸ ἀνδρικὸ σῶμα φανερώνει τὴ δύναμη καὶ τὴν ἐξουσία καὶ ἀποτελεῖται ἀπὸ τμήματα ποὺ ὑπηρετοῦν τὸ ὅλον ἔξω ἀπὸ τὸ ὁποῖο τὰ μέρη αὐτὰ δὲν ὑφίστανται (ὁλοκληρωτισμός).
Ὁ ἐξπρεσσιονισμὸς φανερώνει τὸ συναίσθημα, ἐνῶ ὁ ναζισμὸς ἐπιτρέπει μόνο τὴ σύσπαση τοῦ σώματος ποὺ προέρχεται ἀπὸ ἐξωτερικοὺς παράγοντες. Ὅπως συμπλήρωσε ὁ μαθηματικὸς κ. Μιχάλης Πατσαλιᾶς, «Ἡ συμμετρία δείχνει ἀσφάλεια».
Ἡ κυρία Τσέκου ἔκλεισε τὴ διάλεξη ἀναφέροντας τὶς διάφορες μορφὲς ἀνάλυσης τῶν ἔργων: τὴν ψυχαναλυτική, τὴν κοινωνιολογική, τὴ βιογραφική, τὴ φεμινιστική, τὴν ἑρμηνευτική, τὴ μαρξιστική, τὴ μορφολογική, τὴ στυλιστική, τὴ σημειολογική, τὴν εἰδολογικὴ καὶ τὴν κοινωνιολογική καὶ εἰσέπραξε τὸ θερμὸ χειροκρότημα τῶν παρευρισκομένων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Hal Foster, Rosalind Krauss, Yve – Alain Bois, Benjamin H. D. Buchloh, Μοντερνισμός, ἀντιμοντερνισμός, μεταμοντερνισμός, ἐκδ. Ἐπίκεντρο, 2007.
Σὰρλ Μπωντλαίρ, Ἀποφθέγματα παρηγοριᾶς γιὰ τὸν ἔρωτα. Ὁ ζωγράφος τῆς μοντέρνας ζωῆς, ἐκδ. Ἐρατώ, 2000.
Μισὲλ Φουκώ, Τὶ εἶναι Διαφωτισμός, ἐκδ. Ἔρασμος, 2003.
Νίκη Λοϊζίδη, Ὁ μύθος τοῦ Μινώταυρου στὴν Πρωτοπορία τοῦ Μεσοπολέμου, ἐκδ. Νεφέλη, 1988.
Νίκη Λοϊζίδη, «Ὁ μύθος καὶ ἡ φαντασίωση. Salvador Dali: Μία αναφορὰ μὲ ἀφορμὴ τὴν ἔκθεση στὸ Μουσεῖο Κυκλαδικῆς Τέχνης», ἐφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 22/12/2002.
Νίκη Λοϊζίδη, «Ἡ τύχη τοῦ μοντέρνου Οἰδίποδα», ἐφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ,11/08/2002.
Τζὸν Μπέργκερ, Ἡ εἰκόνα καὶ τὸ βλέμμα, ἐκδ. Μεταίχμιο, 2011 (μτφ τοῦ: John Berger, Ways of seeing, BBC and Penguin Books).
Ἀνδρέας Ἰωαννίδης, Τέχνη καὶ πειθαρχία Ὁ εἰκαστικός νατουραλισμὸς ὡς μορφὴ πειθαρχίας, στό: Σολοµὼν Ἰ., Κουζέλης Γ. (επιµ.), Πειθαρχία καὶ γνώση, Τοπικὰ Α΄, Ἀθήνα, 1994, σ. 323-327.
Αἰτία θανάτου: Εὐθανασία. Συγκαλυμμένη ἐξόντωση τῶν ψυχικὰ ἀσθενῶν στὴν ἐποχὴ τοῦ Ναζισμοῦ. Συλλογὴ Prinzhorn (Κατάλογος τῆς ἔκθεσης Αἰτία θανάτου: Εὐθανασία. Συλλογὴ Prinzhorn, ποὺ πραγματοποιήθηκε στὸ μουσεῖο Μπενάκη τὸ 2011).
