Από ψυχολογικής πλευράς, αφού ο εγκέφαλος συντηρεί προκαταλήψεις για τη φυλή, πρέπει να έχει κάποιους σοβαρούς λόγους. Αν και δεν υπάρχει σαφής επιστημονική εξήγηση ακόμα, υπάρχουν αρκετές πιθανές αιτίες.
Πρώτον, οι ρατσιστικές ιδέες μας προστατεύουν από το να γνωρίσουμε τον πραγματικό μας εαυτό. Αν συγκεντρωθούμε στα εξωτερικά χαρακτηριστικά, δεν αναγκαζόμαστε να δούμε τα ενδότερα. Αν σκεφτόμαστε ότι είμαστε διαφορετικοί από τους άλλους, ορίζουμε την προσωπική μας αξία σύμφωνα με τις εξωτερικές διαφορές, δε βλέπουμε (ούτε παραδεχόμαστε) τις ομοιότητες και δε γνωρίζουμε βαθιά τον εαυτό μας. Η γνώση του πραγματικού εαυτού είναι τρομακτική, αφού θα βαδίσεις σε άγνωστα μονοπάτια. Το να ζεις αυτόνομα και αυτόβουλα σημαίνει να ζεις χωρίς ταυτότητες και ταμπέλες – και αυτό είναι απειλητικό για το εγώ. Ο ρατσισμός είναι μια ταμπέλα που μας λέει να μην ψάξουμε τι είμαστε εμείς, και δι’ αυτού μας προφυλάσσει.

Μια άλλη θεωρία λέει ότι οι ρατσιστικές ιδέες προστατεύουν από τους φόβους της συγχώνευσης. Αν επικεντρωθούμε στο πώς και πόσο διαφορετικοί είμαστε, δε θα σκεφτούμε τη συγχώνευση με τους άλλους. Αν όμως αναγνωρίσουμε τις ομοιότητές μας, θα πρέπει να διαχειριστούμε μια συνειδητότητα πολύ πιο αχανή από αυτή που νομίζουμε ότι κατέχουμε – κι αυτό είναι τρομακτικό. Το Εγώ συντρίβεται αν συνειδητοποιήσει ότι όλοι είμαστε ένα, ότι όλοι είμαστε το ίδιο και το αυτό. Δείτε τις αυθαίρετες διευθετήσεις στον παγκόσμιο χάρτη. Κοιτάξτε τα σύνορα που φτιάξαμε για να γίνει κάτι δικό μας, παρά την εσώτερη λαχτάρα μας να βγούμε από τα όρια, αποδεχόμενοι ότι στην πραγματικότητα είμαστε ενωμένοι. Κάθε νέο τεχνολογικό εφεύρημα αυτό το στόχο έχει και αυτό επιβεβαιώνει: είμαστε άνθρωποι και ποθούμε την επαφή με ανθρώπους. Το τηλέφωνο, το φαξ, το μέιλ, το Ίντερνετ μας συνδέουν με τους άλλους ανεξαρτήτως αποστάσεως. Όμως το Εγώ στήνει παγίδες, μας κάνει να διαλέξουμε μια εξωτερική διαφορά, επειδή φοβόμαστε την ανωνυμία της συγχώνευσης.

Επίσης οι ρατσιστικές απόψεις μας επιτρέπουν να συνδεόμαστε με άλλα μέλη της ίδιας φυλής. Όταν διαχωρίζουμε τον εαυτό μας από τους άλλους, σχηματίζουμε ομάδες. Χωρίς αυτές τις υποδιαιρέσεις, πρέπει να αντιμετωπίσουμε την αυταπάτη ενός κόσμου με σύνορα μόνο στο χάρτη, όχι στην ουσία της ανθρωπιάς. Οι ρατσιστικές ιδέες προσφέρουν λόγους να αισθανόμαστε μέλη της ομάδας. Επίσης, τροφοδοτούν το φόβο της “μόλυνσης” από άλλες φυλές. Εξωτερικά δείχνουμε διαφορετικοί και συχνά έχουμε διαφορετικές κουλτούρες, συνήθειες και ανατροφή. Αντί να καταλάβουμε γιατί η διαφορετικότητα προξενεί τόση δυσφορία, επιλέγουμε σ’ αυτά που έχουμε μάθει και μας κάνουν να νιώθουμε βολικά. Οι φράσεις: “Οι Ινδοί τρώνε κάρι / Οι λευκοί τρώνε μπριζόλα με πατάτες” είναι κατηγοριοποιήσεις. Η σκέψη ότι δε διαχωριζόμαστε σημαίνει για τον μισαλλόδοξο ότι θα συγχωνευτούμε σε βαθμό που η άλλη φυλή θα μας εξαφανίσει – να ο φόβος που ξεφυτρώνει πάλι.

Επιπλέον, η διαφορά μάς δίνει μια αίσθηση ότι κάπου ανήκουμε, γι’ αυτό χωρίζουμε τους ανθρώπους σε κατηγορίες. Η φυλή, όπως και κάθε άλλη κατηγοριοποίηση, εξυπηρετεί την ανάγκη να οργανώσουμε τα πράγματα έτσι που να τα καταλαβαίνουμε. Οι πιο σκοτεινές εποχές στην παγκόσμια ιστορία (από το απαρχάιντ στη Νότιο Αφρική, μέχρι τη γενοκτονία στη Ρουάντα και το Ολοκαύτωμα του Χίτλερ) προήλθαν από την εμμονή της κατηγοριοποίησης με τη φυλή ή την εθνικότητα και με τη δικαιολογία της εγκαθίδρυσης μιας λιγότερο απειλητικής δημόσιας τάξης. Πιστεύουμε ότι “ξέρουμε” τον εαυτό μας καλύτερα όταν φοράμε ο καθένας την ταμπελίτσα του.

Ο ρατσισμός μπορεί να είναι μια έκφραση της ανθρώπινης ανάγκης για κυριαρχία και δύναμη, αλλά λόγω της διαχωριστικής φύσης του χάνει πολλά: δεν εκμεταλλεύεται τη δύναμη όλων των ανθρώπων. Όταν βλέπουμε τον κόσμο μέσα από ρατσιστικό ή φυλετικό διαχωρισμό και προτιμήσεις, φτιάχνουμε ένα εξωτερικό πλαίσιο στις ομοιότητες. Οι αντιληπτές ομοιότητες ενώνουν τα μέλη μιας ομάδας και δημιουργούν μια απατηλή αίσθηση δύναμης που αγνοεί πόση περισσότερη ισχύ θα υπήρχε αν ενώνονταν όλοι, πέρα από φυλές.

Από το βιβλίο του Σρινιβασάν Σ. Πιλέι με ελληνικό τίτλο: “Νικήστε τους φόβους σας”, εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ
Ο αγγλικός τίτλος του πρωτότυπου είναι: “Life Unlocked”