« ΕΑΡ ΧΕΛΙΔΩΝ ΟΥ ΚΑΘΙΣΤΗΣΙ ΜΙΑ
ΑΙ ΤΡΕΙΣ ΑΗΔΟΝΕΣ ΔΕ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ ΕΑΡ ».
( Ένα χελιδόνι δε φέρνει την άνοιξη, τα τρία, όμως, αηδόνια του Πνεύματος, δηλαδή οι Tρεις Ιεράρχες φέρνουν το έαρ των ψυχών, την Άνοιξη στις ψυχές ).
Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥΣ
Οι Tρεις Ιεράρχες έζησαν τον τρίτο και τέταρτο αιώνα μ.Χ.. Και οι τρεις ήταν παιδιά πλουσίων οικογενειών ευγενικής καταγωγής. Σπούδασαν στα καλύτερα πανεπιστήμια της εποχής τους και κατέστησαν ξακουστοί σε όλη την Αυτοκρατορία για την εξαίρετη παιδεία τους. Για τον Βασίλειο λεγόταν ότι κατείχε όλες τις επιστήμες καλύτερα απ’ όσο κατείχαν άλλοι μόνο μία. Οι επιστημονικές παρατηρήσεις του εντυπωσιάζουν ακόμη και σήμερα. Εκεί, όμως που οι Tρεις Ιεράρχες πραγματικά διέπρεψαν ήταν στο πεδίο της Θεολογίας και των ανθρωπιστικών επιστημών. Οι λόγοι τους είναι πραγματικά μνημεία θεολογικής οξυδέρκειας.
Μετά από περιπετειώδη βίο εκοιμήθησαν. Το έργο τους όμως δεν ξεχάστηκε.
Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ
Οι Τρεις Ιεράρχες έζησαν πριν 17 αιώνες. Γιατί είναι σήμερα τόσο σημαντικός ο εορτασμός τους; Ποιο είναι το μήνυμα της σημερινής ημέρας; Ποια η κληρονομιά, η παρακαταθήκη που μας άφησαν;
1) Η σύζευξη της ελληνικής παιδείας με τον Χριστιανισμό.
Ένα ζήτημα που και τότε πολλούς ταλάνιζε και σήμερα ακόμη κάποιους απασχολεί, είναι η
σχέση μεταξύ της Χριστιανικής Εκκλησίας και της ελληνικής παιδείας και φιλοσοφίας. Ο Χριστιανισμός εξαπλώθηκε κυρίως σε ελληνικές περιοχές. Και αναπόφευκτα ήρθε σε σύγκρουση με την Εθνική θρησκεία και ταυτόχρονα σε διάλογο με την ελληνική παιδεία. Το θέμα που αυτόματα προέκυψε, ήταν ποια θα είναι η σχέση του Χριστιανισμού που εμφανίστηκε τότε με τον Ελληνισμό που ήδη προϋπήρχε. Κάθε άνθρωπος όφειλε να τοποθετηθεί πάνω σε αυτό το θέμα, που δημιουργούσε σε πολλούς σύγχυση, καθώς ούτε μπορούσαν να αποκόψουν κάθε δεσμό με το παρελθόν και την ιστορία τους αλλά ούτε και να αποδεχτούν αυτά στο σύνολό τους. Κάποιοι ακολούθησαν τον δρόμο της ακρότητας και είτε απέρριψαν τον Χριστιανισμό από προσήλωση στο ιστορικό παρελθόν είτε απέκοψαν κάθε δεσμό με το παρελθόν και την ιστορία τους ρίχνοντας τον λίθο του αναθέματος στην ελληνική παιδεία. Οι Τρεις Ιεράρχες τήρησαν την άριστη οδό της μεσότητας απορρίπτοντας και τα δύο άκρα. Κράτησαν τα υψηλά πετάγματα και τις ιδέες της ελληνικής φιλοσοφίας. « Όπως η μέλισσα πετάει από άνθος σε άνθος και συλλέγει ότι καλύτερο υπάρχει, έτσι και ο άνθρωπος θα χρησιμοποιήσει ότι ωφέλιμο υπάρχει στην ελληνική παιδεία » γράφει ο Βασίλειος στο έργο του « Προς τους νέους όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων ». Ο Γρηγόριος έγραφε: « Όσοι απορρίπτουν την ελληνική παιδεία είναι σαν τον μονόφθαλμο, που, επειδή αυτός βλέπει μόνο απ’ το ένα μάτι, θέλει και όλοι οι άλλοι να κάνουν το ίδιο ». Μύστες όντες οι ίδιοι της ελληνικής παιδείας ενέταξαν στην χριστιανική δογματική διδασκαλία όρους της ελληνικής φιλοσοφίας, έτσι ώστε να φτάσει να αγγίξει τον ιστορικό της προορισμό.
2) Τα αθάνατα έργα τους.
Οι Τρεις Ιεράρχες υπήρξαν καταπληκτικοί ρήτορες, κατά πολλούς εφάμιλλοι των παλαιών Ελλήνων ρητόρων. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο σοφιστής Λιβάνιος, ο ικανότερος ρήτορας της εποχής του και δάσκαλος των Τριών Ιεραρχών, όταν ρωτήθηκε ποιον θα άφηνε διάδοχο απάντησε: « Ιωάννην ει μη Χριστιανοί αυτόν εσύλησαν », δηλαδή « τον Ιωάννη, αν δεν τον είχαν κερδίσει οι Χριστιανοί » ενώ σε μια επιστολή του ομολογεί την ανωτερότητα του Μεγάλου Βασιλείου στο κάλλος της γλώσσας των επιστολών με τα εξής λόγια : « Νενίκημαι, έφην, μειδιών τε άμα και χαίρων. Και τίνα συ νενίκησαι νίκην; Και πώς ουκ αλγείς νενικημένος; Ήροντο οι παρακαθήμενοι μαθηταί. Εν κάλλει επιστολών, έφην, ήττημαι. Βασίλειος δε κεκράτηκεν. Φίλος δε ο ανήρ, και δια τούτο ευφραίνομαι ».
Ο Έρασμος, εμβριθέστατος μελετητής όχι μόνο της εκκλησιαστικής αλλά και της ελληνικής γραμματείας, αξιολογώντας διάφορους από τους σημαντικότερους ρήτορες της ελληνικής γραμματείας, αναφέρει τις αρετές του καθενός επισημαίνοντας όμως ταυτόχρονα και τα ελαττώματά τους. Και καταλήγει να χαρακτηρίσει τον Μέγα Βασίλειο ως τον ανώτερο όλων, χωρίς κανένα ελάττωμα. Ενώ ο Μπέντζαμιν Ντισραέλι , ένας απ’ τους επιφανέστερους πολιτικούς του 19ου και 20ου αιώνα, και ικανότατος ρήτορας του Βρετανικού κοινοβουλίου ομολογούσε ότι όφειλε την ρητορική του δεινότητα στην μελέτη των συγγραμμάτων του Βασιλείου.
Ο Μ. Βασίλειος έγραφε: « Ου βούλομαι σεμνότητι λόγων καλλωπίζεσθαι αλλά σεμνούς ποιήσαι τους ακούοντας », δηλαδή « δε θέλω να στολίσω τον εαυτό μου με όμορφους λόγους αλλά θέλω να κάνω όμορφους – ηθικά, εσωτερικά όμορφους – τους ακροατές μου. Δε θέλω να γράφω όμορφους λόγους θέλω να διαπλάσω όμορφους χαρακτήρες, όμορφους ανθρώπους ». Στόχος τους δεν ήταν η ομορφιά του λόγου τους, αλλά η ομορφιά του ήθους των ακροατών τους. Οι Τρεις Ιεράρχες έχουν ασχοληθεί με καθετί που συναντά ο άνθρωπος στην πορεία της ζωής του. Το επάγγελμα, τη φιλία, τον έρωτα, τον γάμο, τον θάνατο.
3) Ένα σύστημα κοινωνικής πρόνοιας που βασίζεται στην δική τους κοινωνική προσφορά.
Και οι τρεις άνδρες ανέπτυξαν πλούσια φιλανθρωπική και κοινωνική δράση. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Βασιλειάδα, μια πόλη, ένα συγκρότημα από ορφανοτροφεία, γηροκομεία, πτωχοκομεία και άλλα ευαγή ιδρύματα που ίδρυσε ο Βασίλειος. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος γράφει για το δημιούργημα του φίλου του.
« Μικρόν από της πόλεως πρόελθε και θέασαι την καινήν πόλιν, το της ευσεβείας ταμείον, … ». « Βγες λίγο από την πόλη και θα δεις την καινούργια πόλη το ταμείο της ευσεβείας …. ». Και συνεχίζει αντιπαραβάλλοντας τη Βασιλειάδα προς τα γνωστά θαύματα της αρχαιότητας και βρίσκοντάς την ανώτερη από αυτά. «Τι μοι προς τούτο το έργον επτάπυλοι Θήβαι και Αιγύπτιοι και τείχη βαβυλώνια και Μαυσώλου καρικός τάφος και πυραμίδες και κολοσσού χαλκός άμετρος ή ναών μεγέθη και κάλλη των μηκέτι όντων αλλά τε όσα θαυμάζουσιν άνθρωποι και ιστορίαις διδόασι… ». « Τι είναι λοιπόν μπροστά σε αυτό το έργο οι επτάπυλες Θήβες, και τα έργα των Αιγυπτίων και τα τείχη της Βαβυλώνας και ο τάφος του Μαυσωλού, το γνωστό Μαυσωλείο και οι πυραμίδες και ο χαλκός του Κολοσσού της Ρόδου που δεν μπορεί να μετρηθεί; Χάρη στην Βασιλειάδα δεν είναι δυνατό να δει κανείς πια ασθενή ή φτωχό να περιπλανάται στους δρόμους με θρήνους διωγμένος από όλους ». Και πράγματι. Όλα τα θαύματα της αρχαιότητας χτίστηκαν για να ικανοποιήσουν και να θρέψουν την εγωπάθεια, μεγαλομανία και υπερηφάνεια ανθρώπων. Ενώ το θαύμα του Βασιλείου, η Βασιλειάδα χτίστηκε για να υπηρετήσει τον πλησίον, τον φτωχό και κατατρεγμένο αδελφό. Η Βασιλειάδα θεωρείται απ’ τους ιστορικούς το πρώτο οργανωμένο νοσοκομείο, η πρώτη συστηματικά οργανωμένη-δομημένη φιλανθρωπική προσπάθεια, η μήτρα του θεσμού της κοινωνικής πρόνοιας.
4) Το παράδειγμα του βίου τους
Οι Τρεις Ιεράρχες είχαν τα πάντα. Υλικό πλούτο, χρήματα, οι οικογένειές τους θεωρούνταν από τους πλουσιότερες της εποχής τους. Είχαν επίσης τη φοβερή δύναμη της γνώσης, καθώς αναγνωρίζονταν από όλους ως οι πιο μορφωμένοι άνθρωποι της εποχής τους. Δόξα, ήταν γνωστοί σε ολόκληρη την τότε γνωστή οικουμένη για την επιστημονική τους κατάρτιση και τη ρητορική τους δεινότητα, είχαν κερδίσει τον γενικό θαυμασμό και εγκωμιάζονταν από όλους . Κληρονόμησαν, επίσης, το αξιέπαινο παράδειγμα της παρρησίας τους, δηλαδή του θάρρους να εκφράζουν τη γνώμη τους, να ομολογούν και να κηρύττουν το σωστό και την αλήθεια, αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Οι Τρεις Ιεράρχες δε φοβήθηκαν να πουν την αλήθεια, να υποστηρίξουν το δίκαιο, να ελέγξουν το άνομο πολιτικό και εκκλησιαστικό κατεστημένο της εποχής τους, να τα βάλουν με τους ισχυρούς της γης. Οι συνέπειες, απλά, δεν τους ενδιέφεραν.
Κληροδότησαν το παράδειγμα της αγάπης τους για την γνώση και την επιστήμη αλλά και την καθυπόταξη αυτής της γνώσης στον ευγενή και ανώτερο σκοπό της ανακούφισης του πονεμένου αδελφού.
