Η παράστασή μας που έγινε την Τρίτη στις 9 το πρωί και την παρακολούθησαν και οι γονείς των παιδιών, ήταν μία ιδιαίτερη εμπειρία για όλους μας. Τα παιδιά αγάπησαν το στίχο του Σολωμού, ένιωσαν το λόγο του, άκουσαν τους ήχους του, είδαν τις εικόνες του, μύρισαν τα αρώματα που πλημμύρισαν την αίθουσα.
Σε όσες παραστάσεις έχουμε ανεβάσει στο σχολειό μας, το σκηνικό το φτιάχνουν τα παιδιά. Το παιδικό σχέδιο είναι πάντα ωραιότερο από το ‘παιδικίζον’ σχέδιο του δασκάλου (που τις περισσότερες φορές είναι κιτς), εκτός από την περίπτωση που θα τύχει ο δάσκαλος να είναι ένας σημαντικός ζωγράφος. Αλλά ακόμη και τότε θα πρέπει το έργο να είναι των παιδιών, γιατί μόνο τότε θα νιώσουν δική τους την παράσταση, αντί να μετέχουν στην παράσταση που τους ετοίμασε και επέβαλε κάποιος άλλος.
Έτσι και φέτος συζητήσαμε με τα παιδιά για το σκηνικό και αποφάσισαν να ζωγραφίσουν το Μεσολόγγι. Τους έδειξα το έργο του Παναγιώτη Ζωγράφου, το οποίο παρατήρησαν και μελέτησαν.
Παναγιώτη Ζωγράφου, “Το Μεσολόγγι”
Βάσει αυτού έφτιαξαν το δικό τους συλλογικό έργο πάνω σε ανακυκλωμένο χαρτί του μέτρου (μάλιστα το χαρτί το είχαμε χρησιμοποιήσει σε προηγούμενη γιορτή από την πίσω πλευρά και έτσι κάναμε και οικονομία και ανακύκλωση).
Απλώσαμε το χαρτί στο πάτωμα και τα παιδιά επέλεξαν ποιο τμήμα του έργου θα ζωγραφίσουν. Έτσι κάθισαν γύρω από το χαρτί, σχεδίασαν πρώτα με μολύβια και ζωγράφισαν με νερομπογιές.
“Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη”, λέει ο Σολωμός.
Μάγεμα κι όνειρο είναι το έργο των παιδιών μας!
σκηνικό λεπτομέρεια, η πόλη
σκηνικό λεπτομέρεια, η έξοδος
σκηνικό, λεπτομέρεια, τρία καράβια – κοιτάξτε το μικρό καραβάκι!
σκηνικό, λεπτομέρεια, ένα μικρό νησάκι στη λιμνοθάλασσα
“Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ’ έφθασε μ’ ασπούδα,
έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,
που ευώδιασε τον ύπνο της μεσα στον άγριο κρίνο”
Όπως περιέγραψα σε προηγούμενο άρθρο, στα πλαίσια της παράστασης πραγματοποιήσαμε πολλές παράλληλες δράσεις, έτσι ώστε η παράσταση να γίνει η αφορμή για ένα ολοκληρωμένο σχέδιο εργασίας.
Μία από τις δράσεις ήταν η ανάλυση κάθε αποσπάσματος των Ελεύθερων Πολιορκημένων που έλεγαν τα παιδιά. Το ποίημα είναι πλούσιο σε εικόνες εξαιρετικής ομορφιάς. Μία από αυτές είναι η εικόνα της πεταλούδας που παίζει με τον ίσκιο της πάνω στη λιμνοθάλασσα. Τα παιδιά εμπνεύστηκαν από τον ως άνω στίχο του Σολωμού, και ζωγράφισαν τον ποιητικό λόγο.
Σήμερα, για άλλη μια φορά, ο Αλέξης άφησε στη βαλίτσα του ένα γρίφο, ο οποίος μας οδήγησε στο σημείο όπου είχε κρύψει ένα χάρτη θησαυρού. Ο χάρτης οδήγησε στην ανακάλυψη μιας τσάντας όπου υπήρχαν 24 λύρες (όργανα) φτιαγμένα από χαρτόκουτα. Είναι οι λύρες από το σχεδίασμα των ελεύθερων πολιορκημένων:
“Το χάραμα επήρα του ήλιου το δρόμο
κρεμώντας τη λύρα τη δίκαιη στον ώμο”
Έδειξα στα παιδιά έργα του Μιρό και εμπνευσμένοι από τα έργα του, αλλά και από τη δική τους φαντασία, ζωγράφισαν τις λύρες τους. Το αποτέλεσμα είναι θαυμαστό!
Και κάποιες από τις λύρες στην τελική τους εκδοχή. Είναι χάρμα οφθαλμών!
Σημείωση: Εάν θέλουμε μπορούμε να προσθέσουμε χορδές από λεπτό σχοινί.
Προσωπογραφία του Διονυσίου Σολωμού από άγνωστο καλλιτέχνη. Μουσείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας.
Η γιορτή της 25ης Μαρτίου είναι μία πολύ καλή ευκαιρία για να γνωρίσουν τα νήπια τον θαυμαστό λόγο, τη μουσική και τη δύναμη των εικόνων, των Ελεύθερων Πολιορκημένων, του Διονυσίου Σολωμού. Για αυτό φέτος η γιορτή μας έχει μόνο αποσπάσματα από τα σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων.
Η μουσική που επέλεξα είναι από το ομώνυμο έργο του Γιάννη Μαρκόπουλου, όπως και από το Άξιον Εστί (το δοξαστικόν), του Μίκη Θεοδωράκη και του Οδυσσέα Ελύτη.
το εξώφυλλο του δίσκου βινυλίου που κυκλοφόρησε το 1977
Έχω ανεβάσει εδώ, το κείμενο της γιορτής με την επιλογή από τα σχεδιάσματα, για όποιον/α συνάδελφο θα ήθελε να το ανεβάσει στο νηπιαγωγείο του/της. Έχω χωρίσει το κείμενο σε 24 τμήματα, όσα είναι και τα νήπια της τάξης μας φέτος. Προσπάθησα να είναι ανάλογου μεγέθους και αξίας τμήματα, έτσι ώστε να μην υπάρχει στη γιορτή πρωταγωνιστής και κομπάρσοι, αλλά μια ομάδα που συλλογικά δούλεψε ένα έργο.
χειρόγραφο του Σολωμού
Η γιορτή μας δεν είναι ένα πάρεργο (και εάν ήταν δε θα είχε κανένα νόημα να γίνει), αλλά το κέντρο του ενδιαφέροντός μας αυτή την περίοδο. Ενδεικτικά αναφέρω κάποιες δράσεις που γίνονται παράλληλα με το θεατρικό δρώμενο:
α) Πήγα στο σχολείο την έκδοση με τα άπαντα του Σολωμού, όπως και διάφορες ειδικές εκδόσεις εφημερίδων για την επανάσταση, ενώ παράλληλα τα νήπια έφεραν από το σπίτι όσα σχετικά βιβλία είχαν και έτσι φτιάξαμε μία καλή θεματική βιβλιοθήκη. Ένα από τα βιβλία αυτά είναι “Ο Μάγκας” της Πηνελόπης Δέλτα, από το οποίο διαβάσαμε τα κεφάλαια που αναφέρονται στο Μεσολόγγι.
Εκδόσεις Εστία
β) Καταγράψαμε τις άγνωστες λέξεις και φτιάξαμε το γλωσσάρι του έργου (των Ελεύθερων Πολιορκημένων). Μιλήσαμε για την ιστορία και την εξέλιξη της γλώσσας.
Martin J. Heade (Αμερικανός ζωγράφος του 19ου αι.) Μια μπλε πεταλούδα παίζει με το φως και τη σκιά της.
γ) Οι εικόνες που μέσα από τη γλώσσα ζωγραφίζει ο Σολωμός είναι ιδιαίτερης αισθητικής, ομορφιάς και ευαισθησίας. Αυτές οι εικόνες ενέπνευσαν τα παιδιά τα οποία ζωγράφισαν ελεύθερα με διάφορα υλικά, το έργο.
Λευκή λήκυθος που απεικονίζει μία Μούσα που παίζει αρχαία κιθάρα.
γ) “Το χάραμα επήρα του ήλιου το δρόμο, κρεμώντας τη λύρα τη δίκαιη στον ώμο” λέει ο ποιητής και κάθε παιδί θα φτιάξει από χαρτόνι τη δική του λύρα.
αεροφωτογραφία του Μεσολογγίου σήμερα
δ) Είδαμε αεροφωτογραφίες και χάρτες του Μεσολογγίου και βάσει αυτών τα παιδιά ζωγράφισαν την πολιορκία (ατομικό έργο).
Θεόδωρος Βρυζάκης: Η έξοδος του Μεσολογγίου
ε) Τη Δευτέρα τα παιδιά θα ζωγραφίσουν το σκηνικό της γιορτής (συλλογικό έργο), για το οποίο έχουν ήδη αποφασίσει ότι θα είναι το Μεσσολόγγι, όπως φαίνεται στο ακόλουθο έργο του Παναγιώτη Ζωγράφου, το οποίο και έχουν ήδη μελετήσει.
Παναγιώτη Ζωγράφου, “Το Μεσολόγγι”
στ) Στη γραμμή του χρόνου βάλαμε την ημερομηνία (1821) και τα παιδιά ζωγράφισαν δύο τσολιαδάκια, για να συμβολίζουν την Επανάσταση.
‘παρηγοριά’, Θ. Βρυζάκης
ζ) Ακούσαμε την απαγγελία (στην αρχή του συνδέσμου απαγγέλει η Ειρήνη Παππά) του Πειρασμού, συζητήσαμε για την απαγγελία, αυτοσχεδιάσαμε και αναζητήσαμε τον καλύτερο τρόπο για να απαγγείλουμε τα δικά μας αποσπάσματα.
.
Σύνδεσμοι:
Ελεύθεροι πολιορκημένοι (όλο το έργο εδώ,εδώ και εδώ)
Στην πορεία μας στην αρχαία Αίγυπτο, η τέχνη, η φαντασία και η δημιουργικότητα είναι συνοδοιπόροι. Χρησιμοποιώντας χαρτόνια ή λευκά χαρτιά, νερομπογιές ή μαρκαδόρους, πλαστικά ή ξύλινα τουβλάκια, τα παιδιά δημιούργησαν το δικό τους αρχαίο αιγυπτιακό κόσμο.
1) Τα παιδιά έγραψαν τα δικά τους ιερογλυφικά γράμματα πάνω στις πυραμίδες που τους χάρισε ο Αλέξης.
2) Κατασκεύσαν μία αιγυπτιακή πόλη από ξύλινα τουβλάκια και πυραμίδες από πλαστικά.
το κόκκινο είναι το παλάτι, τα κίτρινα τα απλά κτίρια, τα γαλάζια ο Νείλος
3)Ζωγράφισαν εμπνευσμένοι από τις έρευνές μας
οι δούλοι μεταφέρουν πέτρες για να χτίσουν την πυραμίδα, ενώ δεξιά είναι ο Καίσαρας και η Κλεοπάτρα
η Κλεοπάτρα έξω από την πυραμίδα της
οι δύο καρχαρίες είναι σε ‘σαρκοφάγο, εντός της πυραμίδας, και οι δυο αιγύπτιοι τους προσέχουν
Κάπου στην αίθουσα έχει τοποθετηθεί μια βαλίτσα. Πέφτοντας επάνω της, αρχίζω να αφηγούμαι την ακόλουθη ιστορία που γράφτηκε ειδικά για το πρόγραμμα.
Η ιστορία μιας βαλίτσας:
Μια όμορφη βροχερή ημέρα, περπατούσα αμέριμνη στο δρόμο και … μπαμ (!), έπεσα πάνω σε μια βαλίτσα.
Πώς βρέθηκε εδώ αυτή η βαλίτσα;
Ποιος την άφησε;
Γιατί την ετοίμασε;
Τι ήθελε να κάνει;
Τι βάζουμε σε μια βαλίτσα;
Γιατί (και από τι) θέλουμε να φύγουμε;
Γιατί θέλουμε να ταξιδέψουμε;
Πού θέλουμε να πάμε;
Τι αναζητάμε;
Πού θα θέλατε να πάμε με αυτή τη βαλίτσα;
Αν βρίσκατε μία βαλίτσα τι θα κάνατε;
Να την ανοίξουμε;
Υποθέστε τι έχει μέσα και αιτιολογήστε γιατί.
Τι δεν θα μπορούσε να έχει μέσα;
Εσείς τι θα θέλατε να έχει;
Κάποτε λοιπόν ζούσε ένας ζωγράφος που αγαπούσε πολύ τις βαλίτσες. Έφτιαχνε βαλίτσες από ό,τι έβρισκε: ξύλα, χαρτόνια, υφάσματα και λαμαρίνες. Βαλίτσες μονόχρωμες και πολύχρωμες, ζωγραφισμένες ή κατασκευασμένες, μεγάλες ή μικρές.
Γιατί λέτε να έφτιαχνε βαλίτσες;
Τι χαρακτήρα θα είχε αυτός ο ζωγράφος; Τι θα του άρεσε να κάνει; Τι θέλει να μας πει μέσα από το θέμα που επέλεξε;
Μα τι βλέπω! Εδώ έχει ένα γράμμα (στη θέση όπου γράφουμε το όνομα του ιδιοκτήτη, έχει ένα διπλωμένο γράμμα – το διαβάζω).
“Αγαπημένα μου παιδιά. Άκουσα ότι κι εσείς αγαπάτε τις βαλίτσες και τα ταξίδια, όπως εγώ. Για αυτό αποφάσισα να σας αφήσω αυτή τη βαλίτσα. Ό,τι έχει μέσα είναι τα δικά μου δώρα για εσάς που με μάθατε πώς να ζωγραφίζω. Με όλη μου την αγάπη. Αλέξης Ακριθάκης”
Τι λέτε λοιπόν να έχει η βαλίτσα;
Να την ανοίξουμε;
Ανοίγουμε τη βαλίτσα. Μέσα έχει 24 βαλίτσες από χοντρό ανακυκλωμένο χαρτόνι χαρτοκιβωτίων.
Μα ποιος είναι ο Αλέξης;
Τον γνωρίζει κάποιος από εσάς;
Πώς και πότε μπήκε στην αίθουσά μας;
Λέτε να είναι αληθινός ή φανταστικός;
Παρατήρηση, ανάλυση των έργων
Δείχνοντας ένα πάουερ πόιντ με τις βαλίτσες του Ακριθάκη, σταματάω στα έργα, προτρέπω τα παιδιά να τα παρατηρήσουν, να τα περιγράψουν, να πουν τι νιώθουν, με τι θα μπορούσαν να τα παρομοιάσουν, να τα κρίνουν λέγοντας τι τους αρέσει και τι όχι και γιατί.
Στο τέλος τους ζητάω να πουν ποια είναι η αγαπημένη τους βαλίτσα και να αιτιολογήσουν γιατί την επιλέγουν.
Ατομική δημιουργία / έκφραση
Μετά την παρατήρηση και συζήτηση πάνω στα έργα, προτείνω στα παιδιά να δημιουργήσουν τη βαλίτσα τους, με όποιο υλικό και τρόπο επιλέξουν (ζωγραφική ή κατασκευή ή μικτή τεχνική), εμπνευσμένοι από το έργο του δημιουργού που τους αρέσει περισσότερο.
(αυτή είναι η βαλίτσα μας: μέσα έχει μείνει η κατάσταση που καταγράψαμε
με πράγματα που υπέθεταν τα παιδιά ότι έχει η βαλίτσα
και το γράμμα του Ακριθάκη)
“Χρειάστηκε να γεράσω για να μάθω να ζωγραφίζω σαν παιδί.”
Joan Miró, 1893-1983, Ισπανός ζωγράφος
Εάν ισχύει αυτό που έγραψε ο Μιρό και θα ασπάζονταν οι περισσότεροι από τους μεγάλους ζωγράφους, εάν τα παιδιά είναι φύσει καλλιτέχνες, τότε ποιος ο λόγος να κάνουμε οποιοδήποτε πρόγραμμα αισθητικής αγωγής στα παιδιά;
Συμφωνώντας με τον Μιρό ο Πικάσσο θα πει “κάθε παιδί είναι καλλιτέχνης” για να προσθέσει όμως αμέσως μετά, “το θέμα είναι πώς θα παραμείνει καλλιτέχνης μεγαλώνοντας”. Με τη ρήση του αυτή ο Πικάσσο αρθρώνει το βασικό σκοπό της Αισθητικής αγωγής στο Νηπιαγωγείο: να ενισχύσει και να αναπτύξει, να δώσει νέα ερεθίσματα και να απελευθερώσει τη δημιουργική ικανότητα που έχουν τα νήπια.
Στα πλαίσια αυτού του σκοπού, αυτές τις ημέρες δουλεύουμε στο νηπιαγωγείο μας ένα δικό μας Σχέδιο Εργασίας για τον ζωγράφο Αλέξη Ακριθάκη.
Γιατί ο Ακριθάκης
Ο ζωγράφος Αλέξης Ακριθάκης είναι ένας από τους σημαντικότερους έλληνες ζωγράφους του εικοστού αιώνα. Έργα του φιλοξενούνται στην εθνική πινακοθήκη αλλά και σε πολλά μουσεία και πινακοθήκες παγκοσμίως. Είναι σημαντικό λοιπόν για τα νήπια, να έρθουν σε επαφή με το έργο ενός σπουδαίου δημιουργού.
Το έργο του Ακριθάκη διακρίνεται από μία μαγική αφηγηματικότητα και μία παιδική γραφή. Τα στοιχεία αυτά το καθιστούν εύκολα προσεγγίσιμο από τα παιδιά, αφού η προσωπική του εικαστική γλώσσα τους είναι προσφιλής.
Τα έργα του είναι αφηγηματικά και συμβολικά. Αντικατοπτρίζουν την ιδέα της ένωσης της τέχνης με τη ζωή. Τα παιδιά μπορούν να ‘διαβάσουν’ την ιστορία που αφηγείται, να αναγνωρίσουν και να αποκωδικοποιήσουν τα σύμβολα (πχ. βαλίτσα), να γνωρίσουν τη σχέση τέχνης και ζωής, να νιώσουν την τέχνη ως κομμάτι της ζωής τους.
Στα επόμενα άρθρα θα παρουσιάσω κάποιες από τις δραστηριότητες του Σχεδίου Εργασίας που δουλεύουμε. Όλο το σχέδιο μπορείτε να το βρείτε αναρτημένο στην προσωπική μου σελίδα, εδώ .
Σύνδεσμοι:
Για το βιογραφικό του Ακριθάκη από την Εθνική Πινακοθήκη, εδώ.
Δείτε ακόμη ένα πολύ καλό αφιέρωμα του Γιώργου Νομικού στο ‘artic’, εδώ.
Η παράσταση του Εγωιστή Γίγαντα άρχιζε με θέατρο σκιών που το έπαιζαν τα παιδιά. Τα ίδια έφτιαξαν και τις δικές τους φιγούρες από χαρτόνι για το θέατρο.
Τα παιδιά έκοψαν με τα χέρια τους ένα φύλλο εφημερίδας σε κομμάτια (το σκίσιμο είναι πολύ ευχάριστη και απολαυστική πράξη, ακόμη και για μας τους μεγάλους).
Αναστασία
Κόλλησαν τα κομμάτια σε ένα φύλλο λευκού χαρτιού, δημιουργώντας μία ελεύθερη σύνθεση.
Άγγελος
Κάποια παιδιά επέλεξαν να δώσουν και όγκο στη σύνθεση προσθέτοντας λουλούδια που έφτιαξαν από τις εφημερίδες.
Γιώργος .Κ.
Στη συνέχεια κάθε παιδί έβαψε μαύρα τα όρια μεταξύ χαρτιού και εφημερίδας.
Γιώργος Α.
Τέλος έβαψε με διάφορα χρώματα τα επιμέρους λευκά πεδία που όριζαν οι μαύρες γραμμές.
Γρηγόρης
Διονυσία
Τα έργα έχουν αναρτηθεί με αλφαβητική σειρά.
Ιωάννα
Κριστίνα
Λάουρα
Μαλάινα
Μαρία
Μαριάννα
Μυρτώ Κ.Π.
Μυρτώ Σ.
Σπύρος
Χρήστος
Παιδιά, δείτε τα έργα δύο σπουδαίων ζωγράφων του εικοστού αιώνα, του ολλανδού Πητ Μοντριάν και του ρώσου Βασίλι Καντίνσκυ, και εμπνευστείτε για να δημιουργήσετε τα επόμενα έργα σας.
Σήμερα παιδιά θα ήθελα να σας γνωρίσω ένα φίλο μου, τον Ματίας Άντολφσον. Ο Ματίας είναι εικονογράφος / σκιτσογράφος / σχεδιαστής, ξέρετε, κάτι σαν τον Ουντερζό από τον Αστερίξ. Ζει σε ένα προάστιο της Στοκχόλμης, στη Σουηδία. Πιθανότατα να ζει σε ένα διαμέρισμα από τα ακόλουθα:
Τώρα που το σκέφτομαι καλύτερα, η ακόλουθη περιοχή ίσως του ταιριάζει περισσότερο:
Θα μου πείτε «είναι φίλος σου και δεν ξέρεις πού μένει»; Λογική απορία, αλλά ο Ματίας αλλάζει συνεχώς σπίτια και έχω μπερδευτεί.
Μια μέρα του είπα για το ταξίδι μας με τη χρονομηχανή. Από την επόμενη μέρα άρχισε να μου στέλνει σχέδια για χρονομηχανές: μία, δύο, τρεις, τέσσερις, …δέκα, …είκοσι…
«Φτάνει Ματίας», του είπα. «Εμείς μόνο μία μπορούμε να φτιάξουμε!»
«Δεν πειράζει, πάρτε περισσότερες για να έχετε και εφεδρικές», μου απάντησε.
Μάλιστα, μαζί με τις χρονομηχανές, μου έστειλε και ένα χαλασμένο διαστημόπλοιο.
«Τι να το κάνουμε αυτό Ματίας;» τον ρώτησα.
«Να το διαλύσετε για να χρησιμοποιήσετε τα εξαρτήματά του στη χρονομηχανή σας», μου είπε.
Περιττό να πω ότι το ταξίδι μας με τη χρονομηχανή τον ενθουσίασε. Διάβαζε την ιστοσελίδα μας και αναλόγως με το θέμα, μου έστελνε τα σχέδιά του. Όταν μιλούσαμε για τους δεινόσαυρους μου έστειλε ένα δικό του, φανταστικό δεινόσαυρο.
Όταν μιλούσαμε για τα πρώτα εργαλεία, μου έστειλε τα δικά του εργαλεία, τις πένες του.
«Πολύ ωραίο σκάλισμα!» του είπα. «Λίγο εξεζητημένες, λίγο ροκοκό, λίγο άβολες για πένες, αλλά… κατά τα άλλα… εξαιρετικές!»
Μια μέρα πάλι του μιλούσα για την τάξη μας και μου έστειλε το ακόλουθο σχέδιο. Είναι λέει η αίθουσα της επιστήμης, της φαντασίας και της ανακάλυψης, που είχε σχεδιάσει πριν κάποια χρόνια και μου την έστειλε, γιατί έτσι φαντάζεται πως είναι η αίθουσά μας.
«Υπέροχη αίθουσα!» του είπα. «Ψηλοτάβανη, μεγάλη, γεμάτη εποπτικά μέσα και αναρτήσεις που εξάπτουν την περιέργεια… αλλά αυτή, δεν μπορεί να είναι η αίθουσά μας!»
«Γιατί;» με ρώτησε κάπως ενοχλημένος.
«Εδώ υπάρχει δάσκαλος που διδάσκει πάνω σε μία έδρα και οι μαθητές κάθονται στη σειρά, γυρισμένοι όλοι προς το δάσκαλο. Εμείς καθόμαστε γύρω γύρω και όλοι βλέπουμε όλους. Και εγώ δεν κάθομαι πιο ψηλά από τα παιδιά. Τις περισσότερες φορές κάθομαι χαμηλότερα, ή δίπλα τους.»
Τώρα πάλι που φτάσαμε στην αρχαία Αίγυπτο μου έστειλε το προηγούμενο σχέδιο.
«Τι είναι αυτό;» τον ρώτησα.
«Η δική μου πυραμίδα» μου είπε.
«Μα αυτή δεν μπορεί να είναι πυραμίδα γιατί είναι κύβος!» του είπα.
«Καλά. Είναι ο δικός μου κύβος, που εμπνεύστηκα από τις πυραμίδες!» μου απάντησε και μου έστειλε και το ακόλουθο:
«Α, κατάλαβα, αυτή είναι η δική σου σφαίρα που εμπνεύστηκες από τις πυραμίδες» του είπα.
«Όχι, αυτή είναι η δική μου σφαίρα, που εμπνεύστηκα από το δικό μου κύβο, τον οποίο είχα εμπνευστεί από τις πυραμίδες» μου απάντησε.
Το τελευταίο σχέδιο που μου έστειλε ήταν το ακόλουθο:
«Τι σχέση έχει με την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού αυτό το σχέδιο;» τον ρώτησα.
«Είναι το σύγχρονο στάδιο της εξέλιξης του Χόμο Σάπιενς» μου είπε. «Λέγεται Χόμο Κονσούμεν (ή Κονσουμέρικους ή Κονσούμους: διεθνείς νεολογισμοί για τον άνθρωπο Καταναλωτή) ή Χόμο Τηλεθεατής, ή Χόμο Καναπές» μου είπε.
«Χόμο Καναπές; Δηλαδή;»
«Ο Χόμο Καναπές» μου είπε «είναι ο άνθρωπος που δε σκέφτεται, δε δημιουργεί, δε συζητάει, δεν πράττει. Κάθεται σε έναν καναπέ, τρώει γρήγορες αλμυρές τροφές (φαστ φουντ) πίνει γλυκά ροφήματα με ανθρακικό και παρακολουθεί τη ζωή του στην τηλεόραση».
Και αρχίσαμε να συζητάμε, και μιλούσαμε, και μιλούσαμε, και τελειωμό δεν είχαμε…
Κάποια μέρα ελπίζω ότι θα βρούμε το χρόνο (αχ αυτός ο χρόνος!) να σας μεταφέρω τη συζήτηση στο νηπιαγωγείο, γιατί πολύ θα ενδιέφερε τον Ματίας να ακούσει τη δική σας γνώμη.
Δείτε τον Ματίας να ζωγραφίζει ένα από τα φανταστικά του σχέδια!
Εξεζητημένος: αυτός που ξεφεύγει από το συνηθισμένο
Νεολογισμός: (= νέος + λόγος = νέα λέξη) είναι μια λέξη, ένας όρος, ή μια φράση που έχουν δημιουργηθεί πρόσφατα για να ονομάσουν νέες ανακαλύψεις ή νέες ανάγκες επικοινωνίας (περισσότερα εδώ).
Προάστιο (= προ+άστυ): οικισμός λίγο έξω από την πόλη
Ροκοκό: τεχνοτροπία στην τέχνη (ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική) που αναπτύχθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα στη Γαλλία (δηλαδή λίγο πριν το Διαφωτισμό, μία από τις επόμενες στάσεις μας), με χαρακτηριστικά την εντυπωσιακή διακόσμηση, τα πολλά σκαλίσματα και το ανάλαφρο και εκλεπτυσμένο ύφος. Μελέτες ιστορικών που υποστηρίζουν ότι η κακόγουστη ροκοκό αισθητική της βασιλικής αυλής ήταν μία από τις αιτίες που οδήγησαν στη Γαλλική Επανάσταση του 1789, έχουν απορριφθεί από τη κυρίαρχη επιστημονική κοινότητα των ιστορικών (περισσότερα εδώ).
Σουηδία: χώρα της Βόρειας Ευρώπης, με διακοσμητικό μεν βασιλιά δε, πρώην μεγάλη αυτοκρατορία που εδώ και δύο αιώνες (200 χρόνια) είναι ουδέτερη στους πολέμους (γίνεται να είσαι ουδέτερος, ή τελικά με την ‘ουδετερότητα’ βοηθάς τον ισχυρότερο;), γεγονός που της επέτρεψε να αναπτύξει τη βιομηχανία, την επιστημονική και τεχνολογική έρευνα, αλλά και να προσφέρει στους πολίτες της υψηλό βιοτικό επίπεδο, κοινωνική πρόνοια και εκπαίδευση. Σουηδοί ήταν: ο σκηνοθέτης Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, η συγγραφέας Άστριντ Λίντγκρεν (έγραψε την ‘Πίπη Φακιδομύτη’), ο αστρονόμος Άντερς Κέλσιος (πρότεινε την κλίμακα για τη μέτρηση της θερμοκρασίας που φέρει το όνομά του), ο χημικός Άλφρεντ Νομπέλ (καθιέρωσε τα βραβεία Νομπέλ που δίνονται για την έρευνα σε Ιατρική, Φυσική, Χημεία, Λογοτεχνία, για την Ειρήνη, προσφάτως δε και στην Οικονομία) (περισσότερα για τη Σουηδία, εδώ).
Εκτός από τον Θεόφιλο, αυτές τις μέρες έρχεται στο νου μας και ένας ακόμη σπουδαίος ζωγράφος, ο Νικόλαος Γύζης. Ο Γύζης (γεν. 1842) έζησε λίγα χρόνια πριν τον Θεόφιλο (γεν. 1870). Αλλά τι σχέση έχει ο Γύζης με τον Θεόφιλο;
Ο Θεόφιλος ήταν ένας αυτοδίδακτος ζωγράφος που γυρνούσε με το βαλιτσάκι του και ζωγράφιζε σπίτια και μαγαζιά για να εξασφαλίσει το φαγητό του. Ο Γύζης, καταγόμενος και αυτός από φτωχή οικογένεια, είχε τη δυνατότητα να σπουδάσει (Αθήνα, Μόναχο) και να διδάξει στις μεγαλύτερες σχολές της εποχής του. Τι σχέση έχει λοιπόν ένας λαϊκός με έναν ακαδημαϊκό ζωγράφο; Όπως λέει και ο Σεφέρης, το ζήτημα δεν είναι ποιος είναι μεγάλος ζωγράφος ή μικρός, αλλά ποιος κρατάει την τέχνη ζωντανή, και οι δύο αυτοί ζωγράφοι κράτησαν τη ζωγραφική ζωντανή.
Παιδιά, το πατρικό σπίτι του Γύζη ήταν εδώ, στην περιοχή μας, στα Εξάρχεια! Συγκεκριμένα στη Θεμιστοκλέους 18. Εδώ έζησε από τα 8 του χρόνια μέχρι να τελειώσει τις σπουδές του στη Σχολή Καλών Τεχνών (τότε ονομαζόταν Σχολή Ωραίων Τεχνών). Και εδώ επέστρεψε μόλις τελείωσε τις σπουδές του στο Μόναχο (Γερμανία), μετατρέποντας το σπίτι σε εργαστήρι του. Δυο χρόνια μετά, έφυγε και πάλι για το Μόναχο, όπου πέρασε όλη την υπόλοιπη ζωή του.
Ας παρακολουθήσουμε ένα ανεκδοτολογικό περιστατικό της ζωής του Γύζη. Όπως είπαμε οι γονείς του ήταν φτωχοί. Έτσι ο Γύζης δε θα μπορούσε να συνεχίσει τις σπουδές του στο Μόναχο, εάν δεν είχε πάρει υποτροφία, αλλά και εάν δεν είχε τη βοήθεια του Υπουργείου Παιδείας. Όταν επέστρεψε λοιπόν από τις σπουδές του, θέλησε να ευχαριστήσει για τη βοήθεια τον τότε υπουργό Παιδείας. Μαζί με τον φίλο του ζωγράφο Νικηφόρο Λύτρα, επισκέφθηκε τον υπουργό στο γραφείο του και του προσέφερε ως δώρο έναν πίνακά του που απεικόνιζε έναν χωρικό δεμένο πάνω σε ένα γάιδαρο. «Μα για να ζωγραφίσετε γαϊδάρους σας στείλαμε στη Γερμανία;», του είπε ο υπουργός. Αμέσως ο Γύζης πήρε πίσω τον πίνακα και έφυγε, λέγοντας στον φίλο του: «Πάμε, Νικηφόρε. O τόπος δε μας σηκώνει».
‘Λοιπόν παιδιά μου’ (που λέει και το τραγούδι μας) τι λέτε εσείς; Στη ζωγραφική έχει σημασία το θέμα του πίνακα ή ο τρόπος που θα το αποδώσουμε (θα το ζωγραφίσουμε); Δηλαδή εάν ο πίνακας του Γύζη απεικόνιζε τον ίδιο τον υπουργό θα ήταν καλύτερος; Αν ζωγραφίσω ένα νεόχτιστο σπίτι η ζωγραφιά μου θα είναι καλύτερη από ότι εάν ζωγράφιζα ένα γκρεμισμένο σπίτι;
Τι είναι αυτό που κάνει μια ζωγραφιά καλή; Το θέμα, η γραμμή, το φως (και η σκιά), το χρώμα, η σύνθεση, οι αναλογίες, η αρμονία, η ζωντάνια, η αλήθεια, το πάθος, η φαντασία, η δεξιοτεχνία, η δουλειά, η διαφορετικότητα, η κίνηση, η ζωή που κρύβει μέσα του ο κάθε πίνακας;
Ποια είναι τα κριτήριά μας για να κρίνουμε έναν πίνακα;
Σκεφτείτε το και θα το συζητήσουμε την Τετάρτη στο σχολείο.
Υστερόγραφο:
Γνώρισα και αγάπησα τα έργα του Γύζη μέσα από τις εκδόσεις. Όταν όμως είδα για πρώτη φορά από κοντά τους πίνακες στην Εθνική πινακοθήκη, δεν μπορούσα να αποστρέψω το βλέμμα. Είχα την εντύπωση ότι είναι ένας σπουδαίος μεν ζωγράφος, εγκλωβισμένος δε στους νόμους της σχολής του ρεαλισμού, ενός συντηρητικού ρεύματος που υποτάσσει τη δημιουργία στις αυστηρές επιταγές της απεικόνισης. Δεν συμβαίνει αυτό. Οι πίνακές του, ειδικά αυτοί της ύστερης περιόδου, είναι ζωντανοί, πλημυρίζουν από ένταση και πάθος. Οι γραμμές του φεύγουν, κινούνται ελεύθερα, γενούν μορφές, και είναι ταυτόχρονα τέτοιας αισθητικής ποιότητας, που είναι σαν να είναι οι ίδιες γραμμές που γέννησαν την αρμονία στη φύση.
Σημείωση: Διασώζονται τρεις τοπιογραφίες του Θεοτοκόπουλου (Ελ Γκρέκο), οι δύο από τις οποίες απεικονίζουν το Τολέδο. Σε αυτές παρατηρούμε ότι ο Θεοτοκόπουλος ‘σκηνοθετεί’ το έργο του αναδομώντας το τοπίο. Το έργο «Άποψη και χάρτης του Τολέδου» (1610-1614, Σπίτι και Μουσείο Γκρέκο), στο οποίο αναφέρεται ο Σεφέρης, είναι περισσότερο συμβολική παρά πιστή απεικόνιση της ισπανικής πόλης. Σύμφωνα με μία επιγραφή που χάραξε ο Θεοτοκόπουλος στον πίνακα, ζωγράφισε το νοσοκομείο του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή πάνω σε ένα σύννεφο, σε πρώτο πλάνο, προκειμένου να φαίνεται καλύτερα.
«…λαϊκή παιδεία δε σημαίνει μόνο να διδάξουμε το λαό αλλά και να διδαχτούμε από το λαό.»
«Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας φτωχός φουστανελάς που είχε τη μανία να ζωγραφίζει. Τον έλεγαν Θεόφιλο.
Τα πινέλα του τα κουβαλούσε στο σελάχι του, εκεί που οι πρόγονοί του βάζαν τις πιστόλες και τα μαχαίρια τους.
Τριγύριζε στα χωριά της Μυτιλήνης, τριγύριζε στα χωριά του Πηλίου και ζωγράφιζε. Ζωγράφιζε ό,τι του παράγγελναν, για να βγάλει το ψωμί του.[…]
Ο κόσμος τον περιγελούσε.[…] Ο Θεόφιλος, ωστόσο, δεν έπαυε να ζωγραφίζει σε ό,τι έβρισκε. Είδα πίνακές του φτιαγμένους πάνω σε κάμποτο, πάνω σε πρόστυχο χαρτόνι. Τους θαύμαζαν κάτι νέοι που τους έλεγαν ανισόρροπους οι ακαδημαϊκοί.
Έτσι κυλούσε η ζωή του και πέθανε ο Θεόφιλος, δεν είναι πολλά χρόνια, και μια μέρα ήρθε ένας ταξιδιώτης από τα Παρίσια. Είδε αυτή τη ζωγραφική, μάζεψε καμιά πενηνταριά κομμάτια, τα τύλιξε και πήγε να τα δείξει στους φωτισμένους κριτικούς που κάθονται κοντά στο Σηκουάνα. Και οι φωτισμένοι κριτικοί βγήκαν κι έγραψαν πως ο Θεόφιλος ήταν σπουδαίος ζωγράφος. Και μείναμε με ανοιχτό το στόμα στην Αθήνα.
Το επιμύθιο αυτής της ιστορίας είναι ότι λαϊκή παιδεία δε σημαίνει μόνο να διδάξουμε το λαό αλλά και να διδαχτούμε από το λαό.»
Το κείμενο είναι του Γιώργου Σεφέρη. Έργο: «Δοκιμές», 1ος τόμος, σελ 237-238, Κεφάλαιο: ‘Ένας Έλληνας, ο Μακρυγιάννης’, εκδόσεις Ίκαρος, Ζ Έκδοση.
Στην ερώτηση: «Γιατί ζωγραφίζουμε;», τα παιδιά απάντησαν: «Γιατί έτσι μας αρέσει».
Ο Χόμο Σάπιενς είχε βολευτεί μια χαρά. Είχε τροφή, σπίτι, ρούχα, προστασία. Οργανώνοντας τη ζωή του στην κοινότητα, κατάφερε να κάνει όλες τις απαραίτητες για την επιβίωσή του δουλειές και να του περισσεύει κάποιος χρόνος, να έχει δηλαδή ελεύθερο χρόνο. Τι ήταν το πρώτο που έκανε μόλις βρήκε το χρόνο; Έκανε τέχνη!
Γιατί ζωγράφισε; Γιατί το είχε ανάγκη. Γιατί, όπως είπαν και τα παιδιά, έτσι ήθελε, έτσι του άρεσε. Αλλά και για έναν άλλο, εξίσου σημαντικό λόγο: για να επικοινωνήσει. Οι ζωγραφιές των σπηλαίων δεν είναι μόνο δείγματα τέχνης, αλλά και η πρώτη γραφή (γραφή της ζωής = ζω+γραφική). Μέσω της ζωγραφικής ο Χόμο Σάπιενς επικοινωνεί με τα άλλα μέλη της ομάδας αλλά και μαζί μας, ‘περιγράφοντας’ τη ζωή του.
Ο Χόμο Σάπιενς πήρε ένα καμένο κλαδί και άρχισε να ζωγραφίζει στο εσωτερικό των σπηλαίων, στις πλατιές πέτρες, στα δέρματα. Με τον καιρό θέλησε να βάλει χρώμα στη ζωγραφιά του για να αποδώσει καλύτερα το θέμα. Έτσι έξυσε πέτρες, μάζεψε χώμα από διάφορες περιοχές, το ανακάτεψε με ξερά τριμμένα φύλλα και έφτιαξε τα πρώτα του χρώματα. Η πρώτη παλέτα της ανθρωπότητας είχε στηθεί. Το ταξίδι στη μαγεία της ανθρώπινης δημιουργίας είχε αρχίσει.
Τα πρώτα δείγματα της ανθρώπινης τέχνης είναι μαγευτικά!
Τι ζωγράφιζε ο Χόμο Σάπιενς; Το πιο σημαντικό και έντονο στοιχείο της ζωής του, το κυνήγι. Οι περισσότερες από τις σπηλαιογραφίες απεικονίζουν ζώα (βίσωνες, ελάφια, τάρανδους και αγριοκάτσικα), και κάποιες από αυτές τους κυνηγούς και τα ζώα.
Η εξέλιξη της λεπτής κινητικότητας είναι τρομερή. Τώρα ο Χόμο ελέγχει την λεπτή κίνηση των δαχτύλων του και μας δίνει εξαιρετικά δείγματα τέχνης.
Η παλέτα του πρώτου ζωγράφου είχε περιορισμένα χρώματα. Κύριο χαρακτηριστικό είναι το μαύρο περίγραμμα. Εκτός από αυτό είχε ώχρα, κεραμιδί, καφέ και τις αποχρώσεις μεταξύ κόκκινου και κίτρινου. Χρησιμοποιεί λοιπόν ζεστά χρώματα της γης, αφού στη γη (στο χώμα) τα βρίσκει. Βεβαίως δεν έχει πινέλα, για αυτό χρησιμοποιεί τα ξύλα, την παλάμη και τα δάχτυλά του.
Τα πιο παλιά δείγματα της ανθρώπινης ζωγραφικής χρονολογούνται περίπου στα 35.000 χρόνια π.Χ.. Οι περισσότερες και ωραιότερες ζωγραφιές των σπηλαίων βρέθηκαν στη ΝΔ Γαλλία (Λασκό – 15.000 π.Χ., Λορτέ, Νιό) και στη βόρεια και ανατολική Ισπανία (Αλταμίρα – 10.000 π.Χ.), αλλά και στη Σαχάρα (Τασίλι). Δείγματα αυτών των βραχογραφιών κοσμούν το άρθρο μας.
Ο άνθρωπος των σπηλαίων μας αποδεικνύει ότι η ζωγραφική δεν είναι μια τέχνη για τους λίγους, δεν είναι η τέχνη των επιδέξιων και ικανών, αλλά η τέχνη των ανθρώπων. Έτσι αποκαθιστά τη σχέση μας με την τέχνη και σπάει τη λόγια διαμεσολάβησή της, αυτή που την έχει κλείσει στα μουσεία και μόνο ως τέτοια την αποδέχεται. Ο άνθρωπος των σπηλαίων σπάει τη σχέση της τέχνης με το χρηματιστήριο αξιών αλλά και με οποιαδήποτε αρχή και εξουσία, για να την αποδώσει αυτούσια στους κοινούς θνητούς. Γιατί η τέχνη είναι ανάγκη, έκφραση, δημιουργία και κτήμα όλων των ανθρώπων.
Ο Πάμπλο Πικάσο (Pablo Picasso) είναι από τους σπουδαιότερους ζωγράφους στην ιστορία της ζωγραφικής. Γεννήθηκε το 1881 στην Ισπανία και από το 1900 μέχρι το τέλος (1973) του, ζούσε στη Γαλλία.
«Η Τραγωδία» (The Tragedy), 1903, λάδι σε καμβά, Εθνική Πινακοθήκη της Τέχνης, Ουάσινγκτον, ΗΠΑ
Στο παραμύθι μας, ο μπαμπάς του Πάμπλο, λέει πως η ζωή είναι αλλαγή και κίνηση. Τα λόγια του μπαμπά θα μπορούσε να τα έχει πει ο ίδιος ο Πικάσο. Καθοριστικό στοιχείο του έργου του Πικάσο είναι η αλλαγή και η κίνηση.
«Αγόρι με πίπα» (Boy with a Pipe), 1905, λάδι σε καμβά, ροζ περίοδος, Ιδιωτική συλλογή.
Ο Πικάσο ήταν ένας ανατρεπτικός ζωγράφος που δεν αμφισβήτησε μόνο την κυρίαρχη τεχνοτροπία, αλλά δεν δίστασε να ανατρέψει και να αλλάξει ακόμη και το δικό του έργο. Έτσι, μπορούμε να περιγράψουμε τη ζωγραφική του Πικάσο, μόνο αν τη χωρίσουμε σε περιόδους.
«Μητέρα και Παιδί» (Mother and Child), 1906, μαύρο κραγιόν σε χαρτί, ροζ περίοδος, Μουσεία Τέχνης του Χάρβαρντ, Μουσείο Φογκ, ΗΠΑ.
Ο κυριότερες από τις περιόδους αυτές είναι:
Μπλε ή Γαλάζια περίοδος (1901 – 1904): Το όνομά της το πήρε από το μπλε χρώμα που κυριαρχεί στους πίνακες αυτής της περιόδου. Κατά την μπλε περίοδο ο Πικάσο ζωγραφίζει φτωχούς και περιθωριοποιημένους ανθρώπους της εποχής του. Οι λεπτές και όρθιες (δείγμα της επιρροής του Θεοτοκόπουλου) μορφές του, κινούμενες σε ένα κλειστό και κρύο τοπίο (λόγω της ψυχρότητας του μπλε), με την ένταση και τη σκληρότητα των γραμμών τους, καταγγέλλουν την εξαθλίωση και την εγκατάλειψη της κοινωνίας.
Πορτρέτο του Αμπρουάζ Βολάρ (Portrait of Ambroise Vollard), 1910, λάδι σε καμβά, Μουσείο Καλών Τεχνών Πούσκιν, Μόσχα, Ρωσία.
Ροζ ή Ρόδινη περίοδος (1905 – 1907): Το όνομά της το πήρε και πάλι από τους ρόδινους-γήινους (ώχρα, κεραμιδί, καφέ, κίτρινα, κόκκινα, πορτοκαλί κλπ) τόνους που κυριαρχούν στα έργα. Οι πίνακες αυτής της περιόδου είναι πιο φωτεινοί και χαρούμενοι από τους προηγούμενους, οι μορφές συνεχίζουν να είναι ισχνές αλλά είναι και αιθέριες, έχουν λεπτή κίνηση και αποπνέουν έντονο συναίσθημα. Αν τα έργα της πρώτης περιόδου είναι καταγγελτικά (καταγγέλλουν μία κατάσταση), τώρα γίνονται λυρικά (γεμάτα συναίσθημα). Θέμα των έργων του είναι οι εργαζόμενοι στο τσίρκο, οι αρλεκίνοι, οι χορεύτριες και οι ακροβάτες του. Κάποια από τα έργα αυτής της περιόδου ενέπνευσαν και εικονογραφούν το παραμύθι μας.
Πορτρέτο του Κανβάιλερ (Portrait of Kahnweiler), 1910, λάδι σε καμβά, Ινστιτούτο τέχνης του Σικάγο, ΗΠΑ.
Αναλυτικός κυβισμός (1907 – 1912): Μαζί με τον ζωγράφο Ζωρζ Μπρακ (Georges Braque), ο Πικάσο αναπτύσσει την τεχνοτροπία του Κυβισμού. Σύμφωνα με τον Κυβισμό, ο ζωγράφος, δεν ζωγραφίζει μόνο τη μία όψη του αντικειμένου του, αλλά όλες τις όψεις του, από κάθε οπτική γωνία. Είναι σαν να παίρνουμε πολλές φωτογραφίες γύρω από ένα αντικείμενο και μετά να τις κόβουμε, να τις ενώνουμε και να τις συνθέτουμε σε ένα έργο. Ο Πικάσο ήθελε μέσω του κυβισμού να αποδράσει από το ένα επίπεδο του πίνακα αποδίδοντας τον όγκο του αντικειμένου, όχι όμως ξεγελώντας το μάτι, αλλά δίνοντας του ό,τι θα έβλεπε σε ένα γλυπτό. Ταυτοχρόνως, ήθελε μέσω του κυβισμού να απελευθερωθεί από τα στενά όρια της πιστής απόδοσης, ανασυνθέτοντας με ελεύθερο τρόπο, αναδημιουργώντας το αντικείμενο.
«Νεκρή φύση με πλεχτό καρέκλας» (Still-Life with Chair Caning). 1911/12, λάδι και κολάζ σε καμβά, Μουσείο Πικάσο, Παρίσι, Γαλλία.
Συνθετικός κυβισμός (1912 – 1915): Η περίοδος κατά την οποία ο Πικάσο και ο Μπρακ εξέλιξαν τον κυβισμό, χρησιμοποιώντας την τεχνική του κολάζ (μικτή τεχνική κατά την οποία επάνω στο έργο κολλάμε διάφορα υλικά, με συνηθέστερο το χαρτί).
Παρά το γεγονός ότι ο κυβισμός τον έκανε γνωστό σε όλο τον κόσμο, ο Πικάσο άλλαξε και πάλι την τεχνική του, αναζητώντας νέους τρόπους έκφρασης μέσω της τέχνης του.
«Γυναίκα με καπέλο με φούντες και εμπριμέ μπλούζα» (Woman in a Hat with Pompoms and a Printed Blouse), 1962, ιδιωτική συλλογή
Στο ύστερο έργο του επηρεάστηκε από την πριμιτίβ (πρωτόγονη) τέχνη αφρικανικών φυλών, από την ναΐφ (φυσική, αδιαμεσολάβητη, απλή) ζωγραφική ζωγράφων όπως ο Ρουσώ, αλλά και από τα πιο ανατρεπτικά έργα των σύγχρονών του ζωγράφων, δημιουργώντας πάντα νέες φόρμες, αναζητώντας νέες μορφές έκφρασης.
Σχέδια Νο.95, (Sketchbook No. 95), 1927
Το έργο του Πικάσο δεν περιγράφεται μέσα σε μία σελίδα, και αυτό γιατί ήταν ο ορισμός του επαναστάτη στην τέχνη.
Λουόμενοι με Παραλία (Bathers with Beach), 1928, λάδι σε καμβά, Ιδιωτική συλλογή
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.ΕντάξειΔιαβάστε περισσότερα
