Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιώνΗ σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών προσχολικής ηλικίας
Τότα Αρβανίτη-Παπαδοπούλου
Σχολική Σύμβουλος 23ης Περιφέρειας Π.Α. ν. Αττικής και
48ης Περιφέρειας Π.Α. ν. Κυκλάδων
Διδάκτωρ Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Αθηνών
M.A. in Education Πανεπιστημίου Lancaster

Αγαπητοί γονείς,

Η σεξουαλικότητα αποτελεί κομμάτι της ζωής μας, ανεξάρτητα από την ηλικία. Καθώς το παιδί μεγαλώνει και αναπτύσσεται, δημιουργούνται οι πρώτες φυσιολογικές απορίες του, που πολλές φορές εκφράζονται με ερωτήσεις. Όταν το παιδί είναι έτοιμο να διατυπώσει ερωτήσεις, εσείς θα πρέπει να είσαστε έτοιμοι να δώσετε απαντήσεις.

Παρότι ενηλικιωθήκατε μέσα σε μια εποχή σεξουαλικών επαναστάσεων, έχω την εντύπωση πως, πολλοί από εσάς μεγαλώσατε μέσα σε οικογένειες όπου δεν γινόντουσαν «ανοικτές» συζητήσεις σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Αυτό ενδέχεται να σας δημιουργεί μια επιπρόσθετη δυσκολία για μια συζήτηση σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης με το παιδί σας, γιατί σάς κάνει να αισθάνεστε ότι δεν έχετε στη διάθεσή σας ένα γονικό πρότυπο να αντιγράψετε. Αυτό, ισχύει -κατά τη γνώμη μου- περισσότερο για τους μπαμπάδες, καθώς –είμαι σχεδόν σίγουρη- οι μαμάδες πήραν κάποιες πληροφορίες από τις δικές τους μαμάδες, κάποια στιγμή κατά την εφηβεία τους, για την ωρίμανση της γυναίκας και για την αναπαραγωγική ηλικία της. Οι μπαμπάδες, στην συντριπτική τους πλειονότητα, δεν συζήτησαν ποτέ με τους γονείς τους για το σώμα, τη σεξουαλικότητα ή τις σχέσεις τους με το άλλο φύλλο. Παρόλα αυτά, η ανάπτυξη ενός παιδιού περιλαμβάνει και την σεξουαλική του ανάπτυξη γιατί, απλώς, η σεξουαλική ανάπτυξη είναι κάτι φυσιολογικό και είναι μέρος της ανθρώπινης ανάπτυξης. Γνωρίζουμε πως αυτή η ανάπτυξη θα λάβει χώρα είτε μιλήσουμε στα παιδιά μας για αυτό είτε όχι.
Νομίζω πως, μετά την τελευταία πρόταση, οι περισσότεροι από εσάς σκέφτεστε: «Αφού η σεξουαλική ανάπτυξη θα λάβει χώρα είτε μιλήσω στο παιδί μου για αυτό είτε όχι, γιατί να μπω σε μια συζήτηση που είναι από μόνη της τόσο δύσκολη;»
Αγαπητοί γονείς, είναι ανάγκη να αρχίσετε όσο το δυνατόν νωρίτερα αυτές τις μικρές συζητήσεις με το παιδί σας για να εμπεδώσετε μια έγκαιρη, έγκυρη, έντιμη και ανοιχτή σχέση, που θα ενισχυθεί με το χρόνο. Άλλωστε, ανεξάρτητα από το πόσο μικρό είναι το παιδί, έχει ήδη αρχίσει να προσλαμβάνει σημαντικά μηνύματα από το περιβάλλον του που επηρεάζουν την σεξουαλική του ανάπτυξη. Τα περισσότερα από αυτά τα μηνύματα, το παιδί τα προσλαμβάνει από την οικογένειά του. Για παράδειγμα, η οικογένεια είναι εκεί όπου το παιδί μαθαίνει για πρώτη φορά να αγαπά τον εαυτό του, το σώμα του και να εκφράζει την αγάπη του στους άλλους. Η οικογένεια, εκπαιδεύει το παιδί για το σώμα και τους κανόνες που πρέπει να ακολουθούμε, μέσα από τις απλές, καθημερινές ρουτίνες, όπως το μπάνιο, το ντύσιμο και το γδύσιμο, το σεβασμό στις ιδιωτικές στιγμές [όπως τουαλέτα]. Η οικογένεια ενδυναμώνει το παιδί να λέει «Όχι» σε οποιοδήποτε άγγιγμα το κάνει να αισθάνεται άβολα.
Αγαπητοί γονείς, το σχολείο εκπαιδεύει τα παιδιά και σε αυτό το κομμάτι. Όμως, είναι λάθος να αφήνετε την ευθύνη της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης μόνο στο σχολείο.
Τι πρέπει να γνωρίζετε για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας
Στα πολύ μικρά παιδιά, ηλικίας 3-4 χρόνων, αρέσει να ανακαλύπτουν τις γενετικές διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα. Σε αυτή την ηλικία, μπορεί να σας απευθύνουν πολλές ερωτήσεις για τις διαφορές στο σώμα ανάμεσα στα δύο φύλα ή να ρωτήσουν: «Από πού έρχονται τα μωρά;».
Μην προβληματίζεστε πολύ. Μιλήστε για τις διαφορές ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια, σε απόλυτα φυσικό τόνο, χωρίς να μπείτε σε πολλές λεπτομέρειες. Στην ερώτηση για τα μωρά απαντήστε: «Το μωρό ξεκινά σαν ένα μικροσκοπικό αυγουλάκι μέσα στη μαμά, που με τον καιρό γίνεται μωρό». Συνήθως, μια τέτοια απάντηση είναι αρκετή.
Αν την ίδια ερώτηση την διατυπώσουν παιδιά, ηλικίας 5-6 χρόνων, τότε θα διαφοροποιήσετε την απάντηση. Πρώτα απ’ όλα θα ρωτήσετε: «Εσύ, τι νομίζεις;». Με αυτόν τον τρόπο, διερευνάτε αν το παιδί έχει ήδη κάποια πληροφορία [από το σχολείο ή από αλλού] την οποία θέλει να διασταυρώσει. Αν σας απαντήσει σωστά, ρωτήστε με ενδιαφέρον πού έμαθε αυτή την πληροφορία. Αν σας απαντήσει αρνητικά [«Δεν ξέρω»], τότε πείτε: «Τα μωρά μεγαλώνουν σε ένα ειδικό μέρος, μέσα στη μαμά, που ονομάζεται μήτρα» [χρησιμοποιείστε την επιστημονική ορολογία].
Κάτι άλλο που μπορεί να αντιμετωπίσετε είναι να ανακαλύψετε ότι το παιδί σας παίζει «το γιατρό» με τους φίλους του. Σε μια τέτοια περίπτωση, θα βάλετε –διατηρώντας την ηρεμία σας- τον κανόνα: «Παίξτε το παιχνίδι αλλά χωρίς να βγάλετε τα ρούχα σας. Να θυμόσαστε πως κάποια μέρη του σώματός σας δεν επιτρέπεται να τα βλέπουν ή να τα αγγίζουν άλλοι».

Βασικές οδηγίες για μια συζήτηση με το παιδί
• Πρώτα απ’ όλα, μάθετε τι ξέρει ήδη το παιδί για το θέμα.
• Αφήστε το παιδί να καθοδηγήσει την κουβέντα, με τις ερωτήσεις που έχει.
• Μιλήστε με αυτοπεποίθηση και πείτε στο παιδί ότι μπορεί να ρωτήσει οτιδήποτε θέλει.
• Μην γελάσετε και κάνετε το παιδί να αισθανθεί ντροπή για την περιέργειά του.
• Δώστε σύντομες απαντήσεις. Μην επεκταθείτε σε μακροσκελείς ερμηνείες. Απαντήστε με απλό τρόπο.
• Να είστε ειλικρινείς. Χρησιμοποιείστε τις σωστές ορολογίες για τα μέρη του σώματος.
• Εξετάστε αν η απάντησή σας ικανοποίησε το παιδί. Ρωτείστε το: «Εντάξει; Έλυσες την απορία σου;»
• Εάν δεν αισθάνεστε καλά με αυτού του είδους τις συζητήσεις, βρείτε κάποιον άλλο στενό συγγενή που μπορεί να διεκπεραιώσει μια τέτοια συζήτηση και ζητείστε τη βοήθειά του.
Διδάξτε τα παιδιά σας ότι:
 Το να βγάζουμε τα ρούχα μας δημόσια δεν είναι σωστό
 Το σώμα μας μάς ανήκει. Κανένας άλλος, ακόμα και οι συγγενείς και οι στενοί φίλοι, δεν επιτρέπεται να αγγίζουν τα «ιδιαίτερα σημεία» του σώματός μας. Μοναδική εξαίρεση αποτελούν οι γιατροί και οι νοσοκόμες, όταν μας εξετάζουν ή οι γονείς μας, όταν προσπαθούν να βρουν γιατί πονάμε στα «ιδιαίτερα σημεία» του σώματός μας. [Εμείς στο σχολείο, αποκαλούμε αυτόν τον κανόνα «κανόνα του εσώρουχου»].
Αγαπητοί γονείς,
Να θυμάστε ότι:
1. Το να μην μιλάτε με τα παιδιά σας για θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης σημαίνει ότι, μελλοντικά, διακινδυνεύετε να έχετε ελάχιστο έλεγχο επάνω στο «τι» και το «πώς» θα μάθουν τα παιδιά σας για αυτά τα θέματα.
2. Αν τα παιδιά διδαχθούν στο σχολείο για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, ρωτείστε τα να σας πουν τι έμαθαν. Αν έχουν επί πλέον απορίες, απαντήστε τους.
3. Αν τα παιδιά σας αιφνιδιάσουν, ρωτώντας κάτι σχετικό σε ακατάλληλο μέρος [π.χ. στην ουρά του ταμείου ενός καταστήματος], απαντήστε τους: «Πολύ καλή ερώτηση. Θα το συζητήσουμε, όταν μπούμε στο αυτοκίνητο».
4. Ελέγχετε το τι βλέπουν τα παιδιά σας στην τηλεόραση.
5. Τα παιδιά που λαμβάνουν σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στο σπίτι, σπάνια εμπλέκονται σε επικίνδυνη σεξουαλική δραστηριότητα, όταν μεγαλώνουν.
6. Όταν η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ξεκινά νωρίς, αυξάνονται οι πιθανότητες τα παιδιά να προσεγγίσουν τους γονείς τους, όταν τους προκύψουν δυσκολίες ή κίνδυνοι.
Αγαπητοί γονείς,
Η καλύτερη στρατηγική σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης είναι να ξεκινήσετε νωρίς και να συνεχίζετε καθώς το παιδί μεγαλώνει. Κάτι τέτοιο σάς σώζει από μια μεγάλη σε έκταση συζήτηση, όταν το παιδί φτάσει στην εφηβεία, οπότε μπορεί να είναι ήδη αργά.