Τα ψέματα των μικρών παιδιών
Τότα Αρβανίτη-Παπαδοπούλου
Σχολική Σύμβουλος 23ης Περιφέρειας Π.Α. ν. Αττικής και
48ης Περιφέρειας Π.Α. ν. Κυκλάδων
Διδάκτωρ Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Αθηνών
M.A. in Education Πανεπιστημίου Lancaster
Αγαπητοί γονείς,
Τα ψέματα των παιδιών είναι μια πολύ συνηθισμένη κατάσταση για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας. Γι’ αυτό το λόγο μην πανικοβάλλεσθε, αν έχετε διαπιστώσει ότι το παιδί σας λέει συχνά ψέματα.
Τα μικρά παιδιά λένε ψέματα για πολλούς λόγους. Οι λόγοι, για τους οποίους λένε ψέματα τα παιδιά, συνδέονται είτε με κάποια κατάσταση είτε με κάποιο κίνητρο. Έτσι, τα παιδιά λένε ψέματα:
- Για να πειραματιστούν με τις απαντήσεις ή τις αντιδράσεις των γονέων τους
- Για να εντυπωσιάσουν
- Για να προκαλέσουν την προσοχή
- Για να διαχειριστούν μια κατάσταση που τα δυσκολεύει. Για παράδειγμα, «Εμένα, η μαμά μου με αφήνει να βγαίνω έξω χωρίς μπουφάν»
Στα τρία τους χρόνια, περίπου, τα παιδιά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι οι μεγάλοι δεν μπορούν να διαβάσουν τις σκέψεις τους. Έτσι, ξεκινούν να λένε ψέματα, δίνοντας ψεύτικες πληροφορίες, όταν θέλουν να γλυτώσουν από κάποιο πρόβλημα ή όταν θέλουν να το καλύψουν.
Επίσης, στα μικρά παιδιά αρέσει να επινοούν πράγματα. Αυτό σημαίνει πως συχνά μεγαλοποιούν τα γεγονότα για να τους προσδώσουν μια ιδιαίτερη χροιά. Στην πραγματικότητα, ο τρόπος με τον οποίο τα μικρά παιδιά επενδύουν κομμάτια της φαντασίας τους στα γεγονότα, είναι σημαντικός για την ανάπτυξη των μικρών παιδιών. Αυτού του είδους η διαδικασία, μάλιστα, ίσως δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται από τους μεγάλους ως «ψέματα», ιδιαίτερα για τα παιδιά κάτω των τεσσάρων ετών.
Τα παιδιά, μεγαλώνοντας, λένε περισσότερα ψέματα. Υπάρχουν έρευνες που δείχνουν ότι τα παιδιά τεσσάρων ετών λένε ψέματα κάθε δύο ώρες ενώ, στην ηλικία των έξι, λένε, συνήθως, ψέματα κάθε ενενήντα λεπτά. Στην ηλικία αυτή, έχουν ήδη εξασκηθεί στο να λένε πειστικά ψέματα και τα ενισχύουν, χρησιμοποιώντας και τη γλώσσα του σώματος, ώστε να κάνουν τα ψέματά τους πιο αποτελεσματικά.
Όταν τα παιδιά φτάνουν στο νηπιαγωγείο, καθώς το λεξιλόγιό τους βελτιώνεται μέρα με τη μέρα, τα ψέματα γίνονται πιο επεξεργασμένα και, πολλές φορές, τα βοηθάνε να μην αποκαλύπτονται.
Ας δούμε, τώρα, τι μπορείτε να κάνετε, ως γονείς, για να αποδυναμώσετε αυτή τη συμπεριφορά:
- Κατ’ αρχήν, προσπαθήστε να είσαστε θετικοί και δώστε έμφαση στη σημασία που δίνετε μέσα στην οικογένεια στην αξία της ειλικρίνειας. Είναι καλύτερα να διδάξετε στο παιδί σας πόσο σημαντικό είναι να λέει κάποιος την αλήθεια παρά να το τιμωρείτε για τα ψέματα που λέει. Φροντίστε να επιβραβεύετε το παιδί σας όταν είναι ειλικρινές, ακόμα κι αν αυτό είναι σπάνιο. Αν ανακαλύψετε κάποιο ψέμα του, συζητήστε μαζί του και πείτε του: «Όταν δεν μου λες την αλήθεια, αισθάνομαι λυπημένος και απογοητευμένος». Διαβάστε του σχετικές ιστορίες (π.χ. Ο ψεύτης βοσκός) και εστιάστε στο ότι το να λες ψέματα, μπορεί να στραφεί κάποια στιγμή εναντίον σου.
- Βοηθήστε το παιδί σας να αποφύγει καταστάσεις, μέσα στις οποίες θα αισθανθεί την ανάγκη να πει ψέματα. Για παράδειγμα, αν το δείτε να λερώνει με τα χέρια του τον τοίχο, αποφύγετε να το ρωτήσετε «Λέρωσες τον τοίχο;». Κάτι τέτοιο, ίσως αναγκάσει το παιδί να αρνηθεί, λέγοντας ψέματα, γιατί μπορεί να φοβηθεί ότι θα μπλέξει σε μπελάδες. Αντίθετα, αν του πείτε: «Βλέπω ότι λερώθηκε ο τοίχος. Ας τον καθαρίσουμε μαζί».
- Όταν το παιδί σας παίρνει την ευθύνη ενός ψέματος, επιβραβεύστε το για την ειλικρίνειά του. Πείτε του: «Χαίρομαι, πραγματικά, που είπες την αλήθεια. Μου αρέσει όταν είσαι ειλικρινής». Είναι σημαντικό για το παιδί σας να γνωρίζει ότι δεν θα θυμώσετε, αν παραδεχτεί ένα ψέμα του και αναλάβει την ευθύνη.
- Αποφεύγετε να αποκαλείτε το παιδί «ψεύτη», γιατί κάτι τέτοιο μπορεί να πληγώσει το αυτοσυναίσθημά του και να λειτουργήσει αρνητικά. Χαρακτηρίστε μόνο τις πράξεις και τις συμπεριφορές.
- Αν το παιδί σας προσπαθεί να σας πείσει για κάτι, λέγοντας ψέματα, χρησιμοποιώντας τη φαντασία του, επιχειρείστε να το αποθαρρύνετε, λέγοντας κάτι αστείο ή υπερβάλλοντας κι εσείς, μέχρι να αποδεχθεί το ψέμα του. Έτσι, του δίνετε ένα μάθημα, χωρίς να χρειαστεί να χρησιμοποιήσετε ένα σύστημα συνεπειών, για να μάθει το σωστό. Για παράδειγμα, στην ερώτησή σας «Ποιος έσπασε το ποτήρι;», μπορεί να απαντήσει, «Εγώ, το είχα αφήσει επάνω στον πάγκο της κουζίνας και ξαφνικά το είδα να πέφτει κάτω». Εσείς, τότε θα μπορούσατε να του πείτε «Για φαντάσου! Το ποτήρι έπεσε μόνο του κάτω. Τι κουτό που ήταν αυτό το ποτήρι! Δεν σκέφτηκε ότι αν πηδήξει στο πάτωμα, θα σπάσει;». Συνεχίστε έτσι, μέσα σε ένα κλίμα αστείων συλλογισμών, μέχρι να εκμαιεύσετε από το παιδί την αλήθεια και μετά συζητήστε μαζί του για την ανάγκη να λέμε πάντα αλήθεια, ιδιαίτερα για μικροατυχήματα που μπορεί να συμβούν στον καθένα.
- Να θυμάστε ότι οι ιστορίες των παιδιών που περιέχουν μια υπερβολή και εξυπηρετούν μόνο και μόνο τον κομπασμό τους, μπορεί να σημαίνουν πως το παιδί προσπαθεί με αυτόν τον τρόπο να κερδίσει τον θαυμασμό και τον σεβασμό των άλλων. Αν κάτι τέτοιο συμβαίνει συχνά, ίσως χρειάζεται να προσφέρετε στο παιδί σας πιο συχνά επαίνους ώστε να ενισχύσετε το αυτοσυναίσθημά του.
- Αν το παιδί σας προσπαθεί σκόπιμα να σας εξαπατήσει, λέγοντας ψέματα, θυμίστε του ότι το ψέμα δεν είναι καλό πράγμα και ότι, ίσως, δεν θα σας είναι εύκολο να το εμπιστευτείτε ξανά, στο μέλλον. Μετά, χρησιμοποιείστε το σύστημα συνεπειών για να αποκαταστήσετε τη συμπεριφορά. Για παράδειγμα, αν το παιδί λέρωσε με το αναψυκτικό το χαλί, ζητήστε του να σας βοηθήσει να το καθαρίσετε.
- Ακόμα κι αν φαίνεται ότι δεν αποδίδουν οι προσπάθειές σας, μην παραιτείστε. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά, των οποίων οι γονείς προσπαθούν να αποθαρρύνουν το ψέμα και επιβραβεύουν την αλήθεια, λένε λιγότερα ψέματα όσο μεγαλώνουν. Ίσως χρειάζεται να περιμένετε μέχρι το παιδί σας να γίνει επτά ετών, για να δείτε τις προσπάθειές σας να ευοδώνονται.
- Μερικές φορές, τα παιδιά λένε ψέματα για να προστατέψουν κάποιον. Για παράδειγμα, ένα παιδί που δέχεται σχολική βία, μπορεί να λέει ψέματα γιατί φοβάται τις συνέπειες του να πει την αλήθεια. Αν υποψιάζεστε πως συμβαίνει κάτι τέτοιο, διαβεβαιώστε το παιδί σας ότι δεν κινδυνεύει από κανέναν, αν πει την αλήθεια και, ταυτόχρονα, καταβάλετε προσπάθεια για να το πείσετε ότι μπορείτε να βελτιώσετε τα πράγματα.
Αγαπητοί γονείς, θα ήταν, επίσης, χρήσιμο να θυμηθείτε τι βοήθησε περισσότερο για να σταματήσετε, εσείς, να λέτε ψέματα, κατά την παιδική σας ηλικία. Αλήθεια, θυμάστε;